Η Ευρώπη πρέπει να μάθει από την ελληνική τραγωδία.
Η Δημοκρατία ξεκίνησε στην Ελλάδα -αλλά τελευταία η Αθήνα δυσκολεύεται να κάνει την ίδια της την εφεύρεση να λειτουργήσει καλά. Στις εκλογές της περασμένης Κυριακής, οι ψηφοφόροι "εκθρόνισαν" την αριστερή κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ, με επικεφαλής τον Αλέξη Τσίπρα, και στράφηκαν στον Κυριάκο Μητσοτάκη και το συντηρητικό του κόμμα, Νέα Δημοκρατία. Δυστυχώς, δεν αποκλείεται να ακολουθήσει περισσότερη απογοήτευση. Ο νέος ηγέτης κληρονομεί προβλήματα που θα είναι εξαιρετικά δύσκολο να επιλυθούν - και που θέτουν ερωτήματα για την Ευρώπη στο σύνολό της.
Παρά τη ραγδαία ύφεση, στη διάρκεια της οποίας το ΑΕΠ συρρικνώθηκε κατά 25% και τα πραγματικά εισοδήματα κατά πολύ περισσότερο, η ανάπτυξη παραμένει υποτονική -πολύ αργή για να αντιμετωπιστεί ένα ποσοστό ανεργίας 18% και ένας λόγος χρέους προς ΑΕΠ που ξεπερνά το 180%. Ο χειρισμός αυτής της σοβαρής οικονομικής οπισθοδρόμησης είναι αρκετά δύσκολος. Το να ζητηθεί υπομονή κατά τη διάρκεια μιας επίμονα ασθενούς ανάκαμψης θα μπορούσε να αποδειχθεί ακόμη δυσκολότερο. Η μεγαλύτερη πρόκληση της νέας κυβέρνησης θα είναι να πείσει τους ψηφοφόρους της χώρας ότι η Νέα Δημοκρατία θα τιμήσει το όνομά της και θα εισακούσει τις ανησυχίες τους. Δεδομένου του ιστορικού, αυτό δύσκολα μπορεί να θεωρηθεί δεδομένο.
Οι βουλευτικές εκλογές δεν είναι η μόνη έκφραση της λαϊκής γνώμης. Σε τακτά χρονικά διαστήματα, διάφοροι λαοί της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχουν ερωτηθεί σε δημοψηφίσματα για να στηρίξουν τα επόμενα βήματα προς μια "ολοένα στενότερη ένωση". Οι ψηφοφόροι αντιτάσσονταν ξανά και ξανά. Η ΕΕ συνέχιζε τη δύσκολη πορεία της, ανεξαρτήτως, ξανά και ξανά. Αυτό συνέβη στη Δανία, τη Γαλλία, την Ιρλανδία και την Ολλανδία -αλλά ένα από τα πιο εντυπωσιακά παραδείγματα ερώτησης και εν συνεχεία αγνόησης της γνώμης των ψηφοφόρων παρέχει η Ελλάδα. Το 2015 οι ψηφοφόροι ρωτήθηκαν εάν οι όροι διάσωσης που επέβαλλε η λεγόμενη τρόικα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου ήταν αποδεκτοί.
Οι ψηφοφόροι είπαν όχι, και το είπαν κατηγορηματικά: το 61% ψήφισε υπέρ της απόρριψης των όρων από την κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ. Μέσα σε 24 ώρες ο Τσίπρας είχε συνομιλίες με πλευρές που είχαν ταχθεί υπέρ του "ναι" στο δημοψήφισμα και ενέδωσε στα αιτήματα της τρόικας. Σε αυτή τη σειρά των γεγονότων ο Γιάνης Βαρουφάκης παραιτήθηκε από τη θέση του υπουργού Οικονομικών λέγοντας: "Απόψε είδαμε το περίεργο φαινόμενο μιας κυβέρνησης να ανατρέπει το λαό της". Μια εβδομάδα αργότερα, η ελληνική κυβέρνηση δέχθηκε ένα πακέτο διάσωσης που απαιτούσε ακόμη μεγαλύτερες περικοπές των συντάξεων και φορολογικές αυξήσεις σε σύγκριση με το σχέδιο που είχαν μόλις απορρίψει οι ψηφοφόροι.
Ο εξαιρετικά επικριτικός απολογισμός του Βαρουφάκη για όλα αυτά στο βιβλίο του αφορά σε γεγονότα που έλαβαν χώρα μετά την αποχώρησή μου από τη θέση του διοικητή της Τράπεζας της Αγγλίας - αλλά επιτρέψτε μου να πω ότι ακούγονται αληθινά. Η άρνηση να αναγνωριστεί ότι το χρέος της Ελλάδας δεν ήταν βιώσιμο και η αποτυχία του ΔΝΤ και άλλων να το δημοσιοποιήσουν αυτό, επέβαλε έναν βαθμό λιτότητας που προκάλεσε μια οικονομική κάμψη, χειρότερη ακόμη από τη Μεγάλη Ύφεση στις Ηνωμένες Πολιτείες τη δεκαετία του 1930.
Η ελληνική κρίση έναντι της Μεγάλης Ύφεσης των ΗΠΑ,
σωρευτική μεταβολή στο πραγματικό ΑΕΠ
Ιστορία δύο Υφέσεων
Το τέλος της ελληνικής τραγωδίας δεν έχει διαφανεί ακόμη. Τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια των ελληνικών τραπεζών έχουν μειωθεί τα τελευταία χρόνια, αλλά η συρρίκνωση της οικονομίας έχει ωθήσει το μερίδιο των NPLs επί του συνόλου των δανείων σε εκπληκτικά υψηλό επίπεδο, πάνω από το 40%. Ο πληθυσμός της Ελλάδας έχει μειωθεί από την κρίση που ξέσπασε στα τέλη του 2009, κυρίως μέσω της μετανάστευσης πολλών από τους πιο ταλαντούχους νέους. Με αυτόν τον τρόπο και με άλλους, οι μακροπρόθεσμες προοπτικές της Ελλάδας έχουν πληγεί σοβαρά.
Ήταν λάθος να πιστέψουμε ότι μπορούσε να παραμείνει στο ευρώ και ταυτόχρονα να αναδιαρθρώσει το δημόσιο χρέος της. Αν και η αναδιάρθρωση του χρέους ήταν και είναι απαραίτητη, δεν θα ήταν αρκετή: Η επιστροφή στην πλήρη απασχόληση θα είχε οδηγήσει σε ένα ακόμη μεγάλο έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών χωρίς μέσα να χρηματοδοτηθεί. Η Ελλάδα προσχώρησε στο ευρώ με μια σημαντικά υπερτιμημένη πραγματική συναλλαγματική ισοτιμία. Μία μεγάλη υποτίμηση ήταν απαραίτητη για την τόνωση της εξωτερικής ζήτησης και την αντιστάθμιση της αναπόφευκτης μείωσης της εγχώριας ζήτησης καθώς οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις τίθεντο σε εφαρμογή. Ωστόσο, η τρόικα, και ειδικά η ΕΚΤ, ήταν αποφασισμένη να κρατήσει το ευρώ ενωμένο.
Η τρόικα είχε ήδη επιβάλει αυστηρές προϋποθέσεις σε άλλες χώρες και θα ήταν αδύνατο να διατηρηθούν αυτές οι πολιτικές αν είχε δοθεί στην Ελλάδα μια διέξοδος με τη μορφή ελάφρυνσης του χρέους. Οι ευρωπαϊκές αρχές δεν μάσαγαν τα λόγια τους σε ιδιωτικές επιστολές προς τους πρωθυπουργούς αρκετών χωρών που αντιμετώπιζαν προβλήματα. Έτσι, η ΕΕ και το ΔΝΤ, μέσω της τρόικας, επέβαλαν περιττό και υπερβολικά οδυνηρό βαθμό λιτότητας.
Υπήρχε κάποια εναλλακτική λύση; Ναι. Σε οποιοδήποτε σημείο μεταξύ του 2010 και του 2015, η Γερμανία και η Ελλάδα θα μπορούσαν να αποφασίσουν από κοινού να επιτραπεί στην Ελλάδα να εγκαταλείψει την Ευρωζώνη, με την υπόσχεση να επιστρέψει κάποια μέρα. Ο Βαρουφάκης αφήνει να εννοηθεί ότι ο υπουργός Οικονομικών της Γερμανίας, Wolfgang Schaeuble, θα είχε βοηθήσει στην υλοποίηση μιας τέτοιας λύσης και συμφωνώ. Ωστόσο, η Γερμανίδα καγκελάριος Angela Merkel και η ΕΚΤ προτίμησαν να τα κουτσοκαταφέρουν. Καλό γι' αυτούς, αλλά όχι για την Ελλάδα. Η μακρά λίστα πολιτικών ηγετών που θυσιάστηκαν στο βωμό του ευρώ τώρα περιλαμβάνει τον Τσίπρα και τον Βαρουφάκη.
Το βασικό πρόβλημα δεν περιορίζεται στην Ελλάδα. Καμιά νομισματική ένωση δεν επέζησε ποτέ χωρίς να εξελιχθεί σε πολιτική ένωση. Το ζήτημα για την ΕΕ είναι ότι δεν υπάρχει λαϊκή υποστήριξη γι 'αυτό. Έτσι η ΕΕ -οι ηγέτες της και τα θεσμικά της όργανα- επεδίωξαν την πολιτική ένωση με μυστικότητα, μέσω ενός "διοικητικού κράτους". Αυτό είναι ένα τρομερό στοίχημα, και αν πετύχει, θα έχει τεράστιο κόστος για τα νότια μέλη του μπλοκ.
Ο λαϊκισμός αυξάνεται σε ολόκληρη τη Δύση, αλλά οι αιτίες διαφέρουν. Σε μεγάλο μέρος της Ευρώπης, ο εντεινόμενος λαϊκισμός αντανακλά τις συνέπειες της οικονομικής λιτότητας εν μέσω του αγώνα για να διατηρηθεί ζωντανό το ευρώ. (Κοιτώντας μπροστά, η αντίσταση στη Γερμανία για μια ευρωπαϊκή δημοσιονομική ένωση θα είναι ο αποφασιστικός παράγοντας για τη μοίρα του ευρώ.) Στις Ηνωμένες Πολιτείες, ο λαϊκισμός απορρέει από τη στασιμότητα των πραγματικών μισθών για περισσότερο από 25 χρόνια ή και περισσότερο και τη μείωση του προσδόκιμου ζωής. Στη Βρετανία πηγάζει από την αποτυχία των κύριων πολιτικών κομμάτων να είναι ειλικρινή σχετικά με τις συνέπειες της συμμετοχής στην ΕΕ και, πιο πρόσφατα, από την απροθυμία τους να τιμήσουν το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος του 2016. Εν πάση περιπτώσει, όμως, αντανακλά μια βαθιά δυσπιστία μεταξύ της πλειοψηφίας των πολιτών για τα κίνητρα και τις ενέργειες μιας πολιτικής ελίτ.
Τίποτα από αυτά δεν είναι νέο. Ο ER Dodds, λόγιος της Οξφόρδης, είπε για τον αρχαϊκό ελληνικό κόσμο: "Ολόκληρες τάξεις καταστράφηκαν από τη μεγάλη οικονομική κρίση του έβδομου αιώνα και αυτό με τη σειρά του ακολουθήθηκε από τις μεγάλες πολιτικές συγκρούσεις του έκτου, οι οποίες μετέφρασαν την οικονομική κρίση σε όρους δολοφονικού ταξικού πολέμου". Τώρα, όπως και τότε, οι πολιτικές ελίτ καθυστέρησαν να αντιληφθούν ότι η έλλειψη κατανόησης από πλευράς τους τροφοδότησε την απογοήτευση, τη δυσαρέσκεια και την αναταραχή.
Σε ολόκληρη την Ευρώπη, η ευρωπαϊκή ταυτότητα παραμένει δημοφιλής - αλλά η ΕΕ και το διοικητικό της κράτος δεν είναι. Καθώς οι δυσκολίες της Ελλάδας συνεχίζονται και η ευρωπαϊκή πολιτική γίνεται όλο και πιο ζωηρή, οι ηγέτες της Ένωσης πρέπει να θέσουν ένα θεμελιώδες ερώτημα: Ποιο είναι το νόημα της δημοκρατίας αν αγνοούνται οι απόψεις των ψηφοφόρων;
πρώην διοικητή της BoE
11/7/2019
* * *
Οι απόψεις,που δημοσιεύονται στα εκάστοτε-χάριν ενημέρωσης και προβληματισμού-αναρτώμενα άρθρα (ή κάθε είδους κείμενα), εκφράζουν αποκλειστικά και μόνο τους αρθρογράφους που επώνυμα τις διατυπώνουν και μπορεί να μη συμπίπτουν με τις απόψεις του ιστολογίου. Οι ενδεχόμενες ''υπογραμμίσεις'' -χρώμα,μέγεθος γραμματοσειράς και οι εικονογραφήσεις-με εικόνες από το World Wide Web-στις αναρτήσεις γίνονται με ευθύνη του blogger. Στο αρχικό πρωτότυπο κείμενο παραπέμπεστε μέσω των επισυναπτόμενων ενεργών συνδέσμων.