«Μαγικά ραβδιά» και «αγγελικά κουρδιστήρια»... ...για ανακατασκευή των ανθρώπων και του κόσμου.
MICHAEL VAN DEN WIJNGAARD VIA GETTY IMAGES
«Δεν υπάρχει κάποιο μαγικό ραβδί ή “αγγελικό κουρδιστήρι” το οποίο τοποθετείται στην πλάτη των ανθρώπων προκαλώντας κατά παραγγελία συμπεριφορές», γράψαμε πρόσφατα σε αναφορά με προσδοκίες για τις μελλοντικές στάσεις και αποφάσεις των κατοίκων της «ΠΓΔΜ» μετά την συμφωνία των Πρεσπών. Η θεώρηση αυτή των πραγμάτων αφορά πρωτίστως τα φιλελεύθερα και κομμουνιστικά ιδεολογήματα αρχαϊκής κοπής. Οι ρίζες τους πάνε ακόμη πιο πίσω στις «συμπαντικές λογικές» μερικών απελπισμένων Στωικών των Ελληνιστικών και Ρωμαϊκών χρόνων. Παρά το γεγονός ότι Μεταψυχροπολεμικά είναι απόλυτα παρωχημένα στις σύγχρονες κοινωνίες λόγω κεκτημένης ταχύτητας συνεχίζουν ακόμη να υπάρχουν ανάμεικτες διεθνιστικές εκδοχές μέσα στις οποίες ανακατεύονται σοφιστικά, υλιστικά και μεταμοντέρνα / εθνομηδενιστικά θεωρήματα και ιδεολογήματα. Δηλαδή, χάος.
Μεταμφιέσεις ηγεμονικών αξιώσεων ισχύος
Επιδιώκοντας ή προσδοκώντας να διαμορφώσουν διαφορετικά τους ανθρώπους και τον κόσμο κηρύττουν την θέση πως μπορούν να προκύψουν συμπεριφορές σύμφωνα με το εκάστοτε δόγμα ή την γνώμη του φορέα που το διατυπώνει. Αυτά τα ιδεολογήματα και θεωρήματα ίσαμε την λογική τους απόληξη και κατά περίπτωση έχουν ως κοινό χαρακτηριστικό το γεγονός ότι καλλιεργούν προσδοκίες για έσχατους επίγειους τόπους. Στα θεμέλια όλων, υποβόσκει ένας λανθάνων οικουμενισμός συχνά μεταφυσικών προδιαγραφών. Οι καθοριστικές ειδοποιοί διαφορές για το πώς πραγματικά είναι οι άνθρωποι, τα κράτη και ο κόσμος θολώνονται και παρακάμπτονται.
Πρόκειται για ιδεολογικά εκπορευμένη πολιτική θεολογία η οποία συγκρινόμενη με τις ποιο ακραίες εσχατολογικές εκδοχές της Θεοκρατικής πολιτικής θεολογίας είναι βασικά μορφικά πανομοιότυπη. Είναι καλό να γνωρίζουμε, επιπλέον, ότι όπως και κάθε άλλος οικουμενισμός, στην ιστορία, οι σύγχρονες διεθνιστικές διακηρύξεις μπορούν να χρησιμεύσουν μόνο ως μεταμφιέσεις των ηγεμονικών αξιώσεων ισχύος (EdwardH. Carr). Εισρέοντας και επηρεάζοντας συνειδητά ή ανεπίγνωστα οδηγούν στην αποδυνάμωση της πίστης και της νομιμοφροσύνης των πολιτών για να τα καταστήσουν ευκολότερη λεία.
Παρά το γεγονός ότι όλες οι εκδοχές και αποχρώσεις ιδεολογικών δογμάτων του ενός η άλλου οικουμενισμού του 20ου αιώνα είναι από καιρό παρωχημένες, στο επίπεδο των ηγεμονικών δυνάμεων όπως πάντα γινόταν στην ιστορία αναζητούνται νέες εκδοχές οικουμενισμού. Σκοπός πάντα ήταν και συνεχίζει να είναι να θολώσει η θέαση των μελών απρόσεκτων κοινωνιών και η μετατροπή τους σε αναλώσιμους ιθαγενείς πάνω στην Κλίνη του Προκρούστη των στρατηγικών παιγνίων.
Ιδιαίτερα εάν συνεκτιμηθεί δεόντως το πώς εξελίσσεται το Μεταψυχροπολεμικό διεθνές σύστημα, ταπεινή μας εκτίμηση είναι ότι το συμφέρον των κοινωνιών των λιγότερο ισχυρών κρατών είναι α) να θεωρήσουν δεδομένο ότι οι οικουμενισμοί είναι ανυπόστατοι, β) να δυναμώσουν την φιλοπατρία και την κρατική αποτρεπτική ισχύ για να ευημερούν και επιβιώνουν με ασφάλεια και γ) να φροντίζουν για ισορροπία δυνάμεων και συμφερόντων ως αναγκαία προϋπόθεση σταθερότητας και συμμετρικών συναλλαγών. Το σύγχρονο κρατοκεντρικό διεθνές σύστημα αποτελείται από δύο εκατοντάδες κράτη τα οποία στην καλύτερη περίπτωση συγκροτούν μια «κοινότητα κρατών» (όχι «διεθνή κοινότητα» γιατί δεν διαθέτει αναγνωρίσιμη πολιτειακή-πολιτική αναφορά) όπου το εθνικό συμφέρον είναι ο άξονας των σχέσεων και των συναλλαγών.
Η Βυζαντινή Οικουμένη δεν ήταν διεθνιστικό εγχείρημα
Μικρά και μεγάλα κράτη θα βρίσκονται μέσα σε αυτό το κρατοκεντρικό διεθνές σύστημα μέχρι να έχουμε, εάν ποτέ έχουμε, μια νέα Βυζαντινή Οικουμένη. Η Βυζαντινή Οικουμένη καμιά σχέση δεν έχει με τις μετακρατικές διεθνιστικές δοξασίες των ιδεολογικών δογμάτων. Δεν είχαμε ανθρωπολογική εξομοίωση και πολιτική εξίσωση αλλά αυτεξούσιες Πόλεις οι οποίες παρά το γεγονός πως οι περισσότερες ανήκαν στο Ελληνικό έθνος διέθεταν την δική τους πολιτική ανθρωπολογία όπως διαμορφωνόταν ιστορικά. Οι Πόλεις λειτουργούσαν αυτεξούσια και αυτό-θεσπίζονταν σύμφωνα με τις ανθρωπολογικές προϋποθέσεις μιας εκάστης, ενώ μια Πόλις μπορούσε να απαγορεύσει την είσοδο του Βασιλέα στην Πόλη. Δεν είχαμε δηλαδή διεθνισμό όπως σήμερα το εννοούμε. Είχαμε, όπως σωστά γράφει ο Γιώργος Κοντογιώργης, δημοκρατική συγκρότηση κατά πόλη και δημοκρατική κοσμοσυστημική οργάνωση.
Να θυμίσουμε πως τα επιτεύγματα της Βυζαντινής Οικουμένης δεν προέκυψαν από την μια μέρα στην άλλη ή στην βάση κάποιου δόγματος. Από τα Ομηρικά χρόνια περάσαμε στο Κλασικό κρατοκεντρικό σύστημα και στην συνέχεια στον «εμβολισμό» της Ανατολής με τον πολιτικό πολιτισμό της Δημοκρατίας και της Ελευθερίας από τον Μέγα Αλέξανδρο. Ακολούθησαν οι Ελληνιστικοί χρόνοι και μετά το «διάλειμμα» μερικών αιώνων της δυναστικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας είχαμε την διαίρεση μεταξύ της Θεοκρατικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και της ανθρωποκεντρικά δομημένης με όρους πολιτικού πολιτισμού της Ελληνικότητας Βυζαντινής Οικουμένης. Δεν είχαμε διεθνισμό αλλά κοσμοσύστημα Πόλεων.
Σύγχρονοι διεθνιστικοί οικουμενισμοί
Στον σύγχρονο κρατοκεντρικό κόσμο όπου όλοι οι οικουμενισμοί είναι διεθνιστικοί, εξομοιωτικοί και εξισωτικοί, τα μέλη των κοινωνιών απαιτείται να γνωρίζουν την αλήθεια. Δεν μπορούν να αναμειχθούν μέσα σε ένα πλανητικό κοινωνικοπολιτικό καζάνι οι Κινέζοι με τους Άραβες, οι Γιαπωνέζοι με τους Σουηδούς, οι Τούρκοι με τους Γάλλους, οι Γερμανοί με τους Ρώσσους και όλοι οι άλλοι με όλους τους υπόλοιπους. Και όμως αυτό κηρύττουν οι ποικίλων βαθμίδων και αποχρώσεων σύγχρονοι οικουμενισμοί.
Αυτό έχει ως συνέπεια όσοι παρασυρθούν α) εισέρχονται σε εμφύλια πεδία με επίπλαστους ιδεολογικούς όρους, β) παραβλέπουν τις ανελέητα ανταγωνιστικές και ενίοτε θανατηφόρες λογικές του κρατοκεντρικού συστήματος, γ) παραμελούν το κράτος τους επειδή καλλιεργείται η προσδοκία κάποιας περιφερειακής ή παγκόσμιας «ολοκλήρωσης» και δ)συγχέουν την φιλοπατρία με τον σοβινιστικό εθνικισμό. Ο τελευταίος, ακριβώς, σε μεγάλο βαθμό, είναι αφενός προϊόν ανταγωνισμών μεταξύ διαφορετικών σύγχρονων ιδεολογικών δογμάτων και αφετέρου αποτέλεσμα του ελλείματος γνώσης των Νέων Χρόνων για την Αριστοτελική πολιτική θεωρία για την πολιτειακή συγκρότηση.
Στην Ελλάδα ενώ οι «ημέτεροι» Αριστοτέλης και Θουκυδίδης προσφέρουν μια ολιστική περιγραφή και ερμηνεία όλων των πολιτικών ζητημάτων –ο πρώτος του κράτους και ο δεύτερος του κρατοκεντρικού κόσμου–, ουκ ολίγοι αλληθωρίζουν ιδεολογικά και ρέπουν εμφύλια.
Επειδή δε πολύς λόγος γίνεται περί δημοκρατίας και εννοούν την σύγχρονη ολιγαρχική έμμεση αντιπροσώπευση, οι πολιτειακές προϋποθέσεις δημοκρατικής συγκρότησης έπρεπε να είναι σε όλους γνωστές και κατανοητές: Προσανατολισμός του κοινωνικοπολιτικού συστήματος ούτως ώστε ο πολίτης να καθίσταται ολοένα και περισσότερο εντολέας της ανακλητής και εντολοδόχου εξουσίας. Έτσι ταξιδεύοντας η Ιθάκη είναι η Πολιτική Ελευθερία και η Εθνική Ανεξαρτησία, δηλαδή η συλλογική ελευθερία της κοινωνίας.
Τα αίτια των πνευματικών μπερδεμάτων
και του πολιτικού ανορθολογισμού
Στα προαναφερθέντα παρωχημένα ανάμεικτα θεωρήματα και ιδεολογήματα που κηρύττουν σύγχρονες εκδοχές οικουμενισμών βρίσκονται και τα αίτια πολλών παρακρούσεων και πνευματικών μπερδεμάτων που προκαλούν σύγχυση, ανορθολογισμό, πολιτικές αναταράξεις και αποσταθεροποιήσεις τόσο των ενδοκρατικών σχέσεων όσο και της διεθνούς πολιτικής.
Εξ ου και κάθε πολίτης έχει συμφέρον να προβληματιστεί μεταξύ των δύο ασυμβίβαστων και ασύμβατων παραδοχών για το κράτος και τον κόσμο.
Η πρώτη είναι βασικά η προαναφερθείσα Αριστοτελική νοηδοματοδότηση της συγκρότησης του Κοινωνικού και Πολιτικού γεγονότος εντός κάθε Πολιτείας-κράτους, σύμφωνα με την ανθρωπολογική ετερότητα κάθε κοινωνικής και πολιτικής οντότητας. Συντομογραφικά αυτό σημαίνει ότι τα μέλη της διεξάγουν τον συλλογικό κατ’ αλήθειαν βίο αναζητώντας, προσδιορίζοντας και συνεχώς αλλάζοντας τα ηθικά κριτήρια του «συστήματος» διανεμητικής δικαιοσύνης που νομιμοποιούν τον ανά πάσα στιγμή συλλογικό τρόπο ζωής, τους νόμους και τις εν γένει κανονιστικές δομές.
Η κρατική κυριαρχία και τα σύνορα συμβολίζουν, μεταξύ άλλων, και το γεγονός ότι τα μέλη κάθε κρατικής οντότητας σμιλεύουν τον πυρήνα της συλλογικής τους ζωής, δηλαδή την διανεμητική δικαιοσύνη, με διαφορετικό τρόπο και συμβατά με τις εκάστοτε ανθρωπολογικές προϋποθέσεις. Τα σύνορα ήταν και θα είναι πάντα μια τέτοια οριοθέτηση. Ταυτόχρονα τα σύνορα είναι και μια κόκκινη γραμμή αντίκρουσης όπου θέλει να τα διασχίσει υποτάσσοντας την κοινωνία και καταργώντας την εθνική ανεξαρτησία, δηλαδή την συλλογική ελευθερία της κοινωνίας.
Κάτι επίσης συναφές και εξαιρετικά σημαντικό αφορά την ανθρώπινη φύση. Η ανθρώπινη φύση κυμαίνεται και η σταθεροποίησή της σύμφωνα με τις επιταγές του συλλογικού βίου επιτυγχάνεται μόνο εντός ενός κοινωνικοπολιτικού συστήματος που ορίζει την κοινή πολιτική ηθική, την απορρέουσα από αυτή νομική δομή και τους τρόπους αλλαγής τους. Διεξάγοντας τον κοινό πολιτικό βίο (Π. Κονδύλης, verbatim): τα μέλη μιας κοινωνίας «υποτάσσουν τις προσωπικές τους κλίσεις στο γενικό καλό» όπως αυτό ορίζεται συλλογικά. Σε όλα τα κράτη, επίσης, ισχύει το «αξίωμα πως η συλλογική αυτοσυντήρηση έχει απόλυτη προτεραιότητα σε σχέση με την αυτοσυντήρηση του ατόμου».
Η διαφορά του ανθρώπου ζώου από το πολιτικό ζώο, για να θυμηθούμε και πάλι τον κλασικό στοχαστή, έγκειται ακριβώς στο γεγονός ότι ο άνθρωπος ως πολιτικό ον συμμορφώνει τις ατομικές επιθυμίες του και τις ηδονιστικές του τάσεις στις επιταγές του συλλογικού βίου. Εκτός πολιτικής και όταν ένα ή περισσότερα άτομα δεν είναι κοινωνικοπολιτικά ενταγμένα και όταν δεν υπόκεινται κοινωνικοπολιτικούς ελέγχους και εξισορροπήσεις, έχουμε γράψει εμείς, η ανθρώπινη φύση μπορεί σπάνια να κινηθεί προς τον πόλο των Αγγέλων πλην το πιο πιθανό και πιο σύνηθες είναι να βρίσκεται στον πόλο λαίμαργων και αδηφάγων θηρίων. Κάτι ξέρουν τα θύματα του σύγχρονου μεταμοντέρνου πολέμου όταν διεθνικά κινούμενοι ανεξέλεγκτοι δρώντες όπως κερδοσκόποι αποκτούν αθέσπιστη εξουσία.
Η δεύτερη παραδοχή αφορά κάθε ανθρωπολογικά εξομοιωτική και πολιτικά εξισωτική αντίληψη των ανθρώπων, των κρατών και του κόσμου. Οι φορείς διατείνονται ότι μπορούν βάση δόγματος ή της δικής τους αντίληψης να κατασκευαστεί «πολιτική» ανθρωπολογία. Επειδή όλες οι σύγχρονες δογματικές εκδοχές του οικουμενισμού είναι κατά βάση ή ίσαμε την λογική τους απόληξη υλιστικές / λειτουργιστικές / και συνήθως ανεπίγνωστα αντί-πνευματικές –δηλαδή «το ταραχοποιό πνεύμα, οι πολιτισμοί και οι εθνικές ταυτίσεις» δεν έχουν σημασία και μένουν εκτός «δημόσιας σφαίρας»–, είναι ως εκ τούτου και διεθνιστικές. Τουτέστιν: Αφού στο επίπεδο είναι πνευματικά αδιάφορη η συγκρότηση της δημόσιας σφαίρας λογικά είναι και παγκόσμια.
Γιατί κάποιοι θεωρούν την κοινωνία «μάζα» και «ετερόκλητο όχλο»
Εξ ορισμού και προγραμματικά οι φορείς κάθε κατασκευαστικού ιδεολογικού δόγματος θεωρούν την κοινωνία «μάζα» και τα μέλη της «ετερόκλητο όχλο». Μικρό το μυαλό όλων των ανθρώπων και όταν στο κεφάλι τους –για να θυμηθούμε και πάλι τον Κονδύλη– εισχωρήσουν μεγάλες ιδέες και συνδυαστούν με κατοχή εξουσίας, πάντα αποδεικνύεται πως είναι μικρά πλατωνάκια και όχι Πλάτωνες. Η «ιδεατή πολιτεία» που κατασκευάζεται στον μικρό εγκέφαλό τους είναι μια σαπουνόφουσκα. Στο όνομα της συμμόρφωσης των ανθρώπων στις ιδεολογικές φαντασιώσεις μικρών εγκεφάλων μέσα στις οποίες μπήκαν μεγάλες ιδέες, η διαχρονία γέμισε με μεγάλα νεκροταφεία.
Ανορθολογική αμφισβήτηση της πατρίδας
Τα πιο πάνω μας φέρνουν ξανά στον Θουκυδίδη και στην αμφισβήτηση των αξιωμάτων του μόνου συστήματος που διαθέτουμε, δηλαδή του κρατοκεντρικού συστήματος όπου το κράτος είναι η πατρίδα μιας εκάστης κοινωνίας. Για να το πούμε διαφορετικά, α) αμφισβητείται ότι είναι αναγκαίο ο άνθρωπος να είναι πολιτειακά ενταγμένος, β) υποστηρίζεται μια περιφερειακή ή παγκόσμια ενότητα στην βάση του ενός ή άλλου ιδεολογικού δόγματος και γ) θεωρείται ότι οι άνθρωποι δεν έχουν τόσο μεγάλη ανάγκη πολιτειακής συγκρότησης με όρους πραγματικής δημοκρατίας (όπου η εξουσία είναι εντολοδόχος και όχι εντολέας), οπότε και συμμορφώνουν την στάση τους, τα λόγια τους και τις πράξεις τους ανάλογα και αντίστοιχα.
Έτσι, όπως συχνά καταμαρτυρείται, όσοι δεν κατανοούν τα κρατοκεντρικά αξιώματα –ή όσοι έχουν διδαχθεί να τα περιφρονούν επειδή καλλιεργείται η προσδοκία έλευσης της μιας ή άλλης εκδοχής περιφερειακής και πλανητικής ενοποίησης– και όσοι δεν κατανοούν πως η ανθρώπινη φύση δεν διαμορφώνεται κατά παραγγελία με κάποιο μαγικό ραβδί ή κάποιο «αγγελικό κουρδιστήρι», τείνουν να μιλούν ανορθολογικά. Υποτιμούν το εθνικό συμφέρον, τρέφουν αντιπάθεια για το οικείο κράτος, δεν θέλουν τα σύνορα, πιστεύουν ότι όλοι οι άνθρωποι είναι βασικά οι ίδιοι ή περίπου οι ίδιοι φτάνει να εκλείψουν τα κράτη και εθελοτυφλούν εάν δεν αγνοούν τόσο την δομή του κόσμου όσο και τα αξιώματα του της διεθνούς πολιτικής που είναι όλα καταγεγραμμένα στο αριστούργημα του Θουκυδίδη.
Δεν βλέπουν για παράδειγμα ότι όχι μόνο δεν υπάρχει μια παγκόσμια κοινωνία αλλά πολλές και πολύ διαφορετικές και μάλιστα άνισου μεγέθους, άνισης ισχύος και άνισης ανάπτυξης. Δεν βλέπουν επίσης ότι το πνεύμα –που κατά κανόνα συμπεριλαμβάνει και την μεταφυσική πίστη– είναι η βαθύτερη διαμορφωτική δύναμη του ανθρώπινου γίγνεσθαι και ότι οι πολιτισμοί, οι θρησκείες και οι πολιτικές παραδόσεις συγκροτούν ένα βαθύτατα διαφορετικό κόσμο.
Αναμενόμενα λοιπόν δεν κατανοούν ότι δεν μπορεί να υπάρξει παγκόσμια κοινωνία παρά μόνο εάν είχαμε κάποιο μαγικό ραβδί ή κάποιο κουρδιστήρι στις πλάτες για δημιουργία κατά παραγγελία ανθρώπων και συμπεριφορών και που θα οδηγούσε σε ένα παγκόσμιο κοινωνικοπολιτικό σύστημα και μια νομιμοποιημένη παγκόσμια εξουσία.
Έτσι αντί ακλόνητα να υποστηρίζουν ισορροπία δυνάμεων και συμφερόντων και μια αποτρεπτική στρατηγική κατά των απειλών που θέτουν σε κίνδυνο την εθνική ασφάλεια προκρίνουν τις αισθητικές σχέσεις, τους χορούς και τα τραγούδια, τον κατευνασμό των αντιπάλων ακόμη και των πιο επιθετικών και πιο αναθεωρητικών.
Αυτά καταμαρτυρήθηκαν και είναι πλέον καταγεγραμμένα στα πρακτικά της Ελληνικής Βουλής στην συζήτηση για το «Μακεδονικό ζήτημα» τον Ιανουάριο 2019. Οι συνέπειες των αποφάσεων εξ αντικειμένου και αναπόδραστα είναι βαθύτατων προεκτάσεων. Απαιτείται εγρήγορση γιατί άνοιξαν οι ασκοί των Μακεδονικών ανέμων.
Ομ. Καθηγητής Διεθνών Σχέσεων – Στρατηγικών Σπουδών,
Παν/μιο Πειραιώς, Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών
1/2/2019