Στο μονοπάτι του πολέμου.



Η πολεμική κραυγή των Καγιαπό αντηχεί στα βάθη του Αμαζόνιου, του μεγαλύτερου παρθένου δάσους στον κόσμο. Τέσσερις ντουζίνες πολεμιστές, που έχουν στο κεφάλι τους διαδήματα από κίτρινα και κόκκινα φτερά, στέκονται στο κέντρο του χωριού κραδαίνοντας καραμπίνες και ρόπαλα. Οι γυναίκες των πολεμιστών έχουν ξυρισμένες τις κορυφές των κεφαλιών τους, βγάζουν πολεμικές κραυγές και σηκώνουν απειλητικά ματσέτες.

Ο Κρου-ουίτ, ο ηλικιωμένος αρχηγός του χωριού Α-Ούκρε, κάνει τα πρώτα βήματα του πολεμικού χορού πρι-ονγκρέρε, που συμβολίζει την καταδίωξη του εχθρού. Αυτός ο εχθρός δεν είναι άλλος από τον νέο Πρόεδρο της Βραζιλίας, τον Ζαΐρ Μπολσονάρου. Ο ακροδεξιός πρώην λοχαγός του στρατού, ο οποίος ανέλαβε την προεδρία τον περασμένο Ιανουάριο, έχει διακηρύξει πως θα αλλάξει την «υπερβολική» νομική προστασία που απολαμβάνουν οι 305 φυλές και εθνοτικές ομάδες της Βραζιλίας και ότι θα περιορίσει τη συνταγματικά κατοχυρωμένη προστασία των «αχανών» εκτάσεων που ελέγχουν.

«Είμαστε έτοιμοι να πάμε σε πόλεμο αν κινηθεί εναντίον μας ο Μπολσονάρου» είπε στους πολεμιστές ο αρχηγός Κρου-ουίτ. Τα σώματα των πολεμιστών είναι βαμμένα μαύρα, στο χρώμα του πολέμου. «Θέλει να αρπάξει τη γη μας, θέλει να βάλει τέλος στις παραδόσεις μας. Αλλά εμείς είμαστε πολεμιστές. Θα υπερασπίσουμε το δάσος μας, το ποτάμι μας, την κουλτούρα μας» είπε.

Τα 32 εκατομμύρια στρέμματα της γης των Καγιαπό στη λεκάνη του ποταμού Ξινγκού, στην καρδιά της Βραζιλίας, αποτελούν ένα από τα μεγαλύτερα τμήματα του μωσαϊκού των εδαφών των αυτόχθονων της Βραζιλίας. Επί αιώνες οι Καγιαπό πολέμησαν ενάντια στους Γάλλους αποικιοκράτες, τις γειτονικές τους φυλές καθώς και Βραζιλιάνους ξυλοκόπους και χρυσοθήρες. Τώρα υψώνουν το ανάστημά τους ενάντια σε μια κυβέρνηση που εμφανίζεται αποφασισμένη να παραχωρήσει τη γη τους σε εμπορικές δραστηριότητες.

Ο αγώνας των ιθαγενών για να προστατεύσουν τον τρόπο της ζωής τους, τον οποίο κατέγραψε ο Γάλλος ανθρωπολόγος Κλοντ Λεβί Στρος, δεν είναι καινούργιος. Τώρα όμως, ο Μπολσονάρου έχει κάνει κεντρικό σημείο της πολιτικής του την παραχώρηση των εδαφών τους, προκαλώντας την κατακραυγή τόσο στο εσωτερικό της χώρας όσο και στο εξωτερικό. Αυτή την εβδομάδα το Αμερικανικό Μουσείο Φυσικής Ιστορίας ακύρωσε μια εκδήλωση προς τιμήν του Προέδρου της Βραζιλίας επικαλούμενο την ανησυχία, για το παρθένο δάσος του Αμαζονίου.

Τις τελευταίες εβδομάδες, ο Ζαΐρ Μπολσονάρου καταφέρθηκε εναντίον αυτού που περιέγραψε ως «βιομηχανία οριοθέτησης των γαιών των αυτόχθονων», η οποία «καθιστά μη βιώσιμο κάθε αναπτυξιακό έργο στον Αμαζόνιο». Ο Πρόεδρος, που υπερηφανεύεται για τη σχέση του με τον Αμερικανό ηγέτη Ντόναλντ Τραμπ, πρόσθεσε ότι θα ήθελε να εκμεταλλευτεί τα «πλούτη» του δάσους της βροχής «σε συνεργασία» με τις Ηνωμένες Πολιτείες. Λίγο μετά από την ανάληψη των καθηκόντων του, αφαίρεσε από την υπηρεσία που είναι υπεύθυνη για τους αυτόχθονες της Βραζιλίας τις αρμοδιότητες για την οριοθέτηση των γαιών των ιθαγενών και τις μετέφερε στο υπουργείο Γεωργίας, το οποίο ελέγχεται από τα συμφέροντα της αγροτικής βιομηχανίας.



Οι ομοσπονδιακοί εισαγγελείς προειδοποιούν ότι το μέτρο αυτό είναι παράνομο, γιατί το σύνταγμα της Βραζιλίας διασφαλίζει τα δικαιώματα των εθνοτικών ομάδων στη γη των προγόνων τους. «Σήμερα γινόμαστε μάρτυρες της πιο σφοδρής επίθεσης στα δικαιώματά μας στην Ιστορία της Βραζιλίας» λέει ο Ζουένια Βαπιτσάνα, δικηγόρος και ιθαγενής βουλευτής. «Είναι παράλογο να υποτάσσεις την πολιτική για τους ιθαγενείς στα αγροτικά συμφέροντα» συμπληρώνει. Οι αντίπαλοι του Μπολσονάρου τον κατηγορούν ότι υπακούει στους συντηρητικούς γαιοκτήμονες που τον έφεραν στην εξουσία. Η Βραζιλία είναι μία από τις μεγαλύτερες παραγωγούς σόγιας στον κόσμο και οι περιβαλλοντολόγοι λένε ότι η γεωργική εκμετάλλευση οδηγεί στην αποψίλωση των δασών.

Σύμφωνα με τους αρχηγούς των φυλών, τους ανθρωπολόγους και τους οικολόγους, η ουσία του ζητήματος είναι η εκμετάλλευση της γης. Και όντως, το 12,5% της τεράστιας έκτασης της Βραζιλίας -μια περιοχή ίση με τη Βενεζουέλα- ανήκει σε περισσότερους από μισό εκατομμύριο αυτόχθονες, κυρίως στο δάσος της βροχής του Αμαζόνιου, σύμφωνα με το εθνικό ινστιτούτο στατιστικής IGBE. Συνολικά, οι αυτόχθονες είναι λιγότερο από το 1% του πληθυσμού των 210 εκατομμυρίων κατοίκων της Βραζιλίας.

«Αυτή η γη είναι δική μας. Εμείς ήμασταν εδώ πριν από τους κιουμπέν, τους λευκούς ανθρώπους» λέει ο Πατ Ι, ο νεαρός αρχηγός που θα διαδεχθεί τον Κρου-ουίτ στην ηγεσία του χωριού Α-Ούκρε. «Αν τους αφήσουμε να περάσουν, θα καταστρέψουν το τροπικό δάσος και όλα όσα υπάρχουν εδώ με το επιχείρημα ότι εμείς δήθεν χρειαζόμαστε την ανάπτυξή τους».

Αυτού του είδους η ανάπτυξη δεν βοήθησε τα άλλα χωριά των Καγιαπό λέει αναφερόμενος στους κοντινούς καταυλισμούς που έπεσαν στα χέρια παράνομων χρυσωρύχων και καταστράφηκαν από την αποψίλωση του δάσους, τον αλκοολισμό και την πορνεία. Όπως επισημαίνει το Συμβούλιο των Ιθαγενών, μια ομάδα υποστήριξης των αυτόχθονων, είναι συχνό φαινόμενο οι συγκρούσεις με ανθρακωρύχους, ξυλοκόπους και ιδιοκτήτες ράντσων.

Η κυβέρνηση υποστηρίζει πως η διάθεση των γαιών των αυτόχθονων προς εκμετάλλευση θα μειώσει αυτές τις εντάσεις βελτιώνοντας το βιοτικό τους επίπεδο. «Είναι καλές οι συνθήκες της ζωής των Ινδιάνων της Βραζιλίας; Ζουν μέσα στη φτώχεια. Είναι δυνατόν μια χώρα σαν τη δική μας, όπου οι Ινδιάνοι κατέχουν περίπου το 13% του εθνικού εδάφους, να τους αφήνει να ζουν μέσα στη φτώχεια; Κάτι πάει στραβά» είπε η υπουργός Γεωργίας Τερέζα Κριστίνα Κορέα.

Οι 350 κάτοικοι του Α-Ούκρε κυνηγούν αγριόχοιρους για να τραφούν και συλλέγουν βραζιλιάνικα καρύδια τα οποία πουλούν. Έχουν ηλεκτρισμό από γεννήτριες και καθαρό νερό από ένα πηγάδι. Μολονότι έχουν σχολείο στο χωριό τους, το ποσοστό του αναλφαβητισμού στις κοινότητες των ιθαγενών είναι υψηλότερο από ό,τι σε άλλες περιοχές της Βραζιλίας, σημειώνει το ινστιτούτο IGBE, ενώ το ποσοστό της παιδικής θνησιμότητας είναι επίσης μεγαλύτερο σύμφωνα με έρευνα του 2017. Οι Καγιαπό θα ήθελαν να έχουν πρόσβαση σε καλύτερη ιατροφαρμακευτική φροντίδα, κατά τα άλλα όμως, όπως λέει ο νεαρός αρχηγός Πατ-Ι, «δεν είμαστε φτωχοί. Στις πόλεις ο λευκός άνθρωπος χρειάζεται χρήματα για να ζήσει. Εμείς εδώ δεν τα χρειαζόμαστε. Καλλιεργούμε τη γη, κυνηγάμε, ψαρεύουμε, χορεύουμε. Αυτά είναι τα πλούτη μας». Πολύ κοντά του, παιδιά κολυμπούν στο ποτάμι ενώ γύρω τους πετούν κίτρινες πεταλούδες.

«Αυτή η γη είναι δική τους, δεν χρωστούν τίποτα σε κανέναν» προσθέτει ο Γκλεν Σέπαρντ, ανθρωπολόγος και εθνοβοτανολόγος που εργάζεται στο Μουσείο Emilio Goeldi στο Μπελέμ και μελετά τους Καγιαπό. Κρούει μάλιστα τον κώδωνα του κινδύνου, λέγοντας ότι αν αυτοί δεν συνεχίσουν να αντιστέκονται, η αποψίλωση του δάσους θα προχωρήσει με ραγδαίους ρυθμούς.

Τα εδάφη των αυτόχθονων λειτουργούν ως «γιγαντιαία φράγματα στην επέκταση της αποψίλωσης των δασών» σύμφωνα με το ερευνητικό ινστιτούτο IPAM. Οι περιβαλλοντολόγοι προειδοποιούν ότι κάθε απόπειρα της κυβέρνησης να μειώσει το μέγεθος των προστατευόμενων περιοχών, να διευκολύνει την παροχή αδειών και να περιστείλει τα δικαιώματα των ιθαγενών θα αυξήσει περαιτέρω την απειλή για τον Αμαζόνιο. Ήδη στους πρώτους δύο μήνες του 2019, υλοτομήθηκαν 85.000 στρέμματα τροπικού δάσους στη λεκάνη του ποταμού Ξινγκού. Αυτό αποτελεί μια αύξηση 54% σε σχέση με την ίδια περίοδο πέρυσι, υπογραμμίζει το Ινστιτούτο Κοινωνίας και Περιβάλλοντος, μια ομάδα έρευνας και υποστήριξης των αυτόχθονων που επισημαίνει τις πιέσεις από τους γαιοκτήμονες και τα αρπακτικά της γης.

Για τους Καγιαπό, το μέλλον του τροπικού δάσους είναι άρρηκτα δεμένο με τη δική τους επιβίωση. «Η ζούγκλα είναι η πηγή της ζωής» λέει η Πάνχ-μπα, μια νεαρή πολεμίστρια. «Εάν κόψουν τα δέντρα, δεν θα υπάρχει αέρας ούτε καρποί, ούτε φρούτα, ούτε ζώα για τα παιδιά και τα εγγόνια μου».

Μέσα από το δάσος έρχονται οι κραυγές των πιθήκων, καθώς η αρχηγός των γυναικών του Α-Ούκρε, η Νγκρέι-καμόρο, μας λέει αποφασιστικά ότι αν ο Πρόεδρος δώσει για εκμετάλλευση τη γη των αυτόχθονων και δεν σταματήσει να μιλά άσχημα για τους ιθαγενείς, θα πάει η ίδια στην πρωτεύουσα Μπραζίλια για να τον συναντήσει. Λέει πως θα ακουμπήσει τη ματσέτα της στο μάγουλό του. «Θα το κάνω αυτό για να υπερασπιστώ τον ποταμό μας και το δάσος μας». «Μετά, θα του κόψω το στόμα».

Του Andres Schipani
Financial Times:    https://www.ft.com/content/
7a0a661c-558b-11e9-91f9-b6515a54c5b1 
Φωτογραφίες: Dado Galdieri)

  22 Απριλίου 2019