Για την επέτειο.
Για την επέτειο
Αυτοί οι δύο αιώνες...
Συγκινούμαι από την 25η Μαρτίου, είτε εξαιτίας σχολικών αναμνήσεων, είτε από τα μεταγενέστερα διαβάσματα.Μόνο που,όσο περνάνε τα χρόνια, καταλαβαίνω ότι αδικούμε απόλυτα τους επαναστάτες του 1821, περιορίζοντας το βλέμμα μας στις τελευταίες μέρες του Μάρτη εκείνης της χρονιάς και δώθε.
Τελειώνοντας ο δέκατος όγδοος αιώνας, η νότια βαλκανική χερσόνησος και τα νησιά ήταν το πιό ενδιαφέρον ίσως τμήμα της Ευρώπης. Κέντρο-απόκεντρο, με τους οθωμανούς να κοιμούνται ύπνους περιποιημένους, με τους Αρβανίτες να σκάνε από ζωντάνια και δυναμισμό, με τους βλάχους να ελέγχουν απόλυτα αυτό που σήμερα λέμε επικοινωνίες και δίκτυα (καραβάνια, χάνια, εμπορική πίστη), με μεγάλα κέντρα μανιφατούρας (Αμπελάκια, Σιδερόκαψα, ασημουργοί του Μοριά και της Ηπείρου,που δούλευαν με καταθέσεις και επιταγές..) φαναριώτες που δοκίμαζαν τα κότσια τους μεταξύ Ρωσίας και Αυστροουγγαρίας, δυτικομακεδόνες βαρόνους στην Βιέννη και επτανήσιους που έκαναν εξαγωγή πολιτικών θεσμών και πολεοδομικών αρχών και είχαν ήδη δημιουργήσει το πρώτο αυτόνομο ελληνόφωνο κράτος.Κι ακολούθησαν αληπασάδες, ανάμιξη των ναυτικών στους ευρωπαϊκούς αποκλεισμούς, κράχ από τους πρώτους πολεμους του Ναπολέοντα, δηλαδή υπηρχε μιά ζωντανή ,φευγάτη κοινωνία που έλαμπε μέσα στην απελπισία της. Πατριώτες, καρμπονάροι, προδότες, πράκτορες, γενναίοι, άμυαλοι, μυαλωμένοι, συντηρητικοί, ξεσηκωμένα τσούρμα, κιοτήδες, παράφοροι,έδωσαν στην Ευρώπη λόγο να επεμβαίνει, να ανησυχεί, να συνομωτεί, να «οραματίζεται».
Κι έπειτα, ήρθαν τα γεγονότα, όπως τα ξέρουμε ή δεν τα ξέρουμε. Μιά συναρπαστική ιστορία ουρανού και θανάτου, μιζέριας και ακμής,που τέλειωσε με τα πολλά στο Ναβαρίνο.
Οχι, μπορούμε σήμερα χωρίς ενδοιασμό να απευθυνθούμε στους αγωνιστές και να τους πούμε το καβαφικό «άμωμοι εσείς, άν έπταισαν ο Δίαιος και ο Κριτόλαος» αντικαθιστώντας τους Αχαιούς στρατηγούς με όποιον ψαλιδόκωλο μας κάνει κέφι.
Δυστυχώς γιά όλους μας, μετά τους Οθωμανούς, δεν μας θεώρησαν αποικία τους τίποτα Εγγλέζοι ή Γαλλογερμανοί, οπότε υπήρχε περίπτωση να έχουμε κανένα κτηματολόγιο στην ώρα του, τρεχούμενο νερό και γεωργικές καλλιέργειες, ταχυδρόμους και σαβουάρ βίβρ. Μας έλαχε η κλήρα των Βαβαρών, δηλαδή ενός βραχύβιου, δευτεροκλασάτου κρατιδίου,που δεν μπορούσε να οργανώσει μήτε την Βαβαρία.Κι αυτό το πληρώνουμε ακόμη. Αντί στα πρώτα χρόνια του νέου ελληνικού κράτους, να το κυβερνούν Επτανήσιοι, να το φυλάγουν Μακεδόνες και Κρητικοί, να το διαχειρίζονται βλάχοι και να το ομορφαίνουν οι Μανιάτες,κάπως συνέβη και χάλασε η χαρτωσιά, ανακατεύτηκαν τα ονόματα και τα υπολοιπα τα βλέπουμε καθημερινώς στους δέκτες μας.
Οντως, άμωμοι οι αγωνιστές.Και μοναδική παρηγοριά να διαβάζω τις ορνιθοσκάλιστες γραφές τους, γεμάτες δύναμη, μονομέρεια και πάθος.Και τους θυμάμαι ολόκληρο τον χρόνο.
[2005]
Για την επέτειο
Μπράτιμε Ντήμκο σε ασπάζομαι αδελφικώς και σοι απευθύνω ετούτο το χαρτί διά εμπίστου παληκαρίου της μάγκας μου,όστις θα έρθει οπίσω εις την Νιάγοσταν ,καμφθείς υπό πόθου να ιδεί την κοινήν πατρίδα μας και να ξεθάψει τα φλάμπουρα της φάρας,ίνα εμψυχώσωσιν άπαντας εις τον κοινόν αγώνα.
Μάθε σύντροφε και συναγελαστά, ότι από την μαύρην και άραχλην νύχτα εξ ής υπό την σκέπην της εξωσθέντες της φιλτάτης πατρίδος διεσπάρημεν ανάρπαστοι εις Ρούμελην,είτα εις Μορέαν, φυλάττοντες μόνην υπόστασιν τα ιερά ημών όπλα,επέρασαν ήδη χρόνοι τέσσερις και ουδεμιάς ημέρας επαύσαμεν κλαίγοντες εις τα ξένα. Σοι γνωρίζω ότι ο Κασομούλης ευρίσκεται εις Ξηρόμερον προσωρινώς, ο γέρων Καρατάσιος φυλάττει νήσους, ενώ ο Χατζηχρήστος αρματώσας καβαλαρίαν είναι ο φόβος των Τουρκώνε.Ημείς οι Μακεδόνες ετάχθημεν εξαρχής υπό την Διοίκησιν, ήτις φροντίζει τους ζαϊρέδες, δι΄ό και συχνάκις εξεπέμφθημεν εναντίον στασιαστών, κοτζαμπάσηδων και ρέμπελων,ούς και εφρονηματίσαμεν, παρότι απέγνω η ψυχή μας, των τόπων όντων δυσπροσίτων και ξένων τη ημετέρα επιγνώσει.
Εγώ επολέμουν μήνας πολλούς τον Κιουταχήν, εκρατήθημεν εις Μεσολόγγιον, εκδιώξαμεν τους Λαλαίους και εις τας Αθήνας ενδιατρίψαμεν χρόνον ικανόν.Τούρκους εφόνευσα δεκατρείς και προήχθην εις μπουλουκτσήν αύθις. Πλήν περισσοτέρους στασιαστάς εξόντωσα και αι φυλακαί επλήσθησαν ανταρτών χειραγωγηθέντων από την μάγκα μου. Εδώ τα ήθη δεν ομοιάζουν προς τα ιδικά μας.Καλαβρυτινοί ερίζουν προς τους Καλαματιανούς, οι Μανιάται και οι Σουλιώται είναι γενναίοι πλήν γκρινιάρηδες,οι Υδραίοι και ο Μαυρογορδάτος κυβερνούν.Μανθάνομεν ότι θα εκδράμει καθ΄ημών ο Μπραϊμης με τακτικούς και ουδείς ενοχλείται.Εκδίδουσι διατάγματα και στέλουσι εις τον κόκκορα τα καράβια,ενώ ενίοτε τρεφόμεθα με πικραλίδας και πληγούρι.Αλλά η πατρίς καλεί και εμείς την ακούσαμεν.
Δεν ξεύρω, Ντήμκο αδελφέ, εάν όσα πράττω έχωσιν αντίκρυσμα και ενίοτε ευρίσκομαι εις αμηχανίαν.Ο Οδυσσεύς ήτο γενναίος και αρειμάνιος,πλήν τον καταδιώξαμεν και εφονεύθη.Ο Καραϊσκάκης εις ένα διάταγμα θεωρείται αρχιστράτηγος, εις έν άλλον προδότης.Ο Κολοκοτρώνης τιμάται, καταδιώκεται, φυλακιζεται, είτα πάλιν ήρως είναι.Τι θα μας φέρει άραγε το 1827; Θα ανθίσει το δέντρον της ελευθερίας; Ή θα βλαστήσει επί των πτωμάτων ημών;
Μόλις λάβεις την παρούσαν, φρόντισον αδελφέ να πωληθώσιν τα χερσάμπελα και το οσπήτιον,δώρησον δε εις την μονήν της Μουτζιάλης άπαντα τα βοσκοτόπια της φαμίλιας. Εγώ δεν επιστρέφω οίκαδε.Αυτήνη είναι η πατρίς μου.Η ελευθερία.Εάν ελευθερίαν δεν έχω, δεν την θέλω την ζωήν. Και είθε η ορμή μας να φθάσει πέραν του Ολύμπου και του Βαρδάρη.
Γνωρίζεις ότι δεν κατέχω γράμματα. Δι΄ο και η παρούσα εγράφη διά της χειρός του καλαμαρά μου,Πενταγιώτη Θεοδώρου, όστις δεν κρατεί καριοφίλι, αλλά σπουδάσας εις Βονωνίαν,κατέχει τα γραμματικά.Ο αδελφός Δημήτριος.Εν Φαλήρω, Μαρτίου 25η, έτους 1826.
[2006]
Το 1821, η αλήθεια και η κακοήθεια
Όπως ο μεθυσμένος από την αρχαιότητα θεωρείται ότι περνάει διάφορες φάσεις, του λυκου, του προβάτου,της γουρούνας, αναλόγως της προόδου της μέθης του, παρομοίως ο αναγνώστης ιστορίας θα μπορούσε να παρομοιαστεί με ένα χρυσόψαρο(όταν έκθαμβος διαβάζει πρώτη φορά την πρώτη του πηγή) με έναν σκοροπιό (όταν έχει διαβάσει χίλιες λεξεις από ένα θέμα και θεωρεί εαυτόν ειδήμονα,επιζητώντας τον φυσικό όλεθρο πάσης εναντίας γνώμης) με ένα άπιστο Θωμά(όταν τον καλύψει η γνώση παρέα με την ημιμάθεια, οπότε παινεύεται πως είναι σκεπτικιστης) και με ένα γέρικο λεοντάρι (χωρίς χαίτη, χωρίς δόντια και χωρίς καμία διάθεση σαρκασμού,όταν το «εν οιδα ότι ουδέν οίδα» πλημμυρίζει τους πόρους του).
Σήμερα γιορτάζουμε την επέτειο της ελληνικής ανεξαρτησίας. Παρατήστε, αδέλφια ,τις ζυγαριές, τις ρωμαϊκές,τα παλάνγκα, τις ακριβείας, τις ψηφιακές και αφεθήτε στην επέτειο. Θα συνεχίσετε, υποθέτω να είστε οπαδοί του Κολοκοτρώνη ή του Μαυρογορδάτου, να είστε κρατιστές ή αυτονομιστές, να προτιμάτε τον Φωτάκο από τον Μακρυγιάννη και αντιστρόφως, αλλα πιστέψτε με, δεν έχει κανένα νόημα να γίνετε δικαστές μιάς δικαιοσύνης που σαρώνει τον βυθό με ένα ματζαφλέρι και σηκώνει απλώς λάσπη και φυκιάδες.
Ακόμη και εάν ένα τέρας μορφώσεως διαβάσει το κάθετι που αναφέρεται στην Επανάσταση,ακόμη και εάν μια πάνσοφη κεφαλή καταφέρει να ξεχωρίσει την ήρα από το σιτάρι χρησιμοποιώντας ένα τσιμπιδάκι, πάλι υπάρχει περίπτωση να συλληφθεί υπερασπιζόμενος μια σαχλαμάρα. Αυτή είναι η μοίρα της ιστορικής ακρίβειας που είναι κόρη της συνδυασμένης γνώσης και εγγονή της εμπεριστατωμένης ανάγνωσης.
Γι΄αυτό, σας καλώ να σκεφτείτε κάτι άλλο: από το 1821, πέρασαν 190 χρόνια. Κόψτε το διάστημα σε δεκαετίες, και στοχαστείτε: θα έχετε 19 διαφορετικές εκδοχές της Επανάστασης, όχι επειδή περίσσεψαν οι πηγές ή η αυτογνωσία μας, αλλα επειδή η ατμόσφαιρα κάθε εποχής απαιτούσε τον θαυμασμό και την προσέγγιση άλλων ηρώων και άλλων καταστάσεων. Τον Κολοκοτρώνη και τον Καραϊσκάκη είχε υπ΄όψη του ο Παλαμάς όταν καλούσε τους Ελληνες το 1940 να «μεθύσουν με το αθάνατο κρασί του 21» και όχι κάποιον ψαλιδόκωλο(ντυμένον φράγκικα) που ενδεχομένως να εμπνεύστηκε μια ευφυέστατη κτηματολογική εγκύκλιο της εποχής του Αυγουστίνου Καποδίστρια. Επειδή μπαίναμε σε πόλεμο και θέλαμε μια επανάληψη στα Δερβενάκια. Απεναντίας, σε εποχές ευμάρειας και εκσυγχρονισμού, όπου τρώγαμε από χαμηλοτοκα δάνεια και αρκετές πελαγίσιες μουρμούρες παραπάνω από το πορτοφόλι μας, είχαμε ιδιαίτερη προσήλωση στον εξευρωπαϊσμό, στην είσοδο ξένων επενδύσεων, στο λιμάνι της Πάτρας και στην καταπολέμηση της ληστείας, κι άς ήταν (η ληστεία) η κύρια εργασία πολλών αγωνιστών του 21.
Η Επανάσταση ξέσπασε και σε εννιά χρόνια γίναμε κράτος. Είχαμε γκουβέρνο.Και το έχουμε, με ελάχιστες εξαιρέσεις, επί 180 χρόνους. Ευθύνη είναι δεν είναι καμάρι.Να παραδώσουμε στα παιδιά και στα εγγόνια μας ένα κράτος και τις μπερδεμένες μας αναμνήσεις. Αυτό είναι ήδη πάρα πολύ.Και να πάψουμε να πλενουμε τα χέρια μας με λάσπη. Και το νεράκι μια χαρά είναι.
[2011]
ΤΕΤΑΡΤΗ, 25 ΜΑΡΤΙΟΥ 2020