Η 4η βιομηχανική επανάσταση ως παράμετρος του γεωπολιτικού ρόλου της χώρας και της ανάσχεσης του brain drain.


 Ο πρωτοφανής τεχνολογικός μετασχηματισμός, ο οποίος εξελίσσεται και μάλιστα με εκθετικό ρυθμό, δεν είναι άσχετος από τις γεωπολιτικές υποθέσεις του σύγχρονου κόσμου.  Η τεχνολογία ανέκαθεν αποτελούσε κύριο συντελεστή διαμόρφωσης της ισχύος μιας χώρας.  

Οι τρεις πρώτες βιομηχανικές επαναστάσεις έθεσαν το σκηνικό και μοιάζουν να προετοίμασαν τον κόσμο για την είσοδό του στη σημερινή τέταρτη βιομηχανική επανάσταση.  Η πρώτη συντελέστηκε τον 18ο αιώνα, με την αξιοποίηση της ισχύος του νερού και του ατμού στις μεταφορές και τη  μηχανοποίηση της διαδικασίας παραγωγής. Η δεύτερη βασίστηκε στην ηλεκτρική ενέργεια και σε μια σειρά σημαντικών εφευρέσεων από το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα. Η τρίτη ήρθε από το τέλος της δεκαετίας του 1960, με την  εμφάνιση και τη βαθμιαία συστηματοποίηση της χρήσης υπολογιστών και δικτύων.

 Στην εποχή μας, τρεις αλληλένδετοι παράγοντες, η καινοτομία, η γνώση και η ανταγωνιστικότητα, καθορίζουν όλο και περισσότερο την ασφάλεια και την ευημερία των κρατών. Τα σύγχρονα κράτη αντιλαμβάνονται ότι η πρωτοπορία στις καινοτομίες υψηλής τεχνολογίας μεταφράζεται σε οικονομική και στρατιωτική δύναμη, και κατά συνέπεια σε γεωπολιτικό πλεονέκτημα. Για παράδειγμα, οι ΗΠΑ δεκαετίες μετά τον Β’ΠΠ επένδυσαν δισεκατομμύρια δολάρια στην εργαστηριακή έρευνα, με γνώμονα την επίτευξη του στρατηγικού τους σχεδιασμού, που δεν ήταν άλλος από την κυριαρχία τους στον κόσμο κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου. Η αμυντική βιομηχανία αποτέλεσε το εφαλτήριο του οικονομικού θαύματος των ΗΠΑ, οι τεχνολογικές εφευρέσεις με αφετηρία τις στρατιωτικές ανάγκες διαχέονταν, στην συνέχεια, στους υπόλοιπους τομείς της βιομηχανίας, με χαρακτηριστικότερα παραδείγματα τις μηχανές εσωτερικής καύσης, την πληροφορική, τους δορυφόρους κλπ…

Tα πρώτα μηχανικά όπλα, τα πυροβόλα, τα αεροπλάνα, τα δηλητηριώδη αέρια και τα πυρηνικά όπλα, αποτελούν ένα μικρό κλάσμα του φάσματος  των σύγχρονων πολεμικών εφευρέσεων. Τα αποτελέσματα της  έρευνας που συνεχώς αναφύονται από την πρόοδο της νανοτεχνολογίας, της βιοτεχνολογίας, του κυβερνοπολέμου, της τεχνητής νοημοσύνης, των αλγορίθμων, της ρομποτικής, της τρισδιάστατης εκτύπωσης, των κβαντικών υπολογιστών, των μεγάλων δεδομένων κλπ…  μεταβάλλουν άρδην τη μορφή του πολέμου.

Οι χώρες οι οποίες έχουν την ικανότητα να παράγουν ή να προσελκύουν νέους κυρίως ανθρώπους, με ταλέντο και γνώση, όπως επιστήμονες, μηχανικούς, ερευνητές και επιχειρηματίες, και να παρέχουν σ΄ αυτούς τα κατάλληλα εργαλεία σ΄ ένα ανάλογα διαμορφωμένο επιχειρηματικό περιβάλλον με υψηλή ανταγωνιστικότητα, είναι οι χώρες που πρωτοστατούν ή θα πρωτοστατήσουν στις καινοτομίες. Μεταξύ των πιο καινοτόμων χωρών του κόσμου ανακύπτει μια πολιτισμική συναίνεση σε ό,τι αφορά  τους τρόπους ενίσχυσης του κρισιμότερου παραγωγικού τους πόρου, των ανθρώπων τους, και δεν υπάρχει σημαντικότερη ένδειξη του καινοτομικού χαρακτήρα μιας κουλτούρας από τη μόρφωση και την αξιοποίηση των νέων ανθρώπων.

 Οι ΗΠΑ και η Κίνα, με την Ιαπωνία και την Γερμανία να ακολουθούν,  προηγούνται σε απόλυτους αριθμούς στις επενδύσεις, στον τομέα της  Έρευνας και Ανάπτυξης (R&D), ενώ η Ν. Κορέα και το Ισραήλ αποτελούν τις χώρες που διαθέτουν τα υψηλότερα ποσοστά (4,3 %) του ΑΕΠ τους στον τομέα αυτό. Στη  Ρωσία το R&D είναι στραμμένο κατά κύριο λόγο στις ανάγκες της αμυντικής βιομηχανίας. Στην Τουρκία, από τα μέσα της δεκαετίας του 1990, παρατηρείται έκρηξη στην έρευνα  και στην ανάπτυξη της πολεμικής βιομηχανίας. Ο κόσμος μοιάζει να βγήκε από τον Ψυχρό Πόλεμο, για να μπει στην εξίσου ανταγωνιστική ψηφιακή εποχή.  

Η Ελλάδα βιώνει την 7η οικονομική χρεοκοπία στην σύγχρονη  ιστορία της, ανεξάρτητα από τις πολιτικές ερμηνείες που αποδίδονται σ΄αυτήν. Οι πέντε πρώτες συνδέονται και με τις υψηλές αμυντικές δαπάνες της εκάστοτε αμέσως προηγούμενης σχετικής περιόδου, με εξαίρεση την έκτη που αποτέλεσε η οικονομική κατάρρευση μετά το Β’ΠΠ.     

Εστιάζοντας την οπτική μας στην σημερινή πραγματικότητα, διαπιστώνουμε ότι η κρατική πολεμική βιομηχανία είναι σχεδόν απαξιωμένη. Tα χρόνια πριν από την κρίση βρισκόμασταν στις υψηλότερες θέσεις της παγκόσμιας κατάταξης στις εισαγωγές αμυντικού υλικού. Το 2017, μολονότι η χώρα διένυε τον 8ο  χρόνο της  συνεχιζόμενης σύγχρονης οικονομικής κρίσης της, δαπανήθηκαν 2,4 % του ΑΕΠ, δηλαδή 5,8 δισεκατομμύρια δολάρια, για αμυντικούς σκοπούς και το ποσοστό αυτό ήταν το  δεύτερο υψηλότερο στο ΝΑΤΟ, μετά τις ΗΠΑ.

Η Ελλάδα πρέπει να επανεξετάσει σοβαρά την αμυντική της βιομηχανία και να επανεπενδύσει χωρίς τα λάθη του παρελθόντος. Η σύμπραξη δημόσιου και ιδιωτικού τομέα με την εκπαιδευτική κοινότητα αποτελεί αδήριτη και επιτακτική ανάγκη. Η πρακτική αυτή είναι εμπεδωμένη στον ανεπτυγμένο κόσμο ήδη από την πρώτη βιομηχανική επανάσταση. Η επένδυση στην καινοτομία και την παραγωγή σύγχρονων τεχνολογιών μπορεί να αποδειχθεί πολλαπλά ωφέλιμη για την χώρα, αφού πέραν της εμπορικής και της στρατιωτικής της διάστασης, η δημιουργία θέσεων εργασίας θα συμβάλει στον περιορισμό του brain drain και, ακόμα περισσότερο, μπορεί να αποτελέσει ισχυρό κίνητρο για τον  επαναπατρισμό πολύτιμου επιστημονικού δυναμικού που αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τον τόπο.  

Οι βιομηχανίες του μέλλοντος αφενός δημιουργούνται εντός της τρέχουσας γεωπολιτικής διάρθρωσης και αφετέρου θα τη μετασχηματίσουν, εξαιτίας του γεγονότος ότι η συμμετοχή στην ψηφιακή εποχή αποδεικνύεται ενθαρρυντική για την συμμετοχή και μικρότερων κρατών.  

Τα μη επανδρωμένα αεροσκάφη δύνανται να εξελίσσονται συνεχώς και να έχουν δυνατότητες τόσο κρυφής παρατήρησης, όσο και προσβολής εχθρικών στόχων. Η υπολογιστική και η ψηφιακή αποθήκευση μεγάλων δεδομένων αποτελεί εξαιρετικά οικονομική, αποτελεσματική και αναλυτική λύση, για την ορθή κατανομή των δυνάμεων σε τόπο και χρόνο. Ο κυβερνοπόλεμος συνιστά  τη σημαντικότερη εξέλιξη στον χώρο των πολεμικών επιχειρήσεων από την οπλοποίηση του σχάσιμου υλικού και έχει δημιουργήσει μια σφαίρα συγκρούσεων μεταξύ κυβερνήσεων, επιχειρήσεων και ΕΔ, όπου δεν υπάρχουν ευρέως αποδεκτά πρότυπα και κανόνες, παρέχοντας την δυνατότητα αποδιοργάνωσης του ανταγωνιστή ή του αντιπάλου. Η ανάπτυξη ακόμα της τρισδιάστατης εκτύπωσης θα απέδιδε σημαντικά στον εκσυγχρονισμό της υποστήριξης, όπως επίσης και οι μεταφορές με drones.  Και ενώ όλα αυτά συμβαίνουν ήδη στον ανεπτυγμένο κόσμο, στην Ελλάδα  ο μέσος  κρατικός υπάλληλος θεωρεί τους Η/Υ ως εξέλιξη των γραφομηχανών, χωρίς να έχει ακόμα συνειδητοποιήσει τις υπολογιστικές τους δυνατότητες, αγνοώντας ακόμα και αυτήν την ετυμολογία του όρου.  

Ίσως για πρώτη φορά τα τελευταία εκατό χρόνια η Ελλάδα αποτελεί τον μοναδικό ασφαλή κρίκο που συνδέει τη Δύση με την ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου και της Μέσης Ανατολής. Το συγκριτικό αυτό πλεονέκτημα δεν αρκεί από μόνο του να αντιμετωπίσει τις τουρκικές απειλές, χωρίς ισχυρή αποτρεπτική δύναμη. Η χώρα για να έχει γεωπολιτικό ρόλο, χρειάζεται βιώσιμη και παραγωγική οικονομία, καθώς επίσης και καλά εξοπλισμένες και μη εξαρτώμενες ΕΔ. Ακόμα και στην ευνοϊκότερη αλλά μάλλον απίθανη εξέλιξη, της μη παραβίασης και της ολοκλήρωσης του ενεργειακού δικτύου(οικόπεδα άντλησης και ροή αγωγών) εντός των ορίων του ελληνισμού, με την Τουρκία να μένει εκτός ενεργειακού παιχνιδιού, ο εξ ανατολών κίνδυνος δεν θα πάψει να υφίσταται, αφού ο αναθεωρητισμός της γείτονος εδράζεται σε ισχυρές ιστορικές και κοινωνικές αφετηρίες. 

Τα εξοπλιστικά προγράμματα της Τουρκίας, τα οποία βρίσκονται σε εξέλιξη, ακόμα και αν σκάσει η βόμβα της τουρκικής οικονομίας, θα εξακολουθήσουν να αποδίδουν για τα επόμενα  χρόνια. Αν δε προσθέσει στην πολεμική της φαρέτρα τα F-35 και τους Patriot, ή και  τους S-400, τότε οι τουρκικές δυνάμεις θα αποκτήσουν για πρώτη φορά υπεροχή έναντι των ελληνικών.

 Δυστυχώς η σπίθα του Καζαντζάκη δεν αρκεί από μόνη της, για να αντιμετωπισθούν οι προκλήσεις που αντιμετωπίζει η χώρα μας. Στο δημόσιο λόγο κυριαρχεί η άποψη της άμεσης ενίσχυσης του εθνικού οπλοστασίου, επιτακτικότερη είναι όμως η ανάγκη επένδυσης στην καινοτομία, ως της αποφασιστικότερης διαρκούς απάντησης στις επερχόμενες τεκτονικές γεωπολιτικά εξελίξεις της ευρύτερης περιοχής.

Δεν υπάρχει άλλος χρόνος για χάσιμο, ούτε η οικονομική δυνατότητα για συνεχόμενες προμήθειες αμυντικού υλικού με αιματηρή εκροή συναλλάγματος. Το πολιτικό προσωπικό της χώρας οφείλει να δει την αλήθεια κατάματα, να αντιστοιχηθεί με τις ανάγκες των καιρών, να πάρει κρίσιμες αποφάσεις για την ανάταξη της εθνικής οικονομίας και των ΕΔ, με τη χάραξη σύγχρονης και πολύπλευρης εθνικής στρατηγικής, για τη διασφάλιση της ειρήνης, την  προάσπιση της εθνικής ακεραιότητας και τη διεύρυνση της ελληνικής δημοκρατίας.    

Του Γιώργου Μουρουζίδη, 
ταξίαρχου ε.α.

8/1/2019