Ο ...Πλάτωνας για τα τοπ μόντελ και την πορνογραφία (και το ερώτημα του ιδεοψυχαναγκαστικού)
Στο βιβλίο του Γάλλου καθηγητή Φιλοσοφίας, Σαρλ Πεπάν, "Οι φιλόσοφοι στο ντιβάνι", ο Φρόυντ ...ψυχαναλύει τον Πλάτωνα, τον Καντ και τον Σαρτρ, ψηλαφίζοντας τις ρωγμές στη φιλοσοφία τους, τις εμμονές τους, όσα τους επηρέασαν, και όσα η Ψυχανάλυση αποκαλύπτει για αυτούς, μέσα από τα λόγια τους. Ένα τρομερά ενδιαφέρον βιβλίο, απόσπασμα του οποίου παραθέτω παρακάτω.
(Διάλογος μεταξύ Πλάτωνα και Φρόυντ)
Στο απόσπασμα αυτό, ο Πλάτωνας βασανίζεται από ενοχές διότι θεωρεί πως συνέβαλε στη σημερινή πνευματική κατάντια. Κι εξηγεί στον Φρόυντ ότι ο Ιδεαλισμός του τελικά επικράτησε, μολονότι κάποιος μπορεί να σκεφτεί ότι η σημερινή εποχή ακολουθεί τον ρεαλισμό και όχι τον Ιδεαλισμό του Πλάτωνα
(Μια πολύ πρόχειρη και κακογραμμένη σύνοψη του Ιδεαλισμού: Τίποτα από όλα αυτά που ζούμε δεν είναι πραγματικό. Ζούμε σε μια σπηλιά κι αυτό που αντικρύζουμε δεν είναι παρά σκιές κι αντανακλάσεις του φωτός του πραγματικού κόσμου απέξω, του κόσμου οπού υπάρχουν οι Ιδέες, κακέκτυπα κι απομιμήσεις των οποίων βιώνουμε και κοιτάζουμε εμείς στα τοιχώματα της σπηλιάς)
" ... Πλάτωνας: Κατά τον ίδιο τρόπο μπορεί κάποιος να προβάλει μια ένσταση λέγοντας μου πως η εποχή χαρακτηρίζεται από τη λατρεία του σώματος, ότι τα σώματα των μοντέλων είναι οι θεότητες του σήμερα και πως όλα αυτά κάθε άλλο παρά πλατωνικά είναι, κι εγώ δεν ξέρω τι άλλο ακόμα, ότι παντού θριαμβεύει η πορνογραφία, πεδίο στο οποίο δύσκολα μπορεί να αναδειχθεί η φιλοσοφία μου.
Όμως, για άλλη μια φορά, πόση αμβλύνοια!
Όλα αυτά τα μοντέλα στις πασαρέλες είναι απαλλαγμένα από τις φόρμες που αποτελούν την ίδια τη ζωή, με όλο τον πλούτο και την ποικιλομορφία της. Στις πασαρέλες αυτές, περισσότερο από οπουδήποτε άλλου, η Ιδέα του ανθρωπίνου σώματος είναι αυτή που επιβάλλει μια τυραννία στα σώματα.
- (Φρόυντ) Δεν έχετε άδικο
- (Πλάτωνας) Κοιτάξτε τα ματιά όλων αυτών των κοριτσιών με τις τέλειες αναλογίες: δεν υπάρχει καμία επιθυμία στα ματιά αυτών των κοριτσιών με τα μηχανικά πόδια. Τοπ μόντελ όπως λένε.
Ακριβώς περί αυτού πρόκειται: αντί να αφεθούν να ζήσουν και να χαρούν το σώμα τους, το πλάθουν για να υπακούει στη τυραννία της Ιδέας, το πλάθουν για να βρίσκονται στην κορυφή, κατεχόμενες από μένος θανατηφόρο...
- (Φρόυντ) Προκείμενου να αντιστοιχεί στην ιδέα που έχουν σχηματίσει στο μυαλό τους..
- (Πλάτωνας) Να αντιστοιχεί στην ιδέα που βρίσκεται στον κόσμο των Ιδεών. Ακριβώς!
(...)
- (Πλάτωνας) Άλλωστε, τα πιο περιζήτητα κορίτσια είναι αυτά που κατάφεραν να μην έχουν απολύτως τίποτα στο βλέμμα, να είναι εντελώς εξαϋλωμένες, για να παραπέμπουν όσο πιο άμεσα στην απόλυτη Ιδέα του Κάλλους. Όλες αυτές οι επιδείξεις μόδας μου θυμίζουν κάθε φορά αυτό που είχα βάλει να χαράξουν στο αέτωμα του κτιρίου της Ακαδημίας μου, απευθυνόμενος σε εκείνους τους μαθητές ή επισκέπτες, που είχαν τη πρόθεση να εισέλθουν:" ΟΥΔΕΙΣ ΑΓΕΩΜΕΤΡΗΤΟΣ ΕΙΣΙΤΩ ".
Κανείς δε μπαίνει εδώ μέσα λοιπόν, αν δεν είναι εραστής των ιδανικών αναλογίων, της γεωμετρικής αληθείας των αναλογίων και όχι των ίδιων των σχημάτων, όχι των ίδιων των σωμάτων με τις ιδιαιτερότητες τους, τον ιδιαίτερο όγκο τους. Ωραία φιλοσοφία ζωής!
Αλλά η ζωή....
(...)
-Η ζωή δεν είναι γεωμετρία... Και η πορνογραφία.... είναι μάλλον φόβος για το σεξ παρά σεξ: είναι το σεξ εξ αποστάσεως, αυτό το σεξ πίσω από την οθόνη του υπολογιστή ή της τηλεόρασης μας.
- (Φρόυντ) Γιατί μου μιλήσατε για τη πορνογραφία;
- (Πλάτωνας) Επειδή αρκεί να δει κανείς όλες τις μορφές που μας επιβάλλει η πορνογραφία, για να καταλάβει πως κι εδώ, για ακόμη μια φορά, υπακούμε ξανά σε μια προσδιορισμένη Ιδέα
για το Σεξ.
- (Φρόυντ) Μια Ιδέα για το σεξ;
(Πλάτωνας) Μια Ιδέα τυραννική, απολυταρχική, που πέφτει από τον ουρανό της καταναλωτικής κοινωνίας. Τι κάνουν οι άνδρες στις μέρες μας όταν γνωρίζουν γυναίκες; Προσπαθούν να αναπαράγουν τις μορφές που επιβάλλει η πορνογραφία, έτσι είναι απόλυτα σίγουροι πως δε θα συναντήσουν το άγνωστο, δε θα προσκρούσουν σε μια πραγματικότητα που θα μπορούσε να τους αιφνιδιάσει, να τους αναγκάσει να αλλάξουν τη γνώμη που έχουν σχηματίσει για τον εαυτό τους, παίρνουν τα σώματα των γυναικών για να τους επιβάλλουν τις πρότυπες μορφές της νέας πορνογραφικής νόρμας και στην περίπτωση αυτή πρόκειται και πάλι για σώματα πλασμένα από την Τυραννία των Ιδεών.
- (Φρόυντ) Θέλετε να πείτε πως είναι ιδεαλιστές με τον τρόπο τους, ότι είναι όμηροι μιας συγκεκριμένης ιδέας περί σεξουαλικότητας..
- (Πλάτωνας) Απόλυτα! Όχι μόνο όμηροι, αλλά δεμένοι και μάλιστα με λουρί!
- (Φρόυντ) Δε ξέρω αν ο Ιδεαλισμός...
- (Πλάτωνας) Μα αυτός είναι ο ακριβής ορισμός του ιδεαλισμού: να μην επαφίεται κανείς στη συνάντηση του με το πραγματικό για να ανακαλύψει πως να πράξει, αλλά να ανατρέχει πάντα
και για τα πάντα σ' αυτό που η πράξη του θα έπρεπε να' ναι, δηλαδή σε μια ιδεώδη προϋπάρχουσα νόρμα. Ο τρόπος με τον οποίο οι άνθρωποι βιώνουν τον έρωτα δεν είναι τίποτε άλλο από αυτό το οποίο παρότρυνα σε όλους τους ανθρώπους να κάνουν στο Συμπόσιο.
- (Φρόυντ) Στο Συμπόσιο;
(Πλάτωνας) Ναι, στο έργο μου, το Συμπόσιο. Τι άλλο μπορεί να σημαίνει το να αγαπάς μια Ιδέα δια μέσω του πόθου, του πόθου που νιώθεις για ένα σώμα; Ότι η αλήθεια βρίσκεται άλλου και όχι μέσα σ' αυτό το μοναδικό σώμα, σ' αυτή τη μοναδική στιγμή. πώς δε βρίσκεται σ' αυτό το σώμα, που κινείται όπως κανένα άλλο, αλλά στην Ιδέα αυτού του σώματος του σεξ ή του κάλλους.
Ιδέα που έπεσε από τον ουρανό και μου επεβλήθη. Και τι άλλο ζουν αυτά τα παιδιά της πορνογραφικής εποχής, που δε ξέρουν άλλον τρόπο να αγαπηθούν πέρα από το να μιμούνται μια επιβαλλόμενη νόρμα; Όσο πιο πολύ κοιτάζω ετούτη την εποχή, τόσο μεγαλύτερη ενοχή νιώθω.
- (Φρόυντ) Ναι, ενοχή. Αλλά, γιατί ενοχή;
- (...) (Πλάτωνας) Ενοχή για τούτη την τυραννία η οποία επεβλήθη στο σώμα των ανθρώπων εξαιτίας μιας Ιδέας για το σώμα.
Οι άνδρες παίρνουν Viagra για να έχουν όλοι την ίδια στύση, οι γυναίκες παίρνουν την ορμόνη DHEA για να έχουν όλες την ίδια επιδερμίδα, κάνουν προσθετική μαστού για να έχουν όλες το ίδιο στήθος, να φαίνονται το ίδιο νέες...
Παντού συναντά κανείς την ίδια λατρεία για μια ορισμένη ιδέα του σώματος, παντού το ίδιο μίσος για το πραγματικό σώμα. Ένα σώμα είναι πάντοτε διαφορετικό από κάποιο άλλο, μπορεί να είναι ατελές και πλαδαρό, όμως ακόμα και τότε, πίσω από τη πλαδαρότητα υπάρχει η ζωή, ενώ στην άλλη περίπτωση υπάρχει ο θάνατος, ναι, όντως ο θάνατος είναι αυτός που ανορθώνει τα στήθη με το νυστέρι, ο θάνατος είναι πάλι αυτός που φουσκώνει τα χείλη με ενέσεις, είναι ο θάνατος, επειδή πρόκειται για άρνηση της ζωής έτσι όπως έχει, με τους κύκλους της και τις επαναλήψεις της, είναι η άρνηση της ζωής κατά τον ίδιο τρόπο που για πρώτη φορά εγώ την όρισα στη φιλοσοφία μου,
" ΦΙΛΟΣΟΦΏ ΣΗΜΑΊΝΕΙ ΜΑΘΑΊΝΩ ΝΑ ΠΕΘΑΝΩ ", εγώ το είπα αυτό, έτσι δεν είναι;
- (Φρόυντ) Έτσι είναι. Εσείς το είπατε
(...)
- (Πλάτωνας) Πρέπει να μισεί κανείς το σώμα του για να αρνείται κατ' αυτό τον τρόπο να το δει να γερνάει, να αρνείται να δει την ιδιαίτερη ομορφιά του, να το κακοποιεί έτσι θέλοντας να του επιβάλλει μια ιδέα. Κι αυτό το μίσος για το σώμα, εγώ το επινόησα: πρώτος στην Ιστορία, σκέφτηκα το σώμα με τόσο ευρύ τρόπο, ευρύ σαν την άβυσσο που καταπίνει τα πάντα και καταπίνει ακόμα και τον εαυτό της, σαν ένα τόπο όπου η ψυχή ξεβράζεται, σαν μια φυλακή στην οποία η ψυχή καταλήγει, όπου η αιωνιότητα της βρίσκεται εγκλωβισμένη.
Αντίθετα, το να αγάπα κανείς το σώμα του, να το αγαπάει πραγματικά, σημαίνει πως αγαπά όλα τα σώματα, με τις διάφορες και τις ατέλειες τους. Αυτό που αποκαλούμε λατρεία του σώματος είναι ένα μίσος για όλα τα σώματα και τις ιδιαιτερότητες τους, είναι μια λατρεία όχι για το σώμα
αλλά για ένα είδωλο, για την Ιδέα του σώματος.
- (Φρόυντ) Ώστε, λοιπόν, δεν υπάρχει τίποτα περισσότερο πλατωνικό από τη λατρεία του σώματος..
- (Πλάτωνας) Όντως. Η λατρεία του σώματος είναι ένα ιδεαλιστικό πάθος.
--------------------------------------
Τι να πρωτοσχολιάσεις σε ένα τόσο γόνιμο και πλούσιο απόσπασμα;
Από τη Κατανάλωση, τον Μιμητισμό, την επιβεβλημένη από τη Θεά-Αγορά, Ομοιομορφία, τον φόβο για τον θάνατο (που καταλήγει πάντα σε φόβο για τη ζωή) και τον κόσμο του μόντελινγκ.
Πριν λίγα χρόνια, έπεσαν στα χεριά μου κάτι τεύχη του Ιταλικού και Γαλλικού Vogue, και παρατήρησα τις φωτογραφήσεις, το concept και τα γνωστά μοντέλα στις σελίδες τους. Έκανα ακριβώς την ίδια σκέψη: Αυτό που αντίκρυζα ήταν ο θάνατος. Σώματα λιπόσαρκα και πρόσωπα αποστεωμένα, ανεστραμμένοι Άγιοι του Τίποτα, η μάλλον ούτε καν ανεστραμμένοι, γιατί το αντίθετο του Αγίου θα ήταν κάτι το δαιμονικό, μα τίποτα έστω το δαιμονικό δεν υπήρχε εκεί: Εκεί υπήρχε μόνο ο θάνατος. Ένας πινάκας ζωγραφικής που απεικονίζε τη Νεκρή Φύση, αλλά τη θέση των αντικείμενων και των τοπίων, είχαν πάρει τα πεθαμένα μοντέλα. Είχε αφαιρεθεί με χειρουργική ακρίβεια η σεξουαλικότητα, το παλλόμενο σώμα, ή ίδια η ζωή. Βλέμματα που δεν αντίκρυζαν μόνο το Τίποτα,
βλέμματα που ήταν Τίποτα τα ίδια. Ένα Τελετουργικό για να απωθηθεί η ιδέα του Θανάτου... όταν φοβόμαστε κάτι, έχουμε τη τάση να το αναπαριστούμε συνεχώς μέσα από τις πράξεις μας, και να βασανίζουμε τη σκέψη μας μέσα του.
Φοβόμαστε τον θάνατο τόσο πολύ, ώστε καταλήγουμε να ζούμε κάθε μέρα στην ασφυκτική αγκαλιά του, σαν τον Υποχόνδριο που φοβάται τόσο πολύ μήπως πεθάνει και καταλήγει στο να βλέπει κάθε τρεις και λίγο τον γιατρό, να τον ρωτά αν είναι καλά, μόνο και μόνο για να ακούσει τη καθησυχαστική απάντηση του γιατρού " ΔΕΝ ΕΧΕΙΣ ΤΙΠΟΤΑ "
Αυτός είναι ο συσχετισμός και στο μόντελινγκ. Η μόδα πριν λίγα χρόνια ήταν τα μοντέλα να φωτογραφίζονται μέσα σε.. ψυγείο κρεάτων, ποζάροντας πλάι σε σφαγμένα γουρούνια ή αρνιά! (Η με.. μπριζόλες να καλύπτουν το σώμα τους, αλά lady-gaga)
Νεκρή σάρκα, νεκρή καρδιά... απωθώντας τον θάνατο... όμως, όπως έγραψε και ο Λακάν, " ΤΟ ΑΠΩΘΗΜΕΝΟ ΠΑΝΤΑ ΕΠΙΣΤΡΈΦΕΙ "... αυτό που απωθούμε, έρχεται πάντα ξανά μέσα στο νου για να μας βασανίσει, άλλοτε μεταμφιεζόμενο, άλλοτε με ανεστραμμένη μορφή.Και η κατάληξη είναι πάντα κοινή: Αυτός που φοβάται τον θάνατο, ουσιαστικά φοβάται τη ζωή. Αυτός που τρέμει μήπως πεθάνει, ουσιαστικά τρέμει μπροστά στη σκέψη ότι πρέπει να ζήσει, να χαρεί, να απολαύσει.
Ο Μπρους Φινκ γράφει ότι η υστερική (συνήθως είναι γυναίκα) αναρωτιέται για το φύλο της, ενώ ο ιδεοψυχαναγκαστικός (συνήθως είναι άντρας) αναρωτιέται για το αν είναι ζωντανός ή νεκρός. (Υστερία - Ιδεοψυχαναγκασμός - Φοβία, οι κατηγορίες των νευρώσεων).
Παρατηρώντας τα τελευταία γεγονότα, ακούγοντας τα τελευταία νέα, επιβεβαιώνεται ο ρόλος του θεατή που έχουμε επιλέξει: Στριμωγμένοι στη γωνιά μας, αναρωτιόμαστε για το αύριο που θα ξημερώσει, αναρωτιόμαστε για το αν θα βρούμε δουλειά, αναρωτιόμαστε για το αν θα κρατήσουμε τη δουλειά που έχουμε,αναρωτιόμαστε πόσο ακόμα θα αναρωτιόμαστε, αναρωτιόμαστε γιατί δεν αντιδράμε, αναρωτιόμαστε γιατί δε θέλουμε κατά βάθος να αντιδράσουμε, αναρωτιόμαστε ποια θα ήταν η καλύτερη αντίδραση, αναρωτιόμαστε αν αυτοί που κρατάνε στα χέρια τους τις τύχες του πλανήτη θα φιλοτιμηθούν να " κάνουν κάτι και για τον λαό ", αναρωτιόμαστε για τόσα πράγματα, αλλά στο βάθος, όλες αυτές οι αναρωτήσεις δεν είναι παρά η προέκταση του ενός και πρωταρχικού ερωτήματος, του ερωτήματος του ψυχαναγκαστικού άραγε είμαστε ζωντανοί ή νεκροί; Άραγε, έχει μείνει καθόλου αίμα στις φλέβες μας ή μας έστιψαν, το ήπιαν και τώρα αντικρύζουμε στον καθρέπτη ένα φάντασμα; Κι αυτή η συνέπεια της σκέψης μας, είναι παρά πολύ βολική και δικαιολογεί την αδράνεια όχι μόνο στη πράξη αλλά και στη σκέψη, άλλωστε ένα φάντασμα, ένας νεκρός, δε μπορεί να σκεφτεί, δε μπορεί να δράσει. Επομένως δε φταίμε εμείς για την ακινησία.. φταίει το ότι έχουμε πεθάνει.
Το κακό εδώ είναι ότι δεν έχουμε πεθάνει.
Το ακόμα χειρότερο, είναι ότι στον καθρέπτη δεν αντικρύζεις αυτό που πραγματικά στέκεται απέναντι, αλλά αυτό που εσύ νομίζεις ότι στέκεται.