"Πιόνι" στα χέρια της Μόσχας η Άγκυρα για την ενεργειακή της πολιτική.




Ήταν 19 Νοεμβρίου στην Κωνσταντινούπολη. Εκεί, ο Ρώσος πρόεδρος Vladimir Putin και ο Τούρκος πρόεδρος Recep Tayyip Erdogan, πραγματοποίησαν μια τελετή για την ολοκλήρωση του πρώτου υποθαλάσσιου τμήματος του αγωγού φυσικού αερίου Turkish Stream, συνδέοντας τη Ρωσία με τις ευρωπαϊκές ακτές της Τουρκίας. Το project είναι μια έντονη απεικόνιση της στρατηγικής της Μόσχας για την ενίσχυση της θέσης της στην προμήθεια αερίου στην Ευρώπη, μειώνοντας παράλληλα την εξάρτησή της από τον ουκρανικό διάδρομο διέλευσης.

Για την Άγκυρα, το project είναι ένα σύμβολο της ανεξάρτητης λήψης αποφάσεων από την Τουρκία, και της σημασίας της χώρας στην ευρύτερη περιοχή. Σύμφωνα με την επικρατούσα άποψη από την Άγκυρα, ο Turkish Stream εξυπηρετεί έναν πολιτικό σκοπό. Γιορτάζει την άνθηση της φιλίας μεταξύ Τουρκίας και Ρωσίας, και επιβεβαιώνει την φιλοδοξία της Άγκυρας να είναι μέρος της λύσης σε μεγάλα διεθνή ζητήματα –σε αυτή την περίπτωση, στην εξασφάλιση των αναγκών σε φυσικό αέριο για ένα μεγάλο μέρος της ΕΕ.

Ωστόσο, ο Turkish Stream θα αυξήσει επίσης την εξάρτηση της Άγκυρας από τη Μόσχα για τις ενεργειακές της ανάγκες.

Η δεύτερη σημασία του project είναι ότι η Τουρκία συμβάλλει σε ένα ουσιαστικό στοιχείο της πολυετούς, μακροπρόθεσμης στρατηγικής της Ρωσίας να παραμείνει ο μεγαλύτερος προμηθευτής αερίου της Ευρώπης, δημιουργώντας παράλληλα έναν "τρίτο διάδρομο αερίου" επιπλέον με την ουκρανική οδό εφοδιασμού και την οδό της Βαλτικής Θάλασσας. Αυτή η στρατηγική εκτυλίσσεται σε διάφορα μέτωπα: στην Ουκρανία, στην Βαλτική Θάλασσα, και μέσω μελλοντικών επεκτάσεων του Turkish Stream στη Νότια και Κεντρική Ευρώπη (προς τη Βουλγαρία, τη Σερβία, την Ουγγαρία, τη Σλοβακία και στην Ιταλία και στην Ελλάδα).

Η ρωσική στρατηγική έχει προκαλέσει έντονες αντιδράσεις από τις Ηνωμένες Πολιτείες.

Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Turkish Stream δεν αποτελεί μέρος των σχεδίων της ΕΕ για την Ενεργειακή Ένωση, καθώς δεν συμβάλει στη διαφοροποίηση των προμηθειών. Στην πραγματικότητα, μάλλον θα ενισχύσει την κυριαρχία της Ρωσίας στην αγορά, τόσο στην Τουρκία όσο και στην ΕΕ.

Στην Ουκρανία, το δίκτυο πολλαπλών αγωγών που διοχετεύει ρωσικό αέριο στη Δυτική Ευρώπη, θα παραμείνει ένας σύνδεσμος ζωτικής σημασίας. Αλλά η μείωση της χρήσης του θα μπορούσε να προκαλέσει τεράστιες απώλειες όσον αφορά στο κόστος διαμετακόμισης για τις αρχές του Κιέβου, που αποτελεί μέρος της στρατηγικής της Ρωσίας στην Ουκρανία.

Πολλά θα εξαρτηθούν από τις διαπραγματεύσεις για την επέκταση της εμπορικής συμφωνίας μεταξύ Ουκρανίας-Ρωσίας, η οποία θα λήξει το 2019. Για να αμβλυνθούν οι ανησυχίες του Κιέβου, η Γερμανία έχει καταστήσει τη συνέχιση της διαμετακόμισης μέσω της Ουκρανίας, ένα συστατικό της τελικής συμφωνίας για τον Nord Stream 2, με τον τελευταίο να αποτελεί αντικείμενο αντιπαραθέσεων εντός της ΕΕ.

Η ρωσική στρατηγική με κανέναν τρόπο δεν περιορίζεται στην πώληση ρωσικού αερίου στην ευρωπαϊκή ήπειρο. Επεκτείνεται πολύ πιο μακριά, στην ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου.

Παράδειγμα αποτελεί η Αίγυπτος.

Μετά από τις τεράστιες ανακαλύψεις στο πεδίο Zohr στα Βόρεια και στα Νότια του Δέλτα του ποταμού Νείλου, η Ρωσία αγόρασε ένα ποσοστό 30% από τον ιταλικό ενεργειακό όμιλο ΕΝΙ το 2016 με την συγκατάθεση της ιταλικής κυβέρνησης, με την οποία η Μόσχα έχει εδώ και καιρό μακρά και στενή σχέση. Ο επίσημος λόγος για την πώληση ήταν η ανάγκη της ΕΝΙ να μοιραστεί τον κίνδυνο των αιγυπτιακών της δραστηριοτήτων.

Ομοίως, οι υπεράκτιες ανακαλύψεις αερίου στα λιβανέζικα νερά έχουν προσελκύσει το ρωσικό ενδιαφέρον –αν και στις γεωτρήσεις στο Λίβανο κυριαρχούν η γαλλική Total και η ιταλική ΕΝΙ, που έχουν μερίδιο 40% η κάθε μία. Η ρωσική Novatek έχει αγοράσει ποσοστό 20%.

Η Ρωσία έχει επίσης κάνει κινήσεις για να ελέγξει τον πετρελαϊκό κλάδο και τον κλάδο αερίου στη Συρία, παρά τον εν εξελίξει πόλεμο. Η πραγματική επίδραση αυτών των πρόσφατων κινήσεων θα εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό από την τελική πολιτική λύση που αναμένεται να δοθεί για να λήξει ο σχεδόν οκταετής εμφύλιος πόλεμος. Πολλά πεδία αερίου και πετρελαίου της Συρίας βρίσκονται βόρεια και ανατολικά του Ευφράτη ποταμού, που αυτή τη στιγμή δεν βρίσκεται υπό τον έλεγχο των δυνάμεων του καθεστώτος. Επιπλέον, για λόγους που δεν συνδέονται με τις συνεχιζόμενες ναυτικές στρατιωτικές δραστηριότητες, καμία υπεράκτια έρευνα δεν έχει γίνει ακόμη στα ύδατα της Συρίας.

Στο Ιράκ, η Ρωσία εμπλέκεται σε συμφωνίες αγωγών στο Κουρδιστάν μέσω σειράς εταιρειών πετρελαίου και αερίου, αν και οι πραγματικές εξαγωγές θα πρέπει να πραγματοποιηθούν μέσω τουρκικού εδάφους ή πιθανώς ακόμη και μέσω της Συρίας στο μακρινό μέλλον.

Μια τέτοια φιλόδοξη ρωσική στρατηγική, δικαιολογείται από τα θεμελιώδη της ευρωπαϊκής αγοράς αερίου.

Η ισχυρότερη ζήτηση αερίου στην Ευρώπη, είναι καλό για τη Ρωσία. Σύμφωνα με το Oxford Energy, η ζήτηση αερίου στην Ευρώπη (συμπεριλαμβάνονται η Τουρκία και τα κράτη της Ανατολικής Ευρώπης εκτός ΕΕ, εκτός της Σερβίας), έχει ξεκινήσει να αυξάνεται ξανά για τρία συνεχόμενα χρόνια –το 2015, το 2016 και το 2017- για να φθάσει σε ένα επίπεδο 548 δισ. κυβικών μέτρων (bcm), λόγω της συνεχιζόμενης οικονομικής ανάκαμψης, των επιδράσεων της κλιματικής αλλαγής και της αυξημένης χρήσης του αερίου από τον ενεργειακό τομέα. Η τάση φαίνεται να συνεχίστηκε και το 2018.

Σύμφωνα με το Φινλανδικό Ινστιτούτο Διεθνών Υποθέσεων, η Ρωσία εκμεταλλεύτηκε πολλούς παράγοντες: οικονομική ανάκαμψη και μείωση της παραγωγής αερίου στην ΕΕ, χαμηλότερες ρωσικές τιμές πώλησης, και η τωρινή περιορισμένη διαθεσιμότητα μη ρωσικού υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) στην ευρωπαϊκή αγορά.

Επιπλέον, έχουν επιλυθεί οι προϋπάρχουσες διαφωνίες μεταξύ ΕΕ και Ρωσίας (συμπεριλαμβανομένης μιας έρευνας των αντιμονοπωλιακών αρχών και μιας ρωσικής καταγγελίας στον ΠΟΕ), σηματοδοτώντας ότι έχουν επικρατήσει τα εμπορικά συμφέροντα και στις δύο πλευρές, παρά το πολιτικό κλίμα που δεν είναι και το καλύτερο.

Σε ένα τέτοιο περιβάλλον, η Ρωσία είναι σε μια ισχυρή θέση να συνεχίσει να κυριαρχεί στις προμήθειες φυσικού αερίου στην ΕΕ, οι οποίες ανέρχονται στο 40% των εισαγωγών εκτός ΕΕ το 2016 –αν και οι νέες εξελίξεις θα μπορούσαν να διαταράξουν την τωρινή κατάσταση, όπως μια ταχεία ανάπτυξη των εξαγωγών LNG στην Ευρώπη από άλλες πηγές. Οι εισαγωγές LNG αντιστοιχούν σε μόλις 14% των συνολικών εισαγωγών αερίου το 2017 εκτός της ΕΕ, με τις βασικές προμήθειες να προέρχονται από το Κατάρ (41%), Νιγηρία (19%), και Αλγερία (17%).

Σε αυτό το ευρύτερο πλαίσιο, και σύμφωνα με την άποψη που επικρατεί στις Βρυξέλλες, ο Turkish Stream –με μια τελική προβλεπόμενη ικανότητα παράδοσης 31,5 δισ. κυβικά μέτρα ετησίως, εκ των οποίων τα 15,75 δισ. θα κατέληγαν στην Ευρώπη- είναι ένα σχετικά μικρό τμήμα της ευρύτερης εφοδιαστικής αλυσίδας αερίου στην ΕΕ. Στην πραγματικότητα, θα αντιπροσώπευε  μόλις πάνω από το 6% των εισαγωγής της ΕΕ με βάση τα επίπεδα του 2017.

Ωστόσο, σύμφωνα με την άποψη της Μόσχας, ο αγωγός είναι ενδεχομένως σημαντική προσθήκη στις δυνατότητες της Ρωσίας να εξάγει αέριο στην Ευρώπη (συμπεριλαμβανομένης και της Τουρκίας). Αν υποτεθεί ότι η δεύτερη φάση του Turkish Stream θα ολοκληρωθεί και θα λειτουργήσει, θα αντιπροσωπεύει περί το 16%-19% των ρωσικών πωλήσεων στην ΕΕ και στην Τουρκία (με βάση τα επίπεδα του 2017 και με την προϋπόθεση ότι όλοι οι παράγοντες θα παραμείνουν αμετάβλητοι).

Υπό αυτή την έννοια, η τελετή στις 19 Νοεμβρίου στην Κωνσταντινούπολη ήταν κάτι περισσότερο από άλλη μία ευκαιρία για φωτογράφιση. Ήταν ένα σύμβολο επιτυχίας των ρωσικών στόχων στην ευρύτερη περιοχή της Δυτικής Ευρώπης, με τη βοήθεια της Τουρκίας. Μαζί με τη συμφωνία για τους S400 της Ρωσίας, ήταν ένα σύμβολο για το πόσο αποτελεσματικά χρησιμοποιεί η Μόσχα την διπλωματική απομόνωση της Άγκυρας προς όφελός της. Για την Άγκυρα, αυτός ήταν ένας ακόμη τρόπος να πει στον κόσμο: η Τουρκία έχει σημασία.

Μπορείτε να δείτε το κείμενο εδώ: http://carnegieeurope.eu/strategiceurope/77855?lang=en

Του Marc Pierini

5/12/2018