Η επιτήδευση της λιβανέζικης νεωτερικότητας.




Η επιτήδευση της λιβανέζικης νεωτερικότητας.

Η Βυρηττός, που αρχικά είχε σχεδιαστεί να έχει τη μορφή ενός νέου Μανχάταν, υπόδειγμα νεωτερικότητας με φαντασιώσεις, υπέστη την επίδραση της κερδοσκοπίας των κατασκευαστικών εταιρειών και των αντιστάσεων σ' αυτήν. Τα στίγματα αυτής της «νεωτερικότητας» είναι ήδη ορατά, οξύνοντας τα παράδοξα μιας πόλης που, όπως η χώρα, αναζητά ακόμη την ταυτότητά της.

Το 2001 ο Λίβανος μπαίνει σε μια «χρυσή εποχή», την εποχή της «νεωτερικότητας». Οι πληγές του πολέμου κλείνουν σιγά - σιγά και ο πρωθυπουργός Ραφίκ Χαρίρι (πατέρας του παραιτηθέντος Σαάντ) οδηγεί την οικονομία στην ανάκαμψη, κυρίως μέσω ξένης βοήθειας. Από τότε, όμως, κάποιοι διέβλεπαν ότι δεν πρόκειται παρά για ένα επιχρυσωμένο εξωτερικό περίβλημα.

Η αποκατάσταση του κέντρου της Βηρυττού ήταν το κεντρικό σημείο ενδιαφέροντος της λιβανέζικης ανοικοδόμησης. Ενώ αρχικά είχε σχεδιαστεί να έχει τη μορφή ενός νέου Μανχάταν, υπόδειγμα νεωτερικότητας με φαντασιώσεις, υπέστη την επίδραση της κερδοσκοπίας των κατασκευαστικών εταιρειών και των αντιστάσεων σ' αυτήν.

Τα στίγματα αυτής της «νεωτερικότητας» είναι ήδη ορατά, οξύνοντας τα παράδοξα μιας πόλης που, όπως η χώρα, αναζητά ακόμη την ταυτότητά της. Ο αερολιμένας είχε σχεδιαστεί σύμφωνα με τις απρόσωπες διεθνείς προδιαγραφές, αλλά οι διάδρομοι διεκδικούν τους αμμόλοφους από τα τσιμεντένια σπίτια που έχουν στοιβαχτεί στα νότια προάστια κατά τη διάρκεια των διαδοχικών εξόδων του πληθυσμού. Οι στενοί δρόμοι των συνοικιών είναι αφόρητα στόμια συμφόρησης για την ημερήσια κυκλοφορία στις μεγάλες αρτηρίες που έχουν χαραχθεί στο σώμα της πόλης, σε μια χώρα που περιφρονεί τα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς, όπου υπολογίζεται ότι υπάρχει ένα όχημα ανά δύο κατοίκους. Τα εμπορικά κέντρα με τα αμέτρητα υπαίθρια καφέ φεύγουν κι έρχονται στη μόδα με τον ίδιο ρυθμό, ενώ οι επιχειρήσεις επιδιώκουν διείσδυση στην αγορά με θολά συνθήματα.

Ένα «πολυκατάστημα» -που έχει οικοδομηθεί σε συνεργασία με την BHV-Monoprix- στο μέσο πλούσιων κατοικιών και ξενοδοχείων πολυτελείας σε μία από τις νότιες εισόδους της πόλης δείχνει πώς εισέβαλαν παροδικές καταναλωτικές μόδες οι οποίες τοποθετούν το αυτοκίνητο στο κέντρο της εμπορικής διανομής, σύμφωνα με την εικόνα των υπεραγορών των βιομηχανικών χωρών που έχουν κατασκευαστεί στις εξόδους των αυτοκινητοδρόμων. Αυτή η μορφή διανομής επιδιώκει να ανταγωνιστεί τα εμπορικά καταστήματα της γειτονιάς μεσογειακού τύπου που αντιστέκονται στις παραδοσιακές συνοικίες. Χωρίς πατίνα, τα κτήρια υβριδικού στιλ, που αμφιταλαντεύεται ανάμεσα στον νεοτοσκανικό και τον νεοαποικιακό ρυθμό δημιουργούν ένα ψεύτικο περιβάλλον στο μέσο εργοταξίων οικοδομών και αρχαιολογικών ανασκαφών. Το κτήριο του ΟΗΕ, από γυαλί και ατσάλι, φιλοξενεί εκδηλώσεις όλων των ειδών που θέλουν να εκφράσουν τον ανανεωμένο ρόλο περιφερειακής πρωτεύουσας τον οποίο επιθυμεί η πόλη.

Ετερόδοξος οικονομολόγος, ο Καμάλ Χαμντάν εκτιμά ότι ο αισιόδοξος και πολυδιαφημισμένος από τα μέσα ενημέρωσης ενθουσιασμός για μια ανάπτυξη χωρίς όρια είχε οδηγήσει τους υπεύθυνους της ανοικοδόμησης «στο να θέσουν μαξιμαλιστικούς στόχους, κυρίως τον διπλασιασμό του ακαθάριστου εθνικού προϊόντος (ΑΕΠ) ανά κάτοικο σε μια δεκαετία, ενώ μια έκθεση της κυβέρνησης αναγνώριζε ότι αυτός ο δείκτης ήταν, στις αρχές του 1990, μικρότερος κατά 45% του δείκτη του... 1974». Αυτός ο βολονταρισμός της δεκαετίας του 1990 κατέληξε σε μια αστρονομική χρέωση (περίπου 26 δισεκατομμύρια δολάρια το 2000), που οι συνέπειές της ήρθαν να προστεθούν στις δομικές ζημιές των χρόνων της σύγκρουσης, οι οποίες επιδεινώθηκαν από την ηθελημένη και επαναλαμβανόμενη καταστροφή πολυάριθμων υποδομών (κεντρικοί ηλεκτρικοί σταθμοί, οδικά δίκτυα, γέφυρες κ.λπ.) από τους ισραηλινούς βομβαρδισμούς.

Ο Ραφίκ Χαρίρι, που ορίστηκε πάλι πρωθυπουργός μετά την εκλογική επιτυχία του το 2000, πλαισιώνεται από συμβούλους οι οποίοι έχουν εκπαιδευτεί κυρίως στα αμερικανικά πανεπιστήμια και έχουν ανατραφεί με τη νεοφιλελεύθερη ιδεολογία. Κληρονόμος μιας κατάστασης στη σφυρηλάτηση της οποίας είχε συμβάλει, βρέθηκε αντιμέτωπος μ' ένα οικονομικό κλίμα που ήταν κοντά στην καταστροφή. Η επίδραση των περιφερειακών δεσμεύσεων προκάλεσε σαφή κάμψη της ανάπτυξης (μόνο 1% το 2000 σύμφωνα με το περιοδικό «The Economist») και η εξυπηρέτηση του χρέους που είχε συναφθεί με πολύ υψηλά επιτόκια -κυρίως στην εσωτερική αγορά- στα χρόνια της «ανοικοδόμησης» απογειωνόταν. Με 3,9 δισεκατομμύρια δολάρια έλλειμμα το 2000, δηλαδή ένα ποσοστό που ισοδυναμεί με το 24% του ΑΕΠ και το 56% των δημόσιων δαπανών, ο Λίβανος είχε ταξινομηθεί στη δεύτερη θέση των περισσότερο χρεωμένων χωρών μετά τη Ζιμπάμπουε.

Ο πρωθυπουργός απηύθυνε έκκληση για διεθνή βοήθεια, στην οποία η Γαλλία και η Ευρωπαϊκή Ένωση απάντησαν ευνοϊκά, προκαλώντας κυρίως υποσχέσεις για στήριξη από την πλευρά της Παγκόσμιας Τράπεζας. Χάρη στις φιλίες του στις χώρες του Κόλπου, ο Χαρίρι εξασφάλισε κάποιες καταθέσεις στην Τράπεζα του Λιβάνου. Ο στόχος που προβάλλεται είναι να αποφευχθεί η καταστροφική υποτίμηση για μια χώρα της οποίας οι μεσαίες τάξεις έχουν σφυροκοπηθεί από την πόλωση του πλούτου, την πτώση του βιοτικού επιπέδου και τη μεταναστευτική αφαίμαξη των χρόνων του πολέμου και μετά τον πόλεμο. Πρόκειται επίσης για την εξασφάλιση από θεσμικούς χρηματοδότες μακροπρόθεσμης βοήθειας με μειωμένα επιτόκια, που θα επιτρέψει την εξαγορά των εσωτερικών ομολογιακών δανείων με απαγορευτικά επιτόκια και την αναδιαπραγμάτευση του χρέους.

Η επαναβεβαίωση της υπεροχής των ιδιωτικών πανεπιστημιακών ιδρυμάτων, που είναι εξοπλισμένα με μέσα μεγάλου εύρους, στο εσωτερικό των οποίων η αμερικανοποιημένη κουλτούρα έχει ξαναβρεί ηγεμονική θέση, δημιούργησε ευνοϊκό πνευματικό περιβάλλον. Οι ελίτ, κυρίως στην οικονομία και στις υπηρεσίες, «οι οποίες στο εξής διαμορφώνονται από την παγκοσμιοποίηση», όπως επισημαίνει ο κοινωνιολόγος Ζακ Καμπαντζί, έχουν την τάση να φορέσουν, από μιμητισμό, τα κουρέλια της «νεωτερικότητας». «Σύγχρονο είναι αυτό που είναι στη μόδα» εξηγεί με χιούμορ ένας παλιός παρατηρητής των τάσεων της Βηρυττού, ο οποίος σημειώνει ότι ο ακραίος φιλελεύθερος δημοσιογράφος των «New York Times» Τόμας Φρίντμαν αποτελεί σημείο διανοητικής αναφοράς για πολλούς κύκλους της πρωτεύουσας.

Με την ιδιωτικοποίηση δημόσιων επιχειρήσεων ή επιχειρήσεων δημόσιου συμφέροντος (σταθερή τηλεφωνία, κρατικός οργανισμός καπνών, επιχείρηση ηλεκτρισμού του Λιβάνου...), η κυβέρνηση αποβλέπει σε περίπου 5 δισεκατομμύρια δολάρια, τα οποία θα χρησιμεύσουν για να μειωθεί το χρέος και να «αποκατασταθεί η εμπιστοσύνη των επενδυτών». Ο πρωθυπουργός διαβεβαιώνει «ότι οι επικερδείς επενδύσεις δεν γίνονται (...) στις σταθερές και ευημερούσες χώρες (...): οι τιμές στον Λίβανο είναι πολύ χαμηλές και ο ενημερωμένος επενδυτής είναι αυτός που αγοράζει όταν οι τιμές είναι χαμηλές γιατί υπάρχει πιθανότητα ανόδου και άρα κέρδους».

Του ειδικού απεσταλμένου μας Rudolf El - Kareh*
*Ο Rudolf El - Kareh είναι καθηγητής πανεπιστημίου σε Λίβανο, Γαλλία, Καναδά

 Monde Diplomatique  
Επιμέλεια: Θανάσης Κούτσης


11 Νοεμβρίου 2019