Οι διαδηλώσεις του Ιράν δεν αφορούν μόνο τις τιμές των καυσίμων.

Ένας διαδηλωτής στην Shiraz, τον Νοέμβριο του 2019.
 Middle East Images / Redux 

Οι διαδηλώσεις του Ιράν δεν αφορούν μόνο 
τις τιμές των καυσίμων.

Η καταστολή δεν θα λύσει τα βαθύτερα προβλήματα
 που κατεβάζουν τους Ιρανούς στους δρόμους.

Οι σημερινές διαμαρτυρίες έχουν αναδυθεί σε μέρη με κάποια διακριτά, κοινά χαρακτηριστικά. Είναι αναπτυγμένοι, πολυπληθείς και αστικοποιημένοι νομοί με μεγάλο αριθμό νεαρών ανδρών. Και είναι τόποι όπου σημαντικός αριθμός ψηφοφόρων επιλέγουν είτε να μην ψηφίσουν είτε να ψηφίσουν υπέρ του μετριοπαθούς υποψηφίου.

Ένα κύμα διαμαρτυρίας σάρωσε το Ιράν την περασμένη εβδομάδα. Η κυβέρνηση αύξησε απότομα τις τιμές του φυσικού αερίου [1] προκειμένου να αντισταθμίσει το δημοσιονομικό έλλειμμά της σε μια εποχή υψηλού πληθωρισμού και αρνητικής οικονομικής ανάπτυξης. Οι θυμωμένοι διαδηλωτές συγκρούστηκαν με τις δυνάμεις ασφαλείας, έβαλαν φωτιά σε κυβερνητικά κτίρια και τράπεζες και έκλεισαν τους δρόμους. Η κυβέρνηση απάντησε με μια σιδερένια γροθιά [2], σκοτώνοντας περισσότερους από 200 διαδηλωτές, συλλαμβάνοντας χιλιάδες άτομα και κλείνοντας το Διαδίκτυο σε ολόκληρη την χώρα για περίπου μια εβδομάδα.

Σε μια χώρα όπου δεν επιτρέπονται αντικυβερνητικές διαδηλώσεις, οι ευρείες διαμαρτυρίες με σαφή αντικαθεστωτικό τόνο είναι βαρύνουσας σημασίας. Αλλά το να κατανοήσουμε το νόημα αυτών των διαμαρτυριών –το να μάθουμε τι κινητοποίησε τους διαδηλωτές και γιατί- είναι εξαιρετικά δύσκολο, δεδομένων των περιορισμών στην ελεύθερη έκφραση και την διεθνή επικοινωνία [3] που επικρατούν σήμερα στο Ιράν. Οι ταυτότητες και οι ατζέντες των διαδηλωτών έχουν σημασία από μόνες τους. Έχουν επίσης σημασία επειδή το Ιράν είναι μια χώρα αιωνίως στο προσκήνιο και συχνά παρεξηγημένη.

Δεν είναι δυνατόν να ρωτηθεί κάθε διαδηλωτής ή να γίνει αξιόπιστα μια δημοσκόπηση. Ωστόσο, υπάρχουν σημαντικά στοιχεία σχετικά με το Ιράν και μπορούν να συνδυαστούν καρποφόρα με τον χάρτη των διαμαρτυριών. Εντοπίσαμε τις περιοχές που είχαν τουλάχιστον μια ημέρα διαδηλώσεων, με βάση τα βίντεο που ανέβασαν οι διαδηλωτές σε εγχώριους και ξένους ιστότοπους. Στην συνέχεια, εξετάσαμε τα κοινωνικοοικονομικά και πολιτικά δεδομένα για αυτές τις επαρχίες. Χρησιμοποιώντας μια απλή λογιστική παλινδρόμηση, καταφέραμε να εκτιμήσουμε την επίδραση παραγόντων όπως η εκλογική συμμετοχή, η ανάπτυξη, ο πλούτος, το μέγεθος του πληθυσμού, και τα ποσοστά ανεργίας στο ξέσπασμα των διαδηλώσεων.

Η μελέτη μας δείχνει ότι το σημερινό κύμα διαμαρτυρίας είναι γεωγραφικά εκτενές και πιθανότατα παρακινημένο από τον οξύτατο οικονομικό πόνο. Διαπιστώσαμε ότι το 20,5% όλων των ιρανικών νομών είχε τουλάχιστον μια ημέρα διαδηλώσεων σε αυτό το κύμα (89 από τους 429). Τα οικονομικά παράπονα πυροδότησαν την αρχική έκρηξη της δράσης, αλλά μόλις ξεκίνησαν οι διαδηλώσεις, φαινόταν να ενεργοποιούν βαθύτερες, προϋπάρχουσες δυσαρέσκειες για την Ισλαμική Δημοκρατία στο σύνολό της. Στην πραγματικότητα, τα αποτελέσματά μας υποδεικνύουν ότι ενώ το καθεστώς κέρδισε στήριξη μετά τις πρόσφατες εκλογές, συγκεκριμένα στις προεδρικές εκλογές του 2017, η στήριξη αυτή έχει διαβρωθεί έκτοτε.

Η γεωγραφική κατανομή των διαμαρτυριών προσφέρει μια ιδέα για το τι συνέβη. Οι περιοχές της χώρας που αντιστάθηκαν στην άνοδο της τιμής των καυσίμων είναι ακριβώς οι περιοχές που έχουν ωφεληθεί περισσότερο από τα κυβερνητικά μακροπρόθεσμα αναπτυξιακά προγράμματα. Η κυβέρνηση έχει επιμείνει ότι οι διαδηλώσεις αποτελούν συνωμοσία εναντίον της Ισλαμικής Δημοκρατίας, αλλά η ανάλυσή μας δείχνει ότι η Ισλαμική Δημοκρατία, μέσω των μακροπρόθεσμων αναπτυξιακών και κοινωνικών προγραμμάτων της, έχει ενισχύσει έναν πολίτη που τώρα αντιστέκεται στις νεοφιλελεύθερες πολιτικές, όπως είναι οι περικοπές στις επιδοτήσεις ενέργειας . Η ανάλυσή μας παρέχει επίσης συστηματική υποστήριξη για την παρατήρηση ότι η νεολαία του Ιράν έχει γίνει μια πηγή αντικυβερνητικής διαμαρτυρίας. Όσο η κυβέρνηση δεν αντιμετωπίζει τις ανάγκες και τις απαιτήσεις αυτού του δημογραφικού κοινού, είναι πιθανό να υπάρξουν περαιτέρω αναταραχές.

ΨΗΦΟΣ Ή ΔΙΑΜΑΡΤΥΡΙΑ;

Ο ανώτατος ηγέτης του Ιράν, Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ, διαλαλεί την ψήφο στις εκλογές της χώρας ως μέσο για να καταδείξει την υποστήριξή του στην Ισλαμική Δημοκρατία στο σύνολό της. Για τους πολίτες, η ψήφος είναι επίσης φαινομενικά ένα από τα λίγα διαθέσιμα μέσα για να εκφράσει κανείς τις προτιμήσεις του και να προωθήσει τα συμφέροντά του μέσα στο σύστημα. Αλλά, όπως και οι πολίτες άλλων εκλογικών αυταρχικών καθεστώτων [4], πολλοί Ιρανοί ψηφοφόροι θέτουν υπό συζήτηση [5] το αν η ψηφοφορία τους προσφέρει πραγματικά ουσιαστικές επιλογές: Εάν, με το να ψηφίζουν υπέρ ενός μετριοπαθούς υποψηφίου σε μια συγκεκριμένη εκλογή, μπορούν να βοηθήσουν να ωθηθεί το καθεστώς σε μια πιο δημοκρατική ή φιλελεύθερη κατεύθυνση ή, τουλάχιστον, να αποτρέψουν την παγίωση του ελέγχου από τους σκληροπυρηνικούς˙ ή αν η συμμετοχή στις εκλογές συμβάλλει μόνο στους ισχυρισμούς του καθεστώτος περί νομιμότητας.

Για τους λόγους αυτούς, τα στοιχεία για την προσέλευση των ψηφοφόρων και οι εκλογικές επιλογές μάς φαίνονταν σαν μια βολική νάρκη για να πατήσουμε στην προσπάθειά μας να κατανοήσουμε την στάση των πολιτών απέναντι στο κράτος. Χρησιμοποιήσαμε την προσέλευση στις προεδρικές εκλογές του 2017 για να καθορίσουμε τον βαθμό στον οποίο οι πολίτες ενός συγκεκριμένου νομού πιστεύουν ότι μπορούν να επιδιώξουν την ικανοποίηση των διαμαρτυριών και των απαιτήσεών τους μέσω των θεσμών της Ισλαμικής Δημοκρατίας. Οι πολίτες που δεν συμμετέχουν στις εκλογές πιθανότατα δεν πιστεύουν ότι τα κανάλια που προσφέρει το καθεστώς μπορούν να είναι αποτελεσματικά για αυτούς. Διαπιστώσαμε ότι οι νομοί με τα χαμηλότερα ποσοστά εκλογικής συμμετοχής ήταν πιο πιθανό να βιώσουν μια ημέρα διαδηλώσεων. Η μέση προσέλευση στις διαδηλώσεις στους διαμαρτυρόμενους νομούς ήταν κατά 13% μικρότερη από ό, τι σε μη διαμαρτυρόμενους νομούς. Καταλήξαμε στο συμπέρασμα ότι τα οικονομικά παράπονα ήταν πιο πιθανό να εμπνεύσουν διαδηλώσεις σε περιοχές όπου η απογοήτευση με όλο το σύστημα ήταν ενδημική. Αυτό το εύρημα θα μπορούσε να ερμηνευθεί ως ότι σημαίνει πως οι οικονομικές δυσκολίες μετέτρεψαν τις απογοητεύσεις από το σύστημα σε ισχυρές διαμαρτυρίες.

Το εύρημα ήταν ακόμη πιο εντυπωσιακό όταν δοκιμάσαμε την ίδια ανάλυση για το τελευταίο κύμα διαμαρτυρίας, το 2017-18. Η εκλογική προσέλευση δεν ήταν μια ισχυρή πρόβλεψη διαμαρτυρίας σε έναν δεδομένο νομό τότε. Ένας πιθανός λόγος για την διαφορά αυτή είναι ότι το Διαδίκτυο διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην διάδοση των διαμαρτυριών σε ολόκληρη την χώρα το 2017-18, έτσι ώστε ο χάρτης των διαδηλώσεων σε αυτό το συγκεκριμένο κύμα να μην αντιστοιχεί στον χάρτη των πολιτικών παραπόνων. Ωστόσο, κατά την διάρκεια του φετινού κύματος διαμαρτυριών, το Διαδίκτυο έκλεισε [6]. Μόνο το βάθος και η πολιτικοποίηση των παραπόνων θα μπορούσαν λοιπόν να διαδώσουν τις διαδηλώσεις σε ολόκληρη την χώρα.

Για τις φετινές διαδηλώσεις, θέλαμε να γνωρίζουμε όχι μόνο εάν η συμμετοχή στις εκλογές συσχετίζεται με δραστηριότητες διαμαρτυρίας, αλλά επίσης αν η επιλογή υποψηφίου, από εκείνους που όντως ψήφισαν, θα μπορούσε να χαρτογραφηθεί στον ακτιβισμό ενός νομού με τρόπο που να έχει νόημα. Το 2017, ο πρόεδρος Χασάν Ρουχανί ήταν ο υποστηριζόμενος από τους μεταρρυθμιστές υποψήφιος, ο οποίος κατέβηκε στις εκλογές εναντίον του Ebrahim Raisi, ο οποίος ήταν ο κύριος υποψήφιος της σκληροπυρηνικής πλευράς. Διαπιστώσαμε ότι οι νομοί που ψήφισαν περισσότερο υπέρ του Ρουχανί ήταν πιο πιθανό να έχουν μια ημέρα διαμαρτυρίας και οι νομοί με περισσότερες ψήφους υπέρ του Raisi ήταν λιγότερο. Το μέσο ποσοστό ψήφων του Ρουχανί στις διαμαρτυρόμενες πόλεις ήταν 59%, ενώ το ποσοστό του σε μη διαμαρτυρόμενες πόλεις ήταν περίπου 51%.

Τα αποτελέσματα αυτά υπογραμμίζουν μια σημαντική δυναμική στην ιρανική πολιτική. Για πολλούς πολίτες, η ψήφος υπέρ του Ρουχανί ήταν μια ρεαλιστική επιλογή [7], όχι ο δείκτης μιας βαθύτερης πίστης στη νομιμότητα του καθεστώτος, όπως θέλει να ισχυρίζεται ο Χαμενεΐ. Δεδομένου του υψηλού ποσοστού διαμαρτυρίας στους νομούς που ψήφισαν αποφασιστικά υπέρ του μετριοπαθούς υποψηφίου το 2017, μπορούμε να υποθέσουμε ότι ορισμένοι από αυτούς τους ψηφοφόρους έχουν απογοητευθεί από το αποτέλεσμα της επιλογής τους.

Οι υποσχέσεις της προεκλογικής εκστρατείας του Ρουχανί περιλάμβαναν πολλές που δεν τήρησε, όπως εκείνες για την εισαγωγή πολιτικών μεταρρυθμίσεων και την βελτίωση της κατάστασης της οικονομίας του Ιράν. Ορισμένοι ψηφοφόροι είναι ίσως τόσο απογοητευμένοι από την έκβαση της προσπάθειάς τους να αντιμετωπίσουν τα προβλήματα μέσω των εκλογικών θεσμών του καθεστώτος, που έχουν κατεβεί στους δρόμους για να εκδηλώσουν τον θυμό και την απογοήτευσή τους. Η βίαιη καταστολή των διαδηλώσεων είναι πιθανό να εντείνει αυτά τα αισθήματα. Ορισμένοι από τους μεταρρυθμιστές υποστηρικτές του Ρουχανί δήλωσαν πρόσφατα [8] ότι αυτή η καταστολή σηματοδοτεί το τέλος της συνηθισμένης εκλογικής πολιτικής στην Ισλαμική Δημοκρατία.

Από τον Mohammad Ali Kadivar 

ΦΤΙΑΧΝΟΝΤΑΣ ΜΙΑ ΑΝΤΙΠΟΛΙΤΕΥΣΗ

Οι αυξήσεις των τιμών που απογείωσαν τις διαμαρτυρίες έχουν εγγενείς οικονομικές αιτίες: Οι κυρώσεις από τις ΗΠΑ, μαζί με την κυβερνητική κακοδιαχείριση και διαφθορά, οδήγησαν σε σοβαρή οικονομική συρρίκνωση στο Ιράν. Αλλά μια βαθύτερη δυναμική που σχετίζεται με τη μακροπρόθεσμη ανάπτυξη του Ιράν μπορεί επίσης να έχει συμβάλει στο να γίνουν τόσο εκρηκτικές οι αυξήσεις των τιμών των καυσίμων.

Οι διαμαρτυρίες πραγματοποιήθηκαν στα πιο ανεπτυγμένα μέρη του Ιράν. Μετρήσαμε το επίπεδο ανάπτυξης σε κάθε νομό όσον αφορά το ποσοστό αλφαβητισμού, το ποσοστό των φοιτητών, τον αριθμό των δημόσιων νοσοκομειακών κλινών ανά 1.000 κατοίκους, και το ποσοστό των νοικοκυριών που λαμβάνουν ηλεκτρική ενέργεια. Το γεγονός ότι τα υψηλότερα επίπεδα ανάπτυξης συσχετίζονται έντονα με την υψηλότερη εμφάνιση διαδηλώσεων συνδέεται με ένα επιχείρημα [9] που έχει κερδίσει εξέχουσα θέση στη μελέτη της ανάπτυξης και των κοινωνικών κινημάτων. Οι μελετητές διαπίστωσαν ότι οι πολίτες των αναπτυσσόμενων χωρών που επενδύουν στις υποδομές, την εκπαίδευση και την υγειονομική περίθαλψη στην συνέχεια ενεργοποιούνται για να απαιτήσουν μεγαλύτερη πολιτική συμμετοχή. Όταν αυτά τα κράτη κάνουν μια νεοφιλελεύθερη στροφή και προσπαθούν να μειώσουν τις επιδοτήσεις ή να ιδιωτικοποιήσουν κρατικές επιχειρήσεις, οι ενισχυμένοι πολίτες γίνονται η αντιπολίτευση εναντίον του κράτους [10]. Ο Καρλ Μαρξ είπε κάποτε ότι η αστική τάξη παράγει τους δικούς της νεκροθάφτες. Μπορεί κάποιος επίσης να πει ότι τα αναπτυξιακά (developmental) κράτη δημιουργούν την αντιπολίτευσή τους.

Το Ιράν είναι ένα αναπτυξιακό κράτος [11] που έχει πραγματοποιήσει σημαντικές επενδύσεις [12] στην εκπαίδευση, την υγειονομική περίθαλψη και τις υποδομές σε εθνικό επίπεδο. Οι νομοί που έχουν βιώσει διαμαρτυρίες είναι μεταξύ εκείνων των οποίων η ανάπτυξη έχει ωφεληθεί περισσότερο από την κρατική στήριξη -και όπου οι άνθρωποι είναι ιδιαίτερα πιθανό να αντιταχθούν στην απόσυρσή της, με τη μορφή περικοπών στις επιδοτήσεις ενέργειας. Οι αξιωματούχοι της Ισλαμικής Δημοκρατίας αποκάλεσαν τους διαδηλωτές «κακοποιούς» [13] και απεικόνισαν την κινητοποίησή τους σε ολόκληρη την χώρα ως μια κατευθυνόμενη από το εξωτερικό διαμαρτυρία ενάντια στο κράτος. Ωστόσο, τα ευρήματά μας υποδεικνύουν ότι η Ισλαμική Δημοκρατία έχει ενισχύσει τους πολίτες που τώρα την αψηφούν στους δρόμους.

Οι διαμαρτυρίες συνέβησαν σε μεγάλο βαθμό σε νομούς με μεγάλους αστικούς πληθυσμούς: Όσο πιο πυκνοκατοικημένος ήταν ο νομός, τόσο πιο πιθανό ήταν να υπάρξει μια ημέρα διαδηλώσεων τόσο στο σημερινό κύμα όσο και στην διάρκεια της περιόδου 2017-18. Το εύρημα αυτό δεν προκαλεί έκπληξη, διότι οι κρίσιμες μάζες των ανθρώπων μπορούν να σχηματιστούν ευκολότερα στους δρόμους των μεγαλύτερων πόλεων. Επίσης δεν είναι έκπληξη το γεγονός ότι, αφού ελέγξαμε το μέγεθος του αστικού πληθυσμού σε κάθε νομό, διαπιστώσαμε μια θετική και σημαντική επίδραση από το μέγεθος του νεαρού αρσενικού πληθυσμού ηλικίας 15 έως 25 ετών.

Οι κοινωνικοί επιστήμονες μιλούν για αυτό το φαινόμενο ως η καμπύλη (bulge) των νέων [14], πράγμα που σημαίνει ότι οι δυσανάλογα μεγάλες ομάδες νεολαίας κάνουν τις χώρες ή τις περιοχές ευάλωτες σε ταραχές, εμφύλιους πολέμους ή εγκληματικές δραστηριότητες. Ο λόγος είναι ότι τα κράτη δυσκολεύονται να παρέχουν θέσεις εργασίας και πόρους σε πολύ μεγάλους πληθυσμούς νεαρών. Δυσαρεστημένοι με την κατανομή των πόρων, αυτοί οι θυμωμένοι νεαροί άνδρες είναι επιρρεπείς στο να ενταχθούν σε αστικές ταραχές, για παράδειγμα. Η Ισλαμική Δημοκρατία αγωνίστηκε εδώ και καιρό για να προσφέρει θέσεις εργασίας και ευκαιρίες στον νεανικό πληθυσμό της. Τα ευρήματά μας δείχνουν ότι η απογοήτευση αυτής της [πληθυσμιακής] ομάδας συνέβαλε σε αυτό το τελευταίο κύμα διαμαρτυριών. Περιέργως, δεν βρίσκουμε το ίδιο μοτίβο για το κύμα διαμαρτυριών του 2017-18 -ένα εύρημα που υποδηλώνει ότι τα παράπονα αυτής της πληθυσμιακής ομάδας έχουν πολιτικοποιηθεί και ενεργοποιηθεί τα τελευταία δύο χρόνια.

ΤΟ ΕΠΟΜΕΝΟ ΚΥΜΑ

Οι σημερινές διαμαρτυρίες έχουν αναδυθεί σε μέρη με κάποια διακριτά, κοινά χαρακτηριστικά. Είναι αναπτυγμένοι, πολυπληθείς και αστικοποιημένοι νομοί με μεγάλο αριθμό νεαρών ανδρών. Και είναι τόποι όπου σημαντικός αριθμός ψηφοφόρων επιλέγουν είτε να μην ψηφίσουν είτε να ψηφίσουν υπέρ του μετριοπαθούς υποψηφίου. Τέτοιοι νομοί πιθανόν να παραμείνουν στην πρώτη γραμμή της αντιπολιτευτικής πολιτικής δραστηριότητας στο Ιράν.

Εάν είναι αληθές, όπως υποδηλώνουν τα ευρήματά μας, ότι οι μη ψηφίσαντες και οι ψηφίσαντες υπέρ των μετριοπαθών υποψηφίων έχουν συγκλίνει στην προσφυγή σε διαδηλώσεις στους δρόμους, τότε οι κατασταλτικές τακτικές που έχουν αντιμετωπίσει αυτές τις διαμαρτυρίες πιθανόν θα φέρουν ακόμα πιο κοντά μεταξύ τους αυτές τις ομάδες. Στην πραγματικότητα, καλλιτέχνες, μεταρρυθμιστές πολιτικοί και φυλακισμένοι ηγέτες του Πράσινου Κινήματος [15], οι περισσότεροι εκ των οποίων υποστήριξαν σιωπηρά ή ανοιχτά τους μετριοπαθείς υποψήφιους στις πρόσφατες εκλογές, έχουν κάνει δηλώσεις που καταδικάζουν την καταστολή της κυβέρνησης και απαιτούν διαρθρωτικές αλλαγές στην ιρανική πολιτική. Εάν τα αισθήματα αυτά επικρατούν μεταξύ των μετριοπαθών ψηφοφόρων και εκείνων που δεν ψηφίζουν πάντα, το Ιράν θα μπορούσε να δει μια μείωση της προσέλευσης στις κοινοβουλευτικές και προεδρικές εκλογές το 2021 και το 2022.

Η Ισλαμική Δημοκρατία έχει βασιστεί από καιρό στις εκλογές για να κερδίσει υποστήριξη και νομιμοποίηση. Αλλά τα αποτελέσματά μας δείχνουν ότι όταν μη-εκλογικοί θεσμοί εμποδίζουν τους Ιρανούς πολίτες να επιτύχουν τους στόχους που επιδιώκουν ως ψηφοφόροι, μπορεί αντ’ αυτού να στραφούν στις διαδηλώσεις. Το καθεστώς έχει χρησιμοποιήσει βαρύ χέρι για να ανταποκριθεί στις τελευταίες ενέργειες στους δρόμους. Αλλά η καταστολή δεν θα αντιμετωπίσει κανέναν από τους παράγοντες που αναγνώρισε η ανάλυσή μας ως ότι συμβάλλουν σε αυτό το κύμα διαμαρτυριών, και έτσι είναι πιθανό ότι ένα παρόμοιο κύμα θα αναδυθεί στον απόηχο του τωρινού.

Mohammad Ali Kadivar, Saber Khani και Abolfazl 
  
Ο MOHAMMAD ALI KADIVAR είναι επίκουρος καθηγητής Κοινωνιολογίας και Διεθνών Σπουδών στο Boston College.Ο SABER KHANI είναι υποψήφιος διδάκτωρ στο Τμήμα Κοινωνιολογίας του Boston College. Ο ABOLFAZL SOTOUDEH είναι υποψήφιος διδάκτωρ στο Τμήμα Κοινωνιολογίας του Boston College.

Στα αγγλικά:  

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.nytimes.com/2019/11/16/world/middleeast/iran-gas-price.html
[2] https://www.nytimes.com/2019/12/01/world/middleeast/iran-protests-deaths...
[3] https://www.aljazeera.com/ajimpact/sanctions-iran-information-minister-i...
[4] https://www.amazon.com/Politics-Uncertainty-Sustaining-Authoritarianism-...
[5] https://journals.sagepub.com/doi/abs/10.1177/0003122413508285
[6] https://www.nytimes.com/2019/11/17/world/middleeast/iran-protest-rouhani...
[7] https://www.ingentaconnect.com/content/cuny/cp/pre-prints/content-jcpo_5...
[8] http://divanesara2.blogspot.com/
[9] https://socdev.ucpress.edu/content/1/2/259.abstract
[10] https://academic.oup.com/sf/article-abstract/90/4/1051/2235749
[11] https://www.amazon.com/Social-Revolution-Politics-Welfare-State/dp/05202...
[12] https://www.amazon.com/Economic-Welfare-Inequality-Iran-Developments/dp/...
[13] https://www.bbc.com/persian/iran-features-50573128
[14] https://academic.oup.com/isq/article-abstract/50/3/607/1800827
[15] https://en.radiofarda.com/a/iran-s-green-movement-leader-demands-killers...


 9/12/2019