Μάλτα, από το «οικονομικό θαύμα» στο «κράτος μαφία».


Μάλτα, από το «οικονομικό θαύμα»
 στο «κράτος μαφία».

Μία δημοσιογράφος που ερευνούσε και κατήγγειλε τη διαφθορά δολοφονείται από έκρηξη βόμβας έξω από το σπίτι της. Η έρευνα για την δολοφονία της είναι υποτυπώδης. Οι μηχανισμοί της Δικαιοσύνης και της Αστυνομίας είναι απρόθυμοι να κινηθούν. Και στην κυβέρνηση ξεφυσάνε με ανακούφιση.

Κάθε άνθρωπος που θα ακούσει την παραπάνω περιγραφή θα σκεφτεί κατά πάσα πιθανότητα μια χώρα της Λατινικής Αμερικής. Το πολύ - πολύ, μια αντολικο-ευρωπαϊκή ή βαλκανική. Κι όμως, η χώρα της περιγραφής, όχι μόνο ανήκει στο δυτικό αξιακό και οικονομικό σύστημα, αλλά είναι και μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης και μάλιστα, του σκληρού πυρήνα της, της Ευρωζώνης.

Ο λόγος για την Μάλτα και την δημοσιογράφο Ντάφνι Καρουάνα Γκαλίζια, θύμα της πιο εμβληματικής δολοφονίας δημοσιογράφου σε ευρωπαϊκό έδαφος, με σκοπό τη φίμωσή της. Οι μόνοι που δεν τα παράτησαν ήταν η οικογένειά της. Κάθε μέλος της ξεκίνησε μια εκστρατεία σε πανευρωπαϊκό επίπεδο, με αιχμή τις δημοσιογραφικές οργανώσεις, για να αποδοθεί δικαιοσύνη και οι θύτες - με οποιαδήποτε εμπλοκή και σε κάθε πολιτικό και οικονομικό επίπεδο - να λογοδοτήσουν.

Ο αγώνας αυτός έχει αρχίσει να δείχνει τα πρώτα θετικά αποτελέσματα. Και, όπως διαπιστώνει το Spiegel, δύο χρόνια μετά τη δολοφονία της δημοσιογράφου, το τεράστιο, δύσοσμο βάθος της διαφθοράς στη Μάλτα είναι αδύνατον πλέον να αγνοηθεί.

«Όπου κι αν κοιτάξεις γύρω υπάρχουν απατεώνες»... 

«Όπου κι αν κοιτάξεις γύρω υπάρχουν απατεώνες. Η κατάσταση είναι απελπιστική». Αυτή ήταν η τελευταία ανάρτηση που έκανε η Δάφνη στο δημοφιλές blog της, στις 16 Οκτωβρίου του 2017, μόλις 24 λεπτά πριν δολοφονηθεί. Από εκείνη τη στιγμή, η ζωή της Κορίννε Βέλα, της αδελφής της Δάφνης, θα άλλαζε για πάντα. «Η Δάφνη βασικά έγινε η δουλειά μου. Δεν ασχολούμαι με τίποτε άλλο τα τελευταία δύο χρόνια, λέει στο Spiegel.

Η Γκαλιζία ήταν ήδη διάσημη στη χώρα της πολύ πριν το τραγικό τέλος της. Διαχειριζόταν ένα blog αποκαλύψεων με βάση, αλλά όχι μόνο, τα «Panama Papers». Κάποιες από τις αναρτήσεις της μετρούσαν περισσότερες από 400.000 θεάσεις, σε μια χώρα που μετρά κάτω από μισό εκατομμύριο κατοίκους. Όλοι γνώριζαν λοιπόν την Δάφνη. Κάποιοι την φοβούνταν και κάποιοι άλλοι την μισούσαν. Μέχρι θανάτου, όπως προέκυψε. «Όταν δολοφονήθηκε η Δάφνη, ορισμένοι έγραψαν στα κοινωνικά δίκτυα ότι η μάγισσα επιτέλους πήρε αυτό που της άξιζε» λέει η Βέλα.

Ενώ η επίσημη έρευνα των αρχών «σερνόταν» εξαρχής, σύσσωμη η οικογένεια της Γκαλιζία ξεκίνησε τον αγώνα της σε κάθε επίπεδο και με κάθε τρόπο: Διαμαρτυρίες στην κυβέρνηση, παρεμβάσεις στα θεσμικά ευρωπαϊκή όργανα, ομιλίες σε δημοσιογραφικά συνέδρια. Η αστυνομία συνέλαβε τρεις υπόπτους, πρώην κατάδικους, που οι θεωρούσαν ότι θα μπορούσαν να είναι υπεύθυνοι λόγω του ποινικού τους μητρώου και λόγω ενδείξεων που φάνηκαν να δείχνουν προς την κατεύθυνσή τους. Αλλά δεν υπήρχε προφανές κίνητρο. Γιατί  αυτοί οι άνθρωποι θα σκότωναν έναν δημοσιογράφο; Η Γκαλιζία δεν είχε γράψει ποτέ λέξη γι’ αυτούς. Ποιος ήθελε νεκρή μια διακεκριμένη δημοσιογράφο;

Τώρα, λίγο περισσότερο από δύο χρόνια μετά την δολοφονία, τα πράγματα ξαφνικά άρχισαν να κινούνται γρήγορα. Πριν δύο εβδομάδες συνελήφθη στο γιοτ του ο επιχειρηματίας και μέλος μιας από τις πλουσιότερες οικογένειες της Μάλτας, Γιόργκεν Φένεχ, την ώρα που, σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις, ετοιμαζόταν να εγκαταλείψει το νησί. Αυτή τη στιγμή του έχουν αποδοθεί κατηγορίες συνέργειας στην δολοφονία, με τον ίδιο να τις αρνείται, παρά τις περί του αντίθετου καταθέσεις μαρτύρων. Ωστόσο, έχει κατηγορήσει τον προσωπάρχη της κυβέρνησης, Κιθ Σέμπρι, ότι συμμετείχε στη δολοφονία. Ο Σέμπρι παραιτήθηκε την περασμένη εβδομάδα, παρότι επέμεινε ότι είναι αθώος.

Αλλά και ο πρωθυπουργός της χώρας, Τζόζεφ Μουσκάτ, ανακοίνωσε την πρόθεσή του να παραιτηθεί τον ερχόμενο Ιανουάριο. Η αντιπολίτευση του πρότεινε να μην περιμένει τόσο πολύ και να εγκαταλείψει τώρα το πρωθυπουργικό γραφείο. Την ίδια άποψη έχουν και οι διαδηλωτές που βρίσκονται σε διαρκή κινητοποίηση την τελευταία εβδομάδα, πετώντας αυγά στον πρωθυπουργό, ψεύτικα χαρτονομίσματα έξω από το κοινοβούλιο,  φωνάζοντας «μαφία», ενώ, την Δευτέρα, περίπου 40 ακτιβιστές εισέβαλαν στο κτίριο του 16ου αιώνα στο κέντρο της Βαλέτας, που στεγάζει την έδρα του πρωθυπουργού, κρατώντας τύμπανα, σφυρίχτρες, σημαίες και ντουντούκες και πραγματοποιώντας καθιστική διαμαρτυρία, εμποδίζοντας την είσοδο στο κτίριο και ζητώντας την παραίτηση του Μουσκάτ, ο οποίος δεν βρισκόταν εκεί την ώρα της διαμαρτυρίας.
Joseph Muscat

Οι παραπάνω εικόνες κάθε άλλο παρά συνηθισμένες ή, ακόμη περισσότερο αναμενόμενες, ήταν για την κυβέρνηση του Μουσκάτ. Η Μάλτα, το μικρότερο κράτος μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, παραμένει γενικά μακριά από τα πρωτοσέλιδα. Πριν από δυόμισι χρόνια, το Spiegel και άλλα ευρωπαϊκά μέσα ενημέρωσης που συνεργάζονται με το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Καινοτομίας (EIC) δημοσίευσαν τα γνωστά και ως «αρχεία της Μάλτας», τα οποία αποκάλυψαν πώς οι γερμανικές εταιρείες κατάφεραν να γλιτώσουν φόρους εγκαθιστώντας την έδρα τους στο νησί. Πέρα από αυτό, όμως, η χώρα απολάμβανε μια ιδιότυπης «ασυλίας».

Όχι ανεξήγητα. Πλέον, οι σχέσεις μεταξύ των μεγαλο-επιχειρηματιών του νησιού, των πολιτικών και του οργανωμένου εγκλήματος έχουν αρχίζει να γίνονται ορατές και να τεκμηριώνουν πως η Μάλτα λειτουργεί με διαφορετικούς «κανόνες» από την υπόλοιπη ΕΕ. Το Spiegel λέει ότι ο διαχωρισμός των εξουσιών στη χώρα φαίνεται να είναι σε μεγάλο βαθμό ανύπαρκτος, με την αστυνομία να υπακούει στις εντολές των πολιτικών και την υπηρεσία καταπολέμησης της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες να γυρίζει την πλάτη ακριβώς σε αυτό που θα έπρεπε να ελέγχει και να διώκει.

Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, πριν από λίγες ημέρες, έστειλε μια αντιπροσωπεία στη Μάλτα, στην οποία συμμετείχε και ο ευρωβουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ, Στέλιος Κουλογλου, με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να προειδοποιεί την κυβέρνηση της χώρας να μην ασκήσει πολιτική επιρροή στην έρευνα. Το γερμανικό περιοδικό σημειώνει, ότι η δολοφονία της Γκαλιζία δεν είναι πλέον απλά ένα πρόβλημα για το πολιτικό σύστημα της Μάλτας. Αλλά προκύπτει ως απειλή για τις ευρωπαϊκές αξίες, το κράτος δικαίου, την ελευθερία του Τύπου και την, βασισμένη σε κανόνες, οικονομία της αγοράς. «Τελικά», συμπεραίνει δεικτικά το Spiegel, «πρόκειται για το πόσες δημοκρατίες μπανάνας μπορεί να ανεχθεί η ΕΕ στις τάξεις της».

Ένα οικονομικό θαύμα;

Η ένταξη στην ΕΕ έκανε κάποιους Μαλτέζους πολύ πλούσιους. Κτίρια χτίζονται παντού, οι τιμές των ακινήτων αυξάνονται εδώ και χρόνια, κυκλοφορεί ένας αξιοσημείωτος αριθμός γερμανικών πολυτελών αυτοκινήτων στους δρόμους και στη δημοφιλέστερη εμπορική λεωφόρο, την Republic Street, ακριβά κοσμηματοπωλεία απευθύνονται σε χοντρά πορτοφόλια, με διάσημες ακριβές μάρκες, όπως η Rolex, να έχουν δικά του κατάστημα εκεί.

Δεν είναι τίποτα λιγότερο από ένα οικονομικό θαύμα. Μετά τη χρηματοπιστωτική κρίση, η Μάλτα «ήταν μία από τις ταχύτερα αναπτυσσόμενες χώρες στην ΕΕ», έγραψε το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο τον Φεβρουάριο. «Η Μάλτα επωφελείται από ένα ανθηρό οικονομικό κλίμα», έγραψε το Συμβούλιο της Ευρώπης. Και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή σημείωνε επίσης την οικονομική άνθηση του νησιού, γράφοντας ότι βασικοί δείκτες όπως το ακαθάριστο εγχώριο προϊόν, το ποσοστό απασχόλησης και το πλεόνασμα του προϋπολογισμού αυξάνονταν εδώ και χρόνια. Οι δε ετήσιοι ρυθμοί ανάπτυξης κυμαίνονται μεταξύ 6 και 7%. Πού αλλού υπάρχουν αυτές οι επιδόσεις στην Ευρώπη;

Με τέτοια εικόνα, ο πρωθυπουργός Τζόζεφ Μουσκάτ, ο οποίος έχει αναλάβει καθήκοντα από το 2013, πιθανότατα δεν φαντάστηκε ότι η θητεία του θα λήξει σύντομα. Υπό την πρωθυπουργία του, ο ηλεκτρονικός τζόγος, οι πάροχοι χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών και οι κατασκευαστές ακινήτων ουσιαστικά «ανέλαβαν» το νησί, χωρίς το βάρος ιδιαίτερα αυστηρών κανονισμών ή κρατικών αξιωματούχων με ζήλο για τη δουλειά τους. Επειδή πολλοί κάτοικοι της Μάλτας επωφελήθηκαν από την κατάσταση αυτή, ο 45χρονος πρωθυπουργός ήταν δημοφιλής. Τόσο, που ακόμη και το σκάνδαλο των Panama Papers, δεν ήταν ικανό να τον βλάψει.

Σε άλλες χώρες, πολιτικοί ηγέτες αναγκάστηκαν να παραιτηθούν λόγω των συνδέσεών τους με τη δικηγορική εταιρεία Mossack Fonseca, το δικηγορικό γραφείο στον Παναμά, το οποίο εμπλέκεται στο εκτεταμένο σύστημα φοροδιαφυγής, το οποίο αποκαλύφθηκε από τα «Panama Papers». Αλλά στη Μάλτα, ήταν απλώς business as usual, σαν να μην είχε συμβεί τίποτα. Ετσι, τόσο ο Σέμπρι, όσο και ο υπουργός Τουρισμού, Κόνραντ Μίτζι παρέμειναν στις θέσεις του, παρόλο που κατείχαν υπεράκτιες εταιρείες στον Παναμά, με τα ίχνη του χρήματος να οδηγούν σε «περίεργες» επιχειρηματικές συμφωνίες. Για επίσημες έρευνες και εξεταστικές επιτροπές στη Βαλέτα,  ούτε λόγος.

Ο παράδεισος της διεθνούς ολιγαρχίας

Αλλά αυτό που δεν έκαναν οι αρμόδιες αρχές, αποφάσισε να το κάνει η Δάφνη Καρουάνα Γκαλιζία, με το μόνο όπλο που είχε: Τη δημοσιότητα. Μόλις μία μέρα μετά τη δολοφονία της, ο Μουσκάτ είπε στην επίσης διάσημη ανταποκρίτρια του CNN, Κριστιάν Αμανπούρ, ότι η Γκαλιζία ήταν η πιο σκληρή επικρίτριά του. «Η σκληρότερη που είχα ποτέ».

Η οικογένειά της, καταρχήν, και όχι μόνο, δεν έχει την παραμικρή αμφιβολία ότι η Δάφνη ήταν θύμα της διαφθοράς που είναι διαδεδομένη στη χώρα, όπως σημείωσε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή σε έκθεση του Φεβρουαρίου. Η έκθεση δεν μασάει τα λόγια της για την διαφθορά που εγκαταστάθηκε στο νησί με την οικονομική έκρηξη, μεταξύ άλλων και μέσω του «μεγάλου αριθμού» ξένων τραπεζών και ασφαλιστικών εταιρειών που είναι καταχωρημένες στη Μάλτα, αλλά «εξυπηρετούν σχεδόν αποκλειστικά ξένους πελάτες». Ουσιαστικά, γίνεται λόγος για τον… «Παναμά» της Ευρωζώνης.

Το ίδιο ισχύει, συνεχίζει η έκθεση, για τα διαδικτυακά καζίνο, τα οποία αποτελούν περίπου το 11% της οικονομικής παραγωγής της χώρας. Επιπλέον, σημειώνει η έκθεση, η Μάλτα επιδιώκει να πλασαριστεί ως ηγετικό κέντρο για την οικονομία των κρυπτονομισμάτων.

Τραπεζικοί λογαριασμοί, χαρτοπαικτικές λέσχες και κρυπτοσυστήματα: Οι «επενδυτές» των εν λόγω «κλάδων» έχουν προφανώς επιλέξει τη Μάλτα ως το νησί της επιλογής τους. Όσον αφορά την καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες, η οποία είναι ευρέως διαδεδομένη σε αυτούς τους τομείς, σημειώθηκαν σοβαρές ελλείψεις, σύμφωνα με τους συντάκτες της έκθεσης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. «Οι κυρώσεις», έγραψαν, «σπανίως επιβάλλονται».

Είναι χαρακτηριστικό ότι, πριν από δύο χρόνια, σύμφωνα με την έκθεση, η Μάλτα επιθεώρησε 22 τράπεζες και διαπίστωσε 21 παραβάσεις. Ωστόσο «εκδόθηκαν μόνο δύο πρόστιμα και μία γραπτή προειδοποίηση». Μέρος του προβλήματος είναι η έλλειψη προσωπικού στην αστυνομική μονάδα που είναι υπεύθυνη για τη διερεύνηση των εγκλημάτων των «λευκών κολάρων». Πέρα όμως από αυτό, οι πολιτικοί πολύ συχνά παρεμβαίνουν στο δικαστικό σώμα και την αστυνομία, όπως όταν ο πρωθυπουργός αντικαθιστά ξαφνικά τον αρχηγό της αστυνομίας. Αυτό συνέβη πέντε φορές κατά τη διάρκεια των τριών πρώτων χρόνων της θητείας του Μουσκάτ.

Έχει επίσης αντικαταστήσει δικαστές και εισαγγελείς κατά την κρίση του και έχει διορίσει προσωπικά τα μέλη της Μόνιμης Επιτροπής κατά της Διαφθοράς (PCAC), γεγονός που θέτει υπό αμφισβήτηση την ανεξαρτησία του σώματος. Ουδείς ενοχλείται, για παράδειγμα, με το τι κάνει - ή μάλλον τι δεν κάνει - το PCAC, διότι το υπουργείο Δικαιοσύνης σχεδόν ποτέ δεν διαβιβάζει τις εκθέσεις του στην αστυνομία. Τα τελευταία δέκα χρόνια το έχει κάνει μόνο μία φορά.

Τελευταία, όμως, η αντίδραση σε αυτή την νοσηρή σχέση κυβέρνησης, δικαιοσύνης, αστυνομίας και αγορά, έχει αυξηθεί. Και ο Μανουέλ Ντέλια είναι ένας από αυτούς που πρωτοστατούν σε αυτήν την αντίσταση. Πρώην πολιτικός ο ίδιος, ήταν πολύ ενεργός στο συντηρητικό Εθνικό Κόμμα πριν γίνει blogger. Σήμερα, θεωρείται ο διάδοχος της Γκαλιζία. Λίγους μήνες πριν από το θάνατό της, η Γκαλιζία προώθησε μια ανάρτησή του γράφοντας ότι ότι δεν θα μπορούσε να το εκφράσει καλύτερα. Ως αποτέλεσμα, ο Ντέλια έγινε αμέσως διάσημος στη χώρα. «Όταν η φωνή της σίγησε, είχα την εντύπωση ότι έπρεπε να αναλάβω το ρόλο της», λέει σήμερα.

Πριν από λίγες εβδομάδες, ο ίδιος και δύο συν-συγγραφείς παρουσίασαν το βιβλίο τους «Φόνος στο Μάλτα Εξπρές» («Murder on Malta Express»), ένα λεπτομερή απολογισμό της διαφθοράς στη Μάλτα. Ουσιαστικά, είναι πάντα το ίδιο τέχνασμα, λέει. Και είναι πάντα το ίδιο ερώτημα πίσω από αυτό το τέχνασμα: Πώς μπορεί μια μικρή χώρα να μετατρέψει την κυριαρχία της σε χρήμα; Τι μπορεί να πουλήσει μια χώρα που καμία εταιρεία δεν μπορεί να προσφέρει; Τα διαβατήρια, λέει ο Ντέλια. «Μια φανταστική μπίζνα».

Η πώληση διαβατηρίων σε πλούσιους πελάτες έχει καταστεί μία από τις σημαντικότερες πηγές εισοδήματος της χώρας και εκτιμάται ότι η Μάλτα έχει μέχρι στιγμής κερδίσει 2,5 δισεκατομμύρια ευρώ από την πρακτική αυτή, αφού ο Μουσκάτ ενέκρινε την πώληση διαβατηρίων μόλις λίγους μήνες μετά την ανάληψη της πρωθυπουργίας το 2013. Οι αγοραστές είναι κυρίως Ρώσοι ολιγάρχες, Άραβες σεϊχηδες ή Κινέζοι επιχειρηματίες που είναι πρόθυμοι πληρώσουν για να απολαμβάνουν τα πλεονεκτήματα της ιθαγένειας της ΕΕ για τους ίδιους και τις οικογένειές τους χωρίς να προσελκύσουν μεγάλη προσοχή.

Σε αυτό το νησί έφτασε λοιπόν η αντιπροσωπεία του Ευρωκοινοβουλίου πριν λίγες μέρες, με τους βουλευτές να θέλουν να μάθουν πώς πάει η έρευνα για τη δολοφονία της Γκαλιζία.  Είχαν συναντήσεις με τον Μουσκάτ, με εισαγγελείς και με εκείνους που συμμετείχαν άμεσα στην έρευνα. Αλλά η κατάσταση παραμένει σκοτεινή.


Για τον Φένεχ, επενδυτή σε ακίνητα, καζίνο και υποδομές φυσικού αερίου υπάρχουν ενδείξεις ότι ήλθε σε επαφή με τον προσωπάρχη του Μουσκάτ, Σέμπρι. Ο Σέμπρι συνελήφθη και ανακρίθηκε πριν τελικά απελευθερωθεί. Ένας ταξιτζής, ο οποίος ισχυρίζεται ότι είναι μεσάζων στην συνωμοσία της δολοφονίας κατέθεσε ότι ο Φένεχ ήταν ο εντολέας και ο «πρωταγωνιστής» πίσω από την επίθεση.

Λίγο μετά τη σύλληψη του προσωπάρχη του, ο Μουσκάτ ζήτησε και έλαβε ψήφο εμπιστοσύνης. Η αντιπροσωπεία της ΕΕ πέρασε δύο ημέρες στη Μάλτα, αλλά έφυγε κάθε άλλο παρά ικανοποιημένη.

Όπως έγραψε ο Στέλιος Κούλογλου στο Tvxs.gr: «Στο περικυκλωμένο από διαδηλωτές γραφείο του, ο πρωθυπουργός υπολογίζει τις επόμενες κινήσεις του. Έχει ήδη δηλώσει ότι θα παραιτηθεί από πρωθυπουργός και πρόεδρος του κυβερνώντος Εργατικού Κόμματος τον Ιανουάριο, αλλά οι αντίπαλοι του ζητούν να παραιτηθεί τώρα,  φοβούμενοι ότι θα εμποδίσει περαιτέρω τις έρευνες και θα καταστρέψει ενοχοποιητικά στοιχεία. Την προηγούμενη μέρα, έξω στον ίδιο χώρο, οι οπαδοί του διοργάνωσαν μια μεγάλη συγκέντρωση υποστήριξης προς το πρόσωπο του. Η χώρα είναι διχασμένη στα δύο και παρά το σκάνδαλο, η πλειοψηφία τον υποστηρίζει λόγω της καλής κατάστασης της οικονομίας. Θα καταφέρει να βάλει στη θέση του ένα πιστό του άνθρωπο, να παραμείνει όσο χρειάζεται στην εξουσία, να εμποδίσει τη χιονοστιβάδα;».

Γρηγόρης Ν. Θεοχάρης


10/12/2019


           ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ - ΣΧΕΤΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ