Γεωπολιτικές προεκτάσεις και τεχνικοοικονομικές προϋποθέσεις του EastMed.





Γεωπολιτικές προεκτάσεις 
και τεχνικοοικονομικές προϋποθέσεις του EastMed.

Η υπογραφή της διακυβερνητικής συμφωνίας για τον EastMed, η οποία θα καταστεί νομικά δεσμευτική για τις χώρες που την υπέγραψαν στις 2 Ιανουαρίου, αποτελεί ορόσημο για τις γεωπολιτικές και ενεργειακές εξελίξεις της ΝΑ Μεσογείου. Από γεωπολιτικής άποψης η συμφωνία του Ζαππείου αποτελεί το θεμέλιο λίθο του επιστεγάσματος της τριμερούς μας συνεργασίας με Κύπρο και Ισραήλ. Κανένας άλλος τομέας της τριμερούς μας συνεργασίας δεν έχει ακόμη αποκτήσει ανάλογη πολιτική βαρύτητα με τη δυναμική κατασκευής αυτού του αγωγού.

Η διακυβερνητική συμφωνία αποτελεί μια έμμεση αλλά σαφή απάντηση στην έπαρση του κ. Ερντογάν, ο οποίος «έριξε το γάντι» στον EMGP (East Med Gas Pipeline), λέγοντας, μετά την υπογραφή του μνημονίου ανακάλυψης ΑΟΖ με τον Sarraj, ότι τώρα δεν θα μπορέσει να γίνει ο αγωγός. Βεβαίως, αυτό δεν είναι κάτι το καινούργιο. Από το 2012 η Τουρκία έχει οριοθετήσει με τον εαυτό της μια τεράστια ζώνη διεκδικούμενης υφαλοκρηπίδας μεταξύ του 32ου-28ου παραλλήλου, μέσα από την οποία ούτως ή άλλως θα πέρναγε η πιθανή όδευση του EMGP.

Η διακυβερνητική του Ζαππείου, και πρωτίστως η έμπρακτη προώθηση του αγωγού, αποτελεί απάντηση στο δόγμα των νεοοθωμανικών διεκδικήσεων της «Γαλάζιας Πατρίδας» όπως υπερθεματίστηκαν από την ανακάλυψη ΑΟΖ ανάμεσα στην Τουρκία και στον Sarraj στις 27/11/19. Η απρόσκοπτη συνέχιση του γεωτρητικού προγράμματος της Κυπριακής Δημοκρατίας και η παρεμπόδιση παράνομων σεισμογραφικών ερευνών και γεωτρήσεων εντός της –ακόμη ακαθόριστης– ελλαδικής υφαλοκρηπίδας από την ΤΡΑΟ, αποτελούν και θα αποτελέσουν χειροπιαστές αποδείξεις ότι οι χώρες που υπέγραψαν τη συμφωνία του Ζαππείου δεν αποδέχονται τον αυτόκλητο ρόλο της Τουρκίας ως αστυνόμου-τραμπούκου της Ανατολικής Μεσογείου.

Ωστόσο, η ελληνική γεωπολιτική απάντηση σε ό,τι αφορά τον EMGP για να είναι αξιόπιστη και ως εκ τούτου αποτελεσματική, πρέπει να βασίζεται σε αντικειμενικά δεδομένα τεκμηρίωσης της οικονομικής βιωσιμότητας του δικτύου αγωγών που θα συναποτελέσουν τον EMGP, συνδέοντας τα αποθέματα –σε αυτή τη φάση– του Ισραήλ και της Κύπρου με την ελληνική και ιταλική αγορά αερίου. Ορισμένοι αυτοαναγορευθέντες «ειδικοί αναλυτές» θεωρούν προκαταδικασμένη την προοπτική κατασκευής του έργου και απομειώνουν τη σημασία της διακυβερνητικής του Ζαππείου ως επικοινωνιακό τέχνασμα λίγο πολύ κενού περιεχομένου.

Τα τεχνικοοικονομικά επιχειρήματα που επιστρατεύουν μπορούν να ομαδοποιηθούν σε τέσσερις βασικές κατηγορίες: α) ότι δεν υπάρχουν ακόμη επαρκή αποθέματα/παραγωγή για να στηρίξουν έναν τόσο φιλόδοξο αγωγό, β) ότι δεν υπάρχει επαρκής ζήτηση, γ) ότι δεν είναι δυνατή η κατασκευή του έργου σε τέτοια βάθη και τέτοιο μήκος, και δ) ότι ο αγωγός δεν είναι ανταγωνιστικός λόγω πολύ υψηλού κόστους.

Τα επιχειρήματα αυτά αντικρούονται ως εξής:

α) Τα ήδη πιστοποιηθέντα πεδία φυσικού αερίου (Φ.Α.) στην ισραηλινή ΑΟΖ και συγκεκριμένα τα κοιτάσματα Βόρειο Καρίς της Energean και η β΄ φάση παραγωγής του κοιτάσματος «Λεβιάθαν» που θα ξεκινήσει το 2025/26 μπορούν να δεσμεύουν προς εξαγωγή 11 δισ. κυβικά μέτρα/έτος (ΔΚΜ/Ε) σε βάθος 15ετίας, 2 ΔΚΜ/Ε από το Βόρειο Τανίν και 9 ΔΚΜ/Ε από το «Λεβιάθαν» 2. Ο EMGP έχει μεταφορική δυναμικότητα 10 ΔΚΜ/Ε! Πέραν των ανωτέρω ισραηλινών κοιτασμάτων, η κυπριακή ΑΟΖ διαθέτει δυνητικά σημαντικές ποσότητες, όπως εκείνες που βρίσκονται στο ανακαλυφθέν τον Μάρτιο του 2019 κοίτασμα «Γλαύκος».

Εάν επιβεβαιωθεί η αρχική εκτίμηση (περί τα 5 TCF) αυτού του κοιτάσματος, κάτι που αναμένεται να γίνει μέσω επιβεβαιωτικής γεώτρησης από την Exxon μέσα στο β΄ εξάμηνο του 2020, τότε ο «Γλαύκος» με την έγκριση Λευκωσίας και Exxon, θα μπορούσε να προσθέσει άλλα 7-8 ΔΚΜ στο «καλάθι» στήριξης του EMGP. Στην περίπτωση αυτή η μεταφορική του δυναμικότητα θα αγγίζει τα 20 ΔΚΜ/Ε σε βάθος 15ετίας, όσο χρειάζεται δηλαδή για να αποσβεστεί το κόστος ενός EMGP. Στη χειρότερη περίπτωση, ο «Γλαύκος» θα μπορούσε να αντικαταστήσει την ενδεχόμενη συνεισφορά του «Λεβιάθαν 2» εάν το Ισράηλ αποφασίσει –πράγμα δύσκολο– να βάλει όλα του τα αυγά στο αιγυπτιακό εξαγωγικό «καλάθι», επενδύοντας στην κατασκευή νέων τερματικών υγροποίησης στο Iντκου ή στη Δαμιέττη.

Δεδομένου ότι το άλλο κυπριακό κοίτασμα «Αφροδίτη» θα έχει έως τότε δεσμευθεί για την τροφοδοσία του υφιστάμενου αιγυπτιακού LNG στο Ιντκου, η Λευκωσία δεν θα πρέπει να έχει κάποιο ουσιαστικό κώλυμα για να μη στηρίξει την υλοποίηση του EMGP. Παράλληλα, οι σχέσεις Ισραήλ-Τουρκίας ανεξαρτήτως της ταυτότητας του επόμενου πρωθυπουργού θα παραμείνουν επαρκώς ψυχροπολεμικές για να αποκλείσουν έναν αγωγό προς Τουρκία.

Ανακεφαλαιώνοντας, λοιπόν, τα (δυνητικά) κοιτάσματα Βόρειο Καρίς, «Γλαύκος» και «Λεβιάθαν 2» επαρκούν για να καλύψουν όχι μόνο την πρώτη (10 ΔΚΜ/Ε) αλλά ενδεχομένως και την τελική φάση δυναμικότητας του αγωγού (20 ΔΚΜ/Ε) τουλάχιστον για διάρκεια 15 ετών.  Αυτά είναι τα μετρήσιμα αντικειμενικά δεδομένα. Δεν είναι λόγια του αέρα.

β) Σε ό,τι αφορά το επιχείρημα της ζήτησης, η ταχεία απολιγνιτοποίηση του ηλεκτροπαραγωγικού μείγματος σε Ελλάδα και Ιταλία, όπως και σε χώρες όπως η Σερβία και η Βουλγαρία, θα επιφέρει σημαντική αύξηση στη ζήτηση για Φ.Α. ιδίως εάν καθυστερήσει ή πολυαναμενόμενη επανάσταση στις τεχνολογίες μπαταριών ηλεκτρικής αποθήκευσης. Ηδη 2 ΔΚΜ/Ε έχουν προδεσμευθεί από τη ΔΕΠΑ,  ενώ πέραν της Ελλάδος ενδεχόμενοι αγοραστές σε μικρότερες ποσότητες μπορεί να βρεθούν και στην Κύπρο και μέσω του δικτύου του ΔΕΣΦΑ στη Βουλγαρία και στη Σερβία (μέσω συμφωνιών swap).

Αυτές οι δυνητικές αγορές θα μπορούσαν να προσθέσουν ακόμη 1-3 ΔΚΜ/Ε στην αρχική βάση ζήτησης του αγωγού. Κάτι τέτοιο προφανώς δεν υποκαθιστά το γεγονός ότι η βασική αγορά είναι η Ιταλία και για αυτό ακριβώς είναι πολύ σημαντικό να διασφαλιστεί και η συμμετοχή της Ιταλίας στην 4μερή συμφωνία, καθώς εκεί θα απορροφηθούν 5-7 ΔΚΜ/Ε από την αρχική δυναμικότητα του αγωγού. Η ενίσχυση της επενδυτικής ωρίμανσης του έργου θα λειτουργήσει ως μαγνήτης που θα προσελκύσει την ιταλική συμμετοχή μέσα στο τρέχον έτος.

γ) Σε ό,τι αφορά την τεχνική δυνατότητα κατασκευής του αγωγού τα δεδομένα είναι ξεκάθαρα. Το μέγιστο βάθος του φτάνει για μόλις 10 χλμ. μήκος τις 2.800 μ. και είναι κάτω από το τεχνικό όριο λειτουργίας αγωγών που έχουν κατασκευαστεί σε βάθη 2.900 μέτρων και τέθηκαν σε λειτουργία στον Κόλπο του Μεξικού από το 2016 ή βρίσκονται υπό κατασκευήν, όπως είναι η περίπτωση του αγωγού Αλγερίας -Ιταλίας GALSI που στο βαθύτερό του σημείο φτάνει τις 2.885 μ.

δ) Σε ό,τι αφορά την ανταγωνιστικότητα του αγωγού, αυτή είναι αφενός συγκρίσιμη με εναλλακτικά σχέδια εξαγωγής και αφετέρου αποτελεί συνάρτηση του κόστους κατασκευής, του τέλους χρήσης, του κόστους παραγωγής του αερίου και της τελικής του τιμολόγησης.

Με βάση δημοσιοποιηθέντα στοιχεία της προμελέτης σκοπιμότητας που ολοκλήρωσε η ΥΑΦΑ ΠΟΣΕΙΔΩΝ το 2017, το συνολικό κόστος του δικτύου EMGP ανέρχεται στα $6,6 δισ. σαφώς μικρότερο ενός τερματικού υγροποίησης δυναμικότητας 10 ΔΚΜΕ, που αν κατασκευαστεί εκ του μηδενός, μπορεί να κοστίσει μεταξύ $8-10 δισ.

Με αυτό πρέπει να συγκριθεί ο EMGP, όχι με τα αιγυπτιακά τερματικά που ούτως ή άλλως ήδη επαναλειτουργούν και θα λειτουργήσουν με αέριο από πεδία («Ταμάρ», «Λεβιάθαν 1», «Αφροδίτη») που εκ των πραγμάτων δεν θα μπορούσαν να τροφοδοτήσουν τον EMGP και είναι λογικό να υγροποιηθούν στο Ιντκου και στη Δαμιέττη.

Εν κατακλείδι, η διακυβερνητική του Ζαππείου και η συμφωνία ΔΕΠΑ-Energean ανοίγουν τον δρόμο για την υλοποίηση ενός οράματος συνεργασίας στην Ανατολική Μεσόγειο, το οποίο ο ερντογανικός ιμπεριαλισμός θα επιχειρήσει να ακυρώσει. Εως το 2022/2023 θα γνωρίζουμε εάν οι χώρες που υπέγραψαν τη διακυβερνητική του Ζαππείου θα επιτρέψουν στον κ. Ερντογάν να τα καταφέρει.

ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΤΣΑΚΙΡΗΣ*

* Ο δρ Θεόδωρος Τσακίρης είναι αναπληρωτής καθηγητής Γεωπολιτικής
 και Ενεργειακής Πολιτικής Πανεπιστημίου Λευκωσίας.


18/1/2020