Ο Modi σπρώχνει την Ινδία προς την εξέγερση. Ένας νέος νόμος ανατρέπει το πώς ορίζεται να είσαι Ινδός.

Διαδήλωση εναντίον του νέου νόμου περί ιθαγένειας στο Νέο Δελχί της Ινδίας, 
τον Δεκέμβριο του 2019. Javed Dar / Xinhua / Eyevine / Redux


 Ο Modi σπρώχνει την Ινδία προς την εξέγερση.
Ένας νέος νόμος ανατρέπει το πώς ορίζεται να είσαι Ινδός.

   Η Ινδία έγινε μάρτυρας της μεγαλύτερης έκρηξης φοιτητικών διαδηλώσεων από την περίοδο του δικτατορικού «καθεστώτος έκτακτης ανάγκης» στην δεκαετία του 1970 υπό την πρωθυπουργό Indira Gandhi. Οι διαδηλώσεις έχουν κλονίσει κυριολεκτικά κάθε σημαντικό πανεπιστήμιο.

Την περασμένη εβδομάδα, Ινδοί πλημμύρισαν τους δρόμους σε πόλεις και κωμοπόλεις σε όλη την χώρα για να διαμαρτυρηθούν για έναν αμφισβητούμενο νέο νόμο περί ιθαγένειας. Κατέβηκαν μαζικά σε πορείες παρά την επιβολή αποικιοκρατικής εποχής απαγορευτικών εντολών για να αποτρέψουν τις δημόσιες συγκεντρώσεις. Η αναταραχή ξεκίνησε σε δεκάδες πανεπιστήμια σε ολόκληρη την Ινδία, προκαλώντας βίαιη καταστολή από την κυβέρνηση και την κράτηση χιλιάδων [ανθρώπων]. Αλλά οι διαδηλώσεις εξακολουθούν να εξαπλώνονται για να προκαλέσουν ένα από τα μεγαλύτερα κινήματα διαμαρτυρίας της Ινδίας που έχει να δει η χώρα εδώ και αρκετές δεκαετίες. Αν και κατέφυγε στο κλείσιμο των υπηρεσιών Internet και κινητής τηλεφωνίας σε αρκετές περιοχές (συμπεριλαμβανομένου του Νέου Δελχί), η κυβέρνηση δεν μπόρεσε να περιορίσει την τεράστια κλίμακα των διαμαρτυριών.

Από την επανεκλογή της τον Μάιο, η ινδουιστική κυβέρνηση του πρωθυπουργού Narendra Modi έχει επιδιώξει μια πιο αυστηρή και διχαστική σειρά πολιτικών μέτρων, συμπεριλαμβανομένης της αποστέρησης του Κασμίρ από το ημιαυτόνομο καθεστώς του. Η κυβέρνηση Modi έχει επίσης γίνει πιο αυταρχική, γεγονός που οδήγησε ακόμη και την κανονικά λιγόλογη επιχειρηματική κοινότητα της Ινδίας να διαμαρτυρηθεί για μια οξύθυμη και τοξική ατμόσφαιρα που τροφοδοτείται στην χώρα. Ωστόσο, η φαινομενικά καλοπροαίρετη Πράξη Τροποποίησης Ιθαγένειας (Citizenship Amendment Act) [1], που εγκρίθηκε από το ινδικό κοινοβούλιο στις 11 Δεκεμβρίου, ήταν η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι.

Σύμφωνα με τον νέο νόμο, τα μέλη των μειονοτικών ομάδων -Ινδουιστές, Σιχ, Βουδιστές, Τζαϊνιστές, Χριστιανοί και Πάρσοι- από το Αφγανιστάν, το Μπαγκλαντές, και το Πακιστάν, οι οποίοι ήρθαν στην Ινδία παρανόμως, θα κερδίσουν μια ταχεία πορεία προς την ινδική υπηκοότητα. Αλλά μέσω αυτής της απλής πρόβλεψης, η κυβέρνηση έχει επίσης επαναπροσδιορίσει την ινδική εθνική ταυτότητα με θρησκευτικούς όρους και δημιούργησε μια κρίση για το κοσμικό σύνταγμα της Ινδίας. Σε συνδυασμό με την προτεινόμενη εθνική επέκταση του Εθνικού Μητρώου Πολίτη -μια επισκόπηση για το καθεστώς υπηκοότητας όλων των ατόμων στην Ινδία που μέχρι σήμερα έχει εφαρμοστεί μόνο στο κρατίδιο Assam- ο νόμος για την ιθαγένεια έχει δημιουργήσει μια διαδεδομένη αίσθηση φόβου. Με την σειρά τους, οι επακόλουθες διαδηλώσεις προκάλεσαν την πιο ισχυρή πρόκληση μέχρι σήμερα για την κυβέρνηση του κόμματος Bharatiya Janata (BJP) του Modi.

ΕΠΑΝΟΡΙΖΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΙΝΔΙΑ

Ο νόμος περί τροποποίησης της ιθαγένειας αποτελεί πρόκληση για τον κοσμικό χαρακτήρα της Ινδίας. Ναι, οι ομάδες που κατονομάζονται στην πράξη πρέπει να έχουν την δυνατότητα να γίνουν πολιτογραφημένοι πολίτες. Και, ναι, κάθε χώρα μπορεί να επιλέξει να δώσει προτεραιότητα στο ποιους πρόσφυγες ή λαθρομετανάστες θα πολιτογραφήσει με βάση διάφορους παράγοντες: Την αξιολόγηση του κινδύνου, τις απαιτήσεις του διεθνούς δικαίου, τους ιστορικούς δεσμούς και τις πρακτικές πραγματικότητες της μετανάστευσης. Ωστόσο, για πρώτη φορά μετά την υιοθέτηση του συντάγματος της Ινδίας το 1949, το Κοινοβούλιο έχει συνδέσει ρητά την θρησκευτική ταυτότητα με την ιδιότητα του πολίτη.

Η κυβέρνηση επιμένει ότι αυτές οι μειονότητες διατρέχουν κίνδυνο στο Αφγανιστάν, το Μπαγκλαντές, και το Πακιστάν και είναι επίσης απίθανο να βρουν καταφύγιο αλλού. Αλλά αυτό είναι ένα επιχείρημα δυο φορές κακόπιστο. Πρώτον, παραβλέπει τις μουσουλμανικές ομάδες που διώκονται σε αυτές τις χώρες, όπως ο Ahmadi στο Πακιστάν [2]. Δεύτερον, στον νόμο κατονομάζονται μόνο οι χώρες με μουσουλμανική πλειοψηφία, εξαιρώντας άλλες πιθανές πηγές προσφύγων και παράνομων μεταναστών, όπως η γειτονική Μυανμάρ και η Σρι Λάνκα. Ο νόμος αποκλείει, για παράδειγμα, τους Rohingya από τη μελλοντική ιθαγένεια. Η κυβέρνηση υποστηρίζει ότι, κατ' αρχήν, οι ομάδες που δεν καλύπτονται από την πράξη μπορούν πάντοτε να καταθέσουν αίτηση στο πλαίσιο υφιστάμενων μηχανισμών πολιτογράφησης. Αλλά αυτό το επιχείρημα είναι δίκοπο μαχαίρι. Γιατί να μην έχουν τα μέλη όλων των διωγμένων ομάδων πρόσβαση στον ίδιο νομικό μηχανισμό; Υπό το φως αυτών των εκτιμήσεων, υπάρχει μόνο ένα συμπέρασμα που μπορεί να συναχθεί. Ο σκοπός του νέου νόμου δεν είναι μόνο να προστατεύσει τις κατονομασθείσες ομάδες˙ είναι να αποκλειστούν οι Μουσουλμάνοι από την ίση αντιμετώπιση. Αυτό καθιστά την πράξη δυνητικά αντισυνταγματική.

Η πράξη επαναπροσδιορίζει επίσης την ινδική εθνική ταυτότητα, μετακινώντας την χώρα έντονα προς την κατεύθυνση να γίνει εθνοκρατία. Το 1947, οι Βρετανοί χώρισαν την αποικιακή Ινδία σε δύο ανεξάρτητες χώρες: Το Πακιστάν, το οποίο θεωρήθηκε ως η πατρίδα για τους Μουσουλμάνους της υποηπείρου, και η Ινδία, ένα κοσμικό και πλουραλιστικό κράτος. Η Ινδία είναι μόνο ένα ινδουιστικό έθνος με την ευτελή έννοια ότι η πλειοψηφία των κατοίκων της είναι ταξινομημένοι ως Ινδουιστές. Έχει τον δεύτερο μεγαλύτερο πληθυσμό Μουσουλμάνων στον κόσμο και σημαντική παρουσία σχεδόν όλων των άλλων θρησκειών. Ποτέ δεν έχει καθορίσει την ταυτότητά της με όρους θρησκείας ή εθνότητας.

Αλλά οι ινδουιστές εθνικιστές ήθελαν από καιρό να επανορίσουν την Ινδία ως πατρίδα των Ινδουιστών, αγκαλιάζοντας μια ιδέα εθνότητας παρόμοια με το ισραηλινό πρότυπο. Ο νόμος της ιθαγένειας, με το να αποκλείει τους Μουσουλμάνους, κάνει ένα βήμα προς την κατεύθυνση αυτή. Η ημιτελής επιχείρηση του διαχωρισμού που θέλουν να ολοκληρώσουν οι ινδουιστές εθνικιστές δεν συνεπάγεται απλώς την χορήγηση καταφυγίου σε μειονότητες από γειτονικές χώρες με μουσουλμανική πλειοψηφία, αλλά σηματοδοτεί στους Μουσουλμάνους στο εσωτερικό της Ινδίας ότι δεν έχουν ίση αξίωση να ανήκουν εκεί.

ΕΝΑ ΜΗΤΡΩΟ ΠΟΛΙΤΩΝ

Η κυβέρνηση υποστηρίζει ότι η νέα πράξη δεν θα επηρεάσει τα δικαιώματα των Μουσουλμάνων πολιτών της Ινδίας. Από τυπική και νομική άποψη, αυτό είναι αληθές. Αλλά για να αντιληφθεί κανείς το πόσο ύπουλος είναι ο νόμος της ιθαγένειας, πρέπει να τον δει μαζί με ένα άλλο προτεινόμενο μέτρο: Το Εθνικό Μητρώο Πολιτών, μια σαρωτική πανεθνική καταγραφή του νομικού καθεστώτος όλων των ατόμων στην Ινδία. Και πάλι, είναι δύσκολο να αμφισβητηθεί η ιδέα ότι μια χώρα πρέπει να έχει την δυνατότητα να καταρτίζει ένα μητρώο των πολιτών της. Αλλά πώς θα καθορίσουν οι Αρχές ποιος είναι πολίτης σε μια χώρα όπου πολλοί φτωχοί Ινδοί στερούνται εγγράφων ταυτοποίησης;

Εάν η εμπειρία του κρατιδίου Ασσάμ -όπου η κυβέρνηση έχει πραγματοποιήσει [3] μια περιορισμένη μορφή αυτής της άσκησης- είναι κατά κάποιο τρόπο οδηγός, η ίδια η διαδικασία επαλήθευσης θα είναι Καφκική. Εκατομμύρια φτωχών ανθρώπων χωρίς πιστοποιητικά γέννησης ή άλλο ιστορικό ντοκουμέντο (τα πιστοποιητικά γέννησης [4] έγιναν ευρέως διαδεδομένα στην Ινδία τα τελευταία 30 χρόνια) αγωνίζονται να αποδείξουν ότι είναι πολίτες. Η διαδικασία είναι γραφειοκρατική και αυθαίρετη, αφήνοντας πολλούς να μαραζώνουν σε καταυλισμούς. Αυτή την στιγμή, 1,9 εκατομμύρια άτομα αντιμετωπίζουν την προοπτική ανιθαγένειας στο Assam.

Αλλά εδώ είναι το πραγματικό διακύβευμα. Ας υποθέσουμε ότι δύο άτομα, ένας Ινδουιστής και ένας Μουσουλμάνος, κλήθηκαν να αποδείξουν τους ισχυρισμούς τους για την ιθαγένεια. Ας υποθέσουμε για μια στιγμή πως οι αξιωματούχοι καθορίζουν ότι και οι δύο βρίσκονται στην Ινδία παρανόμως. Μετά την ψήφιση του νόμου περί ιθαγένειας, ο Ινδουιστής θα έχει μια γρήγορη πορεία προς την πολιτογράφηση. Είναι πιθανό ότι ο Μουσουλμάνος δεν θα έχει.

Σε συνδυασμό με το νόμο περί ιθαγένειας, το εθνικό μητρώο πολιτών είναι βέβαιο ότι θα δημιουργήσει εκατομμύρια απάτριδων εξαιτίας διοικητικών λαθών επίσης. Ακόμη και αν υποτεθεί ότι το ινδικό κράτος έχει μεγάλη ικανότητα στις γραφειοκρατικές επιδόσεις και δεν θα κάνει αυθαίρετες διακρίσεις μεταξύ διαφορετικών θρησκευτικών ομάδων (αμφότερες είναι αμφισβητήσιμες υποθέσεις), ένα ποσοστό σφάλματος μόλις 5% θα καθιστούσε δεκάδες εκατομμύρια ανθρώπους δυνητικά ανιθαγενείς, όπως επεσήμανε ο μελετητής Shruti Rajagopalan [5]. Ωστόσο, οι κίνδυνοι που αντιμετωπίζουν οι Μουσουλμάνοι θα είναι σημαντικά υψηλότεροι, ακόμη και αν το κράτος δεν τους στοχεύει ξεκάθαρα.

Η κυβέρνηση μιλά με δύο φωνές για την σχέση μεταξύ του νόμου περί ιθαγένειας και του μητρώου των πολιτών. Αλλά ο σύνδεσμος είναι προφανής. Ο νόμος επιτρέπει στην κυβέρνηση να καθησυχάσει κάθε Ινδουιστή που θεωρείται παράνομος ότι δεν θα καταστεί άπατρις. Δεν παρέχει καμία αντίστοιχη διαβεβαίωση στους Μουσουλμάνους. Με άλλα λόγια, δημιουργεί ένα νομικά εγκεκριμένο σύστημα διακρίσεων, το οποίο αποτελεί προσβολή της κοσμικής δημοκρατίας της Ινδίας.

Διαδηλωτές διαμαρτύρονται κατά του νόμου τροποποίησης της ιθαγένειας στην Καλκούτα της Ινδίας, τον Δεκέμβριο του 2019. Rupak De Chowdhuri / Reuters 

ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΔΥΣΑΡΕΣΚΕΙΑΣ

Ο νόμος περί ιθαγένειας έχει προκαλέσει πρωτοφανή αντίσταση σε ολόκληρη την χώρα. Η αντίσταση έρχεται σε δύο μάλλον διαφορετικές μορφές. Η πρώτη είναι η περιφερειακή ειδική αντιπολίτευση στο κρατίδιο Assam, το οποίο έχει γίνει μάρτυρας κυλιόμενων διαδηλώσεων από τότε που ο νόμος εγκρίθηκε νωρίτερα αυτόν τον μήνα. Η αντίθεση στον νόμο στηρίζεται στην τοπική εθνοκοινοτική πολιτική του κρατιδίου. Επί δεκαετίες, πολλοί Assamέζοι ακτιβιστές και πολιτικοί ισχυρίζονταν ότι η μετανάστευση των Μπενγκαλινών από το Μπαγκλαντές (και από την προ του 1971 ενσάρκωση του Ανατολικού Πακιστάν) απειλεί την ταυτότητα του Ασσάμ. Το 1985, η κυβέρνηση της Ινδίας υπέγραψε το Σύμφωνο Accam [6], το οποίο υποσχόταν να δημιουργήσει μια διαδικασία για τον εντοπισμό των παράνομων μεταναστών στο κρατίδιο. Οι Αρχές δημοσίευσαν τελικά τα ευρήματά τους για το Assam φέτος, και δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι η πλειονότητα όσων εντοπίστηκαν ως παράνομα εγκατεστημένοι στο Assam ήταν οι Μπενγκάλι Ινδουιστές. Ο νέος νόμος για την ιθαγένεια τώρα τους δίνει δυνητικά την υπηκοότητα κατά παράβαση του Συμφώνου Assam. Έτσι, ξέσπασαν διαδηλώσεις σε όλη την πολιτεία, με διαδηλωτές που αποκηρύττουν τον νέο νόμο ως προδοσία από την κεντρική κυβέρνηση και απειλή για την δημογραφία του Assam.

Σε άλλες περιοχές της Ινδίας, οι διαμαρτυρίες κατά του νόμου για την ιθαγένεια ήταν περισσότερο για το σύνταγμα της χώρας και τις αρχές της ισότητας. Η Ινδία έγινε μάρτυρας της μεγαλύτερης έκρηξης φοιτητικών διαδηλώσεων από την περίοδο του δικτατορικού «καθεστώτος έκτακτης ανάγκης» στην δεκαετία του 1970 υπό την πρωθυπουργό Indira Gandhi. Οι διαδηλώσεις έχουν κλονίσει κυριολεκτικά κάθε σημαντικό πανεπιστήμιο. Και σε ολόκληρη την χώρα, οι διαδηλωτές από όλη την ευρεία γκάμα των ινδικών θρησκευτικών και κοινωνικών ομάδων έκαναν πορείες υπέρ της κατάργησης του νόμου. Πολλές κυβερνήσεις των κρατιδίων, συμπεριλαμβανομένων ορισμένων συμμάχων του BJP, δεσμεύτηκαν να μην εφαρμόσουν το Εθνικό Μητρώο Πολιτών.

Αυτές οι διαμαρτυρίες έχουν την δυνατότητα να βυθίσουν την Ινδία σε μια βαθιά κρίση. Ήδη, το ινδικό κράτος χρησιμοποιεί το οπλοστάσιό του από απαγορευτικές εντολές για να περιορίσει αυτές τις θεμιτές διαμαρτυρίες. Η κλίμακα αυτής της καταστολής της διαφωνίας είναι ιδιαίτερα ασυνήθιστη: Στο Καρνατάκα και το Ουτάρ Πραντές, δύο μεγάλα κρατίδια που κυβερνώνται από το BJP, με έναν συνολικό πληθυσμό άνω των 260 εκατομμυρίων ανθρώπων, έχουν εκδοθεί αποικιοκρατικής εποχής απαγορεύσεις σε όλο το εύρος των κρατιδίων που εμποδίζουν την συνάθροιση περισσότερων από πέντε ατόμων. Ορισμένες περιοχές στην Ινδία έχουν υποβληθεί σε διακοπή του Internet. Τα μέτρα αυτά θυμίζουν τις σκληρές τακτικές της Ινδίας στο Κασμίρ [7].

Το ανθίζον κίνημα κατά του νόμου ιθαγένειας είναι ένα αναζωογονητικό σημάδι μιας πιθανής συνταγματικής αναγέννησης. Αλλά ίσως να παλέψει ενάντια στις αντίθετες κινήσεις του ισχυρού ινδουϊστικού εθνικισμού του Modi. Οι πολιτικές προτεραιότητες του BJP τους τελευταίους μήνες αντικατοπτρίζουν μια σκληρή ιδεολογική στροφή: Η διάλυση της ονομαστικής αυτονομίας του Κασμίρ και η επακόλουθη καταστολή στην ανήσυχη περιοχή˙ η θριαμβολογία για την απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου να επιτρέψει την οικοδόμηση του ισχυρά συμβολικού ναού του Ραμ στην Ayodhya˙ και συζητήσεις για νομοθεσία κατά του προσηλυτισμού και του ελέγχου του πληθυσμού. Ακόμη και στον δημόσιο διάλογο, ο δελεασμός και η δαιμονοποίηση των μειονοτήτων είναι πιο αισθητή. Σε μια πρόσφατη ομιλία του στο κεντρικό κρατίδιο Jharkhand, ο Modi έκανε μια πονηρή αναφορά στο γεγονός ότι όσοι διαμαρτύρονται για τον νόμο περί ιθαγένειας θα μπορούσαν να «αναγνωριστούν από τα ρούχα τους», ένας ξεκάθαρος υπαινιγμός για τους Μουσουλμάνους.

Ο ισχυρός συνδυασμός του ινδουϊστικού πλειοψηφισμού και του αυταρχισμού του Modi δεν θα νικηθεί εύκολα. Αλλά το πέρασμα του νόμου της ιθαγένειας έχει ξυπνήσει την Ινδία για τους κινδύνους που απειλούν τις βασικές συνταγματικές αξίες της. Ο δρόμος για την ανάκτηση και την προστασία αυτών των αξιών θα είναι μακρύς, επίπονος και γεμάτος συγκρούσεις. Πολλοί Ινδοί επιτέλους λένε, «Αρκετά ως εδώ». 

Στα αγγλικά:  

Σύνδεσμοι:

Pratap Bhanu Mehta,
  καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Ashoka.


23/12/2019