Σεπτεμβριανά 1955: Οι άγνωστες πτυχές τους μέσα από τα κρατικά τουρκικά αρχεία.

Σεπτεμβριανά 1955: Οι άγνωστες πτυχές τους

μέσα από τα κρατικά τουρκικά αρχεία.

Με αφορμή την ετήσια εκδήλωση μνήμης των Σεπτεμβριανών του ’55 στην Πόλη, ο Σύλλογος Κωνσταντινουπολιτών , παρουσίασε τις άγνωστες πτυχές των τότε γεγονότων , μέσα από τα κρατικά αρχεία της Τουρκίας.

Ερευνητής και Ομιλητής ήταν ο κ. Βασ. Κυρατζόπουλος και εισηγητής ο γράφων , γεγονός μέγιστης τιμής προς το πρόσωπό μου.

Από ιστορική άποψη τα Σεπτεμβριανά έχουν μελετηθεί και καταγραφεί σε δύο αξιόλογα βιβλία, που εξιστορούν λεπτομερέστατα εκείνες τις θλιβερές ημέρες:

➢ «Τα Σεπτεμβριανά» του Χριστόφορου Χρηστίδη,

που επιμελήθηκε ο Γιάννης Δ.Στεφανίδης

(Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών, Αθήνα 2000) και

➢ «The mechanism of catastrophe»

του αείμνηστου Σπύρου Βρυώνη ( New York 2005).

Από νομική άποψη το γεγονός έχει καλυφθεί πληρέστατα από τον Πολίτη

( τεύχη 461 – 462 – 463, Σεπτέμβριος, Οκτώβριος του 2005 ).

H 6η και 7η Σεπτεμβρίου σχετίζονται με το πογκρόμ του 1955 κατά των Ρωμιών ( κυρίως ) , Αρμενίων και Εβραίων της Πόλης. Η βιβλιογραφία είναι πλούσια για όποιον θέλει να εντρυφήσει, εν τούτοις θα σταθώ σ’ ένα δημοσίευμα της εφημερίδας/gazete Radikal ( 12 Αυγούστου 2008 ) όπου αναφέρεται πως τα γεγονότα και η όλη προβοκάτσια της 6ης-7ης Σεπτεμβρίου 1955 ( με αφορμή την στημένη “βομβιστική επίθεση” στο “σπίτι” του Κεμάλ στην Θεσσαλονίκη ( ήδη Προξενείο ) και τα θέματα της Κύπρου ) , είχαν οργανωθεί από το Γραφείο ειδικού πολέμου Özel Harp Dairesi Seferberlik Tetkit Kurulu» ή ÖHDSTK, που αποτελούσε τον μηχανισμό του ΝΑΤΟ για την αποτροπή του κομμουνιστικού κινδύνου !

Οι επιθέσεις κατά των Ρωμιών και των περιουσιών τους έλαβαν χώρα τόσο στην ευρωπαϊκή , όσο και στην ασιατική πλευρά της Πόλης, αλλά και στις νήσους Χάλκη και Πρίγκηπο, από κόσμο που μεταφέρθηκε εκεί με πλοιάρια.

Ο όχλος, μέσα σ’ εννέα περίπου ώρες κατέστρεψε ολοσχερώς 1004 σπίτια, ενώ περίπου 2500 υπέστησαν εκτεταμένες ζημιές. Καταστράφηκαν επίσης 4348 καταστήματα, 27 φαρμακεία, 26 σχολεία, 5 πολιτιστικοί σύλλογοι, οι εγκαταστάσεις 3 εφημερίδων, 12 ξενοδοχεία, 11 κλινικές, 21 εργοστάσια, 110 ζαχαροπλαστεία και εστιατόρια, 73 εκκλησίες, πάρα πολλοί τάφοι σε 2 κοιμητήρια, καθώς και οι τάφοι των πατριαρχών στο Μπαλουκλί.

Επίθεση δέχτηκε κι’ ένας μικρός αριθμός αρμενικών και εβραϊκών περιουσιών, ορισμένες αρμενικές εκκλησίες και μια εβραϊκή συναγωγή.

Τουλάχιστον 30 Ρωμιοί σκοτώθηκαν και εκατοντάδες άλλοι κακοποιήθηκαν βάναυσα. Σε 2000 περίπου υπολογίζονται από τους κύκλους της ομογένειας οι βιασμοί, αν και επισήμως καταγγέλθηκαν 200.

Ιδιαίτερο μίσος έδειξαν κατά των ιερωμένων, αφού πολλοί απ’ αυτούς ξυλοκοπήθηκαν, άλλοι γυμνώθηκαν και διαπομπεύθηκαν, εξαναγκαζόμενοι να φωνάζουν: «Η Κύπρος είναι τουρκική», ενώ υπάρχουν μαρτυρίες πως έγιναν και αναγκαστικά σουνέτια ( περιτομές ). Ο Επίσκοπος Παμφίλου Γεράσιμος και ο ηλικιωμένος μοναχός Χρύσανθος Μαντάς ξυλοκοπήθηκαν μέχρι θανάτου, ενώ ο Μητροπολίτης Ηλιουπόλεως Γεννάδιος παραφρόνησε από τους ξυλοδαρμούς και ύστερα από λίγο χρόνο απεβίωσε.

Επισκόπηση των Σεπτεμβριανών ανά φάση:

Classification (Ομαδοποίηση): Με το νόμο 2007/1932, απαγορεύτηκε η εξάσκηση περίπου 30 επαγγελμάτων στους ελληνορθόδοξους λόγω του ασυμβίβαστου με τα ήθη και έθιμα της χώρας. Ο νόμος αυτός θεωρείται ο πρώτος κρατικός στιγματισμός των μειονοτήτων. Το έργο αυτό συνεχίστηκε με το «ληστρικό φόρο» varlık vergisi κατά των Ρωμιών και των μειονοτήτων, ο δε Τουρκικός λαός θεωρούσε πλέον τις μειονότητες ξένο και επικίνδυνο στοιχείο.

Organization (Οργάνωση): Με την προσχώρηση της Τουρκίας στο αντικομουνιστικό μπλοκ, το τουρκικό κράτος άρχισε να οργανώνεται, με ξένα κονδύλια, κατά των εξωτερικών και εσωτερικών εχθρών του . Όπως αναφέρει ο πρώτος Γενικός Γραμματέας του γραφείου «ανορθόδοξου πολέμου» (ÖHDSTK), στις προσπάθειες ίδρυσης μονάδων κρούσης και εξουδετέρωσης εχθρών, συμπεριλαμβάνονται σχέδια κατά των Ρωμιών Ελλήνων της Κωνσταντινούπολης και της Κύπρου.

Polarization (Πόλωση): Η πόλωση οργανώθηκε με μεγάλη δεξιοτεχνία από το ÖHDSTK. Η σύγκρουση του Παπάγου με τον Υπουργό Εξωτερικών της Βρετανίας Ήντεν, έδωσε περιθώρια στα Τουρκικά σωματεία της Κύπρου να μιλούν περί σφαγών των Τούρκων από την ΕΟΚΑ και να ζητούν δυναμική επέμβαση κατά των «Ρωμιών» ( βλ. σχετ. Τουρκικό ημερήσιο τύπο : Tercüman, Hürriyet, Yeni Sabah, Ulus, Son Posta κ.ά.). Σε πολλά άρθρα οι Ρωμιοί της Πόλης εμφανίζονται ως χρηματοδότες της ΕΟΚΑ. Το Πατριαρχείο κατηγορήθηκε για Έρανο υπέρ του Μακαρίου. Η κατάσταση στην Πόλη ηλεκτρίστηκε και άρχισαν , μικροσυμπλοκές μεταξύ νεολαίων Ελλήνων και Τούρκων. Οι νυχτερινοί πετροβολισμοί των εκκλησιών έγιναν καθημερινή πράξη.

Preparation (Προετοιμασία): Η Τουρκία κατά την διάρκεια του Β’ Π.Πολέμου, ούσα σύμμαχος της Ναζιστικής Γερμανίας μέχρι το Φεβ. του ’45, που μετέστρεψε υπέρ των νικητών συμμάχων, προσπάθησε να γκετοποιήσει τον εν δυνάμει μειονοτικό ανδρικό πληθυσμό με δύο κινήσεις:

➢ Καλώντας τον στο στρατό και χρησιμοποιώντας τον σε στρατιωτικά έργα (η επιστράτευση τον Μάιο 1941, θυμίζει τα amela tamburu των Νεότουρκων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας).

➢ Επιβάλλοντας την πληρωμή υπέρογκων ποσών από τους μειονοτικούς πληθυσμούς με το ληστρικό φόρο περιουσίας και εξορίζοντας όσους δεν μπόρεσαν ν ανταποκριθούν στα βάθη της Ανατολίας(Aşkale).

Επίσης, στις 15/7/1955, διά μέσου του Mehmet Ali Tekinalp προμήθευσε εκρηκτικό υλικό στον φοιτητή Oktay Engin ( από τη Δυτική Θράκη ), ούτως ώστε στις 5/9/1955 προς τα ξημερώματα της 6/9/1955 να τοποθετήσει και να ενεργοποιήσει τα εκρηκτικά στο Τουρκικό Προξενείο στην λεγόμενη οικία Κεμάλ στη Θεσσαλονίκη. Το πολιτικό κίνητρο αλλά και η απόφαση εκτέλεσης του σχεδίου, ήταν η έκβαση της τριμελούς διάσκεψης του Λονδίνου στις 29/8/1955, όπου η Αγγλία είχε καλέσει Τουρκία και Ελλάδα για τριμερείς διασκέψεις επίλυσης του Κυπριακού.

Από τις δίκες προέκυψε ότι η εκτέλεση του σχεδίου αποφασίστηκε στις 21/8/1955, όταν ο πρωθυπουργός Adnan Menderes στην ενημέρωση Τύπου εξηγώντας τις τουρκικές θέσεις έδωσε και το στίγμα εκτέλεσης σχεδίου γεγονότων στις 6/7 Σεπτεμβρίου. Η επιτροπή (εξεταστική επιτροπή αδικημάτων του DP, η οποία απαρτίζονταν από 24 μέλη) κατηγορούσε τους Νομάρχες Κωνσταντινουπόλεως και Σμύρνης όπως και τον Αστυνομικό Διευθυντή της Κωνσταντινούπολης, ότι αδράνησαν και δεν αντέδρασαν όπως διέταζε το Σύνταγμα και οι Νόμοι για να βοηθήσουν το πολιτικό σχέδιο.

Μέχρι τις αρχές του 2000 η Τουρκία αρνούνταν επίμονα την κρατική συμμετοχή στις ζημιές.

Κατηγορούσε τις φοιτητικές οργανώσεις, συλλόγους και την «συμμορία» του Demokrat Partisi (DP, Δημοκρατικό κόμμα του Μenderes). Τα νέα στοιχεία που μετά το 2001 γνωστοποιήθηκαν στην παγκόσμια κοινή γνώμη, δικαιώνουν τους Έλληνες και απομονώνουν την Τουρκική πλευρά.

Η μεταφορά και σίτιση δεκάδων χιλιάδων ατόμων από άλλες νομαρχίες, ο συγχρονισμένος ξεσηκωμός σε έξι διαφορετικά σημεία της Κωνσταντινούπολης, η στάση των σωμάτων ασφαλείας, η εύρεση χιλιάδων τουρκικών σημαιών (για να επισημαίνονται τα εθνικά καταστήματα), όπως η εύρεση και το μοίρασμα χιλιάδων λοστών σε ομάδες εμπροσθοφυλακής, αποδεικνύει την κρατική συνδρομή και την πλήρη γνώση των γεγονότων απ’ όλους τους κρατικούς λειτουργούς.

Μετά το πρώτο κτύπημα, ξεκίνησε και η προετοιμασία για το δεύτερο, τον επόμενο χρόνο: Τον Νοέμβριο του 1956 συνελήφθησαν 12 μέλη του Σωματείου της Ελληνικής Ένωσης Κωνσταντινούπολης όπως και 18 Έλληνες τουρκικής υπηκοότητας, οι οποίοι και απελάθηκαν ως ενεργεί πράκτορες των Ελληνοκυπρίων.

Extermination (Εξολόθρευση): Η πράξη εξολόθρευσης εκτελέστηκε με δύο κτυπήματα: Των Σεπτεμβριανών και των Απελάσεων.

Στα Σεπτεμβριανά καταστράφηκε το 90% των πνευματικών αξιών της ελληνικής Κωνσταντινούπολης των Ρωμιών, ενώ κατά την διάρκεια των επεισοδίων παραβιάστηκε ολόκληρος ο Ποινικός Κώδικας της Τουρκίας.

Εδώ πρέπει να τονιστεί ότι κανένας φορέας δεν διαθέτει πληροφορίες για την αύξηση θανάτων τους πρώτους έξι μήνες μετά τα γεγονότα (δείκτης απόκλισης μέσου όρου για αυτοκτονίες, καρδιακά, εγκεφαλικά επεισόδια από κακοποιήσεις και θλίψη ).

Η βασική απειλή των επιτιθέμενων στα Σεπτεμβριανά ήταν «σήμερα η περιουσία σας, αύριο η ζωή σας» (bu gün malınız, yarın canınız). Η απειλή μπορούσε να γίνει πραγματικότητα εφόσον οι Έλληνες της Κωνσταντινούπολης κατηγορούνταν ως «κατάσκοποι», όποτε και θα τιμωρούνταν με την εσχάτη των ποινών.

Το 1963, πραγματοποιήθηκε η σφράγιση του συνόλου των καταστημάτων των Ελλήνων υπηκόων και τους απαγορεύτηκε η άσκηση οιουδήποτε επαγγέλματος. Παράλληλα οι Τούρκοι υπήκοοι εργοδότες εξαναγκάστηκαν ν’ απολύσουν τους Έλληνες. Στις 16/3/1964 η Τουρκία κατήγγειλε μονομερώς την Συμφωνία της Άγκυρας (Οκτώβριος 1930) και ακολούθησε πλήθος απελάσεων. Οι Έλληνες ή θα αρνούνταν τις κατηγορίες και θα δικάζονταν ως «κατάσκοποι» ή θα αποδέχονταν τις κατηγορίες και θα εγκατέλειπαν την χώρα σε 48 ώρες με 50 δολάρια ΗΠΑ και ένα σάκο στο χέρι.

Denial (Απόσειση ευθυνών, άρνηση ενοχής): Η κυβέρνηση Menderes προσπάθησε να αποκρύψει κάθε υλικό προανάκρισης κατηγορώντας τους κομμουνιστές ως υπαίτιους των γεγονότων. Ο τότε ανακριτής ναύαρχος Fahri Çoker είχε μεγάλο ανακριτικό υλικό το οποίο δώρισε στον Οργανισμό Μελέτης Τουρκικής Ιστορίας (Türk Tarih Kurumu) με τον όρο να δημοσιευθεί μετά τον θάνατό του.

Η μελέτη υλοποιείται στις μέρες μας από την ιστορικό του Γερμανικού Πανεπιστημίου Bochum Ruhr , Dilek Güven (Ντιλέκ Γκιουβέν).

Η Τουρκία ποτέ δεν ανακοίνωσε το πραγματικό ύψος πλούτου που πέρασε στην δικαιοδοσία της Κεντρικής Τράπεζας της Τουρκίας (Türkiye Merkez Bankası) μετά τις απελάσεις, όπως και την πλήρη κατάσταση των κατηγορουμένων για κατασκοπεία το 1963-64 και την έκβαση όλων των υποθέσεων.

Συμπεράσματα:

Αρχές του 1950 ο αριθμός των Ελλήνων στην Τουρκία ανέρχονταν περίπου στις 145.000 και αποτελούσε περίπου το 6,9%ο (έξι κόμμα εννέα τοις χιλίοις του συνολικού πληθυσμού της Τουρκίας).

Σήμερα οι Έλληνες απαρτίζουν το 0,025 %ο (εικοσιπέντε του εκατομμυριοστού) του συνολικού πληθυσμού της Τουρκίας με φθίνουσα πορεία , αν και υπάρχουν πλέον αρκετοί Ελλαδίτες σπουδαστές και επιχειρηματίες στην Πόλη και εν γένει στην Τουρκία.

Είτε το αποδέχονται φίλοι και εχθροί είτε όχι, στο δεύτερο ήμισυ του εικοστού αιώνα η εκκαθάριση της Κωνσταντινουπολίτικης Κοινότητας είναι, από κοινωνιολογικής άποψης και ως προς την Διεθνή Νομολογία και ως προς την ουσία, μία πραγματικότητα.

* Για περαιτέρω πληροφορίες δείτε:

Βακαλόπουλου, Κωνσταντίνου Α., Ιστορία του Βόρειου Ελληνισμού. Θράκη, Εκδόσεις Αδελφών Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη 1993

Βρυώνη, Σπύρου, Ο μηχανισμός της καταστροφής, Εκδόσεις Εστία, Αθήνα 2007

Ιωαννίδη, Χρίστου Π., Νεο-Οθωμανικός Ιμπεριαλισμός,

Εκδόσεις Καρατζάς / Τροχαλία, Αθήνα 1995

Σαρρή Νεοκλή, Η άλλη πλευρά, τόμος δεύτερος – βιβλίο Α΄,

Εκδόσεις Γραμμή, Αθήνα 1982

Σύλλογος Ιμβρίων – Κωνσταντινουπολιτών – Τενεδίων και Ανατολικοθρακών Θράκης, Οι παραβιάσεις της Συνθήκης της Λωζάνης (β΄ έκδοση), Κομοτηνή 1993