Η «τέταρτη βιομηχανική επανάσταση»: Ένα άγνωστο μέλλον.


Η «τέταρτη βιομηχανική επανάσταση»: 
Ένα άγνωστο μέλλον. 

Μηχανές και κίνηση, ηλεκτρισμός και μαζική παραγωγή, ηλεκτρονικά συστήματα και αυτοματοποίηση, κυβερνο-συστήματα, ίντερνετ και διαδίκτυο των πραγμάτων. Ένας πολύ χοντρικός και μάλλον απλοϊκός ορισμός των τεσσάρων «βιομηχανικών επαναστάσεων» που έχει ζήσει η ανθρωπότητα. Κι όμως ακόμη και αυτή η απλοϊκή παρουσίαση είναι συγκλονιστική, αν σκεφτεί κανείς ότι τα απίστευτα τεχνολογικά άλματα, έγιναν μόλις σε δυόμισι αιώνες, μια ανάσα, στο σύνολο της ύπαρξής μας. 

Τρεις τεχνολογικές επαναστάσεις πλήρως βιωμένες κι ενώ τα αποτελέσματά τους στον τρόπο της ζωής μας είναι εμφανή, τα αποτελέσματά τους στον πλανήτη, τη φύση ακόμη και την σύσταση της ύπαρξής μας, μας είναι ακόμη ασαφή. Και ήδη βρίσκεται σε εξέλιξη η τέταρτη, παντελώς «αχαρτογράφητη» και μάλλον ακατανόητη για τους περισσότερους από εμάς.

Η «τέταρτη βιομηχανική επανάσταση», συνήθως ορίζεται ως ένας συνδυασμός των νέων τεχνολογιών: τεχνητή νοημοσύνη, μηχανική εκμάθηση, κωδικοποίηση της φυσικής γλώσσας, ρομποτική, cloud computing, νανοτεχνολογία, 3D εκτύπωση, Internet of Things. Σύμφωνα με τους ειδικούς, αυτές οι τεχνολογίες θα μεταμορφώσουν τις κοινωνίες που ζούμε και τις οικονομίες στις οποίες εργαζόμαστε. Κι αυτές οι αλλαγές εκτιμάται ότι θα βρίσκονται σε πλήρη εξέλιξη μέχρι το 2030. 

Σύμφωνα με τον Κλάους Σβαμπ - πρόκειται για τον ιδρυτή του Φόρουμ του Νταβός (Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ) - στην πραγματικότητα ο όρος «τέταρτη βιομηχανική επανάσταση» αναγγέλλει μια σειρά κοινωνικών, πολιτικών, πολιτιστικών και οικονομικών γεγονότων που θα ξετυλιχτούν τον 21ο αιώνα και θα βασίζονται στη διαθεσιμότητα ψηφιακών τεχνολογιών που ήρθαν ως αποτέλεσμα της τρίτης βιομηχανικής ή - όπως αλλιώς ονομάζεται - ψηφιακής επανάστασης. 

«Κοινωνικός μετασχηματισμός σε παγκόσμια κλίμακα»

Στο σύνολο της η τέταρτη βιομηχανική επανάσταση θα επηρεάσει μέσω των καινοτομιών που θα φέρει, ένα πλήθος πεδίων και όπως συνέβη με όλες τις προηγούμενες, έτσι κι αυτή η νέα επανάσταση θα επιφέρει αλλαγές, στον τρόπο που οι άνθρωποι δημιουργούν, ανταλλάσσουν και διανέμουν αξία και θα μεταβάλει ριζικά τα θεσμικά όργανα αλλά και τα άτομα. Όπως γράφει ο Σβαμπ, σε άρθρο του στην Britannica, η τέταρτη βιομηχανική επανάσταση θα φέρει μια μεγάλη συστημική αλλαγή. Σε οικονομικό επίπεδο, ο αυτοματισμός θα διαταράξει τα παλιά μοντέλα μεταφοράς και παραγωγής, σε επιστημονικό η τεχνική CRISP θα αλλάξει τον τρόπο επεξεργασίας των δομικών στοιχείων της ζωής, η τεχνητή νοημοσύνη θα αυξήσει τις δεξιότητες σε κάθε κλάδο, ενώ τεχνολογίες όπως το blockchain θα θολώσουν τα όρια μεταξύ του ψηφιακού και του φυσικού κόσμου. Το δε, αποτέλεσμα όλων αυτών θα είναι ο κοινωνικός μετασχηματισμός σε παγκόσμια κλίμακα. 

Η «τέταρτη βιομηχανική επανάσταση», έχει ισχυρούς υποστηρικτές, κυρίως think tanks και συμβούλια που συνεργάζονται με οικονομολόγους και τεχνικούς εμπειρογνώμονες και φυσικά τις ίδιες τις εταιρείες τεχνολογίας, αλλά και το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ, που πρωτοστατεί. Όλοι οι παραπάνω συνομιλούν φυσικά με κυβερνήσεις διαμορφώνοντας ήδη την μελλοντική βιομηχανική στρατηγική και προτάσσουν τα θετικά των άμεσων και μεγάλων επενδύσεων στις νέες τεχνολογίες που θα αλλάξουν το μέλλον. Πιο εύκολη καθημερινότητα, μεγαλύτερη παραγωγικότητα με λιγότερη εργασία, επανάσταση σε κρίσιμους τομείς, όπως η υγεία. Ένα νέο σύστημα και μια υπόσχεση για ένα βιώσιμο μέλλον - ενώ το παρόν φαντάζει κορεσμένο - με ελεγχόμενη χρήση της ενέργειας και των πόρων, ελάχιστα απορρίμματα και μέγιστη ανακύκλωση. 

Οι κατέχοντες τους νέους πόρους και η «τεχνολογική ανεργία»

Υπάρχει φυσικά και ο αντίλογος. Ο καθηγητής οικονομικών του Πανεπιστημίου Λιντς Μπέκετ, Τζέιμι Μόργκαν, σημειώνει σε άρθρο του στο The Conversation, ότι «η τέταρτη βιομηχανική επανάσταση δεν είναι απλά μια ευκαιρία. Έχει σημασία ποια είναι η ευκαιρία, ποιον αφορά και ποιοι είναι οι όροι της. Κι αυτό συζητιέται σπάνια». 

«Η έμφαση στα οφέλη και η εστίαση στην ανάγκη για επενδύσεις αποσπούν το ενδιαφέρον από το βασικό ζήτημα που είναι ποιος θα κατέχει την βασική υποδομή του μέλλοντός μας. Οι μεγάλες εταιρείες στοχεύουν στον έλεγχο της πνευματικής ιδιοκτησίας των τεχνολογιών που θα επηρεάσουν κάθε πτυχή της ζωής. Ταυτόχρονα, όσοι γράφουν για την τέταρτη βιομηχανική επανάσταση αναγνωρίζουν ότι μπορεί να υπάρξει αυτό που αποκαλούν ‘τεχνολογική ανεργία’. Οι τρέχουσες αξιώσεις σχετικά με τον πιθανό ρυθμό μετατόπισης εργασίας είναι μικτές. Ορισμένες έρευνες υποστηρίζουν ότι το 30% έως 50% των σημερινών μορφών απασχόλησης μπορεί να εξαφανιστεί. Κάποιοι υποστηρίζουν ότι είναι πιο πιθανό το ποσοστό να κυμανθεί στο 10%. 

» Ωστόσο, το σιωπηρό μήνυμα που μεταδίδεται από εταιρείες και συμβούλους, παρά το γεγονός ότι αυτό θα επηρεάσει τους περισσότερους τομείς της κοινωνίας, είναι ότι ‘το μέλλον έρχεται και θα έπρεπε να το συνηθίσετε’. Και τα μηνύματα και οι πολιτικές των κυβερνήσεων τείνουν προς αυτή την άποψη. Για τις κυβερνήσεις, οι ευκαιρίες έχουν μεταφραστεί σε γλώσσα ανταγωνιστικών απειλών: ‘αν δεν τα κάνουμε εμείς, θα τα κάνουν οι άλλοι’. Έτσι η προσοχή επικεντρώνεται με έμφαση στις αναπόφευκτες οικονομικές συνέπειες χωρίς να εξετάζονται οι ευρύτερες κοινωνικές επιπτώσεις που θα χρειαστούν διαχείριση». 

Μεγαλύτερη κοινωνική ανισότητα; 

Οι οικονομολόγοι και καθηγητές του MIT Έρικ Μπρίντζολφσον και Άντριου Μακάφι, εκτιμούν επίσης ότι η τέταρτη βιομηχανική επανάσταση θα μπορούσε να οδηγήσει σε μεγαλύτερη ανισότητα κυρίως μέσω των αναταράξεων που θα προκληθεί στην αγορά εργασίας, καθώς η αυτοματοποίηση θα υποκαθιστά όλο και περισσότερο το εργατικό δυναμικό. Ο εκτοπισμός των εργαζομένων από τις μηχανές και τα ρομπότ μπορεί να επιδεινώσει το χάσμα των κερδών μεταξύ κεφαλαίου και εργατών. 

Περισσότερη τεχνολογία από ότι μπορούμε να καταναλώσουμε;

Η Παζ Σέρα Πορτίγια από το think tank Eco Politica σημειώνει ακόμη ένα ζήτημα. Σύμφωνα με άρθρο της, η τεχνολογία έχει αναδειχτεί ως η βασική, μοναδική και παγκόσμια λύση για όλα μας τα προβλήματα. «Αυτό, σε συνδυασμό με τον πρωτοφανή ρυθμό επιτάχυνσης που βιώνουμε στον σημερινό κόσμο, σημαίνει ότι συμβαίνουν βιομηχανικές επαναστάσεις προτού προλάβουμε να αφομοιώσουμε τα χαρακτηριστικά και τις συνέπειές τους. Σε μόλις δέκα χρόνια, δυο βιομηχανικές επαναστάσεις αλληλοκαλύπτονται». 

Όπως σημειώνει η Πορτίγια οι νέες τεχνολογίες, δημιουργήματα της νέας βιομηχανικής επανάστασης, παρουσιάζονται ως οι λύσεις στα προβλήματα που δημιούργησαν οι προηγούμενες βιομηχανικές επαναστάσεις. Ωστόσο, αναρωτιέται μήπως πρέπει να επανεξετάσουμε τη σχέση μας με την τεχνολογία, που σημαίνει επίσης επανεξέταση της σχέσης μας με το περιβάλλον, τους άλλους ανθρώπους και τον πλανήτη. 

Θέτοντας μια σειρά από ζητήματα όπως το ενδεχόμενο δημιουργίας μεγαλύτερης κοινωνικής ανισότητας, την επιβάρυνση του περιβάλλοντος από τις νέες τεχνολογίες - εντός του πλαισίου της κλιματικής αλλαγής - αλλά και των κινδύνων που αυτές μπορεί να υποκρύπτουν για τα προσωπικά και κοινωνικά δικαιώματα, η Πορτίγια καταλήγει ότι η τεχνολογική επανάσταση συμβαίνει έτσι κι αλλιώς, κι αυτό που έχει σημασία είναι «να απαιτήσουμε λογοδοσία, δημόσιο διάλογο και δημοκρατικό έλεγχο επί των τεχνολογικών εξελίξεων». 

Αγγελική Δημοπούλου


14/1/2020