Στην αρένα του δυτικού Ειρηνικού.
Financial Times:
Στην αρένα του δυτικού Ειρηνικού.
Κλιμακώνεται ο σινοαμερικανικός ανταγωνισμός - Η Κίνα κάνει αισθητή την παρουσία της σε μια περιοχή που η Ουάσιγκτον θεωρεί ότι είναι στρατηγικής σημασίας για τα συμφέροντά της
Τρεις ντουζίνες άνδρες και γυναίκες κάθονταν κάτω από τα δέντρα και άκουγαν προσεκτικά την Τζόις Κονοφίλια. Η υποψήφια στις βουλευτικές εκλογές που έγιναν την περασμένη εβδομάδα στα Νησιά του Σολομώντα μιλούσε σε έναν φτωχικό καταυλισμό, στην πλαγιά ενός λόφου πάνω από την πρωτεύουσα Χονιάρα, όπου λίγοι κάτοικοι έχουν πρόσβαση σε ηλεκτρικό και ακόμα λιγότεροι έχουν δουλειά. Αλλά όταν η Κονοφίλια τέλειωσε την ομιλία της, η πρώτη ερώτηση από το ακροατήριό της ήταν για την εξωτερική πολιτική. Ένας ηλικιωμένος σηκώθηκε και ρώτησε τη σύμβουλο τουριστικών επιχειρήσεων που έχει σπουδάσει στην Αυστραλία αν προτιμά διπλωματικές σχέσεις με την Κίνα ή με την Ταϊβάν.
Τα Νησιά του Σολομώντα, ένα αρχιπέλαγος με 630.000 κατοίκους στα βορειοανατολικά της Αυστραλίας, που δοκιμάζονται από τη φτώχεια, τη διαφθορά και κατά καιρούς από εθνικιστικές εντάσεις, δέχονται έντονες πιέσεις από την Κίνα που θεωρεί την Ταϊβάν τμήμα της επικράτειάς της και επιδίδεται σε διπλωματική εκστρατεία για την απομόνωση της Ταϊπέι.
Οι Κινέζοι μετανάστες κυριαρχούν στο τοπικό εμπόριο από το πρώτο κύμα των αφίξεων, τον 19ο αιώνα. Η κοινότητά τους ξεπέρασε τις πέντε χιλιάδες άτομα τα τελευταία χρόνια και απειλεί να αποκτήσει δεσπόζουσα θέση στην τοπική οικονομία. Κινεζικές κρατικές εταιρείες κατασκευάζουν έργα υποδομής, εν μέρει με κινεζικά δάνεια, και φέρνουν στα νησιά Κινέζους εργάτες αντί να δίνουν δουλειές στους ντόπιους που έχουν μεγάλη ανάγκη.
Παρόμοια είναι η κατάσταση σε όλες τις νησιωτικές χώρες του Ειρηνικού Ωκεανού, όπου κλιμακώνεται ένας νέος ανταγωνισμός μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων, 70 χρόνια μετά τη σύγκρουση της Ιαπωνίας με τις ΗΠΑ στη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.
Αμφισβήτηση της αμερικανικής επικυριαρχίας
Η τεράστια θαλάσσια έκταση ελέγχεται επί δεκαετίες από το αμερικανικό πολεμικό ναυτικό, το οποίο από τη βάση του στο Γκουάμ επιβάλλει την αμερικανική ισχύ στον δυτικό Ειρηνικό. Αλλά η Κίνα κάνει τώρα αισθητή την παρουσία της. Το Πεκίνο προσελκύει χώρες με υποσχέσεις για ανάπτυξη, πιθανώς και για πλουτισμό των ντόπιων πολιτικών, δημιουργώντας φόβους για μια νέα κυριαρχία αποικιακού τύπου. Στις πρωτεύουσες της Δύσης μεγαλώνουν οι ανησυχίες για τα στρατιωτικά σχέδια της Κίνας στην περιοχή.
Η Κίνα αμφισβητεί την ισχύ της Δύσης και σε άλλες περιοχές του πλανήτη. Όμως οι υπολογισμοί είναι διαφορετικοί για τον δυτικό Ειρηνικό, όπου οικονομικά αδύναμες χώρες με μικρά νησιά και μικρούς πληθυσμούς διαθέτουν μεγάλες θαλάσσιες επικράτειες. Εάν το Πεκίνο καταφέρει με σχετικά μικρές επενδύσεις να αυξήσει την επιρροή του σε κάποιες από τις κυβερνήσεις της περιοχής, η Κίνα θα αποκτήσει πρόσβαση ή ακόμα και θα ελέγξει θάλασσες που είναι στρατηγικής σημασίας για τις ΗΠΑ.
«Βλέπουμε τα πάντα, από τη μικρής κλίμακας οικονομική εμπλοκή μέχρι τον πλήρη έλεγχο των ελίτ. Ποιος είναι ο στόχος τους; Στον Ειρηνικό δεν υπάρχει κάτι που να έχει οικονομική αξία για την Κίνα» λέει ο Έουαν Γκράχαμ, εκτελεστικός διευθυντής του Τμήματος Ασιατικών Σπουδών στον Πανεπιστήμιο La Trobe της Μελβούρνης. «Πρόκειται για ένα παιχνίδι σκιών, για έναν γεωπολιτικό μη-πόλεμο από νησί σε νησί. Ο Ειρηνικός έχει ξαναγίνει στρατηγικής σημασίας για πρώτη φορά από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο».
Οι κάτοικοι των Νησιών του Σολομώντα βρίσκονται ξανά στην πρώτη γραμμή μιας σύγκρουσης μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων. Από το Γκουανταλκανάλ είχε ξεκινήσει η μεγάλη αμερικανική αντεπίθεση κατά των Ιαπώνων. Στον βυθό, στα βόρεια στενά, υπάρχουν τα κουφάρια των μεγάλων πολεμικών πλοίων.
«Η κατάσταση θυμίζει αυτά που έγιναν πριν από πολύ καιρό» λέει ο φύλαρχος Λελιάνα Φιρισούα. «Δεν ήταν δικός μας πόλεμος, αλλά ήλθαν αυτοί στο Γκουανταλκανάλ και γίναμε θύματα. Τώρα είναι ένας ανταγωνισμός μεταξύ της Κίνας και των ΗΠΑ. Η επιρροή της Κίνας είναι αισθητή, το ίδιο και οι επιπτώσεις».
Η «απόβαση» των Κινέζων
Η πιο άμεση ανησυχία της Ουάσιγκτον αφορά τις απόπειρες της Κίνας να αποκτήσει επιρροή στο Παλάου, στην Ομοσπονδία της Μικρονησίας και στα Νησιά Μάρσαλ. Αυτές οι μικρές χώρες έχουν συνάψει τα λεγόμενα σύμφωνα ελεύθερης ένωσης με τις ΗΠΑ - συμφωνίες που τους δίνουν επιδοτήσεις και δυνατότητες μετοίκησης των πολιτών τους στις ΗΠΑ χωρίς βίζα, με αντάλλαγμα τη δημιουργία βάσεων στα εδάφη τους και τον αποκλεισμό των άλλων χωρών.
Στα Νησιά Μάρσαλ, ο Κινέζος επενδυτής Κάρι Γιαν πήρε με λίζινγκ μεγάλες εκτάσεις στο Ρονγκελάπ, μια από τις ατόλλες που έχουν υποστεί τις μεγαλύτερες επιπτώσεις από τις αμερικανικές δοκιμές πυρηνικών όπλων. Ο επιχειρηματίας προτείνει τη δημιουργία ειδικής οικονομικής ζώνης, όπου η εταιρεία του θα εκδίδει διαβατήρια των Νησιών Μάρσαλ. Δεν έχει χτίσει τίποτα ακόμα, αλλά προωθεί την ιδέα του σε πιθανούς επενδυτές από την Κίνα που θα ήθελαν να αποκτήσουν δικαίωμα εγκατάστασης στις ΗΠΑ.
Μια από τις πολιτικές επιπτώσεις του εγχειρήματος αυτού ήταν ότι οι υποστηρικτές του επιχείρησαν πέρυσι, με πρόταση μομφής, να αντικαταστήσουν την Πρόεδρο της χώρας Χίλντα Χέινε με κάποιον που θα ήταν περισσότερο φιλικός προς την Κίνα. Η Πρόεδρος ξεπέρασε οριακά την πρόταση μομφής στη σχετική ψηφοφορία.
Στο Τσουούκ, ένα από τα κράτη - μέλη της Ομοσπονδίας της Μικρονησίας, ντόπιοι πολιτικοί που έχουν δοσοληψίες με Κινέζους επενδυτές σε ακίνητα πιέζουν για ανεξαρτησία - κίνηση που θα μπορούσε να οδηγήσει σε κατάρρευση τη σχέση συνεργασίας με τις ΗΠΑ και να δημιουργήσει ευκαιρίες για τα κινεζικά στρατιωτικά συμφέροντα.
Στο Παλάου, ο πρόεδρος της Βουλής Σαμπίνο Αναστάσιο, ο οποίος εμπλέκεται σε ένα σχέδιο ξενοδοχειακής μονάδες με Κινέζους εταίρους, έχει αναδειχθεί σε υπέρμαχο της κατάργησης των διπλωματικών σχέσεων με την Ταϊβάν.
Υποβρύχιος πόλεμος
Παράλληλα με το χτίσιμο αυτών των σχέσεων, ωκεανογραφικά πλοία της Κίνας διασχίζουν συχνά τις θάλασσες γύρω από τα νησιά και πλησιάζουν το Γκουάμ, τη βάση των αμερικανικών υποβρυχίων που περιπολούν τον δυτικό Ειρηνικό. Τα αμερικανικά υποβρύχια χαρτογραφούν τον βυθό, παρατηρούν τη θαλάσσια ζωή και το κλίμα, ενώ τοποθετούν σημαδούρες και ανιχνευτές που καταγράφουν τους ήχους σε διάφορες τοποθεσίες. «Ο βασικός στόχος είναι η εκμετάλλευση υποθαλάσσιων κοιτασμάτων, αλλά υπάρχουν επίσης σαφείς στρατιωτικές χρήσεις» λέει ο Ράιαν Μάρτινσον, ειδικός για την Κίνα στην αμερικανική Σχολή Ναυτικού Πολέμου. « Η περιοχή στην οποία επικεντρώνουν τη δράση τους αυτά τα σκάφη είναι εκείνη όπου θα γινόταν ένας ενδεχόμενος υποβρύχιος πόλεμος μεταξύ των ΗΠΑ και της Κίνας».
Ο Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός της Κίνας αναπτύσσει επιχειρησιακές ικανότητες με τις οποίες στοχεύει να κρατήσει τις ΗΠΑ μακριά από τις θαλάσσιες περιοχές τις οποίες θεωρεί «ζωτικού συμφέροντος», ειδικά την Ταϊβάν και τη Θάλασσα της Νότιας Κίνας. «Επεκτείνουν γρήγορα τις δυνατότητές τους» λέει ο Άλεξ Νιλ, ειδικός για την Κίνα στο Διεθνές Ινστιτούτο Στρατηγικών Μελετών. « Η Κίνα χρειάζεται να αναπτύξει τις δυνατότητές της για ναυσιπλοΐα σε αυτά τα νερά ώστε να ενισχύει την ικανότητά της να αποτρέψει μια πυρηνική επίθεση από τη θάλασσα».
Παγιδευμένοι στη βοήθεια
Οι ΗΠΑ ανησυχούν. Τον Ιανουάριο η Ουάσιγκτον συμφώνησε με την Αυστραλία να κατασκευάσουν κοινή στρατιωτική βάση στο νησί Μανούς της Παπούα Νέα Γουϊνέα, η οποία είναι η χώρα του νότιου Ειρηνικού με τη μεγαλύτερη κινεζική παρουσία και αποδέκτης μεγάλης βοήθειας από το Πεκίνο. Επίσης οι ΗΠΑ αυξάνουν τη χρηματοδότηση των χωρών με τις οποίες έχουν συνάψει συμφωνίες και καλούν τους ηγέτες τους να μην αλλάξουν τις διπλωματικές προτεραιότητές τους απέναντι στην Ταϊβάν και στην Κίνα.
Ωστόσο, λίγες χώρες θα ήθελαν να παγιδευτούν στον γεωπολιτικό ανταγωνισμό. «Οι νησιωτικές χώρες του Ειρηνικού δεν θέλουν να βρεθούν σε θέση που θα πρέπει να διαλέξουν πλευρά. Ακόμα και η Αυστραλία θα ήθελε να πιστεύει ότι μπορεί να εργαστεί με την Κίνα» λέει ο Τζέιμς Μπάτλεϊ, πρώην ύπατος επίτροπος της Αυστραλίας στα Νησιά του Σολομώντα.
Αν και η συνολική βοήθεια του Πεκίνου στην περιοχή αντιστοιχεί σε μόλις 4% του παγκόσμιου προγράμματός του, η κινεζική κυβέρνηση χρησιμοποιεί αυτή τη βοήθεια με στρατηγικό τρόπο. Επικεντρώνεται στην κατασκευή έργων υποδομής, ενώ τα προγράμματά του είναι πολύ μεγαλύτερα από εκείνα άλλων δωρητών, σύμφωνα με το Ινστιτούτο Lowny.
Μετά το πραξικόπημα που έγινε στα νησιά Φίτζι το 2006, η Κίνα διαχώρισε τη θέση της από άλλες περιφερειακές δυνάμεις που ήθελαν να απομονώσουν το στρατιωτικό καθεστώς. Όχι μόνο υποστήριξε τη νέα κυβέρνηση, αλλά αύξησε τη βοήθεια από το 1 εκατ. δολάρια σε 161 εκατ. μέσα σε δυο χρόνια. Έκτοτε τα Φίτζι προωθούν πρωτοβουλίες προσπαθώντας να περιθωριοποιήσουν το Φόρουμ των Νήσων του Ειρηνικού, στο οποίο συμμετέχουν η Αυστραλία και η Νέα Ζηλανδία, που είναι και οι δυο σύμμαχοι των ΗΠΑ.
Η Αυστραλία ανησυχεί επίσης για την κινεζική χρηματοδότηση σε βαθιά λιμάνια όπως το Πορτ Βίλα στο Βανουάτου και για την πιθανότητα να επιχειρήσει να τα χρησιμοποιήσει ως ναυτικές βάσεις. «Στην κυβέρνηση της Αυστραλίας έχει διαμορφωθεί η άποψη ότι η Κίνα έχει στρατηγικά σχέδια για τέτοια λιμάνια» λέει ο Έουαν Γκράχαμ. «Ακόμα και αν υπάρχουν μόνο 10% πιθανότητες να φτιάξει εκεί βάση η Κίνα, αξίζει τον κόπο να υπάρξει αντίδραση, γιατί οι συνέπειες θα είναι δραματικές για την Αυστραλία - αντιμετωπίζουμε τον κίνδυνο ασφυξίας στα Βανουάτου, στα Φίτζι και στα Νησιά του Σολομώντα, στις ναυτιλιακές γραμμές προς την Αμερική".
Η κυβέρνηση των Νησιών του Σολομώντα προκάλεσε μεγάλη αναταραχή στην Καμπέρα το 2016, όταν αποφάσισε να αντικαταστήσει τον προμηθευτή που υποστήριζε η Αυστραλία στον ανοιχτό διαγωνισμό για το υποθαλάσσιο καλώδιο που θα τη συνέδεε με το Σίδνεϊ με τον κινεζικό όμιλο Huawei, ο οποίος αντιμετωπίζεται ως απειλή από πολλές δυτικές κυβερνήσεις. Η Καμπέρα απάντησε κατασκευάζοντας η ίδια το υποθαλάσσιο καλώδιο προς τα Νησιά του Σολομώντα και πλήρωσε τα δυο τρίτα του κόστους.
Αλλά η κινεζική εταιρεία δεν το βάζει κάτω. Τώρα η Huawei προτείνει να συνδέσει τα πιο απομακρυσμένα σημεία της χώρας με ένα καλώδιο από το Βανουάτου. Η Αυστραλία λέει ότι δεν έχει αντίρρηση, αλλά επισημαίνει ότι ένα τέτοιο έργο θα έσπρωχνε τη χώρα σε μια επικίνδυνη παγίδα χρέους εάν χρηματοδοτηθεί με εμπορικά δάνεια από την Κίνα.
Στα νησιά Τόνγκα, τα κινεζικά κεφάλαια έχουν οδηγήσει τη χώρα σε εξάρτηση από το Πεκίνο. Με βάση ένα σχέδιο το οποίο ερευνάται τώρα από την τοπική Δικαιοσύνη, η εταιρεία ηλεκτρονικών Cesec, που συνδέεται με τις κινεζικές ένοπλες δυνάμεις, κατέβαλε σε εταιρεία που ελέγχεται από τον πρίγκηπα Πιλολεβού 50 εκατ. δολάρια για να «παρκάρει» έναν δορυφόρο στον ουρανό πάνω από το βασίλειο της Πολυνησίας. Το μεγαλύτερο μέρος των χρημάτων, από τα οποία τα μισά θα έπρεπε να πάνε στον εθνικό προϋπολογισμό, κατέληξαν στην εταιρεία, σύμφωνα με έγγραφα της δίκης.
Από το 2008 μέχρι το 2010 το βασίλειο των Τόνγκα δανείστηκε 114 εκατ. δολάρια από το Πεκίνο. Το χρέος του προς την Κίνα αντιστοιχεί στο 43% του ΑΕΠ της χώρας. Η βασιλική οικογένεια ξεκίνησε έρευνα κατά του Ακιλίσι Ποχίβα, πρωθυπουργού και επικριτή του πρίγκηπα, κατηγορώντας τον ότι επιχείρησε να τον αντικαταστήσει με υποψήφιο που θα ήταν πιο φιλικός απέναντι στην Κίνα.
Η Αν Μαρί Μπρέιντι, που είναι ειδική σε θέματα για την Κίνα, λέει ότι η εμπλοκή του Πεκίνου στα Τόνγκα είναι στρατηγικής σημασίας. «Αυτές οι χώρες του νοτίου Ειρηνικού είναι ζωτικής σημασίας σε στρατιωτικό επίπεδο. Το σύστημα της Κίνας χρειάζεται αυτές τις θέσεις για δορυφόρους προκειμένου να κατευθύνει τους πυραύλους καθώς και για συστήματα διοίκησης και ελέγχου» υποστηρίζει.
Στη Χονιάρα, στα Νησιά του Σολομώντα, το παράδειγμα των Τόνγκα, αποτελεί λόγο για αυξημένη προσοχή. «Βλέπουμε τι έγινε εκεί, καθώς και στη Σρι Λάνκα και στις Μαλδίβες - τα τεράστια δάνεια, την παγίδα του χρέους» λέει ο φύλαρχος Φιρισούα. «Πρέπει να είμαστε προσεκτικοί, γιατί η χώρα μας είναι πολύ μικρή και θα μπορούσαμε να χάσουμε την κυριαρχία μας».
Οικονομική εξάρτηση και πολιτική επιρροή
Αλλά η ελκτική δύναμη της Κίνας είναι ισχυρή. Τα χρήματα από το Πεκίνο έπαιξαν σημαντικό ρόλο στις εκλογές που έγιναν την προηγούμενη εβδομάδα, ενώ αναμένεται ότι η κυβέρνηση θα σχηματιστεί μέχρι το τέλος του μήνα. Σύμφωνα με μέλος του Κοινοβουλίου και στέλεχος κινεζικής εταιρείας στη Χονιάρα, η κινεζική κρατική εταιρεία China Civil Engineering Construction Corporation (CCECC) είναι ένας από τους αγωγούς που χρησιμοποιεί το Πεκίνο για να χρηματοδοτεί ντόπιους πολιτικούς. Οι δυο πηγές είπαν ότι ο πρώην πρωθυπουργός Μανασέχ Σογκαβάρε πήρε χρήματα από την CCECC για την εκστρατεία επανεκλογής του στη Βουλή. Ο κύριος Σογκαβάρε δεν απάντησε στο αίτημά μας να σχολιάσει την υπόθεση.
Επιστρέφοντας από ταξίδι δυο εβδομάδων στην Κίνα, με έξοδα του Πεκίνου, η Τζόις Κονοφίλια, η οποία ήταν υποψήφια στις εκλογές, τρέφει μεγάλο θαυμασμό για τις επιτυχίες του Κομμουνιστικού Κόμματος που έβγαλε τον κινεζικό λαό από τη φτώχεια. «Εκείνοι ενισχύουν τον λαό τους» λέει, προσθέτοντας ότι ελπίζει πως θα έχει την υποστήριξη του Πεκίνου για να μεταμορφώσει τα Νησιά του Σολομώντα.
Μεταξύ των κατοίκων, όμως, φουντώνει η οργή για τον αυξανόμενο αριθμό των Κινέζων μεταναστών και για την αύξηση της οικονομικής δύναμής τους. Παρά τον θαυμασμό που τρέφει για το Πεκίνο, η κυρία Κονοφίλια υποσχέθηκε πως θα αποκλείσει τους Κινέζους επενδυτές από ένα ευρύ φάσμα δραστηριοτήτων. « Δεν θέλουμε άλλο να ανακατεύονται όλοι εδώ» λέει. «Θέλουμε να ζήσουμε τις ζωές μας. Αφήστε μας ήσυχους!»
Της Kathrin Hille
''Financial Times''
15 Απριλίου 2019