«Το γυναικείο κίνημα στην Τουρκία παράγει πολιτική “από τα κάτω”»

Η Εφη Κάννερ (Efi Kanner) είχε την επιστημονική επιμέλεια του βιβλίου «Τουρκία - Βία, Αντίσταση και Πολιτική στον Καιρό της Κρίσης» για τις κοινωνικές και πολιτικές αντιδράσεις απέναντι στην έμφυλη βία.  

Καθηγήτρια Τουρκικής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών η Εφη Κάννερ (Efi Kanner)  διαλύει, μιλώντας στην «Εφ.Συν.», τους μύθους που επικρατούν στη Δύση για τις δήθεν υποταγμένες Τουρκάλες, λέγοντας ότι «έχουμε να διδαχθούμε πολλά από τη μαχητικότητα των γυναικών στη γείτονα». Μελέτησε μαζί με 12 φοιτητές της την έμφυλη βία στην Τουρκία και παρουσιάζουν την έρευνά τους στον τόμο «Τουρκία. Βία, αντίσταση και πολιτική στον καιρό της κρίσης».

«Στη Δύση», λέει, «παρουσιάζεται μια μονολιθική εικόνα για τις γυναίκες της Τουρκίας. Οτι είναι όλες καλυμμένες με τη μαντίλα, δεν μπορούν να σηκώσουν κεφάλι κ.λπ. Αυτό δεν έχει ουδεμία σχέση με την πραγματικότητα. Το τουρκικό γυναικείο κίνημα έχει μακρά ιστορία και μεγάλους αγώνες».

Συνέντευξη

● Γιατί ένα βιβλίο τώρα για τις αντιστάσεις στην έμφυλη βία
στην Τουρκία;

Η ιδέα δεν ήταν δική μου, αλλά των φοιτητών μου, στο πλαίσιο του μαθήματος «Ζητήματα κοινωνικού φύλου στη σύγχρονη Τουρκία». Αναλύαμε θέματα επικαιρότητας και βλέπαμε ότι η έμφυλη βία επανέρχεται. Αναλύουμε τη χρονική περίοδο από το 2007 ώς το 2016, χρονιές-ορόσημα για τη σύγχρονη Τουρκία.

Το 2007 και μετά αποκαλύπτεται η συνωμοσία Εργκένεκον, στη συνέχεια η επιχείρηση «Βαριοπούλα», που στόχευαν στην ανατροπή της κυβέρνησης. Ξεσπάει η παγκόσμια οικονομική κρίση, που στην Ευρώπη εκφράζεται και με εσωτερικές παλινωδίες μεταξύ των ηγετών της Ε.Ε., με αφορμή και το ελληνικό ζήτημα. Η προοπτική ευρωπαϊκής ένταξης της Τουρκίας, που ήταν μοχλός πίεσης για εκδημοκρατισμό, άρχισε να απομακρύνεται. Αυτό είχε αποτέλεσμα να μείνει το κυβερνών κόμμα χωρίς έλεγχο.

Η διολίσθηση στον αυταρχισμό ήταν σταδιακή. Σημείο-τομή ήταν και η απόπειρα πραξικοπήματος του 2016.

Ακολούθησε πρωτοφανές όργιο αυταρχισμού: συλλήψεις, απολύσεις, ΜΚΟ που εξετάζουμε έπαψαν να υπάρχουν με κυβερνητικό διάταγμα, ιστοσελίδες πληροφόρησης έκλεισαν.

● Στο βιβλίο σας διαλύετε το στερεότυπο ότι οι γυναίκες της Τουρκίας είναι υποταγμένες, υπό τη σκιά του άντρα αφέντη.

Αλλες είναι πράγματι έτσι. Αλλες δεν έχουν καμία σχέση με αυτό το μοντέλο. Οπως συμβαίνει και στην Ελλάδα και σε όλο τον κόσμο.

Ομως στη Δύση παρουσιάζεται μια μονολιθική εικόνα για τις γυναίκες της Τουρκίας. Οτι είναι όλες καλυμμένες με τη μαντίλα, δεν μπορούν να σηκώσουν κεφάλι κ.λπ. Αυτό δεν έχει ουδεμία σχέση με την πραγματικότητα.

Το τουρκικό γυναικείο κίνημα έχει μακρά ιστορία και μεγάλους αγώνες. Είναι το πρώτο μαζικό κίνημα που δημιουργήθηκε μετά τη χούντα του Εβρέν και βαστάει μέχρι τώρα. Τέμνεται με την Αριστερά ή το κουρδικό κίνημα, αλλά είναι ανεξάρτητο.

Το γυναικείο κίνημα είναι το πιο μαζικό στην Τουρκία σήμερα, μαζί με το κουρδικό. Τρανταχτό παράδειγμα, η πολύμηνη απεργία εργατριών στο εργοστάσιο της Flormar, ενάντια σε εκδικητικές μαζικές απολύσεις. Η εταιρεία είναι θυγατρική της Yves Rocher και oι απεργοί έχουν δημιουργήσει δίκτυο αλληλεγγύης με γαλλικά συνδικάτα.


● Στην έρευνά σας προκύπτει έξαρση της έμφυλης βίας στην Τουρκία. Στην Ελλάδα είχαμε αντίστοιχα φαινόμενα πρόσφατα. Υπάρχει έξαρση του φαινομένου ή έχουμε γίνει πιο ευαίσθητοι στην καταγραφή του;

Ισχύουν και τα δύο. Η κρίση, η άνοδος του συντηρητισμού και της Ακροδεξιάς διεθνώς σηματοδοτούν κοινωνική βία, που στοχεύει σε πιο ευάλωτες ομάδες.

Στην Τουρκία, όταν άρχισε να αυξάνεται η βία το 2007, δεν υπήρχε ακόμα οικονομική κρίση. Ομως από τότε, έχουμε μια διαφοροποίηση στη βαναυσότητα των περιστατικών. Παλιότερα είχαμε σεξουαλική βία, ξυλοδαρμούς, αλλά από τότε πολλαπλασιάζονται οι δολοφονίες γυναικών.

● Τι ακριβώς κάνει η «Πλατφόρμα για τον τερματισμό των δολοφονιών γυναικών» στην Τουρκία;

Είναι γυναικεία οργάνωση που λειτουργεί από το 2010. Το 2017 κατέγραψε 417 δολοφονίες γυναικών, τρομακτικός αριθμός. Αυτό αφενός οφείλεται στα συντηρητικά πρότυπα που προβάλλει η κυβέρνηση, αφετέρου σε μια διττή κατάσταση που επικρατεί. Η κοσμικότητα από τη μία, τα ισλαμικά στοιχεία που καταπιέζονταν πριν από τον κεμαλισμό από την άλλη.

Το φεμινιστικό κίνημα και ο εκδυτικισμός σηματοδοτούν νέα έμφυλα πρότυπα, που ένα κομμάτι του ανδρικού πληθυσμού δεν μπορεί να αποδεχθεί. Υπ’ αριθμόν ένα λόγος δολοφονιών είναι όταν οι γυναίκες ζητούν διαζύγιο.

Η «Πλατφόρμα για τον τερματισμό των δολοφονιών γυναικών» συλλέγει στοιχεία και καλεί σε δράση. Γυναίκες δημοσιογράφοι που κάνουν αυτή τη δουλειά είναι ακτιβίστριες.
'
Διαδήλωση ενάντια στις δολοφονίες γυναικών στην Τουρκία.
  
● Πραγματοποιήσατε ερευνητικά ταξίδια στην Τουρκία και συναντηθήκατε με γυναικείες συλλογικότητες από όλη την επικράτεια. Τι αποκομίσατε από τις μαρτυρίες τους;

Μεγαλύτερη εντύπωση μου έκανε το πώς η αντίσταση γίνεται συλλογικότητα, πώς οι συλλογικότητες αποκτούν εθνική εμβέλεια. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, η τηλεοπτική εκπομπή «Ekmek ve Gül» - «Ψωμί και Τριαντάφυλλα». Ξεκίνησε το 2008 από ομάδα γυναικών δημοσιογράφων του αριστερού Εργατικού Κόμματος Εmek Partisi. Μεταδιδόταν σε όλη την Τουρκία, μέχρι που το κανάλι Hayat TV έκλεισε αναγκαστικά το 2016. Πλέον μεταδίδεται διαδικτυακά. Πρόβαλλαν ειδήσεις για τους αγώνες του γυναικείου κινήματος. Σιγά σιγά γυναίκες από όλη την Τουρκία τις προσέγγιζαν, τους έλεγαν για προβλήματα που αντιμετώπιζαν. Μάθαιναν στις γυναίκες να κρατούν κάμερες, να ηχογραφούν, γίνονταν οι ίδιες ανταποκρίτριες.

H δημοσιογράφος Sevda Karaca συνεχίζει με δεκάδες γυναίκες από όλη την Τουρκία να προβάλλει τους αγώνες ενάντια στην έμφυλη βία και ανισότητα, στην εκπομπή «Ψωμί και Τριαντάφυλλα».  

Βασικό επίτευγμα της εκπομπής, η δημιουργία συλλόγου αλληλεγγύης γυναικών, σε μια εργατική περιοχή της Τουρκίας, το Εσένγιαλι, στα σύνορα της νομαρχίας Κωνσταντινούπολης. Είχε ένα εργοστάσιο κλωστοϋφαντουργίας όπου ο επιστάτης παρενοχλούσε σεξουαλικά τις εργάτριες. Οι εργαζόμενες ξεκίνησαν απεργία διαμαρτυρίας, η πρώτη φορά που γινόταν κάτι τέτοιο.

Ο σύλλογος ιδρύθηκε το 2013, στο κλίμα της εξέγερσης του Γκεζί. Συσπειρώνει γυναίκες από λαϊκά στρώματα κάθε πολιτικής απόχρωσης, είναι εξαιρετικά δυναμικός και μαζικός. Σε μια άλλη πολύ φτωχή συνοικία, το Παναγίρ στην Προύσσα, ιδρύθηκε σύλλογος γυναικών με έναυσμα τη δολοφονία της φοιτήτριας Οτζεκάν Ασλάν τον Φεβρουάριο του 2015.

Oι οργανώσεις αυτές είναι τόπος συνάντησης για τις γυναίκες, υποκαθιστούν το ανύπαρκτο έργο των δημοτικών υπηρεσιών. Εκεί δεν έχεις πουθενά να πας, ούτε κέντρα κοινωνικότητας, ούτε καν να πιεις έναν καφέ.

● Η υπόθεση της δολοφονίας της Οτζεκάν Ασλάν γιατί θεωρήθηκε
 τόσο εμβληματική;

Ηταν μια 21χρονη φοιτήτρια από το Μέρσιν της Νότιας Τουρκίας. Γυρνούσε από το πανεπιστήμιο με το λεωφορείο. Είχαν κατέβει οι υπόλοιποι επιβάτες, ο οδηγός άλλαξε διαδρομή, την πήγε σε ένα απόμερο μέρος να τη βιάσει. Εκείνη αντιστάθηκε, αυτός τη μαχαίρωσε και τη σκότωσε. Εκαψε το πτώμα της και με τη βοήθεια του πατέρα του και του φίλου του το πέταξαν στην κοίτη ενός ποταμού.

Διαδήλωση διαμαρτυρίας για τη δολoφονία της Οzgecan Aslan.  

● Θυμίζει ανατριχιαστικά τη δολοφονία της Ελένης Τοπαλούδη.

Βέβαια. Φοιτήτριες και οι δύο, έχουν την ίδια ηλικία, αντιστάθηκαν σε βιασμό και υπήρξε συνενοχή των αντρών δραστών στο έγκλημα. Η νεαρή Οτζεκάν θυμίζει την Ελένη ακόμα και εμφανισιακά. Ομως υπάρχει τεράστια διαφορά στις αντιδράσεις. Στην Τουρκία η δολοφονία της Οτζεκάν έγινε αφορμή για μια έκρηξη μαζικών διαδηλώσεων από άκρη σε άκρη της Τουρκίας. O δολοφόνος και οι συνεργοί του δεν βρήκαν καν δικηγόρο να τους υπερασπιστεί. Στην Ελλάδα είχαμε κάποιες αντιδράσεις, σε πολύ μικρότερη κλίμακα.

● Αλλαξε κάτι από τότε;

Οχι τόσο σε θεσμικό επίπεδο, όσο σε επίπεδο κινημάτων. Σε θεσμικό επίπεδο, ενώ το 2016 ήρθε προς ψήφιση νομοσχέδιο που αθωώνει τον βιαστή αν παντρευτεί το θύμα του, ακόμα και ανήλικη, αποσύρθηκε υπό το βάρος τεράστιας κατακραυγής. Ξεσηκώθηκαν όλες οι βουλευτίνες και του κυβερνώντος κόμματος, όλες οι γυναικείες οργανώσεις, ώς και η φιλοκυβερνητική Κadem, που έχει αντιπρόεδρο την κόρη του Ερντογάν.

● Υποστηρίζετε ότι το γυναικείο κίνημα στην Τουρκία παράγει «πολιτική από τα κάτω» και πώς ερμηνεύετε τον όρο;

«Πολιτική από τα κάτω» σημαίνει να δημιουργεί το κίνημα συσχετισμούς, πραγματικότητες στην κοινωνία, που η κυβέρνηση και τα υπόλοιπα κόμματα είναι υποχρεωμένα να λάβουν υπόψη προκειμένου να αποκτήσουν εσωτερική και διεθνή νομιμοποίηση. Οσον αφορά την Τουρκία, είμαι κάθετη. Ναι, κάνουν «πολιτική από τα κάτω».

● Τι μπορεί να διδαχθεί το γυναικείο κίνημα στην Ελλάδα από τις γυναίκες της Τουρκίας;

Με όρους μαζικότητας δεν μπορούμε να μιλάμε για γυναικείο κίνημα στην Ελλάδα σήμερα. Τώρα κάτι πάει να ξεκινήσει. Το πρώτο που μπορούμε να διδαχθούμε από τις γυναίκες της Τουρκίας είναι η μαχητικότητά τους. «Αντε, πάμε στην πορεία τώρα», μου έλεγαν οι ακτιβίστριες που γνώρισα. Πορείες τεράστιες, που διώκονται, πέφτει ανελέητο ξύλο και χημικά, κινδυνεύουν να συλληφθούν, να φυλακιστούν. Χώρια οι απολύσεις. Ακόμα και για μια ανάρτηση στο facebook κινδυνεύεις να χάσεις τη δουλειά σου, να μη σε προσλάβει κανείς μετά. Ομως το ρισκάρουν.


10/2/2019


                 ΣΧΕΤΙΚΑ                


«Τουρκία - Βία, Αντίσταση και Πολιτική
 στον Καιρό της Κρίσης»

Η έμφυλη βία στην Τουρκία είναι ένα ζήτημα που έχει λάβει ιδιαίτερα σοβαρές διαστάσεις τα τελευταία χρόνια: οι δολοφονίες γυναικών από μέλη του οικογενειακού τους περιβάλλοντος, ως επί το πλείστον, εμφανίζονται σχεδόν σε καθημερινή βάση στα αστυνομικά δελτία των εφημερίδων. Ως εκ τούτου έχει καταστεί τελευταία μείζον πολιτικό ζήτημα: κυβέρνηση και αντιπολίτευση διαρρηγνύουν τα ιμάτιά τους απέναντι στο φαινόμενο. Ταυτόχρονα φορείς ποικίλων προσανατολισμών -από σοσιαλιστικές φεμινιστικές ομάδες μέχρι ισλαμικές ΜΚΟ- δραστηριοποιούνται για την αντιμετώπισή του. Οι κοινωνικές και πολιτικές αντιδράσεις απέναντι σε αυτό το φαινόμενο, την περίοδο που ξεκινά το 2007, με την αποκάλυψη της συνομωσίας Εργκένεκον και εκτείνεται μέχρι την απόπειρα πραξικοπήματος του Ιουλίου 2016, αποτελούν το αντικείμενο της παρούσας έρευνας. Το κεντρικό ερευνητικό ερώτημα μπορεί να συνοψιστεί ως εξής: το κίνημα κατά της έμφυλης βίας στην Τουρκία διαμορφώνει «πολιτική από τα κάτω» αυτή την περίοδο; Κατά πόσο οι έμφυλες διαστάσεις, τόσο της πολιτικής του κυβερνώντος κόμματος (ΑΚΡ) όσο και των πολιτικών προγραμμάτων και πρωτοβουλιών των αντιπολιτευτικών κομμάτων, συνομιλούν με αντίστοιχες παρεμβάσεις «από τα κάτω»; Σε αυτή την προοπτική εξετάζονται οι λόγοι και η δράση φιλοκοσμικών και ισλαμικών ΜΚΟ, κουρδικών και εργατικών γυναικείων συσσωματώσεων, καθώς και LGBTI οργανώσεων. Παρακολουθείται επίσης η παρουσία της έμφυλης βίας στις τουρκικές τηλεοπτικές σειρές, αλλά και η εξέλιξη των αντιδράσεων της τουρκικής κοινής γνώμης απέναντι σε αυτή. Τέλος, εξετάζονται λόγοι και πρακτικές ολόκληρου του φάσματος των πολιτικών κομμάτων -από το κυβερνών κόμμα και το ακροδεξιό MHP ως το αριστερό HDP και εξωκοινοβουλευτικά αριστερά κόμματα- διερευνώντας μετατοπίσεις στον λόγο, στη δράση τους και στη νομοθετική δραστηριότητα. Με βάση τα παραπάνω ανιχνεύονται οι αλληλεπιδράσεις ανάμεσα στο τουρκικό κίνημα κατά της έμφυλης βίας και στον πολιτικό κόσμο. (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)

Περιεχόμενα

Πρόλογος

Εισαγωγή (Έφη Κάννερ)
Τουρκία. Βία, αντίσταση και πολιτική στον καιρό της κρίσης. Κοινωνικές και πολιτικές αντιδράσεις απέναντι στην έμφυλη βία
- Μέρος Α': Έμφυλη βία στην Τουρκία: αποτιμήσεις του προβλήματος σε εθνικό και διεθνές επίπεδο
Έμφυλη βία στην Τουρκία: κράτος και διεθνείς οργανισμοί (Αθηνά Ελευθερίου)
Η εξέλιξη της έρευνας για τη βία κατά των γυναικών στην Τουρκία: Διεθνείς φορείς, ακαδημαϊκή κοινότητα, τύπος, ΜΚΟ (Κωνσταντίνος Μπόρας)

- Μέρος Β': Έμφυλη βία και κοινωνία των πολιτών
Χαρτογράφηση του γυναικείου και LGBTI κινήματος στην Τουρκία: η πορεία και η δράση του από το 1980 μέχρι σήμερα (Κατερίνα Βογιατζή)
Η αντιμετώπιση της έμφυλης βίας από τις τουρκικές γυναικείες και LGBTI οργανώσεις (Μαρκέλλα Φιδανάκη - Στέλιος Κριθαράς)
Έμφυλη βία και πολιτικό Ισλάμ στην Τουρκία (Ροδιάνθη Γαβαλάκη - Αγγελική Μουρτζούχου)
- Μέρος Γ': Έμφυλη βία και τουρκική κοινή γνώμη 
Η βία κατά των γυναικών στις τουρκικές τηλεοπτικές σειρές (Σταυρούλα Καραλή)
Έμφυλη βία και κοινή γνώμη: Υποθέσεις έμφυλης βίας που έλαβαν πανεθνικές διαστάσεις. Nevin Yildirim και Aysegul Terzi (Χάρις Μέξα)
Έμφυλη βία και πολιτική. Υποθέσεις έμφυλης βίας που έλαβαν πανεθνικές διαστάσεις: Ozgecan Aslan και Ensar Vakfi (Στέλλα Ζαργάνη)

- Μέρος Δ': Ο πολιτικός κόσμος απέναντι στην έμφυλη βία
Κυβερνών κόμμα, Διεύθυνση Θρησκευτικών Υποθέσεων και έμφυλη βία: κάποιες πρόσφατες πολιτικές επιλογές (Ροδιάνθη Γαβαλάκη - Αγγελική Μουρτζούχου)
Τα τουρκικά εθνικιστικά κόμματα απέναντι στην έμφυλη βία: το κεμαλικό Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα (CHP) και το ακροδεξιό Κόμμα Εθνικιστικής Δράσης (MHP) (Ραχήλη Παναγιωτίδου)
Τουρκική Αριστερά και έμφυλη βία (Αγγελική Τσουκάτου)
Κίνημα κατά της έμφυλης βίας και πολιτικές από τα κάτω (Εφη Κάννερ)
Summary

Βιογραφικά συγγραφέων



 

ΠΗΓΗ