Το πρωτείο της δικαιοσύνης.


Το πρωτείο της δικαιοσύνης. 

Κυκλοφόρησε πρόσφατα και στη γλώσσα μας το βιβλίο του Γάλλου νομικού Αλέν Σουπιό «Το πνεύμα της Φιλαδέλφειας. Η κοινωνική δικαιοσύνη απέναντι στην ολοκληρωτική αγορά» (μετάφραση: Ευάγγελος Δ. Αγγελόπουλος, Επιθεώρησις Εργατικού Δικαίου 2019).

Ο Σουπιό, ο οποίος είναι σήμερα καθηγητής στο Collège de France, ανατρέχει στη Διακήρυξη που διατυπώθηκε στη Φιλαδέλφεια, στις 10 Μαΐου 1944, ως ιδρυτικό κείμενο της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας. Το κείμενο αυτό αναδείκνυε την κοινωνική δικαιοσύνη σε κεντρικό στόχο ο οποίος επιβάλλεται σε όλα τα κράτη, σε ακρογωνιαίο λίθο της νέας παγκόσμιας τάξης που όφειλαν να εγκαθιδρύσουν μετά το τέλος του Δεύτερου Παγκόσμιου Πολέμου.

Η Διακήρυξη της Φιλαδέλφειας επιβεβαίωνε την ίση αξιοπρέπεια όλων των ανθρώπων. Επαγγελλόταν την αλληλεγγύη και την κοινωνική δικαιοσύνη και επέβαλλε να μη μεταχειριζόμαστε την εργασία σαν εμπόρευμα. Διακήρυσσε ότι το χρήμα και η οικονομία δεν είναι αυτοσκοποί αλλά μέσα στην υπηρεσία των ανθρώπων. Μετά από μερικές δεκαετίες οικονομικού φιλελευθερισμού, ο Σουπιό θεωρεί σκόπιμο να επιστρέψουμε σε αυτή τη σημαντική Διακήρυξη, όχι για να βρούμε και να αντιγράψουμε έτοιμες συνταγές, αλλά για να αναζωογονήσουμε το πνεύμα και τις αρχές που την ενέπνευσαν.

Η απορρύθμιση των αγορών, που μεσολάβησε, φιλοδοξούσε να αποκαταστήσει μιαν υποτιθέμενη αυθόρμητη τάξη, η οποία θα διασφάλιζε τη συλλογική ευημερία. Στην πραγματικότητα όμως τροφοδότησε τον γενικευμένο ανταγωνισμό και γέννησε έναν κόσμο στον οποίο η ιδέα της αλληλεγγύης έχει αντικατασταθεί από την αρχή «καθένας για τον εαυτό του» και εκείνη της κοινωνικής δικαιοσύνης από τον «πόλεμο όλων εναντίον όλων». Τα ακραία φιλελεύθερα δόγματα που δεσπόζουν στον σύγχρονο κόσμο βρίσκονται στους αντίποδες του πνεύματος της Φιλαδέλφειας.

Οπως σημειώνει ο Σουπιό: «Η πίστη στο αλάθητο των χρηματοπιστωτικών αγορών αντικατέστησε τη βούληση να αποδοθεί κάποια στοιχειώδης δικαιοσύνη στην παραγωγή και την κατανομή του πλούτου σε παγκόσμια κλίμακα, καταδικάζοντας έτσι την τεράστια μάζα των ηττημένων αυτής της νέας παγκόσμιας οικονομικής τάξης στη μετανάστευση, τον αποκλεισμό και τη βία».


Η ακόλουθη συνέντευξη του Αλέν Σουπιό 
δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Le Monde.

● Η Διακήρυξη της Φιλαδέλφειας του 1944 έθεσε τις βάσεις της κοινωνικής δικαιοσύνης σε διεθνή κλίμακα. Αυτές οι αξίες αμφισβητήθηκαν με την παγκοσμιοποίηση. Γιατί;

Από το Βερντέν ώς το Αουσβιτς και τη Χιροσίμα, ο άνθρωπος είχε υποβαθμιστεί στην κατάσταση του ανθρώπινου υλικού. Σε καιρούς πολέμου αλλά και σε καιρούς ειρήνης, είχε εγκαθιδρυθεί ένας τρόπος βιομηχανικής διαχείρισης των ανθρώπων σαν να ήταν υλικός πόρος. Το μάθημα που αντλήθηκε από αυτή την εμπειρία ήταν ότι, προκειμένου να αποφευχθούν τα εθνικιστικά πάθη και να ευνοηθεί η ειρήνη, έπρεπε να διασφαλιστεί η ανθρώπινη αξιοπρέπεια, να υπάρξει μέριμνα για τις συνθήκες ζωής των ανθρώπων, επομένως και για την κοινωνική δικαιοσύνη.

Η Διακήρυξη της Φιλαδέλφειας επιτάσσει έτσι να αξιολογηθούν τα μέτρα οικονομικού χαρακτήρα, προκειμένου να επιτευχθεί αυτός ο στόχος. Ομως εδώ και τριάντα χρόνια γίνεται ακριβώς το αντίθετο: προσπαθούν να προσαρμόσουν τις ανθρώπινες υπάρξεις σε μιαν απορρυθμισμένη οικονομική οργάνωση, που έχει αναγορευτεί σε αυτοσκοπό. Πρόκειται για μια πλήρη αντιστροφή των μέσων και των σκοπών που είχαν διακηρυχθεί στην εποχή της Απελευθέρωσης.

● Γιατί κρίνετε ότι η ιδρυτική συμφωνία του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου έχει υποσκάψει τα θεμέλια της κοινωνικής δικαιοσύνης;

Η αντίθεση ανάμεσα στη Διακήρυξη της Φιλαδέλφειας και στο προοίμιο αυτής της συμφωνίας είναι τρομακτική. Οι στόχοι που προσδιορίζει αυτό το προοίμιο είναι καθαρά ποσοτικού χαρακτήρα. Μεταξύ αυτών των στόχων δεν περιλαμβάνονται καθόλου η πνευματική άνθηση των ανθρώπων, η οικονομική τους ασφάλεια, ούτε η σταθερότητα των τιμών των πρώτων υλών σε παγκόσμια κλίμακα.

● Διατυπώνετε πέντε κομβικής σημασίας θέματα για να αναπτύξουμε την κοινωνική δικαιοσύνη: το όριο, το μέτρο, τη δράση, την αλληλεγγύη και την ευθύνη. Γιατί η έννοια του ορίου είναι συστατικό στοιχείο της κοινωνικής δικαιοσύνης;

Αν απαγορεύσετε στην Αφρική να έχει τον παραμικρό εμπορικό φραγμό, καταστρέφετε τις τοπικές συνθήκες γεωργικής εκμετάλλευσης ή βιοτεχνικής παραγωγής και τροφοδοτείτε έτσι το μεταναστευτικό φαινόμενο. Ωθούμενη από τον γάμο του κομμουνισμού και του υπερφιλελευθερισμού, η νέα ορθοδοξία εγκωμιάζει το γκρέμισμα όλων των συνόρων για τα κεφάλαια και τα εμπορεύματα, ενώ υψώνονται καθημερινά νέοι φραγμοί εναντίον της κυκλοφορίας των ανθρώπων. Θα έπρεπε να θέτουμε περισσότερους φραγμούς για τα πράγματα και λιγότερους για τους ανθρώπους. Στην κλίμακα των μεγάλων περιοχών του κόσμου, τα σύνορα πρέπει να είναι ανοιχτά ή κλειστά ανάλογα με τις κοινωνικές επιταγές που προσιδιάζουν σε αυτές τις περιοχές.

● Η εργαλειοποίηση του δικαίου φαίνεται να έχει γενικευτεί. Περιγράφετε σχετικά με αυτό το θέμα τον στρεβλό ρόλο του Δικαστηρίου των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων…

Απολύτως. Αυτό το δικαστήριο είναι ένα από τα πιο σημαντικά όργανα της Ευρωπαϊκής Ενωσης, επειδή έχει την εξουσία να υπαγορεύει το δίκαιο. Μέχρι πρόσφατα, παρέμενε πιστό στον στόχο της «ίσης πρόσβασης για όλους στην πρόοδο», που αναφέρεται στη Συνθήκη της Ρώμης του 1957. Σήμερα, αυτό το δικαστήριο ασχολείται αντίθετα με το να υποδαυλίζει τον ανταγωνισμό μεταξύ των εθνικών κοινωνικών δικαιωμάτων και των φορολογικών συστημάτων και κρίνει ότι η προστασία της αγοραστικής δύναμης και της κοινωνικής ειρήνης δεν αποτελούν νόμιμο στόχο σε σχέση με εκείνον της ελεύθερης παροχής υπηρεσιών.

Η εγκατάλειψη από μέρους του των στόχων της κοινωνικής δικαιοσύνης εξηγείται από τους όρους της ένταξης των μετακομμουνιστικών χωρών στην Ευρωπαϊκή Ενωση. Αυτή η ένταξη θα έπρεπε να γίνει αντιληπτή όχι με όρους διεύρυνσης, αλλά με όρους επανενοποίησης της Ευρώπης· πράγμα που σημαίνει ότι οι χώρες της Δύσης θα έπρεπε να αποδεχθούν να χρηματοδοτήσουν γενναιόδωρα τον εκσυγχρονισμό των ανατολικοευρωπαϊκών χωρών και αυτές οι τελευταίες θα έπρεπε σε αντάλλαγμα να αποδεχθούν να μην εφαρμόσουν το κοινωνικό και φορολογικό ντάμπινγκ.

● Στον παγκοσμιοποιημένο κόσμο ποιοι είναι οι δρόμοι του μέλλοντος που θα ήταν πιστοί στο πνεύμα της Διακήρυξης της Φιλαδέλφειας;

Η αξίωση να δίνουμε έτοιμες λύσεις θα ήταν αντίθετη στη Διακήρυξη της Φιλαδέλφειας, η οποία, για να ορίσει τους καλύτερους δρόμους υλοποίησης της κοινωνικής δικαιοσύνης δεν βασίζεται στους ειδικούς, αλλά στην κοινωνική δημοκρατία. Αυτό που μπορεί να κάνει κανείς είναι απλώς να θέτει ορισμένες βασικές αρχές. Χρειάζεται πρώτα απ’ όλα να ξαναβρούμε την αίσθηση των ορίων, χωρίς τα οποία δεν είναι δυνατό να υπάρξει καμία νομική τάξη: το κράτος δικαίου είναι ασύμβατο με την αγορά των κανόνων. Χρειάζεται έπειτα να ξαναβρούμε την αίσθηση του μέτρου, αντί να υποκύπτουμε στις ψευδαισθήσεις της ποσοτικοποίησης. Αποκομμένη από κάθε δημοκρατική διαβούλευση, η διακυβέρνηση μέσω των αριθμών και οι πολιτικές που βασίζονται σε ποσοτικούς δείκτες μάς οδηγούν στα σοβιετικά σφάλματα των πενταετών σχεδίων.

Τέλος, χρειάζεται να ξαναδώσουμε μιαν ισχυρή θέση στην αλληλεγγύη της κοινωνίας των πολιτών, όπως για παράδειγμα οι αλληλασφαλιστικές εταιρείες στη Γαλλία, χωρίς τη ζωτικότητα των οποίων η κοινωνική ασφάλιση είναι καταδικασμένη να χρεοκοπήσει. Γενικότερα, χρειάζεται να συλλογιζόμαστε ότι οι άνθρωποι είναι σκεπτόμενα υποκείμενα και όχι αντικείμενα που μελετάει και μετράει η επιστήμη.



12/1/2020



           ΣΧΕΤΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ            







Παλιές και νέες ανισότητες κι ένας καλύτερος καπιταλισμός. 

Το δόγμα έλεγε ότι η σώρευση του πλούτου ενισχύει την ανάπτυξη και κερδίζουν όλοι, γιατί τα οφέλη διαχέονται από την κορυφή προς τα κάτω, σε όλη την κοινωνική πυραμίδα. Οτι η αναδιανομή επιδρά αρνητικά στην ανάπτυξη γιατί εμποδίζει τη σώρευση πλούτου, ότι ενδεδειγμένη πολιτική είναι η επιβολή θυσιών στους πολλούς – διότι οι θυσίες αποβαίνουν «σε καλό τους». Με τέτοιες πολιτικές γεννήθηκαν θηριώδεις ανισότητες που υπονομεύουν την ανάπτυξη, διαβρώνουν δημοκρατίες, απειλούν τη σταθερότητα – ή την ειρήνη.

Την Τετάρτη έγινε κάτι που θα ήταν ανήκουστο πριν από λίγα χρόνια. Η επικεφαλής του ΔΝΤ, Κρ. Γκεοργκίεβα, κάλεσε τις κυβερνήσεις να αυξήσουν τη φορολογία του πλούτου, για να αντιμετωπιστεί –είπε– μία από τις μεγαλύτερες σύγχρονες απειλές: Η ανισότητα.

Είναι αλήθεια ότι την τελευταία 10ετία το ποσοστό των ανθρώπων που ζουν στην ακραία φτώχεια (με 1,9 δολ./ημέρα) μειώθηκε από 15,7% το 2010 σε 7,7% πέρυσι. Και τα τελευταία 40 χρόνια, αυξήθηκε το μέσο εισόδημα του φτωχότερου 50% της ανθρωπότητας, αποσπώντας το 12% από την αύξηση του παγκόσμιου πλούτου.

Κάποιοι, όμως, την ίδια 40ετία τα πήγαν πολύ καλύτερα: Είναι το πλουσιότερο 1% της ανθρωπότητας, που ιδιοποιήθηκε το 27% της αύξησης του παγκόσμιου πλούτου. Η ακραία φτώχεια μειώθηκε (δεν εξαλείφθηκε…) ενώ οι ανισότητες –δείχνουν οι οικονομικοί δείκτες– διευρύνονται.

Υπάρχει, ωστόσο, μια εξέλιξη πιο ανησυχητική. Αποτυπώνεται στην τελευταία (2019) Εκθεση του ΟΗΕ για την Ανθρώπινη Ανάπτυξη. Αυτές οι εκθέσεις διερευνούν την ευημερία και τις ανισότητες με κριτήρια ευρύτερα και πιο ουσιαστικά από την αύξηση του ΑΕΠ – κριτήρια που διατύπωσε στη 10ετία του 1980 ο Ινδός νομπελίστας Αμάρτια Σεν, όταν έθεσε στο επίκεντρο την ισότητα των ικανοτήτων (ή δυνατοτήτων) των ανθρώπων και τη βελτίωσή τους ως καθήκον των κυβερνήσεων.

Η έκθεση του ΟΗΕ δείχνει ότι ενώ κλείνει η ψαλίδα της ανισότητας στις στοιχειώδεις ικανότητες των ανθρώπων, ανοίγει δραματικά στις ικανότητες που χρειάζονται οι άνθρωποι στην αυριανή κοινωνία της γνώσης. Η έκθεση αποκαλύπτει ότι, δίπλα στις παλιές, έρχεται να προστεθεί μια νέα γενιά ανισοτήτων, για την εποχή της κλιματικής αλλαγής και της ψηφιακής τεχνολογίας.

Κάτι δεν δουλεύει καλά στην παγκοσμιοποιημένη κοινωνία, όπως δείχνει το κύμα συλλαλητηρίων που σαρώνει πολλές χώρες – γράφει ο συντονιστής της φετινής έκθεσης, Α. Στάινερ. Μπορεί να πυροδοτούνται από διάφορες αιτίες, αλλά τα διαπερνά ως κοινό νήμα η βαθιά απογοήτευση και οργή για τις ανισότητες. Το κεντρικό θέμα –καταλήγει– για τα συλλαλητήρια δεν είναι τα σεντς. Ο αφανής πρωταγωνιστής είναι η δύναμη: Η δύναμη των λίγων, η αδυναμία των πολλών και η συλλογική δύναμη των λαών που απαιτούν αλλαγή.

Σημείο των καιρών: Στις 21 Ιανουαρίου ανοίγει το Φόρουμ στο Νταβός. Ο ιδρυτής/πρόεδρός του, Κλ. Σβαμπ, υποδέχεται τους υψηλούς καλεσμένους του με ένα νέο «Μανιφέστο του Νταβός» – το πρώτο το είχε γράψει το 1973. Κεντρική ιδέα: Για να επιβιώσει το σύστημα πρέπει να υπάρξει ένα καλύτερο είδος καπιταλισμού. Οι εταιρείες να μην αποφεύγουν τη φορολογία, να επιδεικνύουν μηδενική ανοχή στη διαφθορά, να προστατεύουν τα ανθρώπινα δικαιώματα παντού στον κόσμο, να υποστηρίζουν ισότιμους όρους ανταγωνισμού – καταλήγει. Ωραία ακούγεται, δεν είναι;...



12/1/2020