Εργασιακός «κορωνομεσαίωνας» στα Βαλκάνια.
Εργασιακός «κορωνομεσαίωνας» στα Βαλκάνια.
Το να είναι κανείς εργαζόμενος του ιδιωτικού τομέα στα Βαλκάνια της Μετάβασης ποτέ δεν ήταν κάτι το αξιοζήλευτο. Και τις τρεις δεκαετίες της Μετάβασης των Βαλκανίων από το ένα σύστημα στο άλλο η θέση των εργαζομένων επιδεινώνονταν συνεχώς και η νεοφιλελεύθερη απορρύθμιση οδήγησε σε αυτό που χαρακτηρίζεται ως “εργασιακός Μεσαίωνας”: ανασφαλείς και κακοπληρωμένες θέσης εργασίας, αυθαιρεσίες και καταχρήσεις εργοδοτών, έλλειψη κρατικών ελέγχων και ρυθμίσεων υπέρ της εργασίας, αποδυναμωμένα έως ανύπαρκτα εργασιακά και συνδικαλιστικά δικαιώματα.
Κορωνο-λαίλαπα κατά των εργαζόμενων
Σήμερα, και λόγω της πανδημίας του Covid-19, οι εργαζόμενοι του ιδιωτικού τομέα στις βαλκανικές χώρες ετοιμάζονται και πάλι να “πληρώσουν τη νύφη” της νέας οικονομικής κρίσης. Η επελαύνουσα πανδημία έχει εκθέσει τους εργαζόμενους του ιδιωτικού τομέα στα Βαλκάνια σε ξαφνικές απώλειες θέσεων εργασίας, περικοπές μισθών και αναγκαστική μη αμειβόμενη άδεια, καθώς και σε σωρεία παραβιάσεων των εργασιακών τους δικαιωμάτων. Ξαφνικές απολύσεις, υποχρεωτικές άδειες άνευ αποδοχών και μαζικές περικοπές αμοιβών, είναι το πρώτο μπαράζ των μέτρων σε βάρος των εργαζομένων, που έχουν λάβει ως τώρα οι επιχειρήσεις στα Βαλκάνια λόγω του Covid-19.
Τα συνδικάτα στα Βαλκάνια κρούουν ήδη τον κώδωνα του κινδύνου για τις παραβιάσεις των δικαιωμάτων των εργαζομένων. Για μια ακόμη φορά οι εργαζόμενοι του ιδιωτικού τομέα, ειδικά στους τομείς του τουρισμού, των υπηρεσιών και του λιανικού εμπορίου εμφανίζονται ιδιαίτερα ευάλωτοι στις συνέπειες του παγκόσμιου Lock Down εξαιτίας της πανδημίας, αλλά και της έλλειψης αξιόπιστου δικτύου προστασίας από τα φτωχά βαλκανικά κράτη.
Όσο για τους εργαζόμενους που κρατούν τις χώρες τους “λειτουργία” - από γιατρούς, νοσηλευτές και αστυνομικούς μέχρι υπαλλήλους σούπερ μάρκετ και οδοκαθαριστές- σχεδόν όλοι τους παραπονιούνται ότι εξαναγκάζονται να εργάζονται υπερωριακά και χωρίς αποζημίωση. Σε πολλές μάλιστα περιπτώσεις πρέπει να πληρώνουν οι ίδιοι, από τον πενιχρό τους μισθό, για τον εξοπλισμό προστασίας ενάντια στον νέο κοροναϊό.
Τσουνάμι εργοδοτικών παραβάσεων
Από την πλευρά τους οι επιθεωρητές εργασίας αναφέρουν ότι δεν διαθέτουν οικονομικούς και ανθρώπινους πόρους για να εξετάσουν τουλάχιστον τις σοβαρότερες από τις καταγγελίες των εργαζομένων για τις παραβιάσεις των δικαιωμάτων τους.
Τα πρώτα στοιχεία από ορισμένες χώρες δείχνουν ήδη δεκάδες χιλιάδες απολύσεις. Οι εργαζόμενοι του δημόσιου τομέα, προς το παρόν τουλάχιστον, φαίνονται ασφαλείς ως προς τη θέση εργασίας τους, αλλά όχι απαραίτητα οι μισθοί τους, που προβλέπεται να περικοπούν. Για την ώρα οι πιο ευάλωτοι είναι οι εργαζόμενοι στον ιδιωτικό τομέα με συμβάσεις ορισμένου χρόνου και οι ελεύθεροι επαγγελματίες, αλλά και πολλοί άλλοι αντιμετωπίζουν δυσκολίες και πολλές παραβιάσεις των δικαιωμάτων τους. Οι εργοδότες μπαίνουν συχνά στον πειρασμό να πιέσουν τους εργαζόμενους ή να χρησιμοποιήσουν κενά στους υφιστάμενους νόμους ώστε να απαλλαγούν από το εργατικό δυναμικό ευκολότερα, δηλαδή να προβούν σε απολύσεις χωρίς ή με ελάχιστη αποζημίωση.
Αναγκαστικές άδειες άνευ αποδοχών
Τα συνδικάτα στις βαλκανικές χώρες λαμβάνουν ήδη βροχή καταγγελιών σχετικές με παραβιάσεις των εργασιακών δικαιωμάτων, που είναι σχεδόν ίδιες παντού. Στη Βουλγαρία ένας εργαζόμενος κατήγγειλε πως ο ίδιος και δεκάδες συνάδελφοι του εξαναγκάστηκαν να λάβουν άδεια άνευ αποδοχών. Όποιος δε συμφωνούσε με αυτό θα απολύονταν οριστικά. Αυτό θεωρείται “τεχνικά νόμιμο”, αλλά στην ουσία είναι ένας εκβιασμός των εργαζομένων. "Οι άνθρωποι συμφωνούν σε αυτό, ώστε να μην χάσουν το εισόδημά τους ε 'αόριστον. Υπέγραψα την άμισθη άδεια μου για τον ίδιο λόγο", δήλωσε στο BIRN o Βούλγαρος εργαζόμενος που προτίμησε για ευνόητους λόγους να κρατήσει την ανωνυμία του.
Στην Τουρκία, ένας άνδρας που εργάζεται στον τομέα των υπηρεσιών στην Κωνσταντινούπολη δήλωσε ότι και αυτός έχει εξαναγκαστεί να λάβει απλήρωτη άδεια: "Επιλέγω να χάσω το εισόδημά μου, για μια άγνωστη χρονική περίοδο, ώστε να έχω δουλειά όταν όλα θα επανέλθουν στο φυσιολογικό".
Εκβιασμοί σε εργαζόμενες μητέρες
Στη Βόρεια Μακεδονία μια εργαζόμενη μητέρα από τα Σκόπια, που μεγαλώνει μόνη το παιδί της, δήλωσε πως αναγκάστηκε να παραμείνει στην εργασία της, παρά την εντολή της κυβέρνησης, η οποία χορήγησε αμειβόμενη άδεια σε όλους τους εργαζόμενους γονείς, που δεν έχουν κάποιον άλλο για να φροντίσει τα παιδιά τους. "Όταν το ανέφερα στον ιδιοκτήτη, μου έδωσε μια επιλογή: φεύγετε και απολύεστε ή μένετε και δουλεύετε".
Η ίδια φοβήθηκε να διαμαρτυρηθεί στην επιθεώρηση εργασίας: “Ακόμα κι αν αναφέρω την περίπτωσή μου και κερδίσω, ίσως να απολυθώ αργότερα όταν όλα αυτά τελειώνουν. Τα αφεντικά μπορούν να βρουν όποιες δικαιολογίες θέλουν", δήλωσε η γυναίκα.
Ξαφνικές απολύσεις άνευ αποζημίωσης
Στη Βοσνία και Ερζεγοβίνη ο νεαρός Ντράγκαν απολύθηκε ξαφνικά από τη βιοτεχνία επίπλων στη Μπάνια Λούκα, όπου εργαζόταν, διότι το αφεντικό του είπε πως οι παραγγελίες επίπλων ήταν πεσμένες και δεν μπορούσε να τον πληρώσει. Ο Ντράγκαν, που δεν ειδοποιήθηκε εγκαίρως για την απόλυση του, ούτε και έλαβε κάποια αποζημίωση, ξαφνικά βρέθηκε ξεκρέμαστος: “Δεν ξέρω τι να κάνω. Έχω λογαριασμούς και δάνεια. Απλώς προσεύχομαι να τελειώσει αυτό το συντομότερο".
Απλήρωτες υπερωρίες και να πληρώνουν οι ίδιοι για μάσκες
Στο Κόσοβο οι υπάλληλοι των σούπερ μάρκετ δήλωσαν ότι, λόγω της αυξημένης ζήτησης για ορισμένα προϊόντα, αναγκάστηκαν να εργάζονται υπερωρίες παρά να απολυθούν. Στη Ρουμανία, τα συνδικάτα που εκπροσωπούν τους εργαζομένους στον τομέα της υγείας και τους αστυνομικούς, παραπονέθηκαν ότι, πέρα του ότι εργάζονται εξαντλητικά, το κράτος δεν τους προμηθεύει τον απαραίτητο εξοπλισμό προστασίας και πρέπει να πληρώνουν οι ίδιοι για μάσκες και γάντια.
Στην Κροατία ο νόμος δίνει στον εργοδότη το δικαίωμα να απολύσει έναν εργαζόμενο για επιχειρηματικούς λόγους, που κυμαίνονται από μείωση της παραγωγής, εισαγωγή νέας τεχνολογίας ή αλλαγές στην αγορά. Ωστόσο, οι απολύσεις αυτές πρέπει να ακολουθούν ορισμένες διαδικασίες και να δίνουν τον κατάλληλο χρόνο ειδοποίησης σε όσους απολύονται. Πολλοί εργοδότες δεν τηρούν πλέον αυτή την υποχρέωση από το νόμο, ενώ όσοι παρέμειναν στις θέσεις εργασίας τους φοβούνται μειώσεις μισθών ή μελλοντικές απολύσεις. Εξυπακούεται πως οι αναγκαστικές άδειες άνευ αποδοχών πολλαπλασιάστηκαν.
Οι Επιθεωρητές Εργασίας «έχουν σηκώσει τα χέρια ψηλά»
Σε όλα τα Βαλκάνια οι Επιθεωρητές Εργασίας δηλώνουν συγκλονισμένοι από τις εξελίξεις εις βάρος των εργαζομένων. Οι παραβιάσεις της εργασιακής νομοθεσίας είναι τόσες πολλές και αυξανόμενες και ο αριθμός των επιθεωρητών εξαιρετικά μικρός, ώστε να κάνουν σε όλες τις καταγγελίες επιτόπια έρευνα. Μοιάζουν σα να “έχουν σηκώσει τα χέρια ψηλά” αφήνοντας τους εργαζόμενους στα Βαλκάνια κυριολεκτικά στο έλεος της αυθαιρεσίας των εργοδοτών τους.
Μέτρα τόνωσης των... ισχυρών αλά Βαλκάνια
Απέναντι σ' αυτές τις εξελίξεις και στην εκτίναξη της ανεργίας και της εργασιακής ανασφάλειας, οι κυβερνήσεις των βαλκανικών χωρών, με τα περιορισμένα οικονομικά μέσα που διαθέτουν, προσπαθούν να λάβουν κάποια μέτρα τόνωσης των οικονομιών τους. Οι πολιτικοί ηγέτες έχουν ανακοινώσει πακέτα ανακούφισης για τις οικονομίες τους που δοκιμάζονται. Κυρίως πρόκειται για φτηνά δάνεια, φορολογικές απαλλαγές και αναβολή πληρωμών τραπεζικών τόκων. Κάποιοι ηγέτες, όπως ο Πρόεδρος της Σερβίας Αλεξάνταρ Βούτσιτς, απειλούν να αρνηθούν κρατική βοήθεια σε εργοδότες που απολύουν εργαζόμενους, όχι όμως και σε αυτούς που καταπατούν τα εργασιακά τους δικαιώματα.
Και ό,τι περισσέψει για τους υπόλοιπους
Τα εργατικά συνδικάτα ωστόσο στα Βαλκάνια διαμαρτυρήθηκαν ότι οι Αρχές των χωρών τους φροντίζουν τους επιχειρηματίες και τους εργοδότες, ενώ υποστηρίζουν ελάχιστα τους εργαζόμενους και τους πιο ευάλωτους. Μετά από την έντονη κριτική εναντίον τους ορισμένες βαλκανικές κυβερνήσεις ανακοίνωσαν ένα δεύτερο κύμα μέτρων στήριξης της οικονομίας, επικεντρωμένα αυτή τη φορά στους πιο αδύναμους.
Για παράδειγμα στη Σερβία ο Βούτσιτς ανακοίνωσε ότι το κράτος θα καλύπτει τους κατώτατους μισθούς των εργαζομένων στις μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις για τρεις μήνες και ότι οι προθεσμίες για την πληρωμή των φόρων θα αναβληθούν ως το τέλος του έτους. Στη Βουλγαρία το Ταμείο Ανεργίας ανακοίνωσε ότι θα καλύπτει το 60% των μισθών εάν οι εργοδότες αποφύγουν τις απολύσεις και καλύπτουν τα υπόλοιπα. Ελεύθεροι επαγγελματίες και καλλιτέχνες στη Βουλγαρία διαπραγματεύονται παρόμοια δέσμη μέτρων ανακούφισης με το Υπουργείο Πολιτισμού.
Στη Βόρεια Μακεδονία η μεταβατική κυβέρνηση δήλωσε ότι θα εξασφαλίσει βασικούς μισθούς ύψους 240 ευρώ το μήνα για άτομα που αντιμετωπίζουν δυσκολίες στον ιδιωτικό τομέα, συμπεριλαμβανομένων των αθλητών, των καλλιτεχνών και των ελεύθερων επαγγελματιών. Στη Ρουμανία τέλος η κυβέρνηση δεσμεύτηκε να καλύψει το 75% των μισθών των εργαζομένων στον ιδιωτικό τομέα που επλήγησαν από την πανδημία.
Ζόραν Ζάεφ: «χρειάζεται αλληλεγγύη μεταξύ δημόσιου
και ιδιωτικού τομέα»
Για την ώρα μόνο οι θέσεις εργασίας του δημόσιου τομέα φαίνονται ασφαλείς. Ένας τομέας που, στις πρώην κομμουνιστικές χώρες των
Βαλκανίων, έχει επί δεκαετίες θεωρηθεί από τους νεοφιλελεύθερους “φουσκωμένος και δαπανηρός”. Οι περισσότεροι πολιτικοί ηγέτες, όπως ο Βούτσιτς της Σερβίας, έχουν δεσμευθεί ότι δεν θα υπάρξουν περικοπές μισθών στον δημόσιο τομέα. Αλλά ο αρχηγός των κυβερνώντων Σοσιαλδημοκρατών της Βόρειας Μακεδονίας, ο πρώην πρωθυπουργός Ζόραν Ζάεφ, υποστήριξε τη λήψη κονδυλίων από την κρατική διοίκηση για την επιδότηση μισθών στον ιδιωτικό τομέα. Αυτό σημαίνει πως οι δημόσιοι υπάλληλοι της χώρας θα πρέπει να αποδέχονται ελάχιστο μισθό 240 ευρώ το μήνα επί δύο μήνες, έτσι ώστε να μπορούν να πληρώνονται και αυτοί στον ιδιωτικό τομέα.
Αυτή η πρόταση όμως δεν αρέσει σε πολλούς, ειδικά σε μια εποχή που η Βόρεια Μακεδονία διανύει μια παρατεταμένη προεκλογική περίοδο. Η εθνικιστική αντιπολίτευση είναι εναντίον της, ενώ ορισμένοι νομικοί ότι το ίδιο το μέτρο ενδέχεται να παραβιάζει συνταγματικά δικαιώματα. Ο Ζάεφ θεωρεί πως, σε μια περίοδο έκτακτης ανάγκης όπως αυτή της πανδημίας του Covid-19, θα πρέπει να υπάρχει αλληλεγγύη μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού τομέα. Δε συμφωνούν όλοι πάνω σε αυτό, ειδικά οι δημόσιοι υπάλληλοι. Για μια ακόμη φορά στην πρόσφατη ιστορία οι εργαζόμενοι του ιδιωτικού τομέα στα Βαλκάνια βιώνουν έναν “εργασιακό Μεσαίωνα”, που θα μπορούσε να περιγραφεί αυτή τη φορά ως “εργασιακός Κορωνομεσαίωνας”.
Γιώργος Στάμκος
5/4/2020