Το σύμπαν, το κολύμπι, και η συγγνώμη...

  

Το σύμπαν, το κολύμπι, 
και η συγγνώμη...

'Οσο χρόνο κι αν έχασες μέσα στον «συμπαντικό υπολογιστή» που ονομάζεται «κόσμος», πρέπει να κοιτάξεις από το παράθυρο τη λίμνη, να συγχωρήσεις τον εαυτό σου και να τραβήξεις μπροστά, συμβουλεύει ο Γουάινμπεργκ.

Είναι το σύμπαν υπολογιστής; Ποιο είναι το τίμημα της δόξας; Και ποιες είναι οι τρεις απλές συμβουλές που μπορεί να δώσει ένας νομπελίστας φυσικής στον καθένα από εμάς; Ολα αυτά και αρκετά άλλα θα μπορέσει να ανακαλύψει ο αναγνώστης στο βιβλίο «Σκέψεις με θέα τη λίμνη» του Στίβεν Γουάινμπεργκ. Ισως ο σπουδαιότερος θεωρητικός φυσικός εν ζωή, καθηγητής στο Χάρβαρντ, στο Κολούμπια, στο Μπέρκλεϊ, στο MIT και τα τελευταία χρόνια στο πανεπιστήμιο του Τέξας, γεννήθηκε το 1933 και τιμήθηκε με το Νομπέλ το 1979 για την εργασία του «για την ενοποίηση της ασθενούς και της ηλεκτρομαγνητικής δύναμης μέσω της ιδέας της ρήξης συμμετρίας», όπως αναφέρεται στο οπισθόφυλλο της καλαίσθητης έκδοσης.

Επειδή είναι πολύ δύσκολο να εξηγήσουμε με απλά λόγια τη «ρήξη συμμετρίας», ίσως πρέπει να αρκεστούμε στο γεγονός ότι η εργασία αυτή ήταν μια πολύ σημαντική συμβολή στην εν εξελίξει προσπάθεια για την κατανόηση του μικρόκοσμου, εκεί όπου εκδηλώνονται φαινόμενα που δεν μπορούν να εξηγηθούν από την κλασική φυσική. Από το παράθυρο του γραφείου του Γουάινμπεργκ φαίνεται η λίμνη Οστιν, στο Τέξας, και το συγκεκριμένο βιβλίο του, που κυκλοφόρησε στα αγγλικά το 2008, αποτελεί συλλογή κειμένων που έγραψε με θέα τη λίμνη και τα οποία δημοσιεύθηκαν κυρίως στην επιθεώρηση New York Review of Books.

Είναι, λοιπόν, το σύμπαν υπολογιστής; Η ιδέα αναπτύσσεται στο κεφάλαιο 9, το οποίο αναφέρεται στην προσέγγιση της πολυπλοκότητας του Στίβεν Γούλφραμ την οποία ανέπτυξε στο βιβλίο του «A new kind of science» (2002). Ο Γουάινμπεργκ γράφει ότι στο βιβλίο αυτό ο Γούλφραμ υποστηρίζει ότι το σύμπαν είναι ένας μεγάλος υπολογιστής και άρα... δεν έχει νόημα να ψάχνουμε το νόημα στα κβάντα. Η πολυπλοκότητα δεν παράγεται παρά από την απλότητα, μέσα από την επαναληψιμότητα απλών διαδικασιών, ακριβώς όπως γίνεται μέσα σε έναν υπολογιστή. Ο Γουάινμπεργκ, μέσα από μια εκπληκτική συλλογιστική, μοιάζει να συμφωνεί με την ιδέα της απλότητας ως θεμελιώδες χαρακτηριστικό του σύμπαντος, αλλά διατηρεί επιφυλάξεις για την ιδέα ότι ζούμε μέσα στα κυκλώματα ενός υπολογιστή. Ωστόσο, επειδή το θέμα έχει απασχολήσει συχνά φιλοσόφους και επιστήμονες, αξίζει να σημειωθεί ότι, όπως έχει κατ’ επανάληψη λεχθεί, το ενδεχόμενο να ζούμε μέσα σε έναν υπολογιστή δεν μπορεί να επιβεβαιωθεί, αλλά ούτε έχει καταστεί ποτέ εφικτό να αποκλειστεί...

Η έννοια της δόξας

Είτε ζούμε είτε όχι μέσα σε ένα βαθύ και ανεξιχνίαστο matrix, που μόνο ελάχιστοι μυημένοι μπορούν απλώς να συλλάβουν, εκείνο που είναι βέβαιο είναι ότι το θεμελιώδες κίνητρο των ανθρώπινων πράξεων είναι η έννοια της δόξας. Στο κεφάλαιο 12 ο Γουάινμπεργκ αναλύει το λεγόμενο «τίμημα της δόξας». Με μια έκλυση ευφυούς ενέργειας που σαστίζει τον αναγνώστη, ο Γουάινμπεργκ εξηγεί ότι στο πεδίο των αμυντικών εξοπλισμών και των πολέμων θα μπορούσαν να είχαν ληφθεί καλύτερες αποφάσεις που να απέτρεπαν σε εντυπωσιακό βαθμό πολλούς από τους κινδύνους που οδηγούν σε συγκρούσεις. Αλλά η αιτία που αυτό δεν γίνεται και που εξακολουθούν οι κυβερνήσεις να λαμβάνουν λανθασμένες αποφάσεις και να καταβάλλουν υπέρογκες δαπάνες σε λάθος αμυντικά συστήματα είναι... το τίμημα της δόξας. Οι συγκρούσεις και οι πόλεμοι εξασφαλίζουν στον άνθρωπο τη δόξα, την οποία στερείται αν εργαστεί ολόψυχα για την εξάλειψη των κινδύνων. Τι είναι, λοιπόν, προτιμότερο για τον άνθρωπο, τι είναι αυτό που τον ολοκληρώνει; Να δοξάζεται μέσα στην ανελέητη καταστροφή ή να παραμένει άσημος μέσα σε μια πληκτική και αδιατάρακτη ειρήνη που με κόπο εργάζεται για να διατηρεί; Μα φυσικά το πρώτο, χωρίς αμφιβολία.

Και φτάνουμε στις τρεις πολύτιμες συμβουλές του Γουάινμπεργκ, βγαλμένες μέσα από τη δική του διαδρομή, που με τις κατάλληλες στοχαστικές προσαρμογές, μπορεί κανείς να ακολουθήσει στη ζωή του, όποιο κι αν είναι το επάγγελμά του. Οταν ο φυσικός ήταν πρωτοετής φοιτητής ήταν ιδιαίτερα αγχωμένος, γιατί διαπίστωσε ότι υπάρχουν άπειρα βιβλία που πρέπει να διαβάσει για να συμπληρώσει τις γνώσεις του. Τότε ένας καθηγητής στον οποίο εξομολογήθηκε την ανησυχία του παρενέβη και τον συμβούλευσε να αρχίσει να κάνει έρευνα και στην πορεία θα μάθει ό,τι είναι απαραίτητο να μάθει. Και αυτό έκανε. Κατάλαβε λοιπόν ότι το μοναδικό δίλημμα όταν ξεκινάς είναι «ή κολυμπάς ή βουλιάζεις». Κανένας δεν γνωρίζει τα πάντα, ούτε είναι απαραίτητο να τα γνωρίζει. Πρέπει απλώς να ξεκινήσει το κολύμπι και θα μαθαίνει καθώς προχωράει. Αν περιμένει να μάθει το τέλειο κολύμπι χωρίς να κολυμπάει, τότε θα βουλιάξει.

Η δεύτερη συμβουλή είναι: «Να επιδιώκετε το χάος γιατί εκεί βρίσκεται όλη η δράση». Αν ασχολείστε μόνο με όσα είναι γνωστά, τότε δεν θα έχετε την ευκαιρία για δημιουργικό έργο. Οι ευκαιρίες για δημιουργία βρίσκονται στο χάος, εκεί όπου πολλά πράγματα παραμένουν άγνωστα. Και η τρίτη συμβουλή; Ο Γουάινμπεργκ λέει ότι η τρίτη συμβουλή είναι η πιο δύσκολη. Είναι να μπορείς να συγχωρήσεις τον εαυτό σου για τον χαμένο χρόνο. Για τον χρόνο που έχασες σε λάθος ανθρώπους, σε λάθος έρευνες, σε λάθος επιλογές. Οσο χρόνο κι αν έχασες μέσα στον «συμπαντικό υπολογιστή» που ονομάζεται «κόσμος», πρέπει να κοιτάξεις από το παράθυρο τη λίμνη, να συγχωρήσεις τον εαυτό σου και να τραβήξεις μπροστά.


ΣΤΙΒΕΝ ΓΟΥΑΪΝΜΠΕΡΓΚ: Σκέψεις με θέα τη λίμνη.
Μετάφραση: Αιμιλία-Αλεξάνδρα Κρητικού,
επιστημονική επιμέλεια: Νίκος Ρομποτής, εκδόσεις  Ροπή, 2019, σελ. 336




23/9/2019