Για να θεραπευθεί ο Έμπολα θα χρειαστεί περισσότερα από ένα χάπι. Τι πρέπει να κάνει το Κονγκό για να αποτρέψει μελλοντικές επιδημίες.

Υγειονομικός εργαζόμενος στην Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό
 γεμίζει μια σύριγγα με το εμβόλιο Ebola. Reuters / Baz Ratner

 Για να θεραπευθεί ο Έμπολα θα χρειαστεί περισσότερα από ένα χάπι.
Τι πρέπει να κάνει το Κονγκό για να αποτρέψει μελλοντικές επιδημίες.

Κατά την διάρκεια των τελευταίων 12 μηνών, περισσότεροι από 2.000 ασθενείς από Ebola έχουν πεθάνει στο ανατολικό Κονγκό, μια περιοχή που έχει βασανιστεί από περιοδική αστάθεια τις τελευταίες δύο δεκαετίες. Αυτή η επιδημία Ebola είναι η δεύτερη πιο θανατηφόρα στην ιστορία, που επισκιάζεται μόνο από εκείνη που στοίχισε περισσότερες από 11.000 ζωές στην Δυτική Αφρική μεταξύ 2014 και 2016.

Δύο πειραματικά φάρμακα που χρησιμοποιούνται για την θεραπεία του ιού Ebola στην Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό αποδίδουν, λένε οι ιατρικοί ερευνητές [1]. Τα μολυσμένα άτομα που έλαβαν τα φάρμακα ως μέρος μιας δοκιμής επέζησαν με ποσοστά 66%-71%, σε σύγκριση με το 30% για εκείνους που δεν εμβολιάστηκαν και δεν έλαβαν φάρμακα. Το 90% των ασθενών που έλαβαν θεραπεία εντός των πρώτων ημερών που εμφάνισαν συμπτώματα, επέζησαν. Αυτές οι θεραπείες έχουν την δυνατότητα να μετατρέψουν τον Ebola από μια σχεδόν βέβαιη θανατική ποινή, σε μια δύσκολη αλλά επιβιώσιμη ασθένεια.

Το Κονγκό [2], ιδιαίτερα, θα επωφεληθεί. Η χώρα έχει βιώσει δέκα επιδημίες Ebola από το 1976 και οι υγειονομικές Αρχές της είναι έμπειρες στην αναγνώριση και την απομόνωση μολυσμένων ατόμων, στον εντοπισμό και την παρακολούθηση δικτύων έκθεσης, και στον έλεγχο της εξάπλωσης του ιού. Όμως, όπως έδειξε η σημερινή εστία στην ανατολική επαρχία North Kivu, κανένα μέγεθος ιατρικής ετοιμότητας δεν μπορεί να ξεπεράσει τις δυσκολίες για την καταπολέμηση μιας επιδημίας υπό συνθήκες ανασφάλειας.

Κατά την διάρκεια των τελευταίων 12 μηνών, περισσότεροι από 2.000 ασθενείς από Ebola έχουν πεθάνει [3] στο ανατολικό Κονγκό, μια περιοχή που έχει βασανιστεί από περιοδική αστάθεια τις τελευταίες δύο δεκαετίες. Αυτή η επιδημία Ebola είναι η δεύτερη πιο θανατηφόρα στην ιστορία, που επισκιάζεται μόνο από εκείνη που στοίχισε περισσότερες από 11.000 ζωές στην Δυτική Αφρική μεταξύ 2014 και 2016. Και ο ιός συνεχίζει να εξαπλώνεται: Οι εργαζόμενοι στον τομέα της υγείας επιβεβαιώνουν κατά μέσο όρο 81 νέες περιπτώσεις κάθε εβδομάδα, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας.

Το Υπουργείο Υγείας του Κονγκό και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας ηγήθηκαν της διεθνούς αντίδρασης στο ξέσπασμα [της νόσου], και τα μέτρα τους αποδείχθηκαν όλο και πιο αποτελεσματικά. Αλλά οι νέες θεραπείες φαρμάκων δεν μπορούν να σταματήσουν αυτήν ή οποιαδήποτε μελλοντική επιδημία. Η εξάλειψη του Έμπολα στο Κονγκό θα απαιτήσει την οικοδόμηση εμπιστοσύνης μεταξύ των Κονγκολέζων και την συνεργασία με τις κοινοτικές οργανώσεις, προκειμένου να προσεγγίσουν τους ευάλωτους πληθυσμούς και να ξεπεράσουν τα ζητήματα διακυβέρνησης.

ΕΝΑ ΑΠΟΘΑΡΡΥΝΤΙΚΟ «ΣΗΜΕΙΟ ΜΗΔΕΝ»

Το Βόρειο Κίβου βρίσκεται στην πιο ανατολική άκρη του Κονγκό, κατά μήκος των συνόρων με την Ουγκάντα και την Ρουάντα. Η περιοχή ήταν το επίκεντρο δύο μεγάλων πολέμων που προσέλκυσαν πολλούς γείτονες του Κονγκό στα τέλη της δεκαετίας του 1990 και στα πρώτα χρόνια του 2000. Ένας ειρηνευτικός διακανονισμός το 2002 τερμάτισε επισήμως αυτές τις συγκρούσεις αλλά απέτυχε να αντιμετωπίσει τις τοπικές διαμάχες για τα δικαιώματα επί της γης και της ιθαγένειας στην περιοχή, οπότε το Κίβου παραμένει γεμάτο βία. Σύμφωνα με ερευνητές του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης, περίπου 130 ένοπλες ομάδες [4] δραστηριοποιούνται σήμερα μόνο στις επαρχίες του Βόρειου και του Νότου Kivu. Ο αριθμός και η φύση των ομάδων αυτών αλλάζουν διαρκώς, αλλά αποτελούν μέρος της ανασφάλειας [5] που συνεχίστηκε μετά την έναρξη των πολέμων το 1996.

Μια μαχητική ομάδα που ονομάζεται Συμμαχικές Δημοκρατικές Δυνάμεις (Allied Democratic Forces, ADF) θέτει ένα ιδιαίτερα μεγάλο πρόβλημα για τους μαχητές του Ebola. Ενεργώντας στην περιοχή Beni του Βόρειου Κίβου, η οποία δέχθηκε το πιο έντονο πλήγμα από την εκδήλωση [της νόσου], η ADF τρομοκρατεί τους πολίτες μέσω δολοφονιών και λεηλασιών. Μαζί με άλλες ένοπλες ομάδες όπως η Mai Mai Mazembe -μια συμμαχία των πολιτοφυλακών στην περιοχή- η ADF βοήθησε να γίνει η Μπενί μια από τις πιο βίαιες περιοχές στο Κονγκό, όπου εκτιμάται ότι λαμβάνει χώρα το 31% όλων των πολιτικών δολοφονιών στην περιοχή.

Η βία έχει περιορίσει αυστηρά την αντίδραση στον Ebola. Για να περιοριστεί η επιδημία, οι εργαζόμενοι στον τομέα της υγείας πρέπει να μπορούν να κινηθούν γρήγορα για τον εντοπισμό λοιμώξεων, να απομονώσουν τους ασθενείς σε ασφαλείς ιατρικές εγκαταστάσεις και να ανιχνεύσουν τις επαφές των ασθενών. Οι μαχητές [του Έμπολα] πρέπει επίσης να μεταφέρουν εξοπλισμό, φάρμακα και εμβόλια στις πληγείσες περιοχές. Όλα αυτά τα καθήκοντα περιπλέκονται από τις ένοπλες ομάδες, οι οποίες διατηρούν οδοφράγματα για να συλλέγουν δωροδοκίες, επιτίθενται σε ιατρικές εγκαταστάσεις για να λαφυραγωγούν φάρμακα και άλλες προμήθειες, και απαγάγουν ανθρώπους που ταξιδεύουν στις περιοχές που ελέγχουν.

Ταυτόχρονα, η ανασφάλεια έχει επιταχύνει την εξάπλωση της νόσου. Σύμφωνα με το Κέντρο Παρακολούθησης Εσωτερικών Μετακινήσεων, μια εδρεύουσα στην Γενεύη ομάδα η οποία παρακολουθεί ανθρώπους που εγκαταλείπουν τα σπίτια τους αλλά παραμένουν στην χώρα τους, περισσότερα από τρία εκατομμύρια [6] Κονγκολέζοι εκτοπίζονται σήμερα λόγω συγκρούσεων και 1,8 εκατομμύρια εκτοπίστηκαν πρόσφατα, μόνο μέσα στο 2018. Άλλοι 850.000 [7] Κονγκολέζοι είναι πρόσφυγες σε άλλες αφρικανικές χώρες, σύμφωνα με τα Ηνωμένα Έθνη. Όλες αυτές οι μετακινήσεις αυξάνουν τον κίνδυνο μετάδοσης του Ebola και διογκώνουν τις δυσκολίες που συναντούν οι εργαζόμενοι της υγειονομικής περίθαλψης στον καθορισμό του ποιος μπορεί να έχει έρθει σε επαφή με τον ιό. Εάν κάποιος που έχει μολυνθεί με τον Έμπολα είναι μεταξύ εκείνων που διασχίζουν τα σύνορα σε στρατόπεδα προσφύγων ή σε οικογένειες και φίλους σε απομακρυσμένες πόλεις, οι υγειονομικές Αρχές θα το έβρισκαν πολύ δύσκολο να τους βρουν πριν εκθέσουν άλλους στην ασθένεια. Και επειδή τα συμπτώματα χρειάζονται έως και τρεις εβδομάδες για να παρουσιαστούν, κάποιος που έχει μολυνθεί με τον ιό, μπορεί να ταξιδέψει εύκολα, να αρρωστήσει και να μολύνει άλλους. Ακριβώς ένα τέτοιο σενάριο ξεδιπλώθηκε τον Ιούλιο [8] όταν ένας πάστορας που είχε πραγματοποιήσει θεραπευτικές υπηρεσίες στο Butembo -μια πόλη με πολλά κρούσματα Ebola- πήρε λεωφορείο για την Γκόμα, και κατόπιν αρρώστησε από την ασθένεια. Οι Αρχές έχουν παρακολουθήσει τους συνεπιβάτες στο λεωφορείο του για να αποτρέψουν την περαιτέρω εξάπλωση της νόσου.

Εάν οι σημερινοί ιατροί επιτύχουν στο Βόρειο Κίβου, θα έχουν βελτιώσει τη μακρά ιστορία αποτυχίας της κυβέρνησης -μια ιστορία που κάνει την δουλειά των εργαζομένων στον τομέα της υγείας όλο και πιο δύσκολη. Για σχεδόν 25 χρόνια, η κυβέρνηση του Κονγκό παρέλειψε να προσφέρει βασικές δημόσιες υπηρεσίες στην περιοχή. Οι περισσότεροι απλοί πολίτες έχουν καταλήξει να περιμένουν λίγα εκτός από διαφθορά, αναποτελεσματικότητα και βία από τους δημόσιους αξιωματούχους, οπότε δεν εμπιστεύονται τίποτα από όσα λέει η κυβέρνηση, μεταξύ άλλων και για τον Έμπολα. Ως αποτέλεσμα, οι Κονγκολέζοι δεν πηγαίνουν τα μέλη της οικογένειάς τους που έχουν συμπτώματα στα κέντρα υγείας, κρύβουν τους ασθενείς στα σπίτια τους για να αποφύγουν την ανίχνευση, και ακολουθούν παραδοσιακές ταφικές τελετές χωρίς να ενημερώσουν τις κρατικές Αρχές. Όλες αυτές οι δραστηριότητες εκθέτουν τους ίδιους και εκείνους που φροντίζουν τους αρρώστους στην μόλυνση, προκαλώντας έτσι την ραγδαία αύξηση του αριθμού των περιπτώσεων.

Οι Κονγκολέζοι είναι εξίσου δυσαρεστημένοι με διεθνείς δρώντες, συμπεριλαμβανομένων των υπηρεσιών βοήθειας, των μη κυβερνητικών οργανώσεων (ΜΚΟ) και των Ηνωμένων Εθνών. Οι ανησυχίες του Κονγκό σχετικά με το τι απεργάζονται οι ξένοι εργαζόμενοι στην βοήθεια είναι εύκολο να απορριφθούν ως θεωρίες συνωμοσίας (ψευδείς φήμες [9] περιλαμβάνουν τον ισχυρισμό ότι στους ασθενείς εγχέεται η νόσος). Αλλά αυτές οι υποψίες αναδύονται από τη μακρά εμπειρία ξένων που λένε ένα πράγμα και κάνουν κάτι άλλο. Οι Βέλγοι λεηλάτησαν τους φυσικούς πόρους του Κονγκό με το πρόσχημα μιας «εκπολιτιστικής αποστολής». Η CIA υποστήριξε (αν όχι διέπραξε στην πραγματικότητα) την δολοφονία του πρώτου πρωθυπουργού της χώρας μετά την ανεξαρτησία της. Και η Ρουάντα και η Ουγκάντα έχουν επανειλημμένα εισβάλει για την υποστήριξη των επαναστατικών κινημάτων, ενώ η μεγαλύτερη ειρηνευτική αποστολή του ΟΗΕ στον κόσμο δεν έχει κάνει τίποτα για να φέρει πραγματικά την ειρήνη. Λαμβάνοντας υπόψη την ιστορία, δεν μπορεί κανείς να κατηγορήσει τους Κονγκολέζους για την επιφυλακτικότητά τους έναντι των ξένων.

Δείτε, λοιπόν, τις ασυνήθιστες προφυλάξεις ασφαλείας που έλαβαν οι μαχητές κατά του Ebola. Δεκάδες άρρωστοι μπαίνουν σε νοσοκομεία, όπου ξένοι κρατούν τους ασθενείς μακριά από τα μάτια των οικογενειών και των φίλων τους, και λίγοι δεν επιστρέφουν ποτέ. Στις οικογένειες λένε ότι αυτοί οι άνθρωποι έχουν πεθάνει, αλλά το σώμα τους δεν παραδίδεται ποτέ. Όλα όσα συμβαίνουν είναι ένα μυστήριο, έτσι οι φήμες γεμίζουν το κενό. Το ότι ομάδες θυμωμένων, φοβισμένων πολιτών έχουν επιτεθεί σε κέντρα θεραπείας Ebola δεν προκαλεί έκπληξη υπό τις συγκεκριμένες συνθήκες.

ΠΡΟΣ ΜΙΑ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ

Παρά τα εμπόδια και τις παρεξηγήσεις, υπάρχουν πολλά υποσχόμενα σημάδια ότι η επιδημία αυτή μπορεί να τεθεί υπό έλεγχο. Το νέο εμβόλιο κατά του Ebola έχει προφυλάξει τους περισσότερους εργαζόμενους στον τομέα της υγείας από το να κολλήσουν την ασθένεια από τους ασθενείς τους. Και παρόλο που η κυβέρνηση του Κονγκό είναι αδύναμη, τα προγράμματα αντιμετώπισης και εμβολιασμού Ebola δεν είναι. Στο Κονγκό και στις γειτονικές χώρες, εκτεταμένα προγράμματα εμβολιασμού που διεξάγονται από το κράτος και από εταίρους ΜΚΟ βρίσκονται σε εξέλιξη από την έναρξη της επιδημίας. Ενώ μεμονωμένες περιπτώσεις ξέσπασαν στο Γκόμα και πέρα από τα σύνορα με την Ουγκάντα, οι υγειονομικοί υπάλληλοι τις απομόνωσαν γρήγορα και δεν υπήρξαν μεγάλες εστίες πέρα από το βόρειο Βόρειο Κίβου.

Η μεγάλη αδυναμία του Κονγκολέζικου κράτους παρέχει άλλον έναν λόγο ελπίδας. Επειδή η κυβέρνηση ήταν τόσο δυσλειτουργική και για τόσο πολύ καιρό, οι προτεσταντικές και καθολικές εκκλησίες λειτουργούν ένα μεγάλο μέρος του συστήματος δημόσιας υγείας της χώρας και διαχειρίζονται τα περισσότερα δημόσια νοσοκομεία και κλινικές. Στο πλαίσιο του συστήματος αυτού, οι εγκαταστάσεις υγείας που λειτουργούν από την εκκλησία αποτελούν μέρος του συστήματος δημόσιας υγείας, για το οποίο οι ΜΚΟ συμβάλλουν στην χρηματοδότηση και στην εφαρμογή προγραμμάτων.

Οι υγειονομικές Αρχές των εκκλησιών βρίσκονται στην πρώτη γραμμή των προσπαθειών εμβολιασμού, πρόληψης και θεραπείας του Ebola. Ο ρόλος τους έχει σημασία γιατί οι εκκλησίες ήταν μεταξύ των λίγων κοινωνικών θεσμών που επιβίωσαν μετά την κατάρρευση του κράτους: Ενώ η κυβέρνηση, η οικονομία, ο στρατός και σχεδόν όλοι οι άλλοι έπαψαν να λειτουργούν ως όργανα δημόσιου συμφέροντος, τα θρησκευτικά ιδρύματα επέζησαν. Σχεδόν κάθε Κονγκολέζος είναι μέλος μιας εκκλησίας ή τζαμιού, στο οποίο οι πιστοί αναζητούν ηγεσία και πληροφορίες.

Για να αξιοποιήσουν στο έπακρο τα ισχυρά θρησκευτικά δίκτυα και τα υψηλά επίπεδα εμπιστοσύνης που έχουν οι Κονγκολέζοι σε αυτά, οι μαχητές του Έμπολα πρέπει να συνεργαστούν στενότερα με τους θρησκευτικούς ηγέτες, ειδικά για να διαδώσουν πληροφορίες σχετικά με τα πρόωρα συμπτώματα του Ebola και την αποτελεσματική θεραπεία. Οι μαχητές του Ebola πρέπει να παρέχουν τακτικές ενημερώσεις στους ιερείς και τους ιμάμηδες και να τους ενθαρρύνουν να ενσωματώσουν τις πληροφορίες για τον Ebola στις εβδομαδιαίες λειτουργίες. Οι μαχητές [του Έμπολα] θα πρέπει επίσης να συνεργαστούν με θρησκευτικούς ηγέτες για την ανάπτυξη εναλλακτικών τελετουργιών που θα επιτρέψουν στις οικογένειες να τιμούν τους [νεκρούς] αγαπημένους τους και θα εμποδίζουν την εξάπλωση του Έμπολα.

Παιδιά κοιτάζουν μια πινακίδα που παρέχει πληροφορίες για τον Έμπολα στην ανατολική Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, τον Αύγουστο του 2019. Reuters / Baz Ratner

Οι εκκλησίες δεν είναι οι μόνοι προμαχώνες της εμπιστοσύνης του κοινού. Οι μαχητές [του Έμπολα] πρέπει να προσελκύσουν την βοήθεια των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών του Κονγκό και των τοπικών ΜΚΟ όπως η HOLD-DRC της Goma [10] για την διάδοση πληροφοριών, την απάντηση σε ερωτήσεις και την καθησύχαση των φόβων. Αυτές και άλλες αξιόπιστες βασισμένες στις κοινότητες οργανώσεις [11] απολαμβάνουν υψηλά επίπεδα εμπιστοσύνης. Οι εκπρόσωποί τους μιλούν τις τοπικές γλώσσες και μπορούν να επικοινωνούν με πληροφορίες σωτήριες για την ζωή, με πολιτιστικά ευαίσθητους τρόπους.

Οι τοπικές ΜΚΟ μπορούν ακόμη και να βοηθήσουν τους μαχητές του Έμπολα να περιορίσουν τη νόσο μεταξύ των μεταναστών που διαφεύγουν από την βία. Οι μαχητές [του Έμπολα] λειτουργούν επί του παρόντος θέσεις παρακολούθησης της υγείας κατά μήκος μεγάλων δρόμων και στα στρατόπεδα προσφύγων. Αυτά είναι απαραίτητα αλλά όχι επαρκή. Οι τοπικές ΜΚΟ μπορούν να βοηθήσουν στην εξεύρεση δυνητικά μολυσμένων ανθρώπων σε αστικές περιοχές που φιλοξενούν μεγάλο αριθμό μη καταγεγραμμένων, εκτοπισμένων Κονγκολέζων. Δωρητές θα πρέπει να χρηματοδοτούν και να εκπαιδεύουν ηγέτες σε αυτά τα αστικά κέντρα για να προσεγγίσουν τους εκτοπισμένους, στις γλώσσες που μιλούν οι μετανάστες.

Κατά την διάρκεια της επιδημίας Ebola την περίοδο 2014-2016 στην Δυτική Αφρική, η εμπιστοσύνη ήταν ουσιώδους σημασίας. Μια απλή καινοτομία -η χρήση διαφανών τεντών απομόνωσης που επιτρέπουν στα μέλη της οικογένειας να βλέπουν και να επισκέπτονται τα μολυσμένα μέλη της οικογένειάς τους- βοήθησε να διαλυθούν οι φήμες και καθησύχασαν τους φόβους. Οι εργαζόμενοι στον τομέα της υγείας στο Κονγκό πρέπει να αξιοποιήσουν στο έπακρο τα διδάγματα που απέκτησαν οι συνάδελφοί τους από την τελευταία επιδημία [12].

Η πορεία στο ανατολικό Κονγκό είναι θετική, αλλά το αποτέλεσμα δεν θα εξαρτηθεί μόνο από την ελπίδα που προσφέρουν τα νέα φάρμακα. Η στενή συνεργασία με τα θρησκευτικά ιδρύματα και τις κοινοτικές οργανώσεις, η εξεύρεση καινοτόμων λύσεων και η οικοδόμηση εμπιστοσύνης στον πληθυσμό θα επιτρέψουν τελικά στους μαχητές του Ebola να νικήσουν τον ιό στο ανατολικό Κονγκό. Όμως, δεδομένων των δύσκολων προκλήσεων που αντιμετωπίζουν όσοι εμπλέκονται στην καταπολέμηση του Έμπολα -ένα εξαιρετικά ανασφαλές περιβάλλον, μετακινήσεις του πληθυσμού και υψηλά επίπεδα δυσπιστίας- θα είναι μια ανηφορική μάχη.

Στα αγγλικά:  

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.nytimes.com/2019/08/12/health/ebola-outbreak-cure.html
[2] https://www.foreignaffairs.com/articles/democratic-republic-congo/2018-0...
[3] https://www.bbc.com/news/world-africa-49521739
[4] https://kivusecurity.nyc3.digitaloceanspaces.com/reports/28/KST%20biannu...
[5] https://www.foreignaffairs.com/articles/democratic-republic-congo/2013-0...
[6] http://www.internal-displacement.org/countries/democratic-republic-of-th...
[7] https://www.unhcr.org/en-us/dr-congo-emergency.html
[8] https://www.france24.com/en/20190716-dr-congo-urges-calm-after-first-cas...
[9] https://www.nbcnews.com/news/world/congo-s-ebola-response-threatened-con...
[10] https://www.actforcongo.org/hold-drc
[11] http://www.easterncongo.org/about/publications/cbo-database
[12] https://www.foreignaffairs.com/articles/west-africa/2015-08-18/ebolas-le...

Laura Seay,
 επίκουρη καθηγήτρια Διακυβέρνησης στο Colby College.


5/9/2019


   ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ - ΣΧΕΤΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ