Τουρκικές λακκούβες στον Δρόμο του Μεταξιού - Αγκάθι για επενδύσεις στην Άγκυρα η καταπίεση των τουρκογενών Ουιγούρων από την Κίνα.
Τουρκικές λακκούβες στον Δρόμο του Μεταξιού - Αγκάθι για επενδύσεις στην Άγκυρα η καταπίεση των τουρκογενών Ουιγούρων από την Κίνα.
Η παρουσία της Κίνας στην Τουρκία μεγαλώνει. Η κυβέρνηση Ερντογάν κάνει ό,τι μπορεί για να προσελκύσει κινεζικές επενδύσεις, μέσα σε ένα εκρηκτικό σκηνικό στη Μεσόγειο, με εύθραυστες συμμαχίες και εντάσεις, αλλά αυτή η νέα σχέση Άγκυρας - Πεκίνου έχει, φαίνεται, τα όριά της.
Οι ετήσιες αφίξεις Κινέζων τουριστών στην Τουρκία έχουν σκαρφαλώσει από 60.000 πριν από μια δεκαετία σε πάνω από 400.000 πέρυσι. Η συμβολή της Κίνας ήταν καθοριστική στη δημιουργία της πρώτης υπερταχείας τουρκικής σιδηροδρομικής γραμμής. Η Huawei βοηθά την Τουρκία να φτιάξει ένα κινητό δίκτυο 5G. Τη χρονιά που πέρασε η Κεντρική Τράπεζα της Κίνας έδωσε 1 δισ. δολάρια στην Τουρκία με μια συμφωνία ανταλλαγής νομισμάτων. Κινέζοι επενδυτές αγόρασαν τουρκικά λατομεία μαρμάρου.
Φημολογείται ότι σύντομα θα «βρέξει» κινεζικό χρήμα στην Τουρκία στο πλαίσιο του Δρόμου του Μεταξιού (Belt and Road Initiative), του τεράστιου στρατηγικού πρότζεκτ του Πεκίνου να ενώσει τον κόσμο με την Κίνα χτίζοντας δρόμους, σιδηροδρομικές γραμμές και άλλες υποδομές. Προς το παρόν, όμως, δεν έχει φτάσει το κινεζικό χρήμα. Φαίνεται ότι υπάρχουν... λακκούβες στον Δρόμο του Μεταξιού.
Το κύριο εμπόδιο στις τεράστιες κινεζικές επενδύσεις είναι η καταπίεση των Ουιγούρων από το κινεζικό κράτος. Πρόκειται για την τουρκογενή εθνότητα που κυρίως βρίσκεται στην επαρχία Σιντσιάνγκ της Κίνας. Ο πληθυσμός των Ουιγούρων υπολογίζεται σε λίγο περισσότερους από 10 εκατομμύρια και στην πλειονότητά τους είναι μουσουλμάνοι.
Στην Τουρκία υπάρχει οργή για το πώς φέρεται η Κίνα στους τουρκόφωνους Ουιγούρους. Πριν από λίγους μόλις μήνες ο Δήμος της Κωνσταντινούπολης τοποθέτησε, μέσα σε μια νύχτα, πινακίδες στα κινεζικά στις πιο τουριστικές στάσεις του μετρό και του τραμ. Εξαγριωμένοι με τη συμπεριφορά της Κίνας απέναντι στους Ουιγούρους της Σιντσιάνγκ, Τούρκοι διαδηλωτές ξήλωσαν τις πινακίδες ή τις αντικατέστησαν με άλλες που έγραφαν «Κίνα δολοφόνος» ή «Ελευθερία στο Ανατολικό Τουρκμενιστάν», το όνομα που προτιμούν για τη Σιντσιάνγκ οι Ουιγούροι εθνικιστές.
Ο Εκρέμ Ιμάμογλου, ο δήμαρχος της Πόλης και στέλεχος της αντιπολίτευσης, εξήγησε ότι οι πινακίδες είχαν τοποθετηθεί στο πλαίσιο συμφωνίας μεταξύ της κινεζικής πρεσβείας και της Κωνσταντινούπολης και ότι η συμφωνία ήταν προσωρινή. Οι πινακίδες εξαφανίστηκαν τόσο γρήγορα όσο είχαν εμφανιστεί.
Η διαμαρτυρία και η αντίδραση
Πέρυσι η Τουρκία ήταν η μοναδική μεγάλη μουσουλμανική χώρα που εξέφρασε διαμαρτυρία για το γεγονός ότι η Κίνα έχει κλείσει σε στρατόπεδα περίπου 1 εκατ. Ουιγούρους για παραβάσεις όπως ότι έχουν γενειάδες ή ότι είναι ευσεβείς μουσουλμάνοι. Σε απάντηση η Κίνα έκλεισε προσωρινά το προξενείο στη Σμύρνη.
Η Τουρκία είχε παραβιάσει μία από τις κόκκινες γραμμές της κινεζικής κυβέρνησης, όπως παρατήρησε ο διευθυντής του Κέντρου Τουρκικών Σπουδών του Πανεπιστημίου της Σαγκάης. Έκτοτε, μετά την έμπρακτη ενόχληση της Κίνας, η Τουρκία φρόντισε να κινείται πιο προσεκτικά.
Τον Ιούνιο, όταν βουλευτές της τουρκικής αντιπολίτευσης ζήτησαν να διεξαχθεί έρευνα όσον αφορά την καταπίεση του Ουιγούρων από το κινεζικό κράτος, η κυβέρνηση Ερντογάν έσπευσε να καταψηφίσει την πρόταση. Κατά τη διάρκεια ενός μεταγενέστερου ταξιδιού στην Κίνα ο Ερντογάν πήρε μια σημαντικά πιο μαλακή θέση σχετικά με τα στρατόπεδα κράτησης.
Η Άγκυρα ελκύει το Πεκίνο
Η Κίνα εκτιμάται ότι δεν θα κρατηθεί μακριά από την Τουρκία για πολύ ακόμα. Πρόκειται για μια αγορά 80 εκατομμυρίων και μια πύλη στην Ευρώπη και τη Μέση Ανατολή. Η Άγκυρα υπολογίζει ότι στο μέλλον, όταν Κινέζοι εργολάβοι θελήσουν να λάβουν μέρος στην επικερδή διαδικασία της ανοικοδόμησης της ισοπεδωμένης από τον πόλεμο Συρίας, θα αναζητήσουν διευκολύνσεις από τουρκικά λιμάνια και τουρκικές τσιμεντοβιομηχανίες.
Όπως διαφημίζει ο Αλτάι Ατλί, επικεφαλής του τμήματος Διεθνών Σπουδών του Πανεπιστημίου Koc στην Κωνσταντινούπολη, «η Τουρκία διαθέτει τις πηγές και τους προμηθευτές. Το μόνο που έχουν να κάνουν οι Κινέζοι είναι απλώς να έρθουν σε εμάς».
Οι επενδύσεις
Η Τουρκία παλεύει τα τελευταία χρόνια να προσελκύσει ξένες επενδύσεις. Ο βασικός λόγος είναι οι εντάσεις με την Αμερική και την Ευρώπη, κυρίως λόγω της τουρκικής φιλίας με τη Ρωσία, την αγορά των ρωσικών πυραύλων και τα ζητήματα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Πολλά στελέχη της κυβέρνησης Ερντογάν υποστηρίζουν ότι πρέπει να έρθουν κοντά και με την Κίνα, όπως συνέβη με τη Ρωσία.
Όμως, η Κίνα δεν πρόκειται να σώσει την τουρκική οικονομία. Από το συνολικό απόθεμα ξένων επενδύσεων στην Τουρκία μεταξύ 2002 - 2018, το 75% προήλθε από την Ευρώπη. Το μερίδιο της Κίνας ήταν μόλις στο 1%.
Στην Κωνσταντινούπολη, σε κοντινή απόσταση από τη γνωστότερη εμπορική περιοχή, άνοιξε πέρυσι το Beijing Hotel, το πρώτο ξενοδοχείο που απευθύνεται κυρίως σε Κινέζους πελάτες. Ο ιδιοκτήτης του, ο Κινέζος Τζάκι Τσενγκ, σχεδιάζει να ανοίξει σύντομα και άλλα σε αρκετές περιοχές της Τουρκίας. Όταν ρωτήθηκε τι θα βοηθούσε στο να επισκέπτονται την Τουρκία περισσότεροι Κινέζοι τουρίστες, απάντησε «η στήριξη της κυβέρνησης και, κυρίως, να υπάρχουν ταμπέλες στα κινεζικά».
Ο... σιωπηλός σουλτάνος
Στο εσωτερικό της Τουρκίας, ωστόσο, ο Ερντογάν κατηγορείται ότι μπροστά στην προοπτική των κινεζικών επενδύσεων μένει σιωπηλός στο θέμα των Ουιγούρων. Η «Ahval» έγραψε ότι «ο Πρόεδρος Ερντογάν παρουσιάζεται ως ο θερμός υπερασπιστής των καταπιεσμένων μουσουλμάνων σε όλο τον κόσμο, αλλά μένει μουγκός όσον αφορά τους Ουιγούρους της Κίνας, ακόμα κι όταν έχει αυξηθεί η παγκόσμια κατακραυγή για τις πολιτικές καταπίεσης του κινεζικού κράτους».
Ο Σαλίχ Χουνταγιάρ, ιδρυτής του Κινήματος Αφύπνισης του Ανατολικού Τουρκμενιστάν (Ουιγούροι εθνικιστές), έχει δηλώσει ότι «η Τουρκία υπό τον Ερντογάν στέκεται πάγια δίπλα στον Κινέζο τύραννο». Από την πλευρά του ο Σονέρ Καγαπτάι, διευθυντής του Προγράμματος Τουρκικών Ερευνών στο Ινστιτούτο Ουάσιγκτον, είπε: «Η Τουρκία έχει ρίξει τους τόνους στην κριτική της για τη συμπεριφορά της Κίνας έναντι των Ουιγούρων επειδή θέλει να μην δυσαρεστεί την Κίνα».
Για να προσθέσει ότι «αν η οικονομία της Τουρκίας “σκάσει”, τότε υπάρχουν μόνο δύο μεγέθη αρκετά μεγάλα ώστε να μπορούν να διασώσουν την Τουρκία. Το πρώτο είναι το ΔΝΤ, για το οποίο η τουρκική κυβέρνηση θα χρειαζόταν πρώτα την έγκριση των ΗΠΑ, και το δεύτερο είναι η Κίνα. Όμως, η Τουρκία δεν μπορεί να ποντάρει στη βοήθεια της Κίνας επειδή, παρότι έχει χαμηλώσει τη ρητορική της, παραμένει το παγκόσμιο κέντρο της διασποράς των Ουιγούρων».
Ο καθηγητής Τζον Καλαμπρέζε, διευθυντής του Ινστιτούτου Μέσης Ανατολής, θεωρεί ότι και η Κίνα από την πλευρά της έχει υπάρξει προσεκτική ώστε να αποφύγει το συγκεκριμένο ζήτημα των Ουιγούρων να καταστρέψει τη σχέση της με την Τουρκία: «Η Κίνα βλέπει στην Τουρκία έναν δυσαρεστημένο σύμμαχο των ΗΠΑ, του οποίου οι αμφιλεγόμενες σχέσεις με την Ουάσιγκτον μπορούν να γίνουν αντικείμενο εκμετάλλευσης».
Η ευθυγράμμιση
Η Τουρκία είναι ελκυστική για την Κίνα για διάφορους οικονομικούς λόγους. Στο πλαίσιο δημιουργίας του χερσαίου σιδηροδρομικού της δικτύου προς τις ευρωπαϊκές αγορές η Κίνα θα μπορούσε να καταστήσει την Τουρκία σημαντική χώρα διέλευσης για τα κινεζικά προϊόντα. Η γειτονική μας χώρα, εξάλλου, μπορεί δυνητικά να προσφέρει μια χρήσιμη καταναλωτική αγορά αλλά και επιχειρηματικές ευκαιρίες για κινεζικές κατασκευαστικές εταιρείες.
Οι δύο χώρες, άλλωστε, έχουν δουλέψει μαζί ώστε να ευθυγραμμίσουν τη στρατηγική του Ερντογάν για τον Διάδρομο Μέσης Ανατολής με τον Δρόμο του Μεταξιού. Η πρώτη εμπορική αμαξοστοιχία που έκανε το ταξίδι του Διαδρόμου Μέσης Ανατολής, μέσω του τούνελ του Μαρμαρά, αναχώρησε τον Οκτώβριο από την Κίνα για την Πράγα.
Αν και δεν είναι βέβαιο ότι η υποτονική κριτική της Τουρκίας στην καταπίεση της Κίνας προς τους Ουιγούρους θα βοηθήσει τον Ερντογάν να διασφαλίσει μεγάλες κινεζικές επενδύσεις, ο ίδιος θεωρεί ότι διαθέτει το πολιτικό κεφάλαιο να τεστάρει την πολιτική της σιωπής.
«Η ιδέα της δημόσιας υποστήριξης των Τούρκων αδελφών και των μουσουλμάνων γενικότερα είναι δημοφιλής στην Τουρκία, αλλά δεν μπορεί να αλλάξει ριζικά την ψήφο των πολιτών. Η λαϊκή υποστήριξη για τους μουσουλμάνους είναι ευρεία, αλλά ταυτόχρονα είναι και ρηχή» εκτιμά το Πανεπιστήμιο Λόρενς για να προσθέσει: «Ο Ερντογάν αναμφισβήτητα θα κέρδιζε επευφημίες αν μιλούσε πιο επιθετικά για την υπεράσπιση των Ουιγούρων, αλλά το κόστος του να δυσαρεστήσει και να ανταγωνιστεί την Κίνα είναι πολύ υψηλότερο από τα δυνητικά πολιτικά οφέλη».
Τα ανοιχτά μέτωπα
Οι ψήφοι, άλλωστε, δεν μπορούν να αγνοηθούν από τον Ερντογάν, ειδικά από τη στιγμή που έχει τόσα ανοιχτά μέτωπα εντός κι εκτός συνόρων. Για παράδειγμα, στο ζήτημα των προσφύγων από τη Συρία, τους οποίους ο σουλτάνος χρησιμοποιεί ως μέσο εκβιασμού της Ευρώπης, ο Ερντογάν δείχνει να δυσκολεύεται να κλείσει τα αυτιά του στη λαϊκή βούληση. Πάνω από το 80% των Τούρκων θέλει να φύγουν οι 3,6 εκατ. Σύροι που βρίσκονται στην Τουρκία.
Ο Ερντογάν είχε σχεδιάσει να επανεγκαταστήσει περίπου τους μισούς σε περιοχές της Συρίας που απέσπασε από τους Κούρδους. Όμως, αυτό το πλάνο δεν δείχνει πια εφαρμόσιμο, αφού η Τουρκία κατάφερε να αρπάξει μόλις το ένα τρίτο της περιοχής που σχεδίαζε.
Οι Σύροι στην Τουρκία, εκτός λίγων εξαιρέσεων, δεν έχουν δικαίωμα ούτε στην ιδιοκτησία ούτε στην εργασία. Όμως η κυβέρνηση επιχειρεί να βοηθήσει τους Σύρους να εγκατασταθούν. Το μέλημα του Ερντογάν είναι όλο αυτό να γίνεται αθόρυβα, για να αποφύγει την αντίδραση των ντόπιων. Έτσι, ησύχως, η κυβέρνηση έχει αρχίσει να καταργεί σταδιακά τα ειδικά κέντρα εκπαίδευσης προσφύγων όπου τα περισσότερα μαθήματα είναι στα αραβικά και να βάζει τους μαθητές σε τουρκικά σχολεία.
Παρά την όλο και αρνητικότερη στάση της κοινής γνώμης, οι Σύροι βάζουν ρίζες στην Τουρκία, τουλάχιστον στις πόλεις που βρίσκονται κοντά στα σύνορα. Οι περισσότεροι δεν έχουν καμία πρόθεση να γυρίσουν στην πατρίδα τους, ανεξάρτητα από την όποια κατάσταση δημιουργηθεί στη Συρία. Σε κάποιες τουρκικές πόλεις των συνόρων, όπως το Ρεχανλί, ο πληθυσμός έχει τριπλασιαστεί από την αρχή του πολέμου στη Συρία και οι Σύροι είναι πια κατά πολύ περισσότεροι από τους Τούρκους.
Δυσκολίες στη σχέση με τη Ρωσία
Όμως, μια νέα κρίση είναι προ των πυλών. Ένα καινούργιο κύμα εκατοντάδων χιλιάδων Σύρων από το γειτονικό Ιντλίμπ έχει συγκεντρωθεί στα σύνορα με την Τουρκία και οι κοντινές τουρκικές πόλεις είναι σε αναβρασμό.
Προσπαθώντας απελπισμένα να αποφύγει άλλο ένα κύμα προσφύγων, η κυβέρνηση Ερντογάν επιχειρεί να σταματήσει την προέλαση των δυνάμεων του καθεστώτος. «Η Τουρκία θα αναγκαστεί να πάρει τα πράγματα στα χέρια της», αν δεν υποχωρήσουν οι δυνάμεις ώς το τέλος Φεβρουαρίου, δήλωσε ο Ερντογάν.
Η τελευταία αντιπαράθεση έχει ήδη δυσκολέψει τις σχέσεις της Τουρκίας με τη Ρωσία, που στηρίζει το καθεστώς. Κατά τη διάρκεια επίσκεψης στην Ουκρανία στις 3 Φεβρουαρίου ο Ερντογάν δήλωσε ότι η Τουρκία δεν αναγνωρίζει την προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσία και την αποκάλεσε παράνομη.
Όμως, υπάρχει ένα όριο στο πόσο μπορεί να τραβήξει το σχοινί ο Ερντογάν και σ’ αυτή την περίπτωση. Η αντιπαράθεση με τη Ρωσία είναι επικίνδυνη και ο σουλτάνος δεν θα ρισκάρει σύγκρουση με τη Μόσχα. Ο Τούρκος, άλλωστε, ξέρει να ρίχνει νερό στο κρασί του όταν μια κατάσταση τείνει να γίνει αδιέξοδη.
ΒΑΣΙΛΗΣ ΓΑΛΟΥΠΗΣ
Δημοσιεύτηκε στο ''ΠΟΝΤΙΚΙ'',
τεύχος 2112 στις 13-2-2020
17/2/2020