Ποιος φοβάται τα ιδιωτικά πανεπιστήμια;

''Αντί λοιπόν να συζητούμε πώς θα φτιάξουμε πανεπιστήμια υψηλού κύρους και ερευνητικών δυνατοτήτων, συζητούμε πώς θα επιτρέψουμε στα φροντιστήρια να εξελιχθούν σε πανεπιστήμια, αγοράζοντας δικαιώματα δικαιόχρησης από τους ξένους, όπως οι ιθαγενείς τα καθρεπτάκια, ή πώς θα εμποδίσουμε κάθε υγιή δραστηριότητα που στοχεύει στην αναγκαία και αυτονόητη προώθηση της έρευνας. Γι’ αυτό, στην επόμενη συνταγματική αναθεώρηση, η Πολιτεία οφείλει να βάλει τις βάσεις για την πραγματική εξυπηρέτηση του δημοσίου συμφέροντος που είναι από τη μια να επιτρέψει τη δημιουργία ιδιωτικών πανεπιστημίων υψηλού κύρους και ερευνητικών δυνατοτήτων και από την άλλη να σπάσει το ακατανόητο μονοπώλιο του κράτους σε έναν τόσο ανταγωνιστικό τομέα, του οποίου η ανάπτυξη μόνο οφέλη μπορεί να προσδώσει στην ελληνική κοινωνία και οικονομία. Και όλα αυτά βέβαια, υπό σαφείς και αδιαμφισβήτητους κανόνες και όχι απλώς υπό τους όρους της εξυπηρέτησης της επιχειρηματικότητας.''

''  Όποτε όμως ανοίγει συζήτηση, ο χαμός γίνεται για τον περίφημο μικροαστό! Γι΄ αυτόν τον «ανήμπορο» πολίτη «παλεύουν» όλοι κι αυτόν έχουν στη «γενναία» τους συνείδηση! Σ' αυτόν αναφέρθηκε και ο πρωθυπουργός στην ομιλία του στη Βουλή για την αναθεώρηση του Συντάγματος και του άρθρου 16. Τι θα γίνει με το παιδί του, που δεν θα έχει να δώσει τα δίδακτρα, γιατί να αποκλειστεί από τις σπουδές, τι κράτος ανάλγητο θα είναι αυτό που δεν θα μεριμνά για τη μόρφωσή του; Οι ίδιοι βέβαια, οι «φιλολαϊκοί» πνευματικοί και πολιτικοί εκπρόσωποι, έχουν εξασφαλίσει τα προνόμια του «αμαρτωλού» ιδιωτικού χώρου, για τις δικές τους οικογένειες κι έτσι μπορούν πια, απαλλαγμένοι από τα βάρη, να μάχονται για το δημόσιο πανεπιστήμιο. Πάντα για το καλό του μικροοαστού…! Όχι για το δικό τους…! ''


Ποιος φοβάται τα ιδιωτικά πανεπιστήμια; 

Ας δούμε ποιος αντιπροσωπεύει τη φωνή της συλλογικής συνείδησης ενάντια στα ιδιωτικά πανεπιστήμια. Τα κόμματα, οι ακαδημαϊκοί δημόσιοι υπάλληλοι, αρκετοί «επιφανείς» δημοσιογράφοι, οι απανταχού συνδικαλιστές και οι εκπρόσωποι των φοιτητικών παρατάξεων.

Λίγο πολύ, αυτοί είναι οι «δυναμικοί» και «επίσημοι» εκπρόσωποι στην άρνηση, για απελευθέρωση των πανεπιστημίων και ίδρυση ιδιωτικών. Οι υπόλοιποι, γονείς, μαθητές, φοιτητές, καθηγητές μέσης εκπαίδευσης και ευρύτερη κοινή γνώμη συντηρούν μια γενικόλογη αντίδραση, που οφείλεται περισσότερο στην άγνοια και στην έλλειψη εμπιστοσύνης στο κράτος. 

Όποτε όμως ανοίγει συζήτηση, ο χαμός γίνεται για τον περίφημο μικροαστό! Γι΄ αυτόν τον «ανήμπορο» πολίτη «παλεύουν» όλοι κι αυτόν έχουν στη «γενναία» τους συνείδηση! Σ' αυτόν αναφέρθηκε και ο πρωθυπουργός στην ομιλία του στη Βουλή για την αναθεώρηση του Συντάγματος και του άρθρου 16.

Τι θα γίνει με το παιδί του, που δεν θα έχει να δώσει τα δίδακτρα, γιατί να αποκλειστεί από τις σπουδές, τι κράτος ανάλγητο θα είναι αυτό που δεν θα μεριμνά για τη μόρφωσή του; Οι ίδιοι βέβαια, οι «φιλολαϊκοί» πνευματικοί και πολιτικοί εκπρόσωποι, έχουν εξασφαλίσει τα προνόμια του «αμαρτωλού» ιδιωτικού χώρου, για τις δικές τους οικογένειες κι έτσι μπορούν πια, απαλλαγμένοι από τα βάρη, να μάχονται για το δημόσιο πανεπιστήμιο. Πάντα για το καλό του μικροοαστού…! Όχι για το δικό τους…! 

Κι αυτός, περιχαρής που βρίσκονται «ηρωικοί υπερασπιστές» του δικαιώματος της «δωρεάν εκπαίδευσης», κοιμάται ήσυχος και «ασφαλής». Βλέπει το παιδί του να αλλοτριώνεται στα σχολεία, να ακολουθεί λάθος ειδικότητες, να βολοδέρνει σε βρώμικα αμφιθέατρα, να πέφτει θύμα των φοιτητικών «κομματόσκυλων» και να καταντά επαίτης ενός ξοφλημένου πανεπιστημίου.

Εν τω μεταξύ, πληρώνει φροντιστήρια, σπίτια και ένα κάρο λεφτά σε άλλες πόλεις, γεμίζει με ψευδαισθήσεις και, στο τέλος, ψάχνεται και βρίζει το κράτος, γιατί ο ίδιος συντηρεί τον «λαϊκοθρεμμένο» πτυχιούχο του, ως τα 35 και βάλε.

Τι ακριβώς φοβάται ο μικροαστός απ΄ το ιδιωτικό πανεπιστήμιο; Δεν καταλαβαίνει ότι αυτό που φοβάται, δηλαδή τους ιδιώτες, τους αντιπροσωπεύει εδώ και δεκαετίες το κράτος; Αυτό που πουλάει «προστασία» αλλά ταυτόχρονα του τα παίρνει με άλλο τρόπο, κουτοπόνηρο και χυδαίο. Φτάνει να κάνει τον λογαριασμό για τη δική του προσωπική τσέπη και θα συνειδητοποιήσει ότι δεν είναι τζάμπα το δημόσιο πανεπιστήμιο.

Ας κάνει μια λίστα από όλους αυτούς που λυσσάνε εναντίον των ιδιωτικών πανεπιστημίων για να δει πού σπούδασαν τα παιδιά τους. 

Ποια ταπεινά και βρώμικα ένστικτα δεν τους αφήνουν να οραματιστούν ένα καλύτερο πανεπιστήμιο και για τα παιδιά του αδύναμου Έλληνα; 

Στα ιδιωτικά πανεπιστήμια υπάρχουν χορηγοί -δεν είναι τέρατα, ιδρύματα, φορείς και επιχειρήσεις είναι- υπάρχει έρευνα που πληρώνεται, υπάρχουν υποτροφίες, υπάρχει σύστημα εξετάσεων -μπορεί και πανελλαδικές-, υπάρχουν επιστήμονες που δεν συνδικαλίζονται… φοιτητές που δεν ανέχονται σχέση με κόμματα, υπάρχει καθαριότητα, σεβασμός, συλλογικότητα, σύνδεση με την αγορά. 

Χωρίς αγορά, επιστήμη, ειδικότητα και επάγγελμα δεν υπάρχει! Η αγορά δίνει το χρήμα, η αγορά ανοίγει δουλειές, η αγορά φτιάχνει νέες ανάγκες κι επαγγέλματα.

Στην πραγματικότητα, το ίδιο το κράτος φοβάται τον εαυτό του. Όταν όμως, καταργηθεί το άρθρο 16 και μπορέσει το ίδρυμα Ωνάση, το Ευγενίδειο, το ίδρυμα Λάτση, Νιάρχου να σηκώσουν τα πρώτα κτίρια δε θα ρωτάνε τον κάθε πολιτικάντη κακομοίρη υπουργό για το πώς θα λειτουργούν. Θα επιλέγουν τους φοιτητές τους για να κάνουν έρευνα και να κυνηγούν την αριστεία. 

Τα δημόσια θα υπάρχουν και θα αναγκαστούν τότε να «μαζευτούν» και να μπουν στο κυνήγι του ανταγωνισμού. Απ΄ ό,τι φαίνεται όμως, θ΄ αργήσουμε πολύ να δούμε τις μεγάλες ανατροπές. 

Μέχρι τότε, ο λαός θα ασκείται στην επανάσταση, θα κλείνει το «τσιφλίκι» του στους «ανάξιους» φοιτητές και θα εισπράττει τα εύσημα της αντίστασης στο άτιμο το κατεστημένο που μπαίνει με θράσος στα χωράφια του.
  
  Ανδρέας Ζαμπούκας

 16/11/2018



              ΣΧΕΤΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ           

  1.
Ιδιωτικά ή δημόσια πανεπιστήμια; 
Το λάθος ερώτημα

Είναι πλέον γνωστό, και ο ελληνικός λαός το έχει εμπεδώσει, ότι το πολιτικό σύστημα της χώρας μας, επικουρούμενο βέβαια από ορισμένες ομάδες συμφερόντων, απαντούσε τις τελευταίες τέσσερις δεκαετίες σε λάθος ερωτήματα και όχι σε σωστά ερωτήματα με λάθος τρόπο. Για παράδειγμα, το πραγματικό ερώτημα δεν ήταν ποτέ ισότητα ή ανάπτυξη, αλλά ισότητα και ανάπτυξη ή υστέρηση και, εκ των πραγμάτων, ανισότητα. Το ίδιο ίσχυε και για το ερώτημα πολιτική σταθερότητα ή πολιτική αστάθεια, που, σε κανονικές συνθήκες, θα έπρεπε να είναι συνεργασία και πρόοδος ή κομματικό κράτος και οπισθοδρόμηση. Η μάστιγα του λάθους ερωτήματος δεν θα μπορούσε παρά να αφορά και τα πανεπιστήμιά μας. Ετσι, το πραγματικό ερώτημα δεν ήταν ποτέ -σ’ αυτήν την περίπτωση- ιδιωτικά ή δημόσια πανεπιστήμια, αλλά ΤΕΙ Αγρινίου ή Πανεπιστήμιο Harvard. Απαντώντας στο λάθος ερώτημα δεν μπορέσαμε ποτέ να στοχεύσουμε στο επιθυμητό αποτέλεσμα, που είναι η συγκρότηση και ανάπτυξη μιας ισχυρής ερευνητικής κοινότητας, με αρκετούς πόρους, η οποία θα αριστεύει στην έρευνα και θα συμβάλλει στην ελληνική οικονομία και ως εκ τούτου στην ευημερία της ελληνικής κοινωνίας.

Το ερώτημα σήμερα βρίσκεται ακόμα σε λάθος βάση, καθώς από τη μια έχουμε δημόσια πανεπιστήμια που καταρρέουν από την έλλειψη χρηματοδότησης, πανεπιστημιακούς που δεν ελέγχονται ποτέ για την ποιότητα και την ποσότητα του ερευνητικού τους έργου και έτσι, τη μετατροπή, στις περισσότερες περιπτώσεις, των πανεπιστημιακών ιδρυμάτων σε δημόσια σχολεία κακής ποιότητας, χωρίς ερευνητικούς στόχους. Ενώ, από την άλλη, στη θέαση αυτού του υπαρκτού προβλήματος έχουμε το αίτημα οι προσωπικές οικογενειακές επιχειρήσεις τύπου φροντιστηρίου, το περίπτερο της γωνίας και οι σχολές κομμωτικής να μπορούν να μετεξελιχθούν σε πανεπιστημιακά ιδρύματα, με τη σύναψη μιας κάποιας συμφωνίας με ένα δημόσιο ή ιδιωτικό πανεπιστήμιο του εξωτερικού, που όντας σχετικά αδιάφορο και έναντι αδράς αμοιβής θα βεβαιώνει ότι το περίπτερο πράγματι προσφέρει τριτοβάθμια εκπαίδευση.

Στον αντίποδα αυτής της κατάστασης θα μπορούσαμε να είχαμε σήμερα υπηρεσίες τριτοβάθμιας εκπαίδευσης υψηλού επιπέδου, που θα προσείλκυαν εύπορους φοιτητές από τη Μέση Ανατολή, την Ασία και τη Νοτιοανατολική Ευρώπη, θα έδιναν εργασία στους χιλιάδες άνεργους ερευνητές της χώρας μας και θα ακύρωναν εν τέλει τη «φοιτητική μετανάστευση» και την εκροή πολύτιμων οικονομικών πόρων. Το πραγματικό ερώτημα λοιπόν είναι ποιους όρους και προϋποθέσεις θα θέσουμε ως Πολιτεία ώστε να εξυπηρετηθεί το δημόσιο συμφέρον, να διασφαλιστεί η υψηλή ποιότητα της έρευνας και των παρεχόμενων υπηρεσιών και παράλληλα να δημιουργηθεί επαρκής χώρος για την επιχειρηματικότητα και το κέρδος.

Για να συμβεί αυτό, πρέπει οι ιδιωτικές επιχειρήσεις να λειτουργούν σε έναν μεγάλο βαθμό όπως και τα δημόσια πανεπιστήμια, να διαχωριστεί δηλαδή το διδακτικό από το επιχειρηματικό κομμάτι. Να ξεκινούν με ένα πολύ μεγάλο μετοχικό κεφάλαιο, ώστε να αποφευχθεί η δυνατότητα τα περίπτερα να γίνουν πανεπιστημιακά ιδρύματα. Το διδακτικό προσωπικό να προσλαμβάνεται με δημόσιες ανοιχτές διαδικασίες και να κρίνεται από την ερευνητική κοινότητα και όχι βέβαια από τον επιχειρηματία. Η ανεξαρτησία του διδακτικού προσωπικού πρέπει να είναι δεδομένη, αλλιώς θα μετατραπεί σε «δούλο» εξυπηρετήσεων φίλων και γνωστών και το πτυχίο που θα προσφέρει θα χάσει το κύρος του. Επίσης, πρέπει δεσμευτικά, σημαντικό κομμάτι των εσόδων να δίνεται για έρευνα και για υποτροφίες ώστε να εξασφαλιστεί αφενός ότι το ίδιο το ίδρυμα μπορεί να αναπαράγει τον εαυτό του και ότι δεν χρειάζεται να περιμένει το δημόσιο πανεπιστήμιο να κάνει αυτή τη δουλειά, και αφετέρου ότι στοχεύει στην ερευνητική αριστεία.

Αντί λοιπόν να συζητούμε πώς θα φτιάξουμε πανεπιστήμια υψηλού κύρους και ερευνητικών δυνατοτήτων, συζητούμε πώς θα επιτρέψουμε στα φροντιστήρια να εξελιχθούν σε πανεπιστήμια, αγοράζοντας δικαιώματα δικαιόχρησης από τους ξένους, όπως οι ιθαγενείς τα καθρεπτάκια, ή πώς θα εμποδίσουμε κάθε υγιή δραστηριότητα που στοχεύει στην αναγκαία και αυτονόητη προώθηση της έρευνας. Γι’ αυτό, στην επόμενη συνταγματική αναθεώρηση, η Πολιτεία οφείλει να βάλει τις βάσεις για την πραγματική εξυπηρέτηση του δημοσίου συμφέροντος που είναι από τη μια να επιτρέψει τη δημιουργία ιδιωτικών πανεπιστημίων υψηλού κύρους και ερευνητικών δυνατοτήτων και από την άλλη να σπάσει το ακατανόητο μονοπώλιο του κράτους σε έναν τόσο ανταγωνιστικό τομέα, του οποίου η ανάπτυξη μόνο οφέλη μπορεί να προσδώσει στην ελληνική κοινωνία και οικονομία. Και όλα αυτά βέβαια, υπό σαφείς και αδιαμφισβήτητους κανόνες και όχι απλώς υπό τους όρους της εξυπηρέτησης της επιχειρηματικότητας.

 Βασιλης Μαγκλάρας 
(Διδάσκει Πολιτικές Επιστήμες στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο)

24/11/2012


2.
''7 επιχειρήματα υπέρ των ιδιωτικών πανεπιστημίων''
 του Αριστείδη Χατζή.

Το Ελληνικό Σύνταγμα περιέχει ένα άρθρο βαθιά συντηρητικό, το διαβόητο άρθρο 16. Είναι το άρθρο που, μεταξύ των άλλων, απαγορεύει την ίδρυση ιδιωτικών ιδρυμάτων ανώτατης εκπαίδευσης. Πρόκειται για ένα άρθρο που εκφράζει τις πιο αντιδραστικές αντιλήψεις του μετεμφυλιακού κράτους καθώς η ιδεολογία που εκφράζει διαμορφώθηκε την περίοδο 1948-1973. Δυστυχώς, παρά τη δημοκρατική νομιμοποίηση που του προσέδωσε το Σύνταγμα του 1975, παραμένει ένα άρθρο που συνδέεται με την πατερναλιστική εθνικόφρονα μεταπολεμική δεξιά. Ένα άρθρο που υπερασπίζεται σήμερα η εξίσου πατερναλιστική οπισθοδρομική αριστερά.

Το άρθρο αυτό θα πρέπει να αναθεωρηθεί το συντομότερο δυνατό, σύμφωνα βέβαια με τη διαδικασία που προβλέπει το Σύνταγμά μας. Για τους λόγους που θα εξηγήσω αμέσως.

[Στο κείμενο αυτό θα υποστηρίξω την ίδρυση μη κρατικών και μη κερδοσκοπικών ΑΕΙ γιατί αυτό που προέχει τώρα είναι να εξασφαλιστεί η συναίνεση του πολιτικού και πνευματικού κόσμου και όχι ο ανεδαφικός μαξιμαλισμός.]

Θεωρώ ότι τα σημαντικότερα επιχειρήματα είναι τα εξής:

1. Η απαγόρευση των ιδιωτικών πανεπιστημίων στην Ελλάδα αποτελεί ταυτόχρονα μια κολοσσιαία θεσμική ανωμαλία και μια παγκόσμια θλιβερή πρωτοτυπία. Ο περιορισμός αυτός προσβάλλει κατάφωρα την ακαδημαϊκή ελευθερία αλλά επίσης την ελευθερία του λόγου και της έκφρασης - και όχι μόνο. Είναι ανήκουστο να διατηρεί το κράτος το μονοπώλιο στην ανώτατη εκπαίδευση και να απαγορεύει τον ανταγωνισμό.

2. Η απαγόρευση των ιδιωτικών πανεπιστημίων έχει οδηγήσει σε σοβαρές στρεβλώσεις. Μια από αυτές είναι η μετατροπή του πανεπιστημίου σε αναδιανεμητικό μηχανισμό υπέρ των οικονομικά ισχυρών που υπερεκπροσωπούνται (σπουδάζοντας δωρεάν) στα μεγάλα ΑΕΙ και στις περιζήτητες σχολές (Νομική, Ιατρική, Πολυτεχνείο) γιατί μπορούν να πληρώσουν καλά φροντιστήρια και ακριβά ιδιαίτερα. Μια άλλη στρέβλωση είναι η ανάδυση μονοπωλιακής νοοτροπίας που οδηγεί σε περιορισμούς της προσφοράς με σκοπό τη διατήρηση αυτής της μονοπωλιακής θέσης που έχει σαφέστατο αντίκρισμα στην αγορά των σχετικών υπηρεσιών. Ο απαράδεκτα μεγάλος αριθμός φοιτητών στα αμφιθέατρα δεν οφείλεται μόνο στη διαχρονική πελατειακή λογική του ελληνικού κράτους αλλά και σε συγκεκριμένες επιλογές μέρους της ακαδημαϊκής κοινότητας που συχνά δημιουργεί εμπόδια στην είσοδο (barriers to entry) σε νέους επιστήμονες και απεχθάνεται τον ανταγωνισμό που απειλεί τα προνόμιά της.

3. Η απαγόρευση των ιδιωτικών πανεπιστημίων έχει μεγάλο κόστος για τη χώρα. Ενδεικτικά αναφέρω τρία είδη κόστους:

- Κόστος σε ανθρώπινο κεφάλαιο. Γενιές ολόκληρες Ελλήνων νέων επιστημόνων υποχρεώθηκαν να μεταναστεύσουν γιατί είτε το αποτυχημένο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα δεν τους προσέφερε τις επαγγελματικές και επιστημονικές ευκαιρίες που άξιζαν ή ακόμα χειρότερα συνάντησαν αυτά τα εμπόδια στην είσοδο που περιγράψαμε παραπάνω.

- Οικονομικό κόστος. Εκατοντάδες χιλιάδες Έλληνες έχουν σπουδάσει και θα συνεχίσουν να σπουδάζουν στο εξωτερικό γιατί το στρεβλό αυτό σύστημα τους εμποδίζει να σπουδάσουν στη χώρα τους, αν και οι περισσότεροι θα το επιθυμούσαν. Επιπλέον η Ελλάδα έχει πληρώσει υπέρογκα ποσά σε πρόστιμα για την απαράδεκτη πολιτική αναγνώρισης της ισοτιμίας των πτυχίων που παραμένει προβληματική μέχρι και σήμερα.

- Κόστος στην ποιότητα της διδασκαλίας και της έρευνας. Η ουσιαστική ανυπαρξία ανταγωνισμού έχει οδηγήσει στη γνωστή παθογένεια πού είναι εξωτερική και εσωτερική. Αρκεί να περάσει κανείς έξω από ένα, οποιοδήποτε, ελληνικό ΑΕΙ για να αντιληφθεί την αθλιότητα που εξασφαλίζει το κρατικό μονοπώλιο. Γενιές φοιτητών έχουν σπουδάσει σε χώρους βρώμικους, άσχημους και επικίνδυνους. Χώρους που η ακαδημαϊκή ελευθερία περιορίζεται από επαγγελματίες τραμπούκους και ελέγχεται από κομματικούς μεσάζοντες. Όμως η χειρότερη μορφή παθογένειας έχει να κάνει με νοοτροπίες και συμπεριφορές: συχνά φεουδαρχικές, συντηρητικές, «δημοσιοϋπαλληλικές», φοβικές, αυταρχικές, αντιμεταρρυθμιστικές.

4. Τι θα προσφέρουν τα ιδιωτικά πανεπιστήμια; Κυρίως ανταγωνισμό. Ο ανταγωνισμός (υπό κρατική εποπτεία και ένα αποτελεσματικό ρυθμιστικό περιβάλλον) θα βελτιώσει οπωσδήποτε τα δημόσια ΑΕΙ, εφόσον γίνουν πραγματικά αυτοδιοικούμενα. Τα δε ιδιωτικά, από τη φύση τους, θα είναι πιο καινοτόμα, περισσότερο φιλικά στους χρήστες των εκπαιδευτικών υπηρεσιών και κυρίως θα δώσουν πολλές ευκαιρίες. Δείτε το παράδειγμα της Κύπρου που επέτρεψε τη λειτουργία ιδιωτικών πανεπιστημίων πριν 12 χρόνια, κάτι που οδήγησε σε αλματώδη άνοδο του αριθμού των θέσεων εργασίας, του αριθμού των ξένων φοιτητών και βέβαια συνέβαλε στην οικονομική ανάπτυξη. Οι δε μακροπρόθεσμες θετικές συνέπειες θα είναι ακόμα πιο εντυπωσιακές. Δείτε επίσης τα κορυφαία ιδιωτικά πανεπιστήμια που λειτουργούν στην Ιταλία, την Ισπανία και στην Τουρκία (με πολλούς Έλληνες φοιτητές και καθηγητές). Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν έχουν αδυναμίες - τίποτε δεν λειτουργεί τέλεια. Αλλά τα θετικά χαρακτηριστικά τους είναι πολλαπλάσια των αδυναμιών τους.

5. Δεν θα δημιουργήσουν τα ιδιωτικά πανεπιστήμια φοιτητές δύο ταχυτήτων; Οι δύο διαφορετικές ταχύτητες στην εκπαίδευση όμως ήδη υπάρχουν, καθώς από το οικογενειακό εισόδημα/περιουσία εξαρτώνται η είσοδος στο πανεπιστήμιο (και μάλιστα σε τμήμα με υψηλές βάσεις), η ταχύτητα ολοκλήρωσης των σπουδών, η συνέχιση των σπουδών σε μεταπτυχιακό επίπεδο και οι σπουδές στο εξωτερικό. Αντίθετα τα ιδιωτικά πανεπιστήμια στην Ελλάδα θα προσφέρουν ευκαιρίες σε στρώματα της ελληνικής κοινωνίας που μέχρι σήμερα είχαν μόνο μια επιλογή καθώς το κόστος των σπουδών στο εξωτερικό ήταν απαγορευτικό. Η αύξηση της προσφοράς θα μειώσει συνολικά το κόστος των σπουδών σε όλα τα επίπεδα εκπαίδευσης και επιπλέον θα ωφελήσει διπλά λόγω της βελτίωσης της ποιότητας των υπηρεσιών (όχι μόνο των ακαδημαϊκών αλλά και συνολικά της πανεπιστημιακής εμπειρίας).

6. Πώς μπορούμε να εξασφαλίσουμε ταυτόχρονα τη βελτίωση της ποιότητας των δημόσιων πανεπιστημίων και τη δυνατότητα ακόμα και των οικονομικά ασθενέστερων να σπουδάζουν στα ιδιωτικά; Με έναν πολύ απλό τρόπο. Το κράτος αντί να χρηματοδοτεί άμεσα τα δημόσια πανεπιστήμια θα δίνει απευθείας (σε μορφή κουπονιών ανώτατης εκπαίδευσης) τα χρήματα που δαπανά σήμερα ανά φοιτητή στους ίδιους τους ενδιαφερόμενους. Καθώς θα έχουν πλέον δίδακτρα όλα τα πανεπιστήμια (δημόσια και ιδιωτικά), θα πρέπει να προσελκύουν τις φοιτήτριες και τους φοιτητές που θα επιλέγουν σε ποιο ίδρυμα και σε ποια σχολή ή τμήμα θα σπουδάσουν, πληρώνοντας τα δίδακτρα με το κουπόνι που θα λάβουν. Αυτό το σύστημα έχει πολλά και σημαντικά πλεονεκτήματα: (α) εξασφαλίζει το καλύτερο ταίριασμα πανεπιστημιακών τμημάτων και φοιτητών, (β) εξασφαλίζει τον ανταγωνισμό και διαλύει θεσμικές σκληρώσεις και μονοπωλιακές συμπεριφορές, (γ) είναι κοινωνικά δικαιότερο καθώς εξασφαλίζει μεγαλύτερη ισότητα ευκαιριών και μακροπρόθεσμα μεγαλύτερη κινητικότητα και (δ) μειώνει τη γραφειοκρατική και διοικητική σπατάλη.

7. Είναι έτοιμη η ελληνική κοινωνία να δεχτεί τα ιδιωτικά πανεπιστήμια; Είναι εδώ και καιρό όπως δείχνουν διάφορες δημοσκοπήσεις. Το ποσοστό όσων συμφωνούν ξεπερνά πλέον το 60% και συνεχίζει να αυξάνεται. Αλλά και μεγάλο μέρος της πνευματικής και πολιτικής ελίτ έχει αναθεωρήσει τις απόψεις της και υποστηρίζει πλέον ανοιχτά την αναθεώρηση του άρθρου 16. Έχουν απομείνει ελάχιστοι γραφικοί που επιμένουν στο τροπάρι, ότι «η μόνη λύση είναι η βελτίωση της ποιότητας της δημόσιας εκπαίδευσης» λες και αυτή επιτυγχάνεται μόνο με το μονοπώλιο, λες και δεν έχουμε πλέον αρκετή εμπειρία για τα όρια και τις αδυναμίες αυτού του μοντέλου.

Είναι βέβαιο ότι το άρθρο 16 θα αναθεωρηθεί στο μέλλον και άλλη μια ανόητη ελληνική ιδιαιτερότητα θα μπει στο χρονοντούλαπο της ιστορίας. Αλλά το ζήτημα είναι πόσο κόστος ακόμα πρόκειται να καταβάλλουμε συλλογικά γι' αυτήν την ανοησία.

* Ο Αριστείδης Χατζής είναι Αν. Καθηγητής Φιλοσοφίας Δικαίου και Θεωρίας Θεσμών στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και μέλος του επιστημονικού συμβουλίου του Κέντρου Φιλελεύθερων Μελετών. Η δεύτερη έκδοση του βιβλίου του «Φιλελευθερισμός» κυκλοφορεί στη σειρά «Μικρές Εισαγωγές» των Εκδόσεων Παπαδόπουλος.


14/9/2017

YANNIS BEHRAKIS / REUTERS

3.
Ξέρουμε τι είναι τα «Ιδιωτικά» Πανεπιστήμια;

1. Εισαγωγή

Ανακρίβειες

Συνήθως τα γραφόμενα στα social media δεν αποτελούν τεκμηριωμένες με γεγονότα γνώμες. Αφορούν εκτιμήσεις που τις περισσότερες φορές είναι απλά άκριτη αναπαραγωγή απόψεων άλλων και γι' αυτό κρύβουν πολλές ανακρίβειες ή πλάνες. Το έχουμε δει πάρα πολλές φορές αυτό με fake news. Το φαινόμενο αυτό το κάνουμε όλοι μας χειρότερο όταν αναπαράγουμε άκριτα ό,τι ακούμε. Στο σημείο αυτό θα αναφερθώ στο θέμα των Πανεπιστημίων. Έχουμε δει όλοι μας τις σχετικές προπαγανδιστικές εικόνες τύπου «πανεπιστήμιο στη Μποτσουάνα και στην Ελλάδα» όπως το παρακάτω:

Εντυπωσιακό φυσικά (αυτή είναι η δύναμη της εικόνας στην προπαγάνδα) αλλά αποτελεί μια στιγμιαία σύγκριση μετά από καταλήψεις αναρχικών ενός ελληνικού πανεπιστημίου που είναι στα καλύτερα του κόσμου, με ένα στην αφρικανική χώρα που έχει χαώδη διαφορά στην ακαδημαϊκή ποιότητα σε σχέση με το ελληνικό. Φαντάζομαι παρά το όμορφο γκαζόν κανείς γονέας δεν θα ήθελε το παιδί του να σπουδάσει στο πανεπιστήμιο της Μποτσουάνα αντί στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών.

Το να δημιουργήσει κανείς προπαγανδιστικές και φυσικά παραπλανητικές εικόνες είναι το μόνο εύκολο, όπως η εικόνα που έφτιαξα παρακάτω.


Οι εικόνες είναι πραγματικές φυσικά αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι ξαφνικά το ΔΠΘ έγινε καλύτερο πανεπιστήμιο από το University of Michigan.

Τι είναι όμως το Πανεπιστήμιο;

A. Ακαδημαϊκός ρόλος

Τα πανεπιστήμια αποτελούν εργοστάσια «παραγωγής»:

-νέων επιστημόνων μέσω της διδασκαλίας των καθηγητών (αλλά και των διδακτορικών φοιτητών) στους φοιτητές,

-νέας γνώσης από καθηγητές και μεταπτυχιακούς φοιτητές με την διαδικασία της έρευνας.

Η γνώση που παράγεται αποτελεί έναν βασικό και σημαντικότατο πόρο και βάση της ανάπτυξης μιας χώρας τόσο οικονομικά όσο και κοινωνικά.

Β. Κοινωνικός ρόλος

Στις σύγχρονες δημοκρατικές κοινωνίες, πέρα από το προφανές αποτέλεσμα και την συνεισφορά των πανεπιστημίων στην οικονομική ανάπτυξη μιας χώρας, αυτά ταυτόχρονα επιτελούν και έναν άλλο πάρα πολύ σημαντικό ρόλο που συχνά τον παραβλέπουμε: Τα πανεπιστήμια αποτελούν τον σημαντικότερο μηχανισμό κοινωνικής κινητικότητας και οικονομικής ανόδου σε μια σύγχρονη δημοκρατία.

Δεν υπάρχει καμία αναπτυγμένη και προοδευμένη χώρα χωρίς καλά πανεπιστήμια. Δεν υπάρχει χώρα με καλά πανεπιστήμια που να μην είναι αναπτυγμένη. Άρα η σχέση ανάμεσα στα δύο είναι υπαρκτή, σημαντική και αλληλένδετη.

Στις μέρες μας γίνεται συζήτηση και πάλι, ιδιαίτερα στα social media, αλλά και στον πολιτικό κόσμο, για το θέμα που μεταφέρεται ως «ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστημίων». Το θέμα δεν είναι καινούργιο φυσικά. Το θυμάμαι ως φοιτητής από τα τέλη της δεκαετίας του 1980 να ακούγεται ως σύνθημα. Το βασικό επιχείρημα που υπάρχει είναι ότι η ίδρυσή τους θα φέρει ανταγωνισμό με τα δημόσια πανεπιστήμια και έτσι όλα θα πάνε πολύ καλύτερα.

Όμως τι είναι τα «ιδιωτικά πανεπιστήμια»; Σκεφτείτε αν εσείς γνωρίζετε κάποιο τέτοιο από το εξωτερικό. Σχεδόν σίγουρα δεν γνωρίζετε κανένα. Αυτά που θα σας έρθουν στο μυαλό θα είναι είτε δημόσια πανεπιστήμια με δίδακτρα, είτε μη-κρατικά, μη-κερδοσκοπικά πανεπιστημιακά ιδρύματα. Τους λόγους που δεν γνωρίζετε μάλλον κανένα, θα τους καταλάβετε στην συνέχεια.

2. Κατηγορίες Πανεπιστημίων

2.1 Κρατικά και μη-κρατικά

Η πρώτη διάκριση των πανεπιστημίων γίνεται με βάση τον φορέα τους σε κρατικά όπου ανήκουν στο δημόσιο και μη-κρατικά που μπορεί να ανήκουν σε άλλους φορείς όπως τοπική αυτοδιοίκηση (νομαρχίες και δήμοι), εκκλησία, ιδρύματα, κληροδοτήματα και φυσικά ιδιώτες. Η τοπική αυτοδιοίκηση μπαίνει εδώ στους μη-κρατικούς φορείς καθώς στην Ελλάδα τώρα δεν έχει την δυνατότητα να ιδρύσει πανεπιστήμια.

  Στην Εικόνα 1 βλέπουμε διαγραμματικά την κατηγοριοποίηση 
των πανεπιστημίων. 


2.2 Με δίδακτρα ή χωρίς δίδακτρα

Επίσης εδώ θα πρέπει να ξεκαθαρίσουμε, καθώς πάντα μιλάμε για τη διεθνή πρακτική, ότι όλα τα παραπάνω είδη πανεπιστημίων μπορεί να έχουν ή να μην έχουν δίδακτρα για τους φοιτητές τους. Τα κρατικά πανεπιστήμια μπορεί να έχουν δίδακτρα χαμηλά ή υψηλά, που μπορεί να είναι ίδια για όλους ή πολλαπλάσια για ξένους πολίτες. Δίδακτρα στα κρατικά πανεπιστήμια υπάρχουν στις περισσότερες χώρες και στην συντριπτική πλειοψηφία των κρατικών πανεπιστημίων. Άρα η ύπαρξη ή μη διδάκτρων δεν καθορίζει το αν το πανεπιστήμιο είναι δημόσιο ή όχι.

2.3 Κερδοσκοπικά ή Μη-Κερδοσκοπικά Πανεπιστήμια

Αυτή είναι μια πολύ σημαντική διαφορά και για μένα ειδοποιός για την τελική επιτυχία, ποιότητά τους και σημαντικότητα για την κοινωνία, το κράτος και την οικονομία γενικότερα. Όλα σχεδόν τα πανεπιστήμια που γνωρίζουμε οι περισσότεροι είναι μη-κερδοσκοπικά, not-for-profit όπως λέγονται την Αμερική. Τα πανεπιστήμια που γνωρίζουμε, από τα κορυφαία όπως MIT, Harvard, Oxford, Michigan, κλπ., όπως και άλλα πολύ καλά, δηλαδή αυτά που είναι στα 200 καλύτερα στον κόσμο είναι μη-κερδοσκοπικά. Πρέπει να προσπαθήσεις πολύ να βρεις ένα γνωστό πανεπιστήμιο που να είναι κερδοσκοπικό και αποτελεί την εξαίρεση στον κανόνα αν το βρούμε. Αυτό δεν είναι τυχαίο.

Όλα τα κορυφαία πανεπιστήμια, είναι εξαιρετικά σε αυτό που κάνουν και αυτό συμβαίνει γιατί δεν έχουν ως στόχο τους το κέρδος. Αυτό δεν σημαίνει ότι είναι απαραίτητα ζημιογόνα. Μπορεί να βγάζουν σημαντικά κέρδη και να έχουν πολύ σημαντικά κεφάλαια στην διάθεσή τους όπως θα δούμε παρακάτω. Καθώς δεν είναι κερδοσκοπικά δεν μπορεί να βάλει τα χρήματα αυτά στην τσέπη του κάποιος μέτοχος.

Όλα τα δικά τους έσοδα και κέρδη από δίδακτρα, πατέντες, άλλα περιουσιακά στοιχεία, κληροδοτήματα, κρατικές επιχορηγήσεις, κλπ. αξιοποιούνται αναγκαστικά στο σύνολό τους για την βελτιστοποίησή και ανάπτυξή τους. Και τα ποσά είναι τεράστια γι' αυτό και η ανάπτυξη είναι αντίστοιχη. Όταν λοιπόν καταφέρνουν να έχουν πλεονάσματα, δηλαδή περισσότερα έσοδα από έξοδα και κέρδη, τότε αυτά τα κέρδη δεν μοιράζονται ως μερίσματα σε μετόχους. Αναγκαστικά από το καταστατικό τους τα κέρδη θα πρέπει να επανεπενδυθούν στο πανεπιστήμιο. Όλα. Τα κέρδη αυτά χρησιμοποιούνται για:

-Επενδύσεις για βελτίωση στις υποδομές και τις εγκαταστάσεις τους.

-Προσέλκυση νέων καλύτερων καθηγητών, διακεκριμένων, με βραβεία τοπικά, εθνικά, διεθνή (nobel, κλπ), μεγάλο ερευνητικό έργο και εμπειρία και σε άλλες θέσεις προσφέροντας πολύ ανταγωνιστικό πακέτο αποδοχών (100,000-500,000 τον χρόνο).

-Δίνονται υποτροφίες για κάλυψη των διδάκτρων και του κόστους διαβίωσης σε προπτυχιακούς και μεταπτυχιακούς φοιτητές (έτσι κατάφερα και εγώ μην έχοντας την οικονομική δυνατότητα διαφορετικά να σπουδάσω σε Καναδά και Αμερική).

-Επενδύσεις στην έρευνα που παράγουν και στην ανάπτυξη πατεντών και νέων επιχειρήσεων (start-ups) που ιδρύονται από το πανεπιστήμιο αποκλειστικά ή σε συνεργασία με ιδιώτες.

-Συσσωρεύονται σε κεφάλαια (endowments) που επενδύονται για να αποκομίσουν τόκους, κλπ.

3. Η Οικονομική Δύναμη των Διακεκριμένων Πανεπιστημίων

Σύμφωνα με τα παραπάνω, καταλαβαίνουμε ότι τα μεγάλα πετυχημένα και καλά πανεπιστήμια έχουν σημαντικά περιουσιακά στοιχεία τόσο πάγια, δηλαδή κτήρια, εγκαταστάσεις, εξοπλισμό, ακίνητα, κλπ., όσο και ρευστά. Ενδεικτικά, τα κεφάλαια των 20 πρώτων πανεπιστημίων στις ΗΠΑ είναι όπως φαίνονται παρακάτω στην Εικόνα 2.

Εικόνα 2. Endowments (ρευστά διαθέσιμα) των αμερικανικών πανεπιστημίων.


Φυσικά τα ποσά αυτά δεν αποτελούν την συνολική περιουσία (assets) των πανεπιστημίων αυτών, αλλά ένα μικρό μόνο κομμάτι της, τα ρευστά (quasi cash) που έχουν ανά πάσα στιγμή στην διάθεσή τους πέρα από την πληρωμή όλων των υποχρεώσεών τους.

Ενδεικτικά, ας δούμε λίγο πιο αναλυτικά, τα οικονομικά του Harvard:

-Το endowment του Harvard, είναι 35 δις, δηλαδή περίπου το 20% του ελληνικού ΑΕΠ.

-Μόνο πέρυσι, το 2016, το Harvard είχε από δωρεές έσοδα 1.16 δις.

-Σε αυτά προστίθενται τα πανάκριβα δίδακτρα χιλιάδων φοιτητών του, τα κέρδη από τις εταιρίες που έχει ιδρύσει, κλπ.

-Όλα αυτά τα έσοδα για το 2016 έφτασαν τα 5 δις (και για κάθε έτος φυσικά είναι αντίστοιχα), περίπου το 3% του ΑΕΠ της Ελλάδας.

-Φυσικά, ως μη-κερδοσκοπικό ίδρυμα, όλα τα έσοδα επανεπενδύθηκαν στο πανεπιστήμιο πλην 62 εκατομμυρίων που έμειναν στα ταμεία του.

-Το δε 50% των 5 δις συνολικών εσόδων πήγε σε μισθούς καθηγητών, υπαλλήλων και μεταπτυχιακών φοιτητών.

Το κόστος μισθοδοσίας καθηγητών, μεταπτυχιακών φοιτητών, κλπ είναι πολύ μεγάλο γιατί ένα πανεπιστήμιο είναι καλό όταν παίρνει καλούς φοιτητές. Και για να φοιτήσουν καλοί φοιτητές, πρέπει να έχει καλούς καθηγητές. Και για να έχει καλούς καθηγητές πρέπει να τους πληρώσει περισσότερο από τα άλλα πανεπιστήμια ώστε να τους προσελκύσει.

Όπως καταλαβαίνουμε, τα χρήματα και μάλιστα τεράστια ποσά, είναι το κλειδί για να είναι ένα πανεπιστήμιο καλό, λόγω του ενάρετου κύκλου:

Ανταγωνιστικές αμοιβές > 
καλοί καθηγητές > 
καλοί φοιτητές >
 καλό επιστημονικό έργο > 
καλό πανεπιστήμιο

Καταλαβαίνουμε δηλαδή ότι η πανεπιστημιακή εκπαίδευση είναι ένα πάρα πολύ ακριβό αγαθό. Χρειάζεται τεράστιες επενδύσεις που ίσως αποφέρουν κέρδη μετά από δεκαετίες που απαιτούνται για να αποκτηθεί φήμη και να ενεργοποιηθεί ο παραπάνω ενάρετος κύκλος.

Αυτό δεν συμβαίνει φυσικά μόνο στο Harvard, το MIT, το University of Michigan και τα άλλα κορυφαία πανεπιστήμια. Για να δούμε και τον αντίποδα, ας δούμε και ένα πολύ μέτριο πανεπιστήμιο που μάλλον δεν θα το έχετε ακούσει ποτέ, το South Dakota State University. Είναι στην παγκόσμια κατάταξη νούμερο 1235. Πληροφοριακά, το Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης είναι στο 912. Ακόμα και αυτό το πανεπιστήμιο όμως, το South Dakota State University, έχει ένα endowment $100 εκατομμύρια.

4. Η Πανεπιστημιακή Εκπαίδευση ως Αγαθό

Είδαμε ότι η πανεπιστημιακή εκπαίδευση είναι ένα πολύ σημαντικό αγαθό για μια αναπτυγμένη οικονομία και κοινωνία. Ταυτόχρονα είδαμε ότι είναι και ένα πολύ ακριβό αγαθό. Χρειάζεται πολύ σημαντικές επενδύσεις για να παραχθεί. Τα χαρακτηριστικά του συνοπτικά:

-Είναι ένα απαραίτητο αγαθό για μια σύγχρονη αναπτυγμένη οικονομία και κοινωνία.

-Είναι ένα πολύ ακριβό αγαθό.

-Απαιτεί πολύ σημαντικές επενδύσεις, πολλών εκατομμυρίων και δισεκατομμυρίων ευρώ.

-Ίσως αρχίσει να αποδίδει η επένδυση των χρημάτων αυτών μετά από πολλά χρόνια: περισσότερα από 20-30 χρόνια. Χρειάζεται πολύς χρόνος σε ένα πανεπιστήμιο για να εδραιωθεί, αναπτυχθεί, να αποκτήσει φήμη, ώστε να προσελκύει φοιτητές για να έχει αρκετά έσοδα ώστε να προσελκύσει καλούς (ακριβούς) καθηγητές, ώστε να παράγει αξία μέσω της διδασκαλίας και έρευνας που θα είναι μεγαλύτερη του κόστους του (κέρδη).

-Ο κίνδυνος που συνεπάγεται μια τέτοια επένδυση είναι πολύ μεγάλος.

-Επιπλέον, είναι εξαιρετικά δύσκολο να γίνουν ακριβείς προβλέψεις όπως χρειάζεται και κάνουν οι επενδυτές όταν εξετάζουν εναλλακτικές τοποθετήσεις στα κεφάλαιά τους με σκοπό το κέρδος.

-Οι κίνδυνοι αυτοί προέρχονται από την ουσία του παραγόμενου προϊόντος που είναι η γνώση. Αυτή δεν μπορεί με ακρίβεια να προβλεφθεί και να τιμολογηθεί.

-Η επιστήμη και τεχνολογία είναι ο κατεξοχήν κλάδος όπου η μεταβλητότητα (κίνδυνος) είναι εξαιρετικά μεγάλη και όλα είναι εξαιρετικά ρευστά και απρόβλεπτα.

-Έχει τεράστια μακροχρόνια υπεραξία για την κοινωνία.

5. Τα Ιδιωτικά Πανεπιστήμια (κερδοσκοπικά)

Το καλό όταν έπεσαι των άλλων είναι ότι μπορείς να ξέρεις τι να κάνεις που θα είναι πετυχημένο και τι να αποφύγεις γιατί όπου επιχειρήθηκε ήταν αποτυχημένο.

Η παγκόσμια εμπειρία έχει δείξει ότι όπου επιχειρήθηκε το πείραμα των ιδιωτικών πανεπιστημίων με κερδοσκοπικό χαρακτήρα, ως μια κανονική επιχείρηση δηλαδή, αυτά απέτυχαν: άνοιξαν πολλά με το που επιτράπηκαν και έκλεισαν τα περισσότερα από αυτά, ενώ εκείνα που έμειναν είναι λίγα και άγνωστα με ασήμαντη παραγωγή επιστημόνων ή γνώσης.

Ενώ, λοιπόν, στο τέλος της δεκαετίας του 1980 και σε αυτή του 1990 στην Ελλάδα τα «ιδιωτικά πανεπιστήμια» ήταν σύνθημα (όπως είναι και σήμερα), σε πολλές χώρες στον κόσμο έγιναν πραγματικότητα. Τα αποτελέσματα όμως δεν ήταν καθόλου ικανοποιητικά και τα περισσότερα έκλεισαν είτε οικειοθελώς λόγω ελάχιστων φοιτητών και οικονομικής αποτυχίας, είτε με παρέμβαση των αρχών γιατί είχαν σοβαρά προβλήματα και σκάνδαλα, όπως απονομές πτυχίων παράτυπα, χρηματισμό για εξασφάλιση βαθμών, διαφθορά, κλπ. Κάτι παρόμοιο έγινε πρόσφατα και στην χώρα μας με σειρά ιδιωτικών κολλεγίων. Διεθνώς υπάρχουν χιλιάδες παραδείγματα σχετικά με διαφθορά και απονομές πτυχίων χωρίς ουσία. Από τα χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι το Trump University που είχε δημιουργήσει ο νυν Προέδρος των ΗΠΑ.

Περιγράψαμε παραπάνω τα χαρακτηριστικά του αγαθού που παράγουν τα πανεπιστήμια. Είδαμε ότι χρειάζονται πολύ μεγάλες αρχικές επενδύσεις που θα έχουν αμφίβολο αποτέλεσμα και μάλιστα αν είναι θετικό οικονομικά θα το έχουν μετά από μερικές δεκαετίες. Προφανώς είναι ένα είδος επιχειρηματικής δραστηριότητας που οποιοσδήποτε ιδιώτης δύσκολα θα επένδυε σε κάτι που ίσως του αποφέρει κέρδος μετά από 30 χρόνια έχοντας επενδύσει τεράστια κεφάλια. Ο κίνδυνος (risk) είναι μεγάλος και ξέρουμε από τα χρηματοοικονομικά ότι ένας επενδυτής για να δεχτεί να αναλάβει ένα μεγάλο επενδυτικό κίνδυνο θα πρέπει να περιμένει και ένα μεγάλο κέρδος. Διαφορετικά θα στραφεί σε κάτι πιο ασφαλές. Αν επενδύσει κάποιος ιδιώτης πχ €100 εκατομμύρια για να ιδρύσει ένα πανεπιστήμιο με σκοπό το κέρδος, θα πρέπει να του αποφέρει τουλάχιστον €10 εκατομμύρια κέρδη τον χρόνο ή 10% της αρχικής επένδυσής του κάθε χρόνο για να αξίζει το ρίσκο. Αυτό συμβαίνει γιατί η μέση απόδοση του δείκτη S%P 500 τα τελευταία 90 χρόνια είναι 10%. Οπότε καλύτερα να επενδύσει εκεί στον S%P, όπου φυσικά τα χρήματα του είναι και πολύ πιο εύκολα ρευστοποιήσιμα (πώληση μετοχών) από ότι αν έχουν επενδυθεί σε κτήρια, οικόπεδα, εγκαταστάσεις, εργαστήρια, κλπ.

Εικόνα 3. Πλήθος ιδιωτικών κερδοσκοπικών πανεπιστημίων που κλείνουν σε αναπτυγμένες χώρες λόγω διαφθοράς ή οικονομικής αποτυχίας. Εδώ για συντομία παραθέτω μόνο μερικά ενδεικτικά. 



Μιλάμε όμως εύκολα για €100 εκατομμύρια για την δημιουργία ενός υποτυπώδους πανεπιστημίου σύμφωνα με τα διεθνή αλλά και ελληνικά δεδομένα. Τα χρήματα αυτά όμως είναι πάρα πολλά αν σκεφτούμε ότι η μεγαλύτερη επένδυση τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα είναι αυτή της Fraport και Intrakat που προγραμματίζεται στα €350 εκατομμύρια. Δηλαδή είναι περίπου το 1% των ρευστών διαθεσίμων του Harvard. Σύμφωνα με αυτά τα δεδομένα, ποιος, λοιπόν, ιδιώτης είναι αυτός που περιμένει να αλλάξει το νομικό πλαίσιο στην Ελλάδα για να επενδύσει ένα τέτοιο ποσό ή πολλαπλάσιό του για να ανταγωνιστεί τα Ελληνικά Δημόσια Πανεπιστήμια αλλά και τα ξένα όπως μας λένε και μάλιστα με πολύ αμφίβολο κέρδος μερικές δεκαετίες μετά; Η εκτίμησή μου είναι κανείς. Αυτό που θα γίνει είναι να ανοίξουν αρκετά χαμηλού κόστους με περιορισμένες σπουδές σε τμήματα που δεν χρειάζονται ιδιαίτερες υποδομές, όπως οικονομικά, νομική, κλπ όπως γίνεται και τώρα με τα κολλέγια. Αυτά προκειμένου να φέρουν κέρδος θα επενδύσουν στην διαφήμιση, προβολή και ωραία σποτ που είναι σχετικά φθηνά και όχι σε καθηγητές υψηλού επιστημονικού κύρους που είναι ακριβοί.

Και φυσικά εδώ ξεχνάμε ότι ιδιωτικά ιδρύματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης υπάρχουν και είναι και πολλά στην Ελλάδα. Γιατί άραγε δεν μιλάει κανείς για αυτά; Απλά δεν ονομάζονται πανεπιστήμια αλλά κολλέγια. Και φυσικά δεν μπορούν σε καμία περίπτωση να ανταγωνιστούν τα δημόσια πανεπιστήμια σε παραγωγή επιστημονικού έργου και γνώσης, οποιαδήποτε διεθνή κατάταξη και αν δούμε. Σε αυτά βέβαια φοιτούν συνήθως όσοι δεν κατάφεραν να περάσουν στα δημόσια πανεπιστήμια. Είναι λοιπόν μια δεύτερη επιλογή μετά τα δημόσια πανεπιστήμια. Όπως είναι φυσικά και παντού στον κόσμο η σχέση κερδοσκοπικών και μη-κερδοσκοπικών πανεπιστημίων. Οι απόφοιτοί τους δεν έχουν θεωρητικά καμία διαφορά με των δημοσίων σε θέσεις στον ιδιωτικό τομέα και πλέον και στον ΑΣΕΠ για τον δημόσιο τομέα. Γιατί λοιπόν αυτά τα ιδιωτικά κολλέγια δεν έγιναν τόσο καλά ώστε να ανταγωνιστούν τα δημόσια; Η απάντηση είναι πάλι το ότι η παραγωγή επιστημονικής γνώσης είναι ένα πάρα πολύ ακριβό αγαθό και αυτό είναι φυσικά πολύ λογικό.

Υπάρχει φυσικά και το επιχείρημα «θα υπάρξει ανταγωνισμός» και όλα θα γίνουν δια μαγείας καλύτερα... και τα δημόσια και τα ιδιωτικά... Δεν ξέρω πώς και γιατί φαντάζονται όσοι το λένε ότι θα γίνει αυτό. Συγκεκριμένα, σχετικά με αυτό, δεν έχουν απαντηθεί οι ερωτήσεις:

-Πώς ακριβώς θα υπάρξει αυτός ο ανταγωνισμός;

-Με ποιους πόρους το δημόσιο πανεπιστήμιο χωρίς δίδακτρα θα ανταγωνίζεται ένα ιδιωτικό με δίδακτρα (φυσικά) πανεπιστήμιο;

-Και γιατί θα ανταγωνιστώ το ιδιωτικό; Που ήδη στην αρχή αναγκαστικά θα είναι μικρό, άγνωστο και χαμηλής ποιότητας;

-Ήδη δεν ανταγωνίζομαι τα υπόλοιπα 30 τμήματα Οικονομικών Επιστημών στην Ελλάδα;

-Ήδη δεν ανταγωνίζομαι ως επιστήμονας το σύνολο της επιστημονικής κοινότητας διεθνώς;

-Γιατί θα κάνει διαφορά;

-Στόχος του επιστήμονα είναι να είναι ο καλύτερος σε ό,τι κάνει, παραγωγικός και αποτελεσματικός. Έτσι είναι η επιστήμη. Είτε με είτε χωρίς «ιδιωτικά» κερδοσκοπικά πανεπιστήμια.

6. Η Διεθνής Εμπειρία

Ακούμε ότι «τα ιδιωτικά πανεπιστήμια υπάρχουν σε όλο τον κόσμο εκτός από την Ελλάδα». Αυτό είναι ανακριβές και μάλιστα είναι ιδιαίτερα ανακριβές στις χώρες που είναι πιο αναπτυγμένες και πιο γνωστές σε μας. Όπως έχουμε πει παραπάνω, τα πανεπιστήμια που γνωρίζουμε ως καλά παραδείγματα και για τα οποία μιλάμε συνέχεια είναι είτε α) κρατικά είτε β) μη-κρατικά, μη-κερδοσκοπικά. Έτσι, από την στιγμή που το πανεπιστήμιο είναι μη-κερδοσκοπικό, είτε αυτό είναι επένδυση του κράτους είτε ενός κληροδοτήματος είτε ενός ιδρύματος, δεν έχει μεγάλη διαφορά στην πράξη. Όλα διοικούνται από ένα συμβούλιο (πρυτανεία, board of trustees) καθηγητών, επιχειρηματιών και προσωπικοτήτων. Αυτό έχει ως στόχο την βελτιστοποίηση του ακαδημαϊκού προϊόντος της διδασκαλίας και της έρευνας μέσα από την αξιοποίηση όλων των πόρων του πανεπιστημίου επενδυμένα μέσα σε αυτό χωρίς κανείς να αποκομίζει κέρδος. Κανείς δεν κερδίζει προσωπικά υπό την έννοια μιας κοινής ιδιωτικής επιχείρησης.

Τα κερδοσκοπικά πανεπιστήμια υπάρχουν, αλλά είναι κατά κανόνα άγνωστα, με λίγους φοιτητές, κακό επίπεδο σπουδών, λίγα τμήματα και όχι καθαρά επιστημονικά όπου οι απαιτήσεις είναι μεγάλες, αλλά τμήματα όπως: παραϊατρικά, βοηθοί νομικών (paralegal), τεχνικά, κλπ).

Ας δούμε λοιπόν τι γίνεται γενικά στον κόσμο με αυτά τα ιδιωτικά κερδοσκοπικά πανεπιστήμια:

-Τα πανεπιστήμια στον Καναδά που έκανα εγώ τις μεταπτυχιακές και διδακτορικές σπουδές μου είναι όλα κρατικά. Τα μόνα ιδιωτικά είναι 2-3 πολύ μικρές σχολές επαγγελματικής κατάρτισης και τεχνικής εκπαίδευσης.

-Στην Αυστρία τα ιδιωτικά αναγνωρίστηκαν πριν 15 χρόνια και παραμένουν λίγα, και μικρά χωρίς πολλούς φοιτητές.

-Στην Γαλλία είναι λίγα και ακόμα λιγότερα παρέχουν σοβαρές σπουδές.

-Στην Γερμανία υπάρχουν 83 ιδιωτικά πανεπιστήμια όπου σπουδάζει μόλις το 1% των Γερμανών φοιτητών! Σίγουρα δεν τα γνωρίζετε και πολλά είτε κλείσανε είτε οδηγούνται σύντομα σε κλείσιμο.

-Στην Ιρλανδία είναι πολύ λίγα και χαμηλής ποιότητας.

-Στην Ολλανδία τα κρατικά κυριαρχούν σαν να μην υπάρχουν τα πολύ λίγα ιδιωτικά.

-Στην Πορτογαλία από το 1980 ακολουθήθηκε η «μαγική» συνταγή που προτείνεται και για την Ελλάδα, άνοιξαν εκατοντάδες πανεπιστήμια και έκλεισαν τα περισσότερα λόγω τραγικής ποιότητας και έλλειψης φοιτητών.

-Στην Ελβετία τα ιδιωτικά και δημόσια έχουν ελάχιστα δίδακτρα γιατί επιδοτούνται από το δημόσιο. Άρα δεν είναι και τόσο ιδιωτικά και σίγουρα δεν είναι κερδοσκοπικά. Είναι δημόσια χρηματοδοτούμενα μη-κρατικά, μη-κερδοσκοπικά.

-Μεγάλη Βρετανία: από τα 120 πανεπιστήμια εκεί που σπουδάζουν χιλιάδες ελληνόπουλα, μόνο 4 είναι ιδιωτικά και αυτά δεν θα τα ξέρετε γιατί απλά δεν είναι καλά πανεπιστήμια. Επιδοτούνται όμως από το κράτος.

Στη Αυστραλία υπάρχουν 2-3 ιδιωτικά πανεπιστήμια το ίδιο άγνωστα και χαμηλής ποιότητας όπως στις παραπάνω χώρες.

Στις ΗΠΑ υπάρχουν συνολικά 3500 πανεπιστήμια που από αυτά τα 100 είναι εξαιρετικά και τα υπόλοιπα 3400 είναι από καλά και μέτρια έως πολύ χειρότερα από τα ελληνικά ΙΕΚ.

Τα μη-κρατικά καλά πανεπιστήμια είναι όλα μη-κερδοσκοπικά (Harvard, Yale, MIT), δεν είναι δηλαδή αυτό που εννοούμε στην Ελλάδα ιδιωτικά πανεπιστήμια γιατί όπως εξήγησα και παραπάνω:

-Δημιουργήθηκαν από κληροδοτήματα πριν 300-400 χρόνια πολύ πριν την νεότερη Ελλάδα.

-Έχουν endowments, δηλαδή περιουσιακά στοιχεία από δωρεές για την λειτουργία τους της τάξης των $10 - $30 δις δολαρίων (20% του ελληνικού ΑΕΠ).

-Δεν είναι κερδοσκοπικά και διοικούνται από επιτροπές (board of trustees) με κριτήρια όχι ιδιωτικοοικονομικά (το ΜΙΤ πλέον δεν χρεώνει δίδακτρα στους νέους φοιτητές του).

-Δέχονται λίγους φοιτητές κάθε χρόνο: το Harvard φέτος δέχτηκε 1500 νέους φοιτητές δηλαδή το 0,0005% του πληθυσμού των ΗΠΑ. Αναλογικά για την Ελλάδα θα ήταν 50 φοιτητές ανά έτος για κάθε ελληνικό πανεπιστήμιο σε όλες τις σχολές.

-Επί πλέον ας μην ξεχνάμε ότι τα δίδακτρά τους είναι της τάξης των €30,000 - €50,000 το χρόνο.

7. Η Ελλάδα

Τέλος, τα ιδιωτικά ιδρύματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης υπάρχουν από πάντα στην Ελλάδα, είτε με τον τίτλο «εργαστήρια ελευθέρων σπουδών» είτε με τον πιο πρόσφατο «κολλέγια». Είναι ελεύθερα. Οι απόφοιτοί τους συμμετέχουν ακόμα και στον ΑΣΕΠ για θέσεις στο δημόσιο.

  • Γιατί λοιπόν δεν γίνονται τόσο καλά όσο τα δημόσια;
  • Πού είναι ο ανταγωνισμός σε αυτή την περίπτωση;
  • Γιατί δεν βοήθησε ο ανταγωνισμός τα ιδιωτικά κολλέγια να γίνουν όσο καλά είναι τα δημόσια;
  • Γιατί τα παιδιά ταλαιπωρούνται και δίνουν εξετάσεις για να έρθουν στα δημόσια πανεπιστήμια;
  • Γιατί μόνο αν αποτύχουν στα δημόσια επιλέγουν τα κολλέγια;
  • Γιατί τα ιδιωτικά περιορίζονται σε σπουδές στα οικονομικά, διοίκηση επιχειρήσεων, κλπ;
  • Γιατί ακόμα και αυτά που υπάρχουν απέχουν έτη φωτός από το πολύ υψηλότερο επίπεδο των δημόσιων πανεπιστημίων όποια διεθνή κατάταξη και αν δούμε;
  • Γιατί διδάσκουν στα ιδιωτικά κολλέγια ακόμα και άνθρωποι χωρίς καν διδακτορικό τίτλο σπουδών και χωρίς ερευνητικό έργο;
  • Γιατί οι καθηγητές των δημόσιων πανεπιστημίων οι οποίοι κατά συντριπτική πλειοψηφία έχουν ολοκληρώσει μεταπτυχιακά και διδακτορικά σε εξαιρετικά πανεπιστήμια σε ΗΠΑ, Καναδά, Ευρώπη και κατά τεκμήριο γνωρίζουν τον κλάδο άριστα δεν τα εγκαταλείπουν για να διδάξουν στα ιδιωτικά κολλέγια;
Η απάντηση στα παραπάνω ερωτήματα βρίσκεται στον κερδοσκοπικό χαρακτήρα των κολλεγίων αυτών. Έχουν ως στόχο το κέρδος, δηλαδή στοχεύουν στο να έχουν πολλούς φοιτητές για να έχουν έσοδα, κακοπληρωμένους καθηγητές που από τις πολλές υποχρεώσεις και μαθήματα δεν έχουν χρόνο ακόμα και αν ήθελαν να κάνουν ερευνητικό έργο, με αποτέλεσμα ένα κακό επίπεδο σπουδών σύμφωνα με τα διεθνή κριτήρια που αντικατοπτρίζεται στην κατάταξή τους διεθνώς. Και φυσικά, δεν νομίζω να είναι ο τίτλος «κολλέγιο» αυτό που κρατά στην ανυπαρξία τα ιδιωτικά ιδρύματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Το πλήρες όνομα του ΜΙΤ είναι "Massachusetts Institute of Technology", ούτε καν πανεπιστήμιο, ούτε κολλέγιο και είναι κορυφαίο στον κόσμο. Το πρόβλημα είναι ότι κανείς δεν επενδύει στο να πληρώσει ικανοποιητικά επιστήμονες καλούς, Έλληνες ή ξένους για να διδάξουν και να δουλέψουν σε αυτά παράγοντας υψηλής ποιότητας διδακτικό και ερευνητικό έργο.

8. Στατιστικά για το Ελληνικό Δημόσιο Πανεπιστήμιο

Μερικά στατιστικά για την κατάταξη των ελληνικών δημόσιων πανεπιστημίων παρά την μη ύπαρξη διδάκτρων, endowments, ελάχιστης χρηματοδότησης ιδιαίτερα μετά το 2010 και αθρόας εισαγωγής φοιτητών για μικροπολιτικούς λόγους τοπικισμού.

Σύνολο 35,000 πανεπιστημίων παγκόσμια:
  • Μέση κατάταξη ελληνικών δημόσιων ΑΕΙ-ΤΕΙ > 1986
  • Μέση κατάταξη ΑΕΙ Ηνωμένου Βασιλείου > 6533
  • Μέση κατάταξη ΑΕΙ Αυστρίας > 7256
  • Μέση κατάταξη των ΑΕΙ Γερμανίας 7976.
Στα πανεπιστήμια του Η.Β. της Αυστρίας και της Γερμανίας περιλαμβάνονται και τα «ιδιωτικά» και γι' αυτό πέφτει τόσο και η κατάταξή τους ενώ οι χώρες αυτές έχουν εξαιρετικά δημόσια πανεπιστήμια.

9. Συμπέρασμα

Η λύση είναι η διαρκής βελτίωση της ποιότητας της δημόσιας πανεπιστημιακής εκπαίδευσης που χτίστηκε εδώ και δεκαετίες από τους φόρους των Ελλήνων, η στήριξή τους από το κράτος, την κοινωνία και τους καθηγητές. Με λιγοστούς πόρους μετά την κρίση, χωρίς δίδακτρα και ελάχιστα μέσα κάνουν πολύ καλύτερη δουλειά από όλα τα ιδιωτικά πανεπιστήμια που ιδρύθηκαν με τους ίδιους όρους και μύθους σε όλες τις παραπάνω χώρες.

Περικλής Γκόγκας Αναπληρωτής 
Καθηγητής Οικονομικής Ανάλυσης και Διεθνών Οικονομικών,
 Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης

14/9/2017


4.
Χιλιάδες Έλληνες φοιτητές αναχωρούν κάθε χρόνο 
για σπουδές στο εξωτερικό!

5. 
Ελληνικό ή ξένο πανεπιστήμιο για τα παιδιά μας;

6.
Έρευνα: Πόσοι Έλληνες σπουδάζουν και δουλεύουν στο εξωτερικό;
Αναλογικά με τον πληθυσμό της, η χώρα κατέχει ουσιαστικά τη δεύτερη θέση μετά την Κύπρο, σε αριθμό νέων που μεταναστεύουν για σπουδές.

7.
Αν τα ιδιωτικά πανεπιστήμια είναι η απάντηση ποια είναι η ερώτηση;