Πλάτων-Επίκουρος: 0-1


 Στον απόηχο των εορτών και ενόψει της νέας χρονιάς, λίγα οφειλόμενα επιλεγόμενα στο τελευταίο άρθρο μας της 24/12/18 με τίτλο, "Επίκουρος: Οδηγός επιβίωσης και στοχαστικής απόλαυσης”.

Πολύ πριν ο Πλάτων εκτοπίσει τους ποιητές από την Πολιτεία του, είχε επίσης ψάλει τα εξ’ αμάξης και στους μαγείρους, για την παρασιτική, όπως την ονομάζει τέχνη τους. Το κατηγορητήριο του Πλάτωνα, στον Γοργία, εναντίον των οψοποιών συνίσταται στην υποτιθέμενη ψευτιά της μαγειρικής και στην υπ’ αυτής καλλιέργεια του περιττού. 

Ιδιαίτερα για το τελευταίο, ότι δηλαδή η κουζίνα καλλιεργεί το περιττό και ότι μέσα απ’ αυτό ο άνθρωπος συνηθίζει στην ακολασία, θα απαντήσει στον Πλάτωνα, διεξοδικά, ο Επίκουρος. 

Ο Επίκουρος, σε αντίθεση με ό,τι πιστεύεται, δεν έκρυβε τη γενικότερη αποδοκιμασία του για τα εξαίρετα, όπως τα έλεγε, τα άχρηστα και τα περισσευούμενα. Θα δείξει, βεβαίως, μια αδυναμία για τις έξοχες, τις προνομιούχες στιγμές, που μπορεί να ζήσει ο καθένας, όμως θα βάλει στην εικόνα και την αρετή.

"Θέλει συνέπεια, αρετή και τόλμη η ηδονή”, είναι η επιτομή της διδασκαλίας του: "Ουκ έστιν ηδέως ζην άνευ του φρονίμως και καλώς και δικαίως, ουδέ φρονίμως και καλώς και δικαίως, άνευ του ηδέος”: Δε γίνεται να ζει κανείς ευχάριστα, αν δε ζει φρόνιμα, καλά και δίκαια, αλλά ούτε η φρονιμάδα, η καλοσύνη και η δικαιοσύνη νοούνται χωρίς την ευχαρίστηση.

Οι επικούρειοι δεν ανήκουν στο είδος των παρορμητικών και ασυγκράτητων ηδονιστών, με τους οποίους έχουμε συνηθίσει να τους ταυτίζουμε. Υποστηρίζουν, μεταξύ των άλλων, ότι θα πρέπει να αποφεύγεται κάθε πρακτική βραχυπρόθεσμης ευχαρίστησης, που αναπόφευκτα συνεπιφέρει μακροπρόθεσμη ενόχληση ή ταραχή. Και από την άλλη, κάθε μακροπρόθεσμη ευχαρίστηση, που μπορεί να διασφαλιστεί με αντίτιμο μια σύντομη ταλαιπωρία είναι, από ηδονιστική άποψη, ένας συμβιβασμός που αξίζει να επιλεγεί.

Ωστόσο, η χαρά για τις έξοχες προνομιούχες στιγμές, που μπορεί να ζήσει ο καθένας μας, δεν αναιρείται. Το εγκώμιο της ενάρετης και ψυχαμοιβού ηδονής παραμένει. Ο πεφωτισμένος ηδονισμός διατηρεί πάντα την αξία του.

Ένα σπάραγμα επ’ αυτού πολύ σημαδιακό: "Πέμψον μοι τυρού Κυθηριδίου ιν’ όταν βούλωμαι πολυτελεύσασθαι δύνωμαι”: Στείλε μου τυρί από τα Κύθηρα ώστε να μπορώ, όταν το θέλω να χαίρομαι την πολυτέλεια. 

Αυτό που επισημαίνεται εδώ δεν είναι τόσο ο διαφαινόμενος έπαινος για τη λιτή διατροφή, το ψωμί και ελιά που λέμε εμείς σήμερα ή το τυράκι του Θεού για να ακριβολογούμε, αλλά η υπεράσπιση της ελεύθερης επιλογής και της διάκρισης ανάμεσα σε προνομιακές και μη εμπειρίες και στιγμές: στην κρίση και στην ευχέρεια του καθενός από εμάς να ζει, άλλες φορές με εγκράτεια και άλλες με ηδονική πολυτέλεια- "τοις πολυτελέσιν εκ διαλειμμάτων προσερχομένοις”.

Το περιττό δεν είναι πάντα εξοβελιστέο. Αρκεί βεβαίως να είναι αληθινό. Η διάκριση ανάμεσα στο αληθινό και το ψεύτικο είναι πιο βαθιά από ό,τι εκείνη ανάμεσα στο περιττό και το ουσιώδες. Δεν είναι πάντοτε ματαιόδοξο αυτό που μας έλκει προς το ωραίο. Δεν πρέπει να νιώθουμε ενοχές για ασυνήθιστες προσωπικές προτιμήσεις μας, ακόμα και για τις πιο άνισες απ’ αυτές. Αρκεί αυτές να μας βοηθάνε  να δημιουργούμε, να νιώθουμε καλά, να επικοινωνούμε, να εκφραζόμαστε, να αρέσουμε. Αρκεί η επιλεκτική, η εξαιρετική, η χωρίς εμφανές χρηστικό αποτέλεσμα κατανάλωση αυτής της μορφής, να μας δίνει την ευκαιρία για μια δημιουργική ανάπλαση ενός περισσότερο αξιοπρεπούς, ειλικρινούς και αληθινού εαυτού. Σε μια ανάδειξη, δηλαδή, του μέσα μας πλούτου.

Αυτό εννοούσε ο Επίκουρος, όταν έλεγε ότι η ηδονή - την οποία πολλοί εξακολουθούν να συμπεριλαμβάνουν στα περιττά - δεν είναι μόνο θεμιτή ανθρώπινη επιδίωξη, αλλά και αναγκαιότητα, όπως εξάλλου, σοφότατα, μας "δασκαλεύει” η φύση μας. 

Για να χαρεί, όμως, κάποιος τέτοια απλά - πολυτελή πράγματα, που παύουν να είναι περιττά, από τη στιγμή που απλόχερα αμείβουν την ψυχή και το σώμα μας, δεν αρκεί η λεγόμενη οικονομική και χρονική - μαζί πάνε συνήθως - άνεση, παρά απαιτείται και μια αξιολογική επιλογή, ένας ανάλογος αξιακός προσανατολισμός. 

Αυτός που θα μας εξασφαλίσει τις σπάνιες εκείνες ηδονικές στιγμές, το πάνδημο αυτό αγαθό που όλοι μας το αξίζουμε, το δικαιούμαστε και μπορούμε με λίγη καλή θέληση, προπαιδεία και στοιχειώδη προγραμματισμό να ζήσουμε. 

Η επικούρεια ωριμότητα επιβάλλει αυτοσυγκράτηση και αυτοσυγκράτηση στην επιλογή των γνήσιων απολαύσεων και την αποφυγή της ταλαιπωρίας της ψυχής και του σώματος.

Για τους μύστες και τους ανδρείους της ηδονής, ένας κανόνας ισχύει. Ο κλασικός: "δεν υπάρχει τέχνη χωρίς καταναγκασμό, δεν υπάρχει ηδονή χωρίς πειθαρχία.”

Αναφορές: Για μια ευρύτερης αισθητικής, επικούρεια προβληματική συστήνεται το βιβλίο του Δ. Ποταμιάνου, "Στον κήπο”, Εκδόσεις Καστανιώτη.

  Γιώργος Ι. Κωστούλας,
 τέως γενικός διευθυντής εταιρειών του ευρύτερου  χρηματοπιστωτικού τομέα  

28/1/2019