Εμείς! Κι εμείς ...


   Ε μ ε ί ς !  




















   

  


  

















              Κι εμείς     ...          





































             Πωλείται το παρόν οικόπεδο ...            

«Γι' αυτό δέχεται το φοβερό χτύπημα
ο τόπος που μας γέννησε
γιατί ο τόπος χωρίς εμάς
μπορεί να προχωρήσει μες στο χρόνο
και να θυμίζει σε κάθε επερχόμενη γενεά
ότι έχει νομοθετηθεί να δέχονται τέτοια
τιμωρία οι τόποι που διαπράττουνε
παρόμοια αμαρτήματα με το να γεννούν
εμάς».

Νίκος Παναγιωτόπουλος,
ΣΥΣΣΗΜΟΝ ή Τα Κεφάλαια

Τα λόγια του ποιητή Νίκου Παναγιωτόπουλου ηχούν σαν δυνατή κραυγή αγωνίας και οδύνης. Πώς να μιλήσεις, αλήθεια, για τούτο τον τόπο; Ποιες ιστορίες να διηγηθείς;

Τόπος βραχώδης, σκληρός, κακοτράχαλος, άγονος. Ωρες ώρες νομίζεις πως οι πέτρες ορθώθηκαν από μόνες τους και δημιούργησαν τους εξαιρετικούς οικισμούς που απλώνονται από τις βουνοκορφές της Πίνδου μέχρι κάτω στη Μάνη, στα νησιά του Αιγαίου, στις απομακρυσμένες ακτές της Μεσογείου. Χέρια σοφών μαστόρων πελέκησαν το σκληρό βράχο και τον δάμασαν, δίδοντάς του σχήμα και μορφή. Αποκορύφωμα ύψιστης αρχιτεκτονικής, το λευκό μάρμαρο που σμιλεύτηκε με τον πιο περίτεχνο τρόπο και δημιούργησε αριστουργήματα που στέκουν αρμονικά στο τοπίο, αιώνες τώρα. Η μικρή αυτή γωνιά της Μεσογείου υπήρξε σταυροδρόμι μεγάλων πολιτισμών. Εδώ ο ανθρώπινος στοχασμός γέννησε μεγάλες ιδέες που δημιούργησαν με τη σειρά τους σπουδαίες αρχιτεκτονικές, κάτω από ένα φως που διαλύει και εκμηδενίζει το περιττό. Εδώ αποκτά ανυπέρβλητη υπόσταση το ελάχιστο, υμνείται το απέριττο, αναδεικνύεται η αυστηρότητα που υποδηλώνεται από το μέτρο. Κληρονομιά όχι μόνον αυτού του τόπου, αλλά ολόκληρης της οικουμένης.

Μια παράδοση που ριζώνει βαθιά μέσα στο παρελθόν. Η μια γενιά παραδίδει τον τόπο στην άλλη, αφήνοντας πάνω του τα δικά της ίχνη. Ιχνη που εξιστορούν μέσα στο πέρασμα του χρόνου το βίο των ανθρώπων που έζησαν εδώ. Εμείς όμως, τι ίχνη θα αφήσουμε; Πώς κτίζουμε, για παράδειγμα, στα ανεπανάληπτα τοπία τόσο της νησιωτικής όσο και της ηπειρωτικής Ελλάδας; Η γενιά μας, δυστυχώς, δεν είναι αντάξια του τόπου που μας κληροδοτήθηκε. Οχι, δεν πρόκειται για ζήτημα μιας αόριστης και αμφιλεγόμενης ηθικής, αλλά για θέμα πρώτης προτεραιότητας, άμεσης επιβίωσης! Για το αύριο αυτού του τόπου που άκριτα και βάναυσα σήμερα εμείς προδιαγράφουμε. Χωρίς να' χουμε το δικαίωμα!

Τις τελευταίες δεκαετίες, μια λαίλαπα καταστροφική και πρωτόγνωρη αφανίζει με μανία κάθε ακτή της Μεσογείου. Από την Ισπανία και τη Γαλλία έως την Ιταλία, δεν υπάρχει περιοχή που να έχει μείνει αλώβητη από την κερδοσκοπική εκμετάλλευση και την ανοικοδόμηση τεράστιων τουριστικών εγκαταστάσεων. Μέχρι και στις ακτές της Τουρκίας συναντά κανείς πλέον τερατώδη συγκροτήματα, πόλεις ολόκληρες που στήθηκαν εκ του μηδενός για να υποδεχτούν τα στίφη των τουριστών από τις χώρες του βορρά κι ακόμη μακρύτερα, πέραν του Ατλαντικού.

Είναι το φως, οι κλιματολογικές συνθήκες και το όμορφο φυσικό περιβάλλον που τραβούν σαν μαγνήτης τους ανθρώπους των μεγαλουπόλεων, οι οποίοι βιώνουν καθημερινά το χαώδες και ανοίκειο περιβάλλον τους. «Οι σύγχρονες μάζες είναι συνάξεις μοναχικών ανθρώπων» όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Οκτάβιο Πας, που ψάχνουν εναγωνίως να περάσουν μερικές μέρες διακοπών μέσα στο δάσος ή δίπλα στη θάλασσα, σε περιοχές όπως αυτές που διαφημίζουν τα φυλλάδια και οι αφίσες του ΕΟΤ· τις ορδές των τουριστών που καταφτάνουν τους καλοκαιρινούς μήνες ως άλλοι κατακτητές της γης. Και κάθε επέλαση αφήνει τα σημάδια και τα τραύματά της όχι μόνον πάνω στα παρθένα τοπία των βράχων και των ακτών, αλλά και στους ανθρώπους που χρόνια τώρα τα κατοικούσαν, αλλοτριώνοντας και διαφθείροντας συνειδήσεις. Ενα καταστροφικό είδος μαζικού τουρισμού που απλώνεται ως επιδημία σε κάθε γωνιά της γης. Τα ξενοδοχειακά μεγαθήρια πανομοιότυπα, υπόσχονται τις ίδιες «ανέσεις», τα ίδια κομφόρ, τις ίδιες ευκολίες, μαντρώνοντας στην κυριολεξία στις εγκαταστάσεις τους τεράστια πλήθη ανθρώπων που «καταναλώνουν» εν τέλει τις ίδιες ψευδαισθήσεις.

Πρέπει -μας λένε- και οι περιοχές της Ελλάδας (ακτές, δάση, λίμνες ), όσες έχουν μείνει ακόμη απείραχτες, να «αναπτυχθούν», μ' άλλα λόγια να θυσιαστούν στο βωμό της ιδιοτέλειας, του εφήμερου και γρήγορου κέρδους. Μιας άναρχης και κοντόφθαλμης ανάπτυξης χωρίς κανόνες, χωρίς έλεγχο, χωρίς σχεδιασμό. Είναι τέτοια τα συμφέροντα, τόση η πίεση που ασκείται που ο ένας τόπος μετά τον άλλον κατακυριεύονται, εκχερσώνονται, κτίζονται αλύπητα. Οπως οι όμορφες παραλίες της Ρόδου και της Κρήτης που καταστράφηκαν ολοσχερώς ή ο εξαιρετικός παραδοσιακός οικισμός της Μυκόνου που σήμερα έχει γίνει αγνώριστος από την υπέρμετρη διόγκωση και τη μετατροπή του σε ένα τεράστιο άσχημο ξενοδοχείο.

Για να έρθει το οριστικό κτύπημα με τα τελευταία νομοθετήματα της κυβέρνησης που ανοίγουν διάπλατες τις πόρτες, ώστε να μη μείνει τελικά σπιθαμή τούτης της γης ανέγγιχτη. Το real estate καμουφλάρεται πίσω από διατάξεις που αφορούν τουριστικές εγκαταστάσεις, πολλαπλασιάζοντας στην ουσία τον συντελεστή δομήσεως. Η «εκτός σχεδίου» δόμηση μετατρέπεται σε μαζική δόμηση, κυριολεκτικά «εκτός -κάθε- σχεδίου». Δεν υπόκειται πλέον σε κανένα πολεοδομικό και περιβαλλοντικό φραγμό. Οι μπουλντόζες ετοιμάζονται ήδη να ισοπεδώσουν τοπία μοναδικής ομορφιάς, ύψιστης οικολογικής σημασίας, σημαντικούς αρχαιολογικούς χώρους.

Εθνικό, χωροταξικό, κτηματολόγιο, δασολόγιο... λέξεις κενές περιεχομένου, αφού από πίσω τους καιροφυλακτούν οι μπίζνες, η αρπαχτή, η ασυδοσία, η φαυλότητα. Εδώ νομοθετεί το κέρδος. Οχι των πολλών, αλλά των λίγων: των καπάτσων, των απατεώνων, του πιο θλιβερού κομματιού της νεοελληνικής κοινωνίας. Και νομοθετούν κατά πώς τους βολεύει, προκειμένου σκανδαλωδώς να θησαυρίσουν εις βάρος του τόπου και των ανθρώπων. Γιατί η διαφθορά έχει ονοματεπώνυμο! Ολοι έχουν μετατραπεί σε μεσάζοντες που πωλούν εκτάσεις. Που δεν τους ανήκουν. Οι μπίζνες δεν έχουν ούτε «ιερό ούτε όσιο»! Το ίδιο το Δημόσιο συμπεριφέρεται ως ιδιώτης που παρανομεί και κλέβει χωρίς τιμωρία. Ας μη βαυκαλιζόμαστε, λοιπόν, ότι κάποτε θα ολοκληρωθεί το περιλάλητο εθνικό κτηματολόγιο. Γιατί πώς αλλιώς θα δίδεται η ευκαιρία στους εκάστοτε κυβερνώντες να πωλούν, να μεταβιβάζουν, να εκχωρούν δημόσιες εκτάσεις;

Είναι η εποχή της υπερβολής, της υπέρμετρης φούσκας. Μπροστά στην καταστροφική επιδρομή και καταλήστευση της δημόσιας γης, φοβάμαι πως είναι πολυτέλεια να μιλά κανείς για αρχιτεκτονική. Η μορφή του τόπου μας, φαίνεται, ότι προκαθορίζεται από ...χρυσόβουλα, φιρμάνια και ύποπτα νομοσχέδια. Αυτά προδιαγράφουν την εκποίηση (και το κτίσιμο) και των τελευταίων βραχονησίδων, των πιο απομακρυσμένων δασών, των χρυσαφένιων ερημικών παραλιών. Σαν μια κατάρα που σέρνεται στο σώμα τούτης της γης από τον καιρό της Τουρκοκρατίας και να μην έχουμε ακόμη κατορθώσει να απαλλαγούμε, μια για πάντα απ' αυτήν.

Η διαφθορά είναι σαν την κληρονομική αρρώστια που τη μεταδίδουμε -ίσως χωρίς να το συνειδητοποιούμε- στα παιδιά μας. Τεράστιες πολυτελείς βίλες βγαλμένες μέσα από αμερικανικές σαπουνόπερες, ακριβά αυτοκίνητα, σκάφη, η αποθέωση του εύκολου και ανέξοδου πλουτισμού, είναι τα πρότυπα με τα οποία καθημερινά τα βομβαρδίζουμε, διαμορφώνοντας και πλάθοντας χαρακτήρες. Εθίζονται στον καταναλωτισμό και στην αλόγιστη σπατάλη από τα πρώτα τους βήματα και πριν καλά καλά μεγαλώσουν, έχουν ήδη μετατραπεί σε ανικανοποίητα και αχόρταγα άτομα, αφού έχουν ταυτίσει την «ευτυχία» με το πόσα πράγματα καταναλώνουν. Και για να το πετύχουν θυσιάζουν τα πάντα, όσο ακριβό κι αν είναι το αντίτιμο.

Τώρα πληρώνουμε το τίμημα της λεγόμενης «ελεύθερης αγοράς». Της αδίστακτης, της ανεξέλεγκτης, της αχαλίνωτης, της ανελέητης. Τώρα αρχίζουν να καταρρέουν τα φανταχτερά σκηνικά της εικονικής ευδαιμονίας που υποσχόταν η νεοφιλελεύθερη ιδεολογία. Η φούσκα τής δήθεν ισχυρής οικονομίας ξεφούσκωσε απότομα κι απ' ό,τι φαίνεται οι χειρότερες μέρες ενός παγκόσμιου οικονομικού «κραχ» δεν ήρθαν ακόμη. Αναρωτιέμαι όμως, το «πολιτισμικό κραχ» δεν το βλέπαμε τόσα χρόνια; Δεν αντιλαμβανόμασταν, ότι αυτό το τεράστιο έλλειμμα σε όλους τους τομείς της κοινωνικής ζωής (στην παιδεία, στην υγεία, στην τέχνη, στην αρχιτεκτονική...) κάποτε θα οδηγούσε νομοτελειακά στην πλήρη κατάρρευση και στη συνολική αποτυχία; Ας μη ξεχνάμε ότι το κτισμένο περιβάλλον εκφράζει εν τέλει πολιτικές συμπεριφορές! Η αρχιτεκτονική δεν νοείται έξω από την κοινωνία και τα καθημερινά ζωτικά της προβλήματα. Αντιθέτως, βρίσκεται στον πυκνό πυρήνα της.

Στο μέλλον, όταν το κακό γίνει συνείδηση ολόκληρης της κοινωνίας θα είναι πια αργά και όλοι τότε θα αποφανθούν πως το έγκλημα αυτό διαπράχτηκε επί των ημερών μας. Οι επερχόμενες γενιές θα χρεώσουν σε όλους μας ανεξαιρέτως -είναι βέβαιο!- την ευθύνη για όσα δεινά τους παραδώσαμε, κατηγορώντας μας ότι δεν κάναμε όσα μπορούσαμε ώστε να σταματήσουμε τους επίορκους πολιτικούς, τα αδηφάγα επιχειρηματικά συμφέροντα, τις αδίστακτες εργολαβικές σπείρες που λυμαίνονται και καταστρέφουν τον τόπο. Μήπως, λοιπόν, έφτασε ο καιρός να αναθεωρήσουμε τις προτεραιότητές μας, να αλλάξουμε τρόπο ζωής;

 (Pictures from WWW)

 Τ. Παπα'ι'ωάννου,
 καθηγητής Αρχιτεκτονικής ΕΜΠ

  ''ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ''  
19/12/2008.