Το ζώο μέσα στον άνθρωπο.


Αν εξαιρέσουμε τα εγκλήματα μεταξύ των ανδρών, τα οποία οφείλονται κυρίως σε ξεκαθάρισμα λογαριασμών (σε περιπτώσεις εγκληματικών οργανώσεων), στην καθημερινότητα  καταγράφονται δεκάδες βιασμοί και δολοφονίες γυναικών από το λεγόμενο ισχυρό ανδρικό φύλο. Η κοινωνία παρακολουθεί άναυδη το φαινόμενο, ενώ, συγχρόνως, την τρίτη ημέρα είναι πρόθυμη ήδη να το ξεχάσει. Η τελευταία περίπτωση της δολοφονίας της νεαρής φοιτήτριας στη Ρόδο επιβεβαιώνει τον ισχυρισμό μου. Η ωμότητα και η βαρβαρότητα με την οποία εκτελέστηκε αυτή η δολοφονία από τα δύο νεαρά αγόρια (την πέταξαν ζωντανή από τα βράχια στη θάλασσα), μας βάζει να ξανασκεφτούμε τι ακριβώς είναι αυτό που συμβαίνει μέσα στον ψυχισμό του ανθρώπου και μπορεί να σπάει  κάθε όριο ανθρώπινης ηθικής!   

Όταν έπεσαν στα χέρια μου τα βιβλία του βιογεωγράφου και εξελικτικού βιολόγου καθηγητή Jared Diamond "Το ανθρώπινο ζώο" και του ανθρωπολόγου Robert Ardrey "Der Wolf in uns" (Ο λύκος μέσα μας),  προσπάθησα να αναπλάσω στο μυαλό μου  όλο το θεωρητικό υπόβαθρο που παραπέμπει στην εποχή του κυνηγού-τροφοσυλλέκτη της προϊστορικής εποχής. Έρευνες στην περιοχή της ηθολογίας (επιστήμη της συμπεριφοράς των ζώων), έχουν δείξει ότι κανένα ζώο δεν  δείχνει τόση ωμότητα και βαρβαρότητα που δείχνει το ανθρώπινο-ζώο, ο επονομαζόμενος "τρίτος χιμπατζής". Το ζώο,  ακόμη και όταν διεκδικεί τον χώρο του ή την τροφή του, ποτέ δεν εξοντώνει μέχρι θανάτου το άλλο ζώο. Σε κάθε περίπτωση, το ζώο σκοτώνει μόνον όταν είναι νηστικό, και πάλι ποτέ δεν προβαίνει σε μία μαζική γενοκτονία της αγέλης. Ο άνθρωπος, σε αντίθεση με το ζώο, σκοτώνει όταν είναι χορτάτος και θέλει να ικανοποιήσει τα κτηνώδη  ένστικτά του. Η γυναίκα, συνήθως, είναι το εύκολο θύμα του,  πρώτον γιατί το αξιολογεί ως "σεξουαλικό αντικείμενο" και δεύτερον επειδή, σε σχέση με τον άνδρα, υστερεί σε φυσική δύναμη και είναι, κατά κάποιον τρόπο, ανυπεράσπιστη μπροστά στην ανδρική βιαιότητα. Να θυμίσω  εδώ ότι και στην περίπτωση των σατανιστών της Παλλήνης, είχαν επιλεγεί δύο γυναίκες για θυσία στον σατανά.

Αλλά το ζήτημα είναι βαθιά ψυχογενετικό.  Πριν από περίπου 60 χιλιάδες χρόνια οι Cro-Magnon εξόντωσαν τους Neandertalensis προκειμένου να πάρουν τη θέση τους. Τόσο οι Κρο-μανιόν όσο και οι Νεαντερτάλιοι έζησαν για χιλιάδες χρόνια ως κυνηγοί- τροφοσυλλέκτες και η επιθετικότητα ήταν η αναγκαία βιολογική συνθήκη, που τους εξασφάλισε την επιβίωσή τους. Έκτοτε, τα γενετικά χαρακτηριστικά του Sapiens, σε ό,τι αφορά τη βία και την επιθετικότητα, δεν άλλαξαν καθόλου, δεδομένου ότι οι γενετικές μεταβολές είναι μακρόσυρτες διαδικασίες. Αυτό σημαίνει ότι ο σύγχρονος Sapiens φέρνει βαθιά ριζωμένα μέσα στον εσώτερο ψυχισμό του όλα τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του ανθρώπου κυνηγού-τροφοσυλλέκτη.  Αυτό που εμείς σήμερα αποκαλούμε "πολιτισμένος άνθρωπος" είναι το ψεύτικο ρετουσάρισμα που του προσδίδει ο φανταχτερός πολιτισμός μας. Επί της ουσίας, κάτω από ορισμένες συνθήκες, αφήνει να εκδηλωθεί όλο το ψυχογενετικό φορτίο της ωμότητας και της βαρβαρότητας, όταν το "αντικείμενο του πόθου" προκαλεί και εξάπτει τη βουλιμία του. 

Τόσο ο Schopenhauer  όσο και ο Nietzsche (όπως και ο Pascal  νωρίτερα) μας υπέδειξαν το μέγεθος της ανθρώπινης αθλιότητας και βαρβαρότητας, γι΄ αυτό και θα πρέπει να είμαστε προετοιμασμένοι να αντιμετωπίσουμε το αδιανόητο.  Αυτό που κάθε φορά περιγράφεται ως αδιανόητο είναι το αμιγώς ανθρώπινο. Η βία ενάντια στη γυναίκα δεν είναι ούτε νεοφιλελεύθερη ούτε παλαιο-σοσιαλιστική (χοντρές ανοησίες!), αλλά  είναι βλακωδώς ανθρώπινη.  Ο πολιτισμένος Sapiens φόρεσε το κουστούμι της  Ηθικής, για να δικαιολογεί και να ξεπλένει έκτοτε τις σφαγές και τα εγκλήματα. Η ιλουστρασιόν όψη της Ηθικής χρησιμοποιείται εδώ ως το προκάλυμμα, ως  το λευκό σεντόνι της αγνότητας και της τιμιότητας. Το ζώο είναι ενστικτωδώς (δηλαδή "κατά φύσιν") ηθικό. Το "ζώο-άνθρωπος" είναι  από τον νόμο εξαναγκασμένο στην κοινωνική ηθική, η οποία όταν δεν αποδίδεται  από τη δικαιοσύνη με στοχασμό και ορθοφροσύνη, εξαντλείται στις ευχές και στις προσευχές   των καταπιεσμένων και των  θυμάτων της βαρβαρότητας.  Στη γυναίκα (το "δεύτερο φύλο"), όχι μόνο επειδή είναι η μανούλα μας, αλλά κυρίως γιατί συνεισφέρει τα πολλαπλάσια στην κοινωνία και στη ζωή, οφείλεται περισσότερος σεβασμός και αναγνώριση. Η βία και η βαρβαρότητα είναι η ανθρώπινη λαιμητόμος και το ανθρώπινο αδιέξοδο.

 Δημήτρης Τσαρδάκης,
    διδάκτωρ φιλοσοφίας του πανεπιστημίου της Φρανκφούρτης
 και ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Πατρών.

10/12/2018


               ΣΧΕΤΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ           



διασκευή: Rebecca Stefoff
Κάτοπτρο, 2014,340 σελ.,Τιμή € 25,97

 Το ανθρώπινο ζώο: 
Από το απώτερο παρελθόν στο εγγύς μέλλον 

 Ανάμεσα στους ανθρώπους και τα υπόλοιπα ζωικά είδη φαίνεται να υπάρχει ένα αγεφύρωτο χάσμα. Ενα χάσμα που μας δημιουργεί την εσφαλμένη αντίληψη ότι εκείνα διαθέτουν κάποια τυπικά ζωικά χαρακτηριστικά τα οποία εμείς δεν έχουμε.

Αυτό υποστηρίζει ο συγγραφέας αυτού του γοητευτικού βιβλίου, ο επιφανής και πολυβραβευμένος βιογεωγράφος και βιοανθρωπολόγος Τζάρεντ Ντάιαμοντ (Jared Diamond): «Εμείς οι άνθρωποι διαφέρουμε από τα υπόλοιπα ζώα. Δεν παύουμε ωστόσο να είμαστε ζώα, ένα μεγαλόσωμο είδος θηλαστικού. Η αντίφαση αυτή αποτελεί το πιο συναρπαστικό μας γνώρισμα, ένα γνώρισμα που ακόμη δυσκολευόμαστε να κατανοήσουμε πώς προέκυψε και τι σημαίνει».

Στόχος του βιβλίου είναι να παρουσιάσει αναλυτικά όλα όσα γνωρίζουμε μέχρι σήμερα τόσο για τις βιολογικές-συμπεριφορικές ομοιότητες του σύγχρονου ανθρώπου με τα υπόλοιπα ζωικά είδη όσο και για τις διαφορές τους. Γιατί βέβαια εκτός από τις πολλές ομοιότητες υπάρχουν και αξιοσημείωτες διαφορές: φαίνεται πως διαθέτουμε κάποια τυπικά ανθρώπινα χαρακτηριστικά που εκείνα δεν διαθέτουν, π.χ. τη γλωσσική επικοινωνία, τη δημιουργία έργων τέχνης, την έλλογη σκέψη και την τεχνολογία.

Παρουσιάζοντας ωστόσο τα εξελικτικά βήματα και τις βιολογικές ανάγκες που οδήγησαν στην απόκτηση αυτών των μοναδικών χαρακτηριστικών ο συγγραφέας διαπιστώνει ότι αυτά δεν αποτελούν αποκλειστικό μας προνόμιο, αντίθετα, τα βρίσκουμε, σε υποτυπώδεις και ανεπαρκώς εξελιγμένες μορφές, στη συμπεριφορά των πιο στενών ζωικών συγγενών μας.

Πάντως, κατά τον συγγραφέα, αν ήθελε κάποιος να βρει οπωσδήποτε τις πραγματικές διαφορές των ανθρώπων από τα συγγενή ζωικά είδη, θα κατέληγε σε δύο: φόνος και οικολογική καταστροφή. Μόνο εμείς οι άνθρωποι μπορούμε να σκοτώνουμε με τέτοια ευκολία, ψυχρά και χωρίς αναστολές, άτομα του είδους μας. Και μόνο εμείς διαθέτουμε τη διεστραμμένη νοητική-τεχνολογική ικανότητα να καταστρέφουμε το οικολογικό περιβάλλον από το οποίο εξαρτάται η επιβίωσή μας! Ενα άκρως ανησυχητικό και ιδιαιτέρως επίκαιρο πολιτικό-επιστημονικό συμπέρασμα.

Εμείς, τα ανθρώπινα όντα, μοιραζόμαστε περισσότερο από το 98% των γονιδίων μας με τους χιμπαντζήδες. Εντούτοις αποτελούμε το κυρίαρχο είδος στον πλανήτη. Ιδρύσαμε πολιτισμούς και θρησκείες, αναπτύξαμε περίπλοκες και ποικίλες μορφές επικοινωνίας, θεμελιώσαμε επιστήμες, χτίσαμε πόλεις και δημιουργήσαμε συγκλονιστικά έργα τέχνης. Έχουμε, όμως, και μερικά ζοφερά γνωρίσματα, όπως τη μαζική εξόντωση μελών του είδους μας και άλλων ειδών. Από την άλλη, οι χιμπαντζήδες παραμένουν ζώα ασχολούμενα με τις βασικές ανάγκες της επιβίωσής τους. Τι το ιδιαίτερο έχει η διαφορά τού σχεδόν 2% στο DNA μας, η οποία έχει προκαλέσει τέτοια απόκλιση ανάμεσα σε εξελικτικά ξαδέλφια; 

Σε τούτο το συναρπαστικό, προκλητικό, παθιασμένο και γεμάτο γνώση και προβληματισμό έργο, ο Jared Diamond, διαπρεπής επιστήμονας και συγγραφέας, διερευνά πώς ο άνθρωπος, το εκπληκτικό αυτό ζώο, εξελίχθηκε και ξεχώρισε από τους χιμπαντζήδες, κατάφερε σε εντυπωσιακά σύντομο χρονικό διάστημα να δεσπόσει στον κόσμο, και τελικά ανέπτυξε τα μέσα που ενδέχεται να επιφέρουν την αμετάκλητη καταστροφή του. 

Το βιβλίο στην πλήρη έκτασή του και χωρίς εικονογράφηση κυκλοφόρησε το 2009 με τον τίτλο "Ο τρίτος χιμπαντζής". Το παρόν αποτελεί διασκευή εκείνου από τη συγγραφέα Rebecca Stefoff, είναι πιο σύντομο και ευαίσθητα εικονογραφημένη. Ένα εξαιρετικό ανάγνωσμα για όσους ενδιαφέρονται για την εξέλιξη και το μέλλον του ανθρώπινου είδους.