'Εβλεπαν στον ύπνο τους τη θεραπεία από ασθένειες.
ΤΟ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΟ ΘΕΡΑΠΕΥΤΗΡΙΟ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΚΟΣΜΟΥ
Η Ιθμονίκη από την Πελλήνη κοιμήθηκε στο ιερό του Ασκληπιού ζητώντας από το θεό να μείνει έγκυος. Ο Ασκληπιός της είπε, ότι θα εκπληρώσει την επιθυμία της, εκείνη τον ευχαρίστησε και φεύγοντας έμεινε πράγματι έγκυος.
Κάποιος είχε έλκος στο στομάχι. Στο όνειρό του μέσα στο Αβατο είδε ότι παρουσιάσθηκε ο θεός και παράγγειλε στους υπηρέτες που τον συνόδευαν να τον πιάσουν ενώ έφευγε έντρομος, και να τον δέσουν. Μετά ο Ασκληπιός έσκισε την κοιλιά του, έβγαλε το έλκος και την έραψε. Αυτόματα τα δεσμά του ασθενούς λύθηκαν. Το πρωί βγήκε υγιής και το δάπεδο του Αβάτου ήταν γεμάτο αίματα. Πρόκειται μήπως για μία πρώιμη χειρουργική επέμβαση από τους υπηρέτες του θεού, τους ιερείς δηλαδή;
Ο καθηγητής αρχαιολογίας Βασίλειος Λαμπρινουδάκης είναι Διευθυντής των ανασκαφών της Αρχαιολογικής Εταιρείας στο ιερό του Απόλλωνα Μαλεάτα από το 1974 και πρόεδρος από το 1984, της Επιτροπής Συντήρησης Μνημείων Επιδαύρου του Υπουργείου Πολιτισμού. Σε ομιλία με τίτλο Επίδαυρος: Τόπος φροντίδας σώματος και ψυχής, που είχε κάνει στο Μέγαρο Μουσικής, αφηγήθηκε παραδείγματα ίασης ασθενών μέσω της διαδικασίας της εγκοίμησης στο Ασκληπιείο της Επιδαύρου, το διασημότερο σε όλο τον αρχαίο κόσμο.
Πανάρχαιη λατρεία
Ο θεραπευτής Ασκληπιός ξεπήδησε στην Επίδαυρο από την πανάρχαιη λατρεία ηρωϊκών προγόνων, που με τον καιρό περιβλήθηκαν θεία δύναμη, έτσι ώστε στις αρχές της 1ης π.Χ. χιλιετίας να δώσουν τη θέση τους σε έναν Απόλλωνα προστάτη της περιοχής, τον Απόλλωνα του Μάλου, Απόλλωνα Μαλεάτα. Τα ευρήματα μάλιστα- διπλοί πελέκεις, ξίφη, λίθινα ρυτά, λατρευτικά δηλαδή αγγεία στο σχήμα του χωνιού για χοές, σφραγιδόλιθοι, πλήθος ειδωλίων και άλλα- δείχνουν ότι η σημασία της λατρείας ξεπερνούσε πολύ τα τοπικά όρια. Οι στάχτες του βωμού εξάλλου, που βρέθηκαν γεμάτες από κόκκαλα ζώων και πλήθος σπασμένων αγγείων πόσης και άλλων αφιερωμάτων δείχνουν καθαρά το τελετουργικό της λατρείας, που χαρακτηριζόταν από το δείπνο κατά τη θυσία.
Προς το τέλος του 7ου π.Χ. αιώνα όταν η λατρεία μεταφυτεύθηκε από το Κυνόρτιο όπου ήταν αρχικά, στην μεγάλη πεδινή έκταση όπου βρίσκεται σήμερα, η αναζήτηση της θεϊκής συνδρομής για την υγεία εκφράσθηκε από την αρχή στο νέο ιερό μέσα από δύο παράλληλες, αλληλοσυμπληρούμενες διαδικασίες. Η πρώτη ήταν η παραδοσιακή που μεταφέρθηκε από το χώρο του Απόλλωνος Μαλεάτα, δηλαδή η μετάληψη της θείας τροφής συνοδευόμενη από διαδικασία που ελάμβανε χώρα σε ένα μυστηριώδες κτίριο με πολλές φάσεις στο κέντρο του ιερού.
Η άλλη ήταν η εγκοίμηση. Η κατεξοχήν θρησκευτική, θεραπευτική πράξη που συνδεόταν ιδιαίτερα με τον Ασκληπιό. Για την εγκοίμηση δημιουργήθηκε τον 4ο π.Χ. αιώνα μια μεγάλη στοά μονόροφη στο ανατολικό και διώροφη στο δυτικό της μέρος, όπου το έδαφος κατέβαινε απότομα . Στην Επίδαυρο την αποκαλούσαν εγκοιμητήριο ή άβατον. Δηλαδή χώρο στον οποίο δεν μπαίνει κανείς, χωρίς τη θεία άδεια. Ο ασθενής επισκεπτόταν το ναό του θεού, όπου ιέρειες έψαλλαν τον παιάνα και έμπαινε στο Αβατο, στο μονώροφο μέρος, όπου ετοιμαζόταν ψυχικά για να κοιμηθεί και να δει στο όνειρό του το θεό.
Αυθυποβολή
Σαφώς, στην ετοιμασία βοηθούσε, με την αυθυποβολή που προκαλούσε, και η ανάγνωση των πολυπληθών θαυμάτων του θεού τα οποία ήταν γραμμένα πάνω σε μεγάλες στήλες μέσα στο Αβατο. Οταν ήταν έτοιμος ο ασθενής - ικέτη του θεού, αποκαλούσε τον εαυτό του -, αφού έκανε μια νυχτερινή θυσία, κατέβαινε στο ισόγειο - ουσιαστικά υπόγειο - του Αβάτου και κοιμόταν κατά γης, πάνω στο δέρμα του ζώου που θυσίασε αποβραδίς. Στο όνειρό του τον επισκεπτόταν ο θεός και είτε τον γιάτρευε με τα χέρια του είτε του έδινε κάποιο φάρμακο ή απλά του έλεγε τι πρέπει να κάμει για να γίνει καλά. Αλλοτε πάλι το ρόλο του τον αναλάμβανε ένα ιερό του ζώο, συνήθως το φίδι.
Δεν παρέλειψε μάλιστα να σημειώσει ότι αυτή η πλούσια εμπειρία, που αποκτήθηκε δίπλα στην αγωνιώδη επίκληση του θείου για θεραπεία δημιούργησε πραγματική ιατρική γνώση. Και μολονότι η Επίδαυρος έμεινε ως το τέλος προσανατολισμένη στον θείο γιατρό, από το 2ο π.Χ. αιώνα γνωρίζουμε οικογένειες γιατρών στην Επίδαυρο που ασκούσαν ιατρική έξω από το ιερό. Στην αρχή του δρόμου από την πόλη της Επιδαύρου προς το ιερό ανασκάφηκε τάφος μιας οικογένειας γιατρών. Διατηρήθηκε άθικτος ο θάλαμός του, με τρεις σαρκοφάγους μέσα, με τους νεκρούς και τα ιατρικά εργαλεία τους, όπως ανέφερε χαρακτηριστικά.
Το θέατρο της αρχαίας Επιδαύρου, όπως σημειώνει ο καθηγητής, δημιουργήθηκε για να φιλοξενεί τελετές και λατρευτικά δρώμενα, μουσικούς, ωδικούς και δραματικούς αγώνες, που αποτελούσαν τμήμα της λατρείας και εργαλείο της καλλιέργειας του νου και της ψυχής. Αλλωστε τέτοιες μορφές λατρείας και ψυχικής καλλιέργειας είχαν αναπτυχθεί στο Ασκληπιείο πολύ πριν από την κατασκευή του θεάτρου, όπως μαρτυρεί και η αναφορά του Πλάτωνα, που λέει, ότι τον 5ο ήδη π.Χ. αιώνα τελούνταν αγώνες ραψωδών και μουσικών.
Δίκτυο Ασκληπιείων
Τα Ασκληπιεία της ευρύτερης περιοχής της Μεσογείου ήταν ιερά και τόποι λατρείας του θεραπευτή θεού Ασκληπιού, επισημαίνουν το υπουργείο Πολιτισμού, οι Δήμοι Τρικκαίων, Επιδαύρου και Κω, το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών και το Ιπποκράτειο Ίδρυμα Κω.
Στην πραγματικότητα, δηλαδή, ήταν τα πρώτα «νοσοκομεία», συγκροτήματα κτιρίων υγείας (από όπου ξεκίνησε η μαγική ιατρική, η οποία κατέληξε να είναι η ιατρική, η πρακτική και η επιστημονική), αλλά και κέντρα πολιτισμού του ελληνικού χώρου και όλου του δυτικού πολιτισμού, τα οποία προσέφεραν τις υπηρεσίες τους στην ελληνική περιφέρεια και στην ευρύτερη Μεσόγειο για περισσότερα από 1.000 χρόνια.
Αυτό είναι το πρώτο σημείο του σκεπτικού που τους ώθησε να συνεργαστούν για τη σύσταση και λειτουργία Δικτύου Πόλεων και Επιστημονικών Φορέων με την επωνυμία «Διεθνές Δίκτυο Αρχαίων Ασκληπιείων - Οι Δρόμοι της Ιασης». Η εκδήλωση για την ίδρυση έγινε προχθές στο Κεντρικό Κτίριο του Πανεπιστημίου Αθηνών (αμφιθέατρο «Αλκης Αργυριάδης»).
Όλα ξεκίνησαν πριν από μερικά χρόνια, με το όραμα του καθηγητή Βασιλείου Λαμπρινουδάκη για το Ασκληπιείο Επιδαύρου, το οποίο συνδέθηκε και με το σωματείο «Διάζωμα». Ο κ. Λαμπρινουδάκης, που έλαβε μέρος στην παρουσίαση του δικτύου, σημειώνει σχετικά με το συγκεκριμένο Ασκληπιείο:
«Στην αρχαιότητα το ιερό του Ασκληπιού αποτελούσε ένα πρότυπο ιατρικό - θεραπευτικό κέντρο, που σηματοδοτεί το πέρασμα από τη μαγική-θεουργική στην πραγματική ιατρική. Με το πέρασμα των χρόνων, όμως, και με την παρατήρηση και την εμπειρία που αποκτήθηκε απ’ αυτήν, εξελίχθηκε μέσα από τη θρησκευτική εξυπηρέτηση της υγείας η επιστημονική ιατρική, που βασίζεται στη θεραπεία της νόσου με βάση τη διάγνωση και την εφαρμογή της κατάλληλης κάθε φορά αγωγής ή και χειρουργικής επέμβασης. Και η διαδικασία αυτή συνέχισε να ανάγεται κατά την αρχαιότητα στην καθοδήγηση του θεού.
Η χρήση του νερού στην εκδήλωση της λατρείας υπήρξε καθοριστική. Μέσα από αυτή την εξέλιξη, το Ασκληπιείο της Επιδαύρου απέκτησε τεράστια φήμη που εξαπλώθηκε όχι μόνο στον ελλαδικό, αλλά σε όλο το μεσογειακό κόσμο, με αποτέλεσμα τη δημιουργία περισσότερων από 170 Ασκληπιείων, δηλαδή θυγατρικών ιερών - νοσηλευτικών κέντρων, διαδίδοντας τη θεραπευτική λατρεία του Ασκληπιού και την ιατρική επιστήμη στην Αττική, την Πελοπόννησο, τη Δυτική Ελλάδα, τα νησιά του Αιγαίου, την Κρήτη, τη Μικρά Ασία μέχρι τη μακρινή Κιλικία, τη Ρώμη και την Κυρήνη στην Αφρική. Ωστόσο, στη σύγχρονη εποχή, η αποκατάσταση και η χρήση του αρχαίου θεάτρου έχει οδηγήσει σε μια εσφαλμένη πρόσληψη του αρχαιολογικού χώρου από το ευρύτερο, ελληνικό αλλά και ξένο, κοινό. Ο χώρος δεν γίνεται κατανοητός ως αυτό που ήταν, δηλαδή ένα ιδιαίτερα μεγάλου μεγέθους συγκρότημα λατρείας και άσκησης της ιατρικής, αλλά απλά και μόνο ως ένα, ομολογουμένως εξαιρετικής αρχιτεκτονικής και αισθητικής, θεατρικό οικοδόμημα».
Οι δημιουργοί του «δικτύου» αναφέρουν επιπροσθέτως ότι η σύσφιγξη και διεύρυνση των δεσμών και των δραστηριοτήτων ανάμεσα στις υπηρεσίες του υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού, στους δήμους της Ελληνικής Επικράτειας και σε πόλεις της Μεσογείου, όπου αναπτύχθηκαν και λειτούργησαν Ασκληπιεία, είναι έργο μεγίστης σημασίας για την ανάδειξη της πολιτισμικής μας κληρονομιάς. Επίσης, είναι σημαντικό για την ενίσχυση του διαπολιτιστικού διαλόγου, την προώθηση επιστημονικών συναντήσεων και δραστηριοτήτων, αλλά και την ανάπτυξη ιατρικού, πολιτισμικού και άλλων θεματικών μορφών τουρισμού (ιαματικός [spa], γεωτουρισμός, περιήγηση σε εθνικά πάρκα, συνεδριακός τουρισμός κ.λπ.).
Η μόνιμη έδρα του δικτύου θα είναι στον Δήμο Επιδαύρου. Παράλληλη με τη μόνιμη έδρα του δικτύου θα λειτουργεί εκ περιτροπής σε έναν από τους δήμους του εσωτερικού ή εξωτερικού που θα συνδεθούν στο μέλλον με το δίκτυο και θα αποτελούν μέλη του. Η παράλληλη αυτή έδρα θα ορίζεται κατ’ έτος από τη Γενική Συνέλευση.
Της Αγγελικής Κώττη
24 Φεβρουαρίου 2019