Επιστροφή στη Σελήνη. Από τη μυθολογία στο μέλλον.

ROMOLOTAVANI VIA GETTY IMAGES

IAN CUMING VIA GETTY IMAGES

Σελήνη, το όνομά του δορυφόρου της Γης, ετυμολογείται από τη λέξη σέλας
 που σημαίνει φως.

Η ιστορία της 

Στην Ελληνική μυθολογία ήταν Τιτανική οντότητα και κατά την Θεογονία του Ησίοδου, η Σελήνη ήταν η κόρη του Υπερίωνα και της Θείας, και αδερφή της Ηούς (Αυγής) και του Ήλιου, ο οποίος την φώτιζε για πάντα λόγω της αδερφικής τους αγάπης. Η Σελήνη απεικονίζεται συνήθως ως θηλυκή μορφή με μία ημισέληνο ως στέμμα και έφιππη ή οδηγώντας άρμα με φτερωτούς ίππους. Λατρευόταν σε όλο σχεδόν τον Ελληνικό χώρο και τα πιο σπουδαία ιερά της βρίσκονταν στην αρχαία Σπάρτη. Επίσης στη Ρώμη, υπήρχε επιβλητικό ιερό αφιερωμένο στη Σελήνη, στον Αβέντιο λόφο, όπου και έκαιγε σταθερά η ”ακοίμητος λυχνία” του ναού. Η Θεά Σελήνη αποτελούσε την θηλυκή αρχή της δημιουργίας του Κόσμου και ήταν η οδός προς την απόκρυφη φύση του ανθρώπου και του Σύμπαντος (σύμφωνα με τη συμβολική θεολογία).

Τα αστρονομικά χαρακτηριστικά της 

Η Σελήνη είναι ο μόνος φυσικός δορυφόρος της Γης και η τροχιά του γύρω από τον πλανήτη μας είναι ελλειπτική.

Η Σελήνη είναι ο 5ος μεγαλύτερος δορυφόρος του Ηλιακού Συστήματος (μετά από τον Γανυμήδη (Δίας), τον Τιτάνα (Κρόνος), την Καλλιστώ (Δίας) και την Ιώ (Δίας)) και ο μεγαλύτερος δορυφόρος σε σχέση με άλλους δορυφόρους σε αναλογία με τον πλανήτη γύρω από το οποίο περιστρέφονται.

Δημιουργήθηκε 4,6 δισεκατομμύρια χρόνια πριν, και 30 με 50 εκατομμύρια χρόνια μετά την δημιουργία το Συστήματος.

Η Σελήνη έχει διάμετρο 3.476 χιλιόμετρα -δηλαδή περίπου το 1/4 του μεγέθους της Γης (για την ακρίβεια 3.67 φορές μικρότερη της Γης) . Ο όγκος της Σελήνης είναι 50 φορές μικρότερος από αυτόν της Γης, υπολογίζεται δε ότι προσιδιάζει αυτόν του Ειρηνικού Ωκεανού.

H Σελήνη έχει λεπτή και μεταβλητή ατμόσφαιρα συνολικού μεγέθους περίπου 25 τόνων που αποτελείται από νάτριο, κάλιο, ήλιο, υδρογόνο, αργό, νέον, ίχνη από οξυγόνο, διοξείδιο του άνθρακα, πυρίτιο και αλουμίνιο.

Η Σελήνη στην αρχή της δημιουργίας της υπολογίζεται ότι βρίσκονταν πολύ πιο κοντά στη Γη, μόνο σε απόσταση 22,500 χμ! Σήμερα η μέση απόσταση της από τη Γη είναι 384,402 χμ.

Η Σελήνη χρειάζεται 27,3 ημέρες για να περιστραφεί γύρω από τη Γη, και απομακρύνεται από τη Γη 3,78 εκατοστά το χρόνο, με την ίδια ταχύτητα...που (φανταστείτε) μεγαλώνουν τα νύχια μας... Υπολογίζεται ότι σε 50 εκατομμύρια χρόνια θα σταθεροποιηθεί στην τροχιά της με την Γη και θα χρειάζεται 47 μέρες για να κάνει μια πλήρη περιστροφή. 

 FERGREGORY VIA GETTY IMAGES

CHINA STRINGER NETWORK / REUTERS

PHOTO BY JOEL SHARPE VIA GETTY IMAGES

Στη Σελήνη έχουν περπατήσει μέχρι στιγμής 12 άνθρωποι.

Αν κι η Σελήνη λάμπει στον νυχτερινό ουρανό, το απόκοσμο ασημένιο της φως δεν είναι δικό της. Ότι βλέπουμε είναι η αντανάκλαση από το φως του Ηλίου στην επιφάνεια της.

...Κάθε βράδυ η Σελήνη αλλάζει όψη... Αυτό συμβαίνει επειδή καθώς η Σελήνη περιστρέφεται γύρω από τη Γη, ο Ήλιος φωτίζει διαφορετικά μέρη της επιφάνειάς της σε διαφορετικά σημεία της τροχιάς της (που είναι ελλειπτική) και κινείται και αυτή ταυτόχρονα γύρω από τον ήλιο και συνακολούθως χρειάζεται 29,5 μέρες για να περάσει από 8 διαφορετικές φάσεις του λεγόμενου ″σεληνιακού μήνα″. Φυσικά όταν η μια πλευρά της Σελήνης είναι στραμμένη προς τον Ήλιο έχουμε Πανσέληνο. Αλλά καθώς η Σελήνη κινείται γύρω από τη Γη, η πλευρά που είναι στραμμένη προς αυτήν κρύβεται όλο και περισσότερο στη σκιά της Γης, μέχρι να φτάσει στη φάση της “Νέας Σελήνης”, όταν είναι δηλαδή πλήρως καλυμμένη από την σκιά της.

Καθώς η Σελήνη ταξιδεύει γύρω από τη Γη, περιστρέφεται ταυτόχρονα γύρω από τον δικό της άξονα, όπως ο πλανήτης μας. Το πολύ ιδιαίτερο και σπάνιο είναι όμως ότι για αυτήν την ιδιο-περιστροφή της χρειάζεται το ίδιο χρονικό διάστημα που κάνει για να κάνει μια πλήρη περιστροφή γύρω από τη Γη, επομένως εμείς στη Γη βλέπουμε πάντα τη μια της πλευρά. Η άλλη πλευρά η αθέατη, ή ″η σκοτεινή” όπως την ονομάζουν (που δεν είναι σκοτεινή βέβαια αλλά απλά εμείς δεν την βλέπουμε και την ονομάσαμε έτσι) ήταν σχετικά άγνωστη στον άνθρωπο. Οι πρώτες φωτογραφίες τις ″κρυμμένης″ πλευράς πάρθηκαν το 1959 από Ρώσικη διαστημική αποστολή.

Η πρώτη ιστορική προσεδάφιση του Κινέζικου διαστημικού οχήματος Chang’e 4 στις 3 Ιανουαρίου 2019, στην ″σκοτεινή″ πλευρά της Σελήνης, ανοίγει νέους ορίζοντες για την εξερεύνηση της και ακούγονται σενάρια για κατασκευή σεληνιακών βάσεων στο άμεσο μέλλον.

Η επιφάνειά της Σελήνης φιλοξενεί βουνά, τεράστιους κρατήρες (γύρω στους 500.000) και αχανείς βασαλτικές πεδιάδες στερεοποιημένης λάβας που ονομάζονται «θάλασσες». Συγκεκριμένα, η αθέατη πλευρά της παρουσιάζει εντελώς διαφορετική μορφολογία (99% κρατήρες) και χημική σύσταση από την κοντινή. Το υψόμετρο της είναι περίπου 2 με 3 χιλιόμετρα χαμηλότερο και ο φλοιός της 30 με 35 παχύτερος στην αθέατη από ότι στην κοντινή σε μας πλευρά της.

Η θερμοκρασία στη Σελήνη κυμαίνεται σε εξωφρενικά επίπεδα, από πολύ χαμηλές σε πολύ υψηλές θερμοκρασίες. Όταν ο Ήλιος χτυπά την επιφάνεια της το θερμόμετρο μπορεί να φτάσει στους 127 °C, αλλά όταν ο ήλιος δύει, οι θερμοκρασίες μπορεί να πέσουν και στους -173 °C!

Όπως η Γη έτσι και η Σελήνη έχει βαρύτητα. Αλλά η βαρύτητα της Σελήνης είναι πιο ασθενής όντας το 1/6 της βαρύτητας της Γης στην πραγματικότητα και φυσικά αυτό σημαίνει ότι θα ζυγίζαμε πολύ λιγότερο εάν βρισκόσασταν στη Σελήνη ...οπότε και (να χαριτολογήσω) δεν θα είχαμε θέμα γυμναστηρίου και δίαιτας... 

Το πιο αξιοσημείωτο χαρακτηριστικό της

Οι επιστήμονες δεν είναι απολύτως σίγουροι πώς σχηματίστηκε η Σελήνη. Έχουν προταθεί διαφορετικές θεωρίες που εξηγούν εν μέρει τη δημιουργία της. Σύμφωνα με την πρώτη θεωρία, η Σελήνη δημιουργήθηκε από το ίδιο κοσμικό νέφος από όπου προήλθε και η Γη. Η δεύτερη θεωρία διατυπώνει ότι η Σελήνη ήταν αρχικά τμήμα της Γης που αποσπάστηκε κάτω από ειδικές συνθήκες και έγινε δορυφόρος της. Μια τρίτη θεωρία υποστηρίζει ότι η Σελήνη δημιουργήθηκε χωριστά, και στη συνέχεια προσαρτήθηκε από την έλξη της Γης. Η τελευταία και πιο αποδεκτή θεωρία διατυπώνει ότι ένας βράχος στο μέγεθος του πλανήτη Άρη, συνετρίβη πάνω στη Γη περίπου 4,5 δισεκατομμύρια χρόνια πριν. Τα συντρίμμια από τη σύγκρουση συσσωματώθηκαν για να κάνουν αυτό που είναι τώρα η Σελήνη. Καμμία από τις θεωρίες όμως δεν είναι εξηγεί πλήρως τα χαρακτηριστικά της Σελήνης, πχ. γιατί η Σελήνη έχει μια τόσο μεγάλη διάφορα πυκνότητας με εκείνη της Γης (3,33 gr/cmm³ για τη Σελήνη και 5,5 gr/cmm³ για τη Γη). Επίσης, η Σελήνη έχει έναν εξωτερικό φλοιό πάχους 32 με 35 χιλιόμετρων και η σύσταση του εδάφους της (τιτάνιο, σίδηρος και σπάνια μέταλλα) είναι τελείως διαφορετικά από της Γης. Όλα αυτά δημιουργούν ερωτηματικά και η εξερεύνηση του δορυφόρου μας φαίνεται επιτακτική ώστε να ξεδιαλύνουν όλες οι απορίες των επιστημόνων αλλά και να ρίξουν φως στην κατανόηση ερωτημάτων όσον αφορά την δημιουργία και εξέλιξη του Ηλιακού μας Συστήματος, των πλανητών και των δορυφόρων τους.

GORODENKOFF VIA GETTY IMAGES

 Η επίδραση της στη Γη και στον άνθρωπο 

Είναι παραδεκτό ό,τι η Σελήνη επιδρά πάνω στον πλανήτη μας πχ. βαρυτική επίδραση (πχ. Παλίρροιες). Οι παλίρροιες και γενικά η άνοδος της στάθμης των νερών συνδέεται με τις φάσεις της Σελήνης. Πιο συγκεκριμένα,ενώ η βαρυτική έλξη του Ήλιου είναι 178 φορές μεγαλύτερη από εκείνη της Σελήνης, αυτός βρίσκεται περίπου 390 φορές μακρύτερα από την Γη , οπότε ο ρόλος του στις γήινες παλίρροιες αποτελεί μόνο το 45% του ποσοστού της αντίστοιχης σεληνιακής. Ο συνδυασμός αυτών των παλιρροϊκών δυνάμεων επηρεάζουν τη Γη (αύξηση ύψος εδάφους μέχρι και 40εκατοστά) , το νερό (άνοδος στάθμης μέχρι και 1μέτρο), την ατμόσφαιρα και το ίδιο το ανθρώπινο σώμα. Να αναφέρω ότι οι τοπικές συνθήκες επίσης, πχ., πόσο βαθύς είναι ο ωκεανός, ή πόσο κοντά είναι οι ήπειροι σε διαφορετικά σημεία του πλανήτη, καθώς και τα καιρικά φαινόμενα (θύελλες κοντά σε παράκτιες περιοχές, υψηλό και χαμηλό βαρομετρικό, κτλπ) επιδρούν διαφορετικά στην ένταση της παλίρροιας που διαφέρει από μέρος σε μέρος της Γης.

Η Σελήνη πιστεύεται ότι επηρρεάζει τους βιορυθμούς των εμβίων όντων, και έχει βρεθεί ότι κατά την περίοδο της φάσης της πανσελήνου ή της νέας σελήνης επηρεάζει (απειροελάχιστα εώς αισθητά σε κάποιες περιπτώσεις) την νευρολογία και κατ′ επέκταση, ψυχολογία του ανθρώπου. 

Νευρολόγοι και ψυχίατροι ερευνητές πχ. αποδεικνύουν τα τελευταία χρόνια, με έγκριτες μελέτες δημοσιευμένες σε διεθνή περιοδικά, ότι η πανσέληνος μπορεί σε κάποιο βαθμό να ευθύνεται για τα προβλήματα ύπνου και κατ ’επέκταση κάποιων συναισθηματικών διαταραχών. Επίσης κάποιες μελέτες δείχνουν ότι υπό ορισμένες συνθήκες, η επιληψία ή η διπολικη διαταραχή, φαίνονται να συνδέονται με τις φάσεις της Σελήνης.

Αμερικανοί ερευνητές μετά από πειράματα οδηγήθηκαν στο συμπέρασμα ότι υπάρχει ένα βασικό χρονομετρικό σύστημα Ηλίου-Σελήνης που αντανακλάται στο βιολογικό ρολόι και κατ′ επέκταση στην συμπεριφορά τον ζωντανών οργανισμών στη Γη.

Ελβετοί ερευνητές μελέτησαν εθελοντές σε εργαστήριο που κοιμούνταν, παρατηρώντας τα πρότυπα του εγκεφάλου τους, τις κινήσεις των ματιών και τις εκκρίσεις των ορμονών. Αναλύσεις έδειξαν ότι κατά την πανσέληνο, οι εθελοντές κοιμόντουσαν κατά 20 λεπτά λιγότερο και η δραστηριότητα του εγκεφάλου τους που σχετίζονταν με βαθύ ύπνο μειωνόταν κατά 30%. Επίσης χρειάζονταν περίπου 5 λεπτά παραπάνω για να αποκοιμηθούν και έδειχναν μειωμένα επίπεδα μελατονίνης, μιας ορμόνης που είναι γνωστή για τη ρύθμιση του ύπνου.

Άλλη μελέτη από Καναδούς ειδικούς, έδειξε επίσης ότι τα μωρά κοιμούνται κατά μέσο όρο 5 λεπτά λιγότερο κατά την διάρκεια της πανσελήνου καθώς είναι πιο ανήσυχα.

Οι μελέτες διίστανται γιατί ακόμα δεν είναι τελείως σαφέςγια ποιο λόγο επιδρούν οι φάσεις τις Σελήνης στον ανθρώπινο ύπνο και την ψυχολογία του ανθρώπου (επιληψία ή διπολική διαταραχή), αλλά πιστεύεται ότι ίσως είναι ένα κατάλοιπο από το παρελθόν στο οποίο η Σελήνη κατά την εξελικτική διαδικασία του ανθρώπου, “συγχρόνισε” τις συμπεριφορές των προγόνων μας για την αναπαραγωγή ή για την προστασία της φυλής.

Βack to the moon, λοιπόν; 

Η Σελήνη, ανέκαθεν έπαιζε και παίζει σημαντικό ρόλο στον ανθρώπινο πολιτισμό. Από τη μυθολογία, τις δοξασίες και τη θεολογία μέχρι τη λογοτεχνία τις τέχνες και φυσικά την διαστημική επιστήμη. Τα επόμενα χρόνια πάντως θα είναι πολύ ενδιαφέροντα μιας και υπάρχουν πλάνα για διαστημικές αποστολές στο εγγύς μέλλον και κατασκευή βάσεων στη Σελήνη.

ΠΗΓΕΣ:



Η Αθηνά Μελή είναι διδάκτωρ Αστροφυσικής του Imperial College London (Πανεπιστήμιο Λονδίνου) και κάτοχος διπλώματος Κοινωνικών Επιστημών από το Βρετανικό Open University. Εργάζεται στο εξωτερικό, στο χώρο της πανεπιστημιακής εκπαίδευσης και έρευνας, είναι συνιδρύτρια, γραμματέας και μέλος του διοικητικού συμβουλίου της Βελγικής εταιρείας Κοσμο-σωματιδιακής Φυσικής. Τα ακαδημαϊκά της ερευνητικά ενδιαφέροντα εστιάζουν στην σχετικιστική Αστροφυσική υψηλών ενεργειών, αστρο-σωματιδιακή φυσική και προσομοιώσεις σχετικιστικών εξω-γαλαξιακών πλασματικών ροών. Άλλα ενδιαφέροντα της είναι οι τέχνες και τα γράμματα και έχει διακριθεί σε πανελλήνιους λογοτεχνικούς διαγωνισμούς.

1/2/2019