Καρλ φον Κλάουζεβιτς: Η απεριόριστη χρήση της δύναμης.
Ο Καρλ Φίλιππ Γκότλιμπ φον Κλάουζεβιτς (Carl Philipp Gottlieb von Clausewitz, 1 Ιουλίου 1780 - 16 Νοεμβρίου 1831) ήταν Πρώσος στρατιωτικός και συγγραφέας περί της θεωρίας και πρακτικής του πολέμου.
Η απεριόριστη χρήση της δύναμης.
Οι φιλάνθρωπες λοιπόν ψυχές θα μπορούσαν να φανταστούν πως υπάρχει ένας τεχνητός τρόπος αφοπλισμού και καταβολής του αντιπάλου χωρίς μεγάλες αιματοχυσίες, και πως σ’ αυτό ακριβώς τείνει η αυθεντική τέχνη του πολέμου. Όσο επιθυμητό κι αν φαίνεται αυτό, είναι ένα σφάλμα που πρέπει να εξαλειφθεί. Σε μιαν υπόθεση τόσο επικίνδυνη όσο ο πόλεμος, τα σφάλματα που οφείλονται στην ψυχική καλοσύνη είναι ακριβώς το χειρότερο των πραγμάτων. Καθώς η χρήση της φυσικής δύναμης στο σύνολό της δεν αποκλείει καθόλου τη συνεργασία της διάνοιας, εκείνος που χρησιμοποιεί χωρίς οίκτο αυτή τη δύναμη και δεν οπισθοχωρεί μπροστά σε καμιάν αιματοχυσία θ’ αποκτήσει ένα πλεονέκτημα επί του αντιπάλου του, αν εκείνος δε δράσει με τον ίδιο τρόπο. Εξαιτίας αυτού του γεγονότος, υπαγορεύει το νόμο του στον αντίπαλο τόσο, όσο ο καθένας ωθεί τον άλλο σε ακρότητες, στις οποίες μόνο το αντιστάθμισμα που υπάρχει από την άλλη πλευρά χαράζει όρια.
Να πώς πρέπει να θεωρήσουμε τα πράγματα. Το ν’ αγνοήσουμε το στοιχείο της θηριωδίας, εξαιτίας της αποστροφής που εμπνέει, είναι διασπάθιση της δύναμης, για να μην πούμε σφάλμα.
Αν οι πόλεμοι των πολιτισμένων εθνών είναι πολύ λιγότερο σκληροί και καταστρεπτικοί από κείνους των μη-πολιτισμένων εθνών, αυτό οφείλεται στην κοινωνική κατάσταση αυτών των κρατών, τόσο στη δική τους όσο και σε κείνη που υπαγορεύουν οι αμοιβαίες τους σχέσεις. Απ’ αυτή την κατάσταση κι απ’ ό,τι την καθορίζει προκαλείται ο πόλεμος· οι συνθήκες αυτές τον διαπλάθουν, τον περιορίζουν και τον μετριάζουν. Αλλ’ αυτά τα στοιχεία καθαυτά δεν ανήκουν στον πόλεμο· υπάρχουν πριν απ’ αυτόν. Δε θα μπορούσε να εισαγάγει κανείς μια συμβιβαστική αρχή στην ίδια τη φιλοσοφία του πολέμου χωρίς να διαπράξει έναν παραλογισμό.
Η σύγκρουση μεταξύ των ανθρώπων εξαρτάται στην πραγματικότητα από δυο διαφορετικά στοιχεία: το συναίσθημα της εχθρότητας και την εχθρική πρόθεση. Απ’ αυτά τα δυο στοιχεία επιλέξαμε το τελευταίο για ν’ αποδώσουμε στον καθορισμό μας το διακριτικό του σημείο, γιατί είναι το γενικότερο. Το εμπαθέστερο, το αγριότερο και περίπου ενστικτώδες συναίσθημα μίσους είναι αδιανόητο, αν είναι απαλλαγμένο από εχθρικές προθέσεις, ενώ υπάρχουν κάλλιστα εχθρικές προθέσεις στις οποίες δεν αναμειγνύεται καμιά αντιπάθεια, κι ακόμη λιγότερο κανένα κυρίαρχο συναίσθημα αντιπάθειας. Στους άγριους υπερισχύουν οι προθέσεις που εμπνέονται από το συναίσθημα· στους πολιτισμένους εκείνες που υπαγορεύονται από τη διάνοια. Αυτή ωστόσο η διαφορά δεν οφείλεται στην εσωτερική φύση της αγριότητας και του πολιτισμού, αλλά στις συμπαρομαρτούσες συνθήκες, στους θεσμούς, κ.λ.π. Δεν υπάρχει επομένως κατ’ ανάγκην σε κάθε ιδιαίτερης περίπτωση, αλλά υπερισχύει στις περισσότερες περιπτώσεις. Εν ολίγοις, ακόμη και τα πιο πολιτισμένα έθνη μπορούν να παραφέρονται εξαιτίας ενός θηριώδους μίσους.
Βλέπουμε έτσι πόσο μακριά από την αλήθεια θα ήμασταν αν αναγάγαμε τον μεταξύ πολιτισμένων λαών πόλεμο σε μια καθαρά λογική πράξη των κυβερνήσεων, που θα μας φαινόταν ν’ απελευθερώνεται όλο και περισσότερο από κάθε πάθος, έτσι που η φυσική βαρύτητα των ενόπλων δυνάμεων δε θάταν πια απαραίτητη και θ’ αρκούσαν θεωρητικές σχέσεις μεταξύ τους— ένα είδος άλγεβρας της δράσης.
Η θεωρία ήταν έτοιμη ν’ ακολουθήσει αυτό το δρόμο, όταν τα συμβάντα των τελευταίων πολέμων [σ.σ. των πολέμων του Ναπολέοντα.] της έδωσαν μια νέα πορεία. Αν ο πόλεμος είναι μια πράξη βίας, του ανήκει αναγκαστικά και το συναίσθημα. Κι αν ακόμη ο πόλεμος δεν απορρέει απ’ αυτό, ωστόσο επιδρά περισσότερο ή λιγότερο επάνω του, κι αυτό το περισσότερο ή λιγότερο δεν εξαρτάται από τον πολιτισμό αλλ’ από τη σπουδαιότητα και τη διάρκεια των εχθρικών συμφερόντων.
Όταν βλέπουμε τους πολιτισμένους λαούς ν’ αποφεύγουν τη θανάτωση των αιχμαλώτων και τη λεηλάτηση πόλεων κι εξοχών, είναι γιατί η διάνοια κατέχει ευρύτερη θέση στην έναντι του πολέμου συμπεριφορά τους και γιατί τους έμαθε να χρησιμοποιούν τη δύναμη με τρόπο δραστικότερο απ’ αυτή την άγρια εκδήλωση του ενστίκτου.
Η εφεύρεση της πυρίτιδας κι οι συνεχείς πρόοδοι στην ανάπτυξη των πυροβόλων όπλων δείχνουν καθαυτές πως στην πραγματικότητα η τάση καταστροφής του εχθρού, συμφυής προς την έννοια του πολέμου, δεν εμποδίστηκε ή δεν απωθήθηκε καθόλου από τις προόδους του πολιτισμού.
Κείμενο από το βιβλίο Καρλ φον Κλάουζεβιτς:
''Περί του Πολέμου'', εκδόσεις Βάνιας Θεσσαλονίκη 1999.
Ερανιστής
15/2/2020