Η πίστη των άλλων

Ήπειρος 1957 Ανάσταση
φωτογραφία Κώστας Μπαλάφας

Η πίστη των άλλων

Είμαι άθεος· ούτε αγνωστικιστής, ούτε σχετικιστής, ούτε κάτι άλλο συναφές. Είμαι απλώς ένας άθεος. Δεν έχω καμιά μεταφυσική ανησυχία, τόσο ορατή τουλάχιστον που να την έχω αντιληφθεί. Αντιμετωπίζω την ιδέα του θανάτου με λύπη μεν, με ρεαλισμό δε. Κατά κάποιον τρόπο, έχω συμβιβαστεί με τη θνητότητά μου. Δεν είναι παρηγοριά αυτό, είναι διαπίστωση.

Πέρασα τα παιδικά, εφηβικά και νεανικά μου χρόνια καταναλώνοντας την κληρονομιά της εξεγερμένης Γαλλίας του ’68 και βιώνοντας τα πάθη της ανήσυχης ελληνικής Μεταπολίτευσης. Νέος πίστευα, αφελώς και εσφαλμένα, πως άβυσσος χωρίζει τον κόσμο του Διαφωτισμού από τον κόσμο των θρησκειών. Είτε είσαι από εδώ είτε είσαι από εκεί, νόμιζα. Ζούσα μέσα στην ψευδαίσθηση πως αρκεί να δηλώσεις ότι δεν υπάρχει Θεός για να απαλλαγείς από την κόλαση: τις χίμαιρες, τις προφητείες, τους μεσσίες και τις εκκλησίες τους.

Χωρίς να το αντιληφθώ αντικατέστησα μια μορφή πίστης με μιαν άλλη· κάποιους προφήτες με κάποιους άλλους· μια «εκκλησία» με μιαν άλλη. Υπήρξα ζηλωτής.

Βούλιαξα σε έναν διανοητικό ολοκληρωτισμό όχι γιατί μου το επέβαλε κανείς, ούτε βέβαια η «εκκλησία» στην οποία ανήκα, αλλά γιατί απλώς εμφορούμουν από την τυφλή πίστη πως είχα ανακαλύψει την «Αλήθεια» και μέσω αυτής νόμιζα πως διέθετα την ικανότητα να αλλάξω τον κόσμο. Τελικά βασικά άλλαζα εγώ, και μάλλον προς το χειρότερο.

Μαγεύτηκα και με τα χρόνια ξεμαγεύτηκα. Οχι από τις ιδέες· αυτές συνεχίζουν να με συναρπάζουν, αλλά από την αλαζονική πίστη σε αυτές και τις εκκλησίες τους.

Ιδίως από αυτές τις τελευταίες. Γιατί το νόημα, υποθέτω, δεν βρίσκεται στο να περιφέρεις αδιάκοπα την αδιαλλαξία σου, αλλάζοντάς της απλώς ετικέτες: χθες φανατικός κομμουνιστής, σήμερα φανατικός νεοσυντηρητικός, αύριο ποιος ξέρει τι φανατικός.

Αρνούμενος να αποδεχθείς και να ανεχθείς «το Αλλο», κουνώντας συνεχώς το δάχτυλο σε εκείνους που μπορεί να είναι σήμερα αυτό που ήσουν εσύ χθες ή που θα είσαι αύριο, είναι σαν να περιφέρεσαι αέναα από το ένα δωμάτιο της κόλασης στο άλλο, φρονώντας πως η κόλαση είναι αλλού, ενώ κατοικείς μέσα της· είναι μέσα σου.

Το ζήτημα όμως είναι να επιστρέψεις από την κόλαση. Και μάλιστα όχι με άδεια χέρια, για να παραφράσω τον Γάλλο διανοούμενο Αντρέ Μαλρό. Βεβαίως και ενδημούν σκοτεινές ιδέες. Ιδέες και πίστεις από τη μήτρα τους απάνθρωπες, μισαλλόδοξες, κτηνώδεις. Κόσμοι σκοτεινοί, που απέναντί τους οφείλουμε να υψώνουμε τείχη όχι ανεκτικότητα.

Από την άλλη, όμως, δεν υπάρχουν ιδέες και πίστεις αδιαπέραστες από τον ολοκληρωτισμό και τον τυφλό φανατισμό, όπως μας έμαθε πριν από πολλά χρόνια η Γερμανοεβραία φιλόσοφος Χάνα Αρεντ. Κάθε ιδεολόγος κινδυνεύει να γίνει πιστός και κάθε πιστός, ιεροεξεταστής.

Μπορεί να ακουστεί παράξενο και ίσως αντιφατικό. Αν και αντιμετωπίζω με επιφύλαξη και καχυποψία την πίστη, την κάθε μορφής πίστη, και την εκκλησία, την κάθε μορφής εκκλησία, οι πιστοί όλων των δογμάτων, και των μεταφυσικών και των κοσμικών, πολλές φορές συμβαίνει να με συγκινούν.

Αισθάνομαι πως, από ψυχολογικής, κοινωνικής και ηθικής απόψεως, οι πιστοί αποτελούν το πιο αξιοπρόσεκτο διαχρονικά φαινόμενο στην ιστορία της ανθρωπότητας.

Η αφοσίωσή τους με αγγίζει βαθιά. Η ικανότητά τους άλλοτε για το καλύτερο και άλλοτε, δυστυχώς, για το χειρότερο είναι κάτι οπωσδήποτε ασύνηθες. Οποιος έχει συναντήσει ιεραποστόλους στα πιο απίθανα και συχνά αβίωτα μέρη του κόσμου, μπορεί να το καταλάβει εύκολα. Οποιος έχει επισκεφθεί φυλακές, εξορίες ή τόπους εκτελέσεων κομμουνιστών, επίσης.

Είμαι άθεος, αλλά γνώρισα θρησκευόμενους χριστιανούς που μου έδωσαν ανιδιοτελή αγάπη και βοήθεια όταν τη χρειαζόμουν. Οπως η καθολική καλόγρια, η «σερ Μαρί», που κάποτε «πήρε όρκο» μπροστά στον πατέρα μου να μου μάθει ελληνικά πριν να τελειώσει η χρονιά – διαφορετικά, θα ήταν αδύνατο να παρακολουθήσω το σχολείο και θα έπρεπε να χάσω δύο τάξεις. Ανιδιοτελώς και πεισματικά μου αφιέρωνε για μήνες, καθημερινώς, τον «ελεύθερο» χρόνο της. Δεν θυμάμαι πόσες προσευχές με έβαλε να πω, αλλά θυμάμαι πως τον όρκο της τον τήρησε. Σήμερα, μετανιώνω που μεγαλώνοντας την περιγέλασα και την περιφρόνησα σαν γραφική και παλιομοδίτισσα. Λυπάμαι που δεν της είπα ποτέ πόσα της οφείλω.

Ο φίλος μου ο Σέλι έλεγε μια μέρα πως δεν χρειάζεται να τσακωνόμαστε για τις διαφορετικές πίστεις μας. Μπορεί οι δάσκαλοι που επιλέξαμε να ακολουθούν διαφορετική μέθοδο, είπε χρησιμοποιώντας μεταφορικό σχήμα, αλλά όλοι πηγαίνουμε στο ίδιο σχολείο και στο τέλος αποκτούμε το ίδιο δίπλωμα. Ισως να είναι έτσι.

Ποιος ξέρει. Είμαι άθεος, αλλά υπήρξα με τον τρόπο μου πιστός, και ίσως από μιαν άποψη να παραμένω.

Συνεχίζουν να με συγκινούν οι άνθρωποι της πίστης και σέβομαι τα αισθήματά τους, ειδικά κάτι τέτοιες μέρες. Καλή Ανάσταση σε όλους τους χριστιανούς, εύχομαι, ιδιαίτερα σε αυτούς που την προσμένουν και τη χρειάζονται.

  Νίκος Μαραντζίδης,
καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας.


19/4/2020