ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ:Τι δείχνει η οικονομική ακτινογραφία της Ελλάδας, σήμερα;
Τι δείχνει η οικονομική ακτινογραφία της Ελλάδας, σήμερα;
Οι αριθμοί μπορεί να ζαλίζουν και να τρομάζουν. Οι αρχικές εκτιμήσεις για τις επιπτώσεις στην πραγματική οικονομία και οι άμεσες ταμειακές ανάγκες της χώρας, έχουν αιφνιδιάσει τους πάντες. Το δε ύψος του πακέτου στήριξης της Ελληνικής Οικονομίας, είναι πρωτοφανές. Και πολύ επιτυχημένα ειπώθηκε, ότι ο τυφώνας από την covid-19, αντιμετωπίζεται μέσω μιας καταιγίδας ρευστότητας στο σύστημα.
Στα μακροοικονομικά μεγέθη, η αναμενόμενη ύφεση θα κυμανθεί ανάμεσα στο 4% και στο 10%, ανάλογα με τον φορέα και το ινστιτούτο που έχει κάνει την εκτίμηση, όμως υπάρχουν προβλέψεις και για σημαντικά μεγαλύτερα ποσοστά. Η σχέση του Δημοσίου Χρέους προς το Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν, θα υπερβεί με μεγάλη άνεση το 200%.
Το πρωτογενές έλλειμμα αναμένεται να ανέλθει στο 5,1% του ΑΕΠ για το 2020 και στο 4,4% του ΑΕΠ για το 2021 σύμφωνα με το ΔΝΤ, ή στο 0,7% και στο 2,8% για το 2020 και 2012 αντίστοιχα, σύμφωνα με το Γραφείο Προϋπολογισμού.
Στο επίπεδο των ταμειακών αναγκών, το Δημόσιο χρειάζεται 12 δισ. ευρώ για την περίοδο από τον Μάρτιο μέχρι και τον Μάιο. Αν όμως, για κάποιον λόγο τα μέτρα παραταθούν μέχρι και το τέλος του Ιουνίου, τότε το Δημόσιο θα χρειαστεί και άλλα 5 δισ. ευρώ.
Ναι, είναι κουραστικό και ίσως βαρετό για τον αναγνώστη να έρχεται αντιμέτωπος με πολλά νούμερα, σε ένα άρθρο που διαβάζει. Όμως αυτό είναι απαραίτητο, για να προσγειωθούμε όλοι μας στην νέα πραγματικότητα και να αντιληφθούμε την τάξη του μεγέθους, τόσο των προβλημάτων όσο και των λύσεων που υιοθετούνται.
Μέχρι στιγμής το πακέτο στήριξης το οποίο υλοποιείται,
ανέρχεται στα 25,6 δισ. ευρώ και στηρίζεται πάνω :
1) σε 10 δισ. ευρώ, ρευστότητας στις τράπεζες από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα μέσω του περίφημου waiver.
2) σε 6 δισ. ευρώ, από την Αναπτυξιακή Τράπεζα για την παροχή χαμηλότοκων δανείων προς τις επιχειρήσεις.
3) σε 5 δισ. ευρώ, νέες πιστώσεις από τον ειδικό λογαριασμό του υπουργείου Οικονομικών, μέσω του συμπληρωματικού προϋπολογισμού.
4) σε 3,5 δισ. κεφάλαια που θα χορηγηθούν μέσω ειδικών γραμμών χρηματοδότησης.
5) σε 2,1 δισ. ευρώ, από τις αναστολές των φορολογικών υποχρεώσεων για το δίμηνο που διανύουμε από το lockdown μέχρι σήμερα.
6) σε 1,6 δισ. ευρώ, που καλύπτει το κόστος των ασφαλιστικών εισφορών των μισθωτών και των ελεύθερων επαγγελματιών.
7) σε 1,4 δισ. ευρώ, που καλύπτει το σύνολο της οικονομικής ενίσχυσης των 800 ευρώ και
8) σε 1 δισ. ευρώ, που καλύπτει τη λεγόμενη «επιστρεπτέα προκαταβολή φόρου», που ουσιαστικά είναι μια άτυπη χορήγηση δανείων προς τις επιχειρήσεις.
Παράλληλα με αυτό το πακέτο στήριξης, η Ελληνική Οικονομία και το εγχώριο τραπεζικό σύστημα απολαμβάνουν και κάποιο είδος χαλάρωσης των δεσμεύσεων τους, προς τους Ευρωπαϊκούς θεσμούς και τους εποπτικούς μηχανισμούς. Αυτή η έκτακτη χαλάρωση μπορεί να μην εκφράζεται σε απόλυτους αριθμούς, όμως θα επιτρέψει τόσο στην κυβέρνηση, όσο και στις διοικήσεις των τραπεζών να στηρίξουν την πραγματική οικονομία.
Ειδικότερα στις τράπεζες, η χαλάρωση των κανόνων κεφαλαιακής επάρκειας, των δεικτών ρευστότητας, της τήρησης των κανόνων του διεθνούς συστήματος λογιστικής απεικόνισης και η αναμενόμενη αλλαγή στο καθεστώς της αναβαλλόμενης φορολογίας, έρχονται να ισοφαρίσουν τις απώλειες, από την νόμιμη μη καταβολή τόκων σε ορισμένα δάνεια μέχρι τον Σεπτέμβριο και από την αναμενόμενη σημαντική αύξηση των κόκκινων δανείων από συγκεκριμένους κλάδους, όπως για παράδειγμα είναι ο τουριστικός.
Δεν είναι δύσκολο να αντιληφθούμε, ότι ούτε τα πακέτα στήριξης είναι δωρεάν, αλλά ούτε και ότι οι διευκολύνσεις στο τραπεζικό σύστημα ήρθαν να μείνουν για πάντα. Δηλαδή τα 25,6 δισ. δεν είναι «δανεικά και αγύριστα» και η εποπτική ευελιξία που έχει υιοθετηθεί σήμερα απέναντι στις συστημικές τράπεζες, δεν μπορεί να διατηρηθεί για πάντα.
Και όταν υποχωρήσει η πανδημία, θα βρεθούμε μπροστά σε δυο νέα μεγάλα ζητήματα ύψιστης προτεραιότητας. Το ένα είναι να επανέλθει η οικονομία και η κοινωνία στη προηγούμενη κανονικότητα. Και το δεύτερο είναι το κτίσιμο ενός ανθεκτικού συστήματος, απέναντι σε παρόμοιες καταστάσεις, όπως είναι η πανδημία του covid-19. Αμφότερα τα ζητήματα, απαιτούν σημαντικά κεφάλαια. Διότι εκτός από τις απαιτούμενες παρεμβάσεις, που έχουν καθαρά μεταρρυθμιστικό χαρακτήρα και που αναγκαστικά θα επιταχυνθούν για να μείνουμε όρθιοι στα πόδια μας, όπως είναι για παράδειγμα η ποιότητα των υπηρεσιών του δημοσίου στο χώρο της υγείας και της εκπαίδευσης, θα υπάρξουν και άλλου τύπου παρεμβάσεις. Όπως είναι για παράδειγμα το Ελάχιστο Εγγυημένο Εισόδημα και ένα αυξημένο δίχτυ κοινωνικής προστασίας, που θα απαιτήσουν νέους πόρους.
Το πώς θα χρηματοδοτηθεί η επόμενη ημέρα, είναι το ζητούμενο. Όπως ζητούμενο παραμένει, το πως θα αποπληρωθεί αυτή η χρηματοδότηση. Σήμερα, σε μια εποχή που ξεπερνά τις ιδεολογίες και τους «-ισμούς», τα ερωτήματα θα είναι ολοένα και πιο σύνθετα και οι απαντήσεις δεν θα μπορεί να είναι μονοδιάστατες και στηριγμένες πάνω σε τσιτάτα, σε κλισέ ή σε σοφιστείες των 5-10 λέξεων.
Κωνσταντίνος Χαροκόπος*
*Ο αρθρογράφος είναι οικονομικός αναλυτής, με ειδίκευση στο σχεδιασμό σύνθετων επενδυτικών στρατηγικών.
Αποποίηση Ευθύνης : Το περιεχόμενο της στήλης, είναι καθαρά ενημερωτικό και πληροφοριακό και δεν αποτελεί σε καμία περίπτωση επενδυτική συμβουλή, ούτε υποκίνηση για συμμετοχή σε οποιαδήποτε συναλλαγή. Ο αρθρογράφος δεν ευθύνεται για τυχόν επενδυτικές και λοιπές αποφάσεις που θα ληφθούν με βάση τις πληροφορίες αυτές
23 Απριλίου 2020
ΣΧΕΤΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ
1.
Γιατί η ανάκαμψη της Ελλάδας θα έχει σχήμα U.
Τρεις μήνες μετά τον εντοπισμό των πρώτων κρουσμάτων στην επαρχία Ουχάν στης Κίνας πολλά από τα δεκάδες ερωτήματα δεν έχουν ακόμη απαντηθεί, ούτε για την διάρκεια της επιδημιολογικής κρίσης, ούτε για τις επιπτώσεις στην οικονομία, ούτε για την επόμενη ημέρα.
Η μάχη είναι μπροστά, θα είναι μακράς διαρκείας, αλλά ένα είναι σίγουρο. Το αύριο, όποτε και αν αυτό έλθει, δεν θα μοιάζει σε τίποτα με τον Δεκέμβριο, τον Ιανουάριο ή τον Φεβρουάριο.
Ένας νέος κόσμος ξημερώνει, πιθανώς χωρίς πολλές από τις μικρές επιχειρήσεις, των οποίων οι προ κρίσης εξαιρετικά μικρές αντοχές δεν θα τους επιτρέψουν να επιβιώσουν, αλλά και ενδεχομένως με την διατήρηση στη ζωή πολλών μεγαλύτερων που ουδέποτε ήταν ανταγωνιστικές, αλλά θα παραμείνουν όρθιες, στηριζόμενες από πόρους από τα πακέτα στήριξης των πολλών τρισεκατομμυρίων που ρίχνουν οι κυβερνήσεις.
Σε αυτό το αβέβαιο περιβάλλον, όσοι επιμένουν να στέκονται στην θετική πλευρά βλέπουν ότι μεγάλο μέρος της καταστροφής έχει ήδη συντελεστεί όταν έκλεισαν οι οικονομίες. Βλέπουν επίσης ότι τουλάχιστον στην Ελλάδα, δεν βρισκόμαστε στο 2011, τότε που η βαθιά ύφεση πυροδότησε μία μακροχρόνια συρρίκνωση επειδή είχαν καταστραφεί - και όχι κλείσει όπως τώρα - κομμάτια του παραγωγικού ιστού.
Βλέπουν ότι ακόμη και σύμφωνα με τις δυσοίωνες προβλέψεις του IMF, ναι μεν τους επόμενους μήνες μας περιμένει στασιμότητα, αλλά μετά έρχεται η ανάκαμψη με την προϋπόθεση ότι το επιδημιολογικό δεν θα μας αιφνιδιάσει ξανά με καινούρια έντονα κύματα και οικονομικές καραντίνες.
Στην απαισιόδοξη τώρα πλευρά του γηπέδου, και χωρίς καμία πρόθεση εξωραϊσμού της κατάστασης, είναι προφανές ότι για ορισμένες οικονομίες η ανάκαμψη θα έχει σχήμα V, όπως μάλλον για την Γερμανία, αλλά για άλλες, όπως η Ελλάδα, αυτή θα έχει ένα σχήμα U. Δηλαδή θα γίνει πιο σταδιακά και όχι απότομα,
Η επιστροφή στα προ κρίσης επίπεδα θα απαιτήσει χρόνο. Και ο σημαντικότερος παράγοντας για τον οποίο ταιριάζει στην Ελλάδα το U και όχι το V συνδέεται με την επιδημιολογική αβεβαιότητα που επιδρά σε μια οικονομία που εξαρτάται από την “μονοκαλλιέργεια” που λέγεται τουρισμός.
Η υπερβολή της στήριξης στον τουρισμό - που παράγει το 1 από τα 5 ευρώ του εθνικού εισοδήματος- και στο real estate δυσκολεύει την ανάκαμψη όπως και η υπερβολική συμμετοχή των μικρών επιχειρήσεων στην παραγωγική διαδικασία.
Το “αρχιπέλαγος” των χιλιάδων μικρών, με πολύ περιορισμένες αντοχές, σημαίνει ότι όσοι απ' αυτούς επιβιώσουν, θα βρεθούν αντιμέτωποι με την επιφυλακτικότητα της ζήτησης, όπως και με την διάθεση των πολιτών να αυξήσουν τις αποταμιεύσεις τους. Η διεθνής εμπειρία δείχνει ότι το πρώτο διάστημα που ακολουθεί το τέλος των μεγάλων κρίσεων, οι καταναλωτές γίνονται πιο επιφυλακτικοί. Προτιμούν να αποταμιεύσουν χρήματα, φοβούμενοι τον ερχομό μιας νέας κρίσης, παρά να δαπανήσουν.
Σε αυτή την φάση βρισκόμαστε σήμερα. Παραμένοντας ωστόσο στην αισιόδοξη αλλά και ρεαλιστική πλευρά, αυτή την φορά η Ελλάδα έχει τρεις συμμάχους:
Την ρευστότητα από την οποία δεν είμαστε αποκλεισμένοι λόγω κυρίως της επιτυχούς μέχρι τώρα διαχείρισης, τόσο πριν, όσο και κατά την διάρκεια της κρίσης του COVID-19.
Μία θετική αντίδραση των θεσμών της κοινωνίας και της οικονομίας και μία πολύ υψηλού επιπέδου συνεργασία πολιτών, πολιτικών και θεσμικών οργάνων. Φαίνεται ότι η κρίση δημιουργεί νέες συνθήκες κοινωνικής και οικονομικής αποτελεσματικότητας στο μέλλον.
Τέλος υπάρχει και ο ευρωπαϊκός παράγοντας ο οποίος είναι εμφανές ότι θα παράξει και νέα δεδομένα αφού οι αποφάσεις του Eurogroup θα πρέπει να θεωρηθούν ως μια “προκαταβολή” στην αντιμετώπιση του COVID-19 αλλά και στην διαδικασία της ευρωπαϊκής ενοποίησης. Πολλά θα κριθούν από την επικείμενη συνεδρίαση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της προσεχούς Πέμπτης 23 Απριλίου. Κατά πόσο δηλαδή οι ευρωπαίοι ηγέτες θα βελτιώσουν την συμφωνία του Eurogroup και θα εγκρίνουν την δημιουργία του Ταμείου Ανάκαμψης, το λεγόμενο Recovery Fund, που αποτελεί μια εμβάθυνση της αμοιβαιοποίησης που είναι έτσι και αλλιώς εδώ.
Σε κάθε όμως περίπτωση, για να παραμείνουμε στην θετική πλευρά, και να μην χάσουμε το έδαφος κάτω από τα πόδια μας, όλος ο πλανήτης- εννοείται και η Ελλάδα- πρέπει να αποδεχθούμε ότι χρειαζόμαστε αισιοδοξία, οραματισμό και συνεργασία. Επιχειρήσεις, εργαζόμενοι και κράτος πρέπει να καθίσουν όλοι μαζί στο τραπέζι, με συναίσθηση του θηριώδους προβλήματος που έχουν να αντιμετωπίσουν, χωρίς ιδεοληψίες και να καταλήξουν σε μια συμφωνία για την επόμενη ημέρα. Οι μεν εργοδότες να αναλάβουν την υποχρέωση διατήρησης όσο το δυνατόν περισσότερων θέσεων εργασίας, οι εργαζόμενοι να αναλάβουν την υποχρέωση να προσαρμοστούν στο νέο εργασιακό περιβάλλον, που όσο και αν δεν μας αρέσει, εκ των πραγμάτων θα είναι πιο δύσκολο, και όχι μόνο λόγω κορονοϊού, το δε κράτος να αναλάβει την υποχρέωση να δημιουργήσει ένα ασφαλές περιβάλλον στοχευμένης επανεκκίνησης της οικονομίας.
Παναγιώτης Πετράκης
Καθηγητής στο ΕΚΠΑ.
https://www.liberal.gr/economy/
giati-i-anakampsi-tis-elladas-tha-echei-schima-u/298038
23 Απριλίου 2020
για τον τουρισμό.
Για τη χειρότερη χρονιά των τελευταίων τουλάχιστον δύο δεκαετιών οδεύει ο ελληνικός τουρισμός, καθώς πλήττονται οι κυρίαρχες «δεξαμενές» που αποφέρουν τη συντριπτική πλειονότητα των αφίξεων αλλά κυρίως των εσόδων, με χώρες όπως Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία, Ισπανία και ΗΠΑ να θεωρούνται φέτος «άκυρες» με μηδενική προσφορά.
Πρόκειται για ένα ασύμμετρο χτύπημα καθώς ουδέποτε στα νεότερα χρονικά υπήρξε τέτοιο… οριζόντιο πλήγμα σε όλες τις χώρες που τροφοδοτούν τουριστικά την Ελλάδα, κάτι που σχεδόν ακυρώνει την τρέχουσα χρονιά, ασχέτως αν γίνονται προσπάθειες να σωθεί ένα μέρος των εσόδων, μέσω παράτασης της σεζόν αλλά και μέσω αλλαγής του… μωσαϊκού που τροφοδοτεί τουριστικά τη χώρα μας.
Οι δηλώσεις του Γάλλου πρωθυπουργού Έντουαρντ Φίλιπ την Κυριακή ότι οι Γάλλοι δεν είναι πιθανό να ταξιδέψουν στο εξωτερικό φέτος και ότι «δε θα είναι φρόνιμο να υπολογίζουμε σε διακοπές στο εξωτερικό», αλλά και οι προ 10ημέρου συστάσεις της Γερμανίδας προέδρου της Κομισιόν Ούρσουλα Φον Ντερ Λαιεν προς τους Ευρωπαίους πολίτες να μην κλείσουν ακόμη διακοπές φέτος, απλώς δείχνουν ξεκάθαρα το κυρίαρχο κλίμα που επικρατεί.
Επαγγελματίες του κλάδου θεωρούν σχεδόν χαμένο το 2020, ενώ εκτιμούν ότι και το 2021 θα ξεκινήσει με «ψαλιδισμένες» προοπτικές και με προσδοκίες που σε καμιά περίπτωση δε θα πλησιάζουν τις καλές σεζόν όπως το 2019 ή το 2018.
Το ακριβές μέγεθος της ζημιάς που θα υποστεί φέτος ο ελληνικός τουρισμός είναι αδύνατον να υπολογισθεί (ίσως φτάσει το 80%), αλλά το μόνο βέβαιο είναι ότι μιλάμε για εικόνα γενικευμένης κατάρρευσης, με ό,τι συνεπάγεται αυτό ευρύτερα για τις επιχειρήσεις του κλάδου, τα ενδεχόμενα «κανόνια», αλλά και τα έσοδα του κράτους.
Αντιπροσωπεύοντας περί το 25% του ΑΕΠ και απασχολώντας άμεσα και έμμεσα περίπου το 1/5 του εργατικού δυναμικού της χώρας, ο τουρισμός αποτελούσε το πιο ζωντανό κύτταρο της ελληνικής οικονομίας, διαπερνώντας λιγότερο ή περισσότερο σχεδόν όλη τη διάρθρωση της κοινωνίας.
Το χτύπημα στον τουριστικό κλάδο της χώρας μας έχει σημαντικές παράπλευρες απώλειες σε πληθώρα «αγορών» πέριξ του τουρισμού, όπως ακτοπλοΐα, εστίαση, μεταφορές, δημοφιλή θέρετρα, ξεναγήσεις, διασκέδαση, οικοδομή, εποχική αλιεία κ.ο.κ. Φυσικά, ακόμη χειρότερες είναι οι επιπτώσεις και στα υπόλοιπα μεγάλα διεθνή brands του τουρισμού, που πλήττονται για τους ίδιους ακριβώς λόγους, όπως η Γαλλία, κορυφαίο τουριστικό brand στον κόσμο με πάνω από 90 εκατ. τουρίστες ετησίως (έως πέρυσι), Ιταλία, Ισπανία κ.λπ.
Εσωτερικός τουρισμός και Βαλκάνια, το μόνο φως φέτος
Αξίζει να σημειωθεί πως μεταξύ των 31 εκατ. τουριστών που ήρθαν πέρυσι στην Ελλάδα, περίπου το 21% ήταν ηλικιωμένοι, ο οποίοι είναι και αυτοί που αφήνουν και τα περισσότερα έσοδα. Αυτό το target group, δεν υπάρχει φέτος. Αν υπολογιστεί ότι το 15% των τουριστών που επισκέπτονται την Ελλάδα είναι Γερμανοί και από αυτούς το 40% συνταξιούχοι και άνω των 60 ετών, αντιλαμβάνεται κανείς ένα πρώτο μέγεθος απωλειών.
Άλλωστε, όπως σημειώνουν οι ειδικοί, Ιταλοί, Ισπανοί και Γάλλοι θα υποστηρίξουν φέτος το δικό τους προϊόν. Τις δικές τους… θάλασσες. Είναι το ελάχιστο (και το πλέον αυτονόητο) που μπορούν να κάνουν για τη χώρα τους. Έτσι, μοναδική ελπίδα για την Ελλάδα είναι ο… βαλκανικός τουρισμός. Τα Βαλκάνια δεν έχουν χτυπηθεί από τον κορονοϊό παρά ελάχιστα, ενώ είναι χώρες που δεν έχουν θάλασσα, ούτε το κλίμα της Ελλάδας.
Επίσης, φέτος θα υπάρξει αποφυγή – κατά το δυνατόν – των αεροπορικών μετακινήσεων λόγω των κινδύνων που ενέχει ο συγχρωτισμός. Άρα οι οδικές μετακινήσεις θα κερδίσουν έδαφος καθώς θεωρούνται πιο ασφαλείς από πλευράς κινδύνων μετάδοσης του ιού.
Σ’ αυτό το πλαίσιο, η Ελλάδα έχει τη δυνατότητα και την προοπτική να κερδίσει σημαντικό τμήμα από τη βαλκανική αγορά, όπου πέρυσι έλκυσε περίπου 10 εκατ. οδικές αφίξεις. Βεβαίως, οι τουρίστες από τα Βαλκάνια δεν θεωρούνται μεγάλου εισοδηματικού εκτοπίσματος και σε καμιά περίπτωση δεν συγκρίνονται με «καλούς» τουρίστες από τις ΗΠΑ ή την Κίνα. Συνάμα, συνήθως οι… οδικοί τουρίστες και κυρίως οι τουρίστες από τα Βαλκάνια, πολύ συχνά φέρνουν «εφόδια» (τρόφιμα και ποτά) μαζί τους, με ό,τι συνεπάγεται αυτό για τις καταναλώσεις που κάνουν στα καταλύματα που καταφεύγουν. Σε κάθε περίπτωση όμως, σε μια τέτοια συγκυρία, μπορούν να δώσουν κάποια πνοή, σε κάποιες επιχειρήσεις της Βόρειας Ελλάδας, της ευρύτερης Χαλκιδικής κ.λπ.
Μικρή κινητικότητα από τον εσωτερικό τουρισμό
Κάτι που ίσως προσδώσει μικρή κινητικότητα σε ορισμένες τουριστικές μονάδες το καλοκαίρι αλλά και κάποια ζωντάνια στα νησιά, είναι ο εσωτερικός τουρισμός, ασχέτως αν αυτό δε μεταφράζεται σε συνάλλαγμα, ούτε προσθέτει στο ΑΕΠ.
Παρ’ ότι δεν μπορεί να κάνει τη διαφορά, ούτε μπορεί να συντηρήσει τις μεγάλες μονάδες μαζικού τουρισμού που υπάρχουν σε νησιά όπως Ρόδος, Κρήτη, Κως και Κέρκυρα, εντούτοις ο εσωτερικός τουρισμός μπορεί να προσδώσει κάποια ζωντάνια στα νησιά, αλλά και στις μικρές οικογενειακές επιχειρήσεις, είτε στο χώρο της φιλοξενίας, είτε στο χώρο της εστίασης και της διασκέδασης.
Δε θα ανοίξουν τα περισσότερα καταλύματα στα νησιά
Έτσι όπως οδεύουν οι εξελίξεις σ’ όλες τις γύρω χώρες, το επικρατέστερο σενάριο για τα εποχικά καταλύματα είναι να μην ανοίξουν καθόλου αυτή τη σεζόν. Χιλιάδες καταλύματα δε θα έχουν λόγο να ανοίξουν, σε μια προσπάθεια υγειονομικής «ασπίδας» έναντι του ιού, με τους επιχειρηματίες να αρκούνται στα μέτρα στήριξης της κυβέρνησης και να κάνουν συντήρηση με σβηστές μηχανές.
Το σχέδιο είναι – αν και εφόσον τα πράγματα κυλήσουν ομαλά – μέσα στον Ιούλιο ή τον Αύγουστο, να ανοίξουν κάποιες μεγάλες ξενοδοχειακές μονάδες σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη, πόλεις που διαθέτουν σοβαρές υγειονομικές υποδομές.
Αντιθέτως, στα νησιά, που είναι αυτά που «τραβούν» τον περισσότερο κόσμο, θεωρείται μεγάλο ρίσκο να ανοίξουν εκτενώς και ανεξέλεγκτα οι μονάδες, καθώς ελλοχεύει η μετάδοση του ιού, ενώ οι υποδομές υγείας είναι υποτυπώδεις.
Σε καλύτερη θέση η Ελλάδα – Θα το παλέψει η κυβέρνηση
Η αλήθεια είναι ότι η Ελλάδα είναι σε πολύ καλύτερη θέση έναντι σύσσωμου του διεθνούς ανταγωνισμού στη μεσόγειο και χώρες όπως Ιταλία, Ισπανία και Γαλλία. Αν υπάρξουν δηλαδή φέτος τουρίστες που θέλουν να ταξιδέψουν, το πιθανότερο είναι να θέλουν να έρθουν Ελλάδα. Απαραίτητη προϋπόθεση φυσικά είναι να έχουν αποκατασταθεί έως κάποιο βαθμό οι αεροπορικές συνδέσεις, που και αυτές ακόμη δεν είναι ξεκάθαρο με τι πρωτόκολλα θα λειτουργήσουν.
Όπως δηλώνει ο υπουργός Ανάπτυξης Άδωνις Γεωργιάδης, η χρονιά δεν πρέπει να θεωρείται εκ προοιμίου χαμένη για την Ελλάδα. Σημειώνει πως αν διατηρήσουμε την καλή μας εικόνα και περιφρουρήσουμε την αίσθηση ασφάλειας μπορούμε από μια μικρότερη τουριστική πίτα διεθνώς, να διεκδικήσουμε ένα μεγάλο κομμάτι.
Ο υπουργός που μέσα σ’ αυτή την εβδομάδα θα παρουσιάσει μέτρα για τον τουρισμό, σημειώνει πως «υπάρχουν μεγάλοι tour operators που έχουν δηλώσει ότι θέλουν να φέρουν τους τουρίστες στην Ελλάδα αντί για άλλη χώρα λόγω της καλής διαχείρισης που έχει γίνει στο υγειονομικό σκέλος» και την καλύτερη επιδημιολογική εικόνα που παρουσιάζει η χώρα μας. Πάνω σ’ αυτό το πλαίσιο, αυτή την εβδομάδα θα λάβει χώρα τηλεδιάσκεψη με τον υπουργό Τουρισμού Χάρη Θεοχάρη και διεθνείς tour operators για να κλείσει η συμφωνία που θα πάρει και δημόσιο χαρακτήρα», όπως επισημαίνει ο ίδιος.
Έλεγχοι στα σημεία εισόδου
Ένας από τους στόχους αν όλα εξελιχτούν ομαλά φέτος, είναι να διευρυνθεί η σεζόν, ήτοι να κρατηθούν ανοικτές μεγάλες ξενοδοχειακές μονάδες σε μεγάλα τουριστικά brands όπως Κρήτη, Ρόδος κ.λπ. έως και τον προσεχή Νοέμβριο ή και Δεκέμβριο, αν και εφόσον υπάρξει ζήτηση.
Φυσικά, απαιτούνται προϋποθέσεις που τώρα δεν μπορούν να βεβαιωθούν, όπως το να έχει ελεγχτεί η εξάπλωση του κορονοϊού (διεθνώς), να υπάρχουν οι ανάλογες αεροπορικές συνδέσεις αλλά και οι απαραίτητες κρατήσεις από ξένους τουρίστες.
Πάντως, η Ελλάδα ετοιμάζει σχέδιο «σκαναρίσματος» σε κάθε πύλη εισόδου τουριστών της χώρας, αεροδρόμια, λιμάνια και οδικούς άξονες. Θα υπάρξουν συστήματα ελέγχου με γρήγορα τεστ και πιστοποιητικά υγείας, ώστε να ξεμπλοκάρουν – κατά το δυνατόν – οι τουριστικές εισροές.
Απόστολος Σκουμπούρης
https://www.liberal.gr/economy/
ti-simainoun-ta-minumata-gallon-kai-germanon-gia-ton-tourismo/298157
21 Απριλίου 2020
1.
Γιατί η ανάκαμψη της Ελλάδας θα έχει σχήμα U.
Τρεις μήνες μετά τον εντοπισμό των πρώτων κρουσμάτων στην επαρχία Ουχάν στης Κίνας πολλά από τα δεκάδες ερωτήματα δεν έχουν ακόμη απαντηθεί, ούτε για την διάρκεια της επιδημιολογικής κρίσης, ούτε για τις επιπτώσεις στην οικονομία, ούτε για την επόμενη ημέρα.
Η μάχη είναι μπροστά, θα είναι μακράς διαρκείας, αλλά ένα είναι σίγουρο. Το αύριο, όποτε και αν αυτό έλθει, δεν θα μοιάζει σε τίποτα με τον Δεκέμβριο, τον Ιανουάριο ή τον Φεβρουάριο.
Ένας νέος κόσμος ξημερώνει, πιθανώς χωρίς πολλές από τις μικρές επιχειρήσεις, των οποίων οι προ κρίσης εξαιρετικά μικρές αντοχές δεν θα τους επιτρέψουν να επιβιώσουν, αλλά και ενδεχομένως με την διατήρηση στη ζωή πολλών μεγαλύτερων που ουδέποτε ήταν ανταγωνιστικές, αλλά θα παραμείνουν όρθιες, στηριζόμενες από πόρους από τα πακέτα στήριξης των πολλών τρισεκατομμυρίων που ρίχνουν οι κυβερνήσεις.
Σε αυτό το αβέβαιο περιβάλλον, όσοι επιμένουν να στέκονται στην θετική πλευρά βλέπουν ότι μεγάλο μέρος της καταστροφής έχει ήδη συντελεστεί όταν έκλεισαν οι οικονομίες. Βλέπουν επίσης ότι τουλάχιστον στην Ελλάδα, δεν βρισκόμαστε στο 2011, τότε που η βαθιά ύφεση πυροδότησε μία μακροχρόνια συρρίκνωση επειδή είχαν καταστραφεί - και όχι κλείσει όπως τώρα - κομμάτια του παραγωγικού ιστού.
Βλέπουν ότι ακόμη και σύμφωνα με τις δυσοίωνες προβλέψεις του IMF, ναι μεν τους επόμενους μήνες μας περιμένει στασιμότητα, αλλά μετά έρχεται η ανάκαμψη με την προϋπόθεση ότι το επιδημιολογικό δεν θα μας αιφνιδιάσει ξανά με καινούρια έντονα κύματα και οικονομικές καραντίνες.
Στην απαισιόδοξη τώρα πλευρά του γηπέδου, και χωρίς καμία πρόθεση εξωραϊσμού της κατάστασης, είναι προφανές ότι για ορισμένες οικονομίες η ανάκαμψη θα έχει σχήμα V, όπως μάλλον για την Γερμανία, αλλά για άλλες, όπως η Ελλάδα, αυτή θα έχει ένα σχήμα U. Δηλαδή θα γίνει πιο σταδιακά και όχι απότομα,
Η επιστροφή στα προ κρίσης επίπεδα θα απαιτήσει χρόνο. Και ο σημαντικότερος παράγοντας για τον οποίο ταιριάζει στην Ελλάδα το U και όχι το V συνδέεται με την επιδημιολογική αβεβαιότητα που επιδρά σε μια οικονομία που εξαρτάται από την “μονοκαλλιέργεια” που λέγεται τουρισμός.
Η υπερβολή της στήριξης στον τουρισμό - που παράγει το 1 από τα 5 ευρώ του εθνικού εισοδήματος- και στο real estate δυσκολεύει την ανάκαμψη όπως και η υπερβολική συμμετοχή των μικρών επιχειρήσεων στην παραγωγική διαδικασία.
Το “αρχιπέλαγος” των χιλιάδων μικρών, με πολύ περιορισμένες αντοχές, σημαίνει ότι όσοι απ' αυτούς επιβιώσουν, θα βρεθούν αντιμέτωποι με την επιφυλακτικότητα της ζήτησης, όπως και με την διάθεση των πολιτών να αυξήσουν τις αποταμιεύσεις τους. Η διεθνής εμπειρία δείχνει ότι το πρώτο διάστημα που ακολουθεί το τέλος των μεγάλων κρίσεων, οι καταναλωτές γίνονται πιο επιφυλακτικοί. Προτιμούν να αποταμιεύσουν χρήματα, φοβούμενοι τον ερχομό μιας νέας κρίσης, παρά να δαπανήσουν.
Σε αυτή την φάση βρισκόμαστε σήμερα. Παραμένοντας ωστόσο στην αισιόδοξη αλλά και ρεαλιστική πλευρά, αυτή την φορά η Ελλάδα έχει τρεις συμμάχους:
Την ρευστότητα από την οποία δεν είμαστε αποκλεισμένοι λόγω κυρίως της επιτυχούς μέχρι τώρα διαχείρισης, τόσο πριν, όσο και κατά την διάρκεια της κρίσης του COVID-19.
Μία θετική αντίδραση των θεσμών της κοινωνίας και της οικονομίας και μία πολύ υψηλού επιπέδου συνεργασία πολιτών, πολιτικών και θεσμικών οργάνων. Φαίνεται ότι η κρίση δημιουργεί νέες συνθήκες κοινωνικής και οικονομικής αποτελεσματικότητας στο μέλλον.
Τέλος υπάρχει και ο ευρωπαϊκός παράγοντας ο οποίος είναι εμφανές ότι θα παράξει και νέα δεδομένα αφού οι αποφάσεις του Eurogroup θα πρέπει να θεωρηθούν ως μια “προκαταβολή” στην αντιμετώπιση του COVID-19 αλλά και στην διαδικασία της ευρωπαϊκής ενοποίησης. Πολλά θα κριθούν από την επικείμενη συνεδρίαση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της προσεχούς Πέμπτης 23 Απριλίου. Κατά πόσο δηλαδή οι ευρωπαίοι ηγέτες θα βελτιώσουν την συμφωνία του Eurogroup και θα εγκρίνουν την δημιουργία του Ταμείου Ανάκαμψης, το λεγόμενο Recovery Fund, που αποτελεί μια εμβάθυνση της αμοιβαιοποίησης που είναι έτσι και αλλιώς εδώ.
Σε κάθε όμως περίπτωση, για να παραμείνουμε στην θετική πλευρά, και να μην χάσουμε το έδαφος κάτω από τα πόδια μας, όλος ο πλανήτης- εννοείται και η Ελλάδα- πρέπει να αποδεχθούμε ότι χρειαζόμαστε αισιοδοξία, οραματισμό και συνεργασία. Επιχειρήσεις, εργαζόμενοι και κράτος πρέπει να καθίσουν όλοι μαζί στο τραπέζι, με συναίσθηση του θηριώδους προβλήματος που έχουν να αντιμετωπίσουν, χωρίς ιδεοληψίες και να καταλήξουν σε μια συμφωνία για την επόμενη ημέρα. Οι μεν εργοδότες να αναλάβουν την υποχρέωση διατήρησης όσο το δυνατόν περισσότερων θέσεων εργασίας, οι εργαζόμενοι να αναλάβουν την υποχρέωση να προσαρμοστούν στο νέο εργασιακό περιβάλλον, που όσο και αν δεν μας αρέσει, εκ των πραγμάτων θα είναι πιο δύσκολο, και όχι μόνο λόγω κορονοϊού, το δε κράτος να αναλάβει την υποχρέωση να δημιουργήσει ένα ασφαλές περιβάλλον στοχευμένης επανεκκίνησης της οικονομίας.
Παναγιώτης Πετράκης
Καθηγητής στο ΕΚΠΑ.
https://www.liberal.gr/economy/
giati-i-anakampsi-tis-elladas-tha-echei-schima-u/298038
23 Απριλίου 2020
2.
Tι σημαίνουν τα μηνύματα Γάλλων και Γερμανώνγια τον τουρισμό.
Για τη χειρότερη χρονιά των τελευταίων τουλάχιστον δύο δεκαετιών οδεύει ο ελληνικός τουρισμός, καθώς πλήττονται οι κυρίαρχες «δεξαμενές» που αποφέρουν τη συντριπτική πλειονότητα των αφίξεων αλλά κυρίως των εσόδων, με χώρες όπως Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία, Ισπανία και ΗΠΑ να θεωρούνται φέτος «άκυρες» με μηδενική προσφορά.
Πρόκειται για ένα ασύμμετρο χτύπημα καθώς ουδέποτε στα νεότερα χρονικά υπήρξε τέτοιο… οριζόντιο πλήγμα σε όλες τις χώρες που τροφοδοτούν τουριστικά την Ελλάδα, κάτι που σχεδόν ακυρώνει την τρέχουσα χρονιά, ασχέτως αν γίνονται προσπάθειες να σωθεί ένα μέρος των εσόδων, μέσω παράτασης της σεζόν αλλά και μέσω αλλαγής του… μωσαϊκού που τροφοδοτεί τουριστικά τη χώρα μας.
Οι δηλώσεις του Γάλλου πρωθυπουργού Έντουαρντ Φίλιπ την Κυριακή ότι οι Γάλλοι δεν είναι πιθανό να ταξιδέψουν στο εξωτερικό φέτος και ότι «δε θα είναι φρόνιμο να υπολογίζουμε σε διακοπές στο εξωτερικό», αλλά και οι προ 10ημέρου συστάσεις της Γερμανίδας προέδρου της Κομισιόν Ούρσουλα Φον Ντερ Λαιεν προς τους Ευρωπαίους πολίτες να μην κλείσουν ακόμη διακοπές φέτος, απλώς δείχνουν ξεκάθαρα το κυρίαρχο κλίμα που επικρατεί.
Επαγγελματίες του κλάδου θεωρούν σχεδόν χαμένο το 2020, ενώ εκτιμούν ότι και το 2021 θα ξεκινήσει με «ψαλιδισμένες» προοπτικές και με προσδοκίες που σε καμιά περίπτωση δε θα πλησιάζουν τις καλές σεζόν όπως το 2019 ή το 2018.
Το ακριβές μέγεθος της ζημιάς που θα υποστεί φέτος ο ελληνικός τουρισμός είναι αδύνατον να υπολογισθεί (ίσως φτάσει το 80%), αλλά το μόνο βέβαιο είναι ότι μιλάμε για εικόνα γενικευμένης κατάρρευσης, με ό,τι συνεπάγεται αυτό ευρύτερα για τις επιχειρήσεις του κλάδου, τα ενδεχόμενα «κανόνια», αλλά και τα έσοδα του κράτους.
Αντιπροσωπεύοντας περί το 25% του ΑΕΠ και απασχολώντας άμεσα και έμμεσα περίπου το 1/5 του εργατικού δυναμικού της χώρας, ο τουρισμός αποτελούσε το πιο ζωντανό κύτταρο της ελληνικής οικονομίας, διαπερνώντας λιγότερο ή περισσότερο σχεδόν όλη τη διάρθρωση της κοινωνίας.
Το χτύπημα στον τουριστικό κλάδο της χώρας μας έχει σημαντικές παράπλευρες απώλειες σε πληθώρα «αγορών» πέριξ του τουρισμού, όπως ακτοπλοΐα, εστίαση, μεταφορές, δημοφιλή θέρετρα, ξεναγήσεις, διασκέδαση, οικοδομή, εποχική αλιεία κ.ο.κ. Φυσικά, ακόμη χειρότερες είναι οι επιπτώσεις και στα υπόλοιπα μεγάλα διεθνή brands του τουρισμού, που πλήττονται για τους ίδιους ακριβώς λόγους, όπως η Γαλλία, κορυφαίο τουριστικό brand στον κόσμο με πάνω από 90 εκατ. τουρίστες ετησίως (έως πέρυσι), Ιταλία, Ισπανία κ.λπ.
Εσωτερικός τουρισμός και Βαλκάνια, το μόνο φως φέτος
Αξίζει να σημειωθεί πως μεταξύ των 31 εκατ. τουριστών που ήρθαν πέρυσι στην Ελλάδα, περίπου το 21% ήταν ηλικιωμένοι, ο οποίοι είναι και αυτοί που αφήνουν και τα περισσότερα έσοδα. Αυτό το target group, δεν υπάρχει φέτος. Αν υπολογιστεί ότι το 15% των τουριστών που επισκέπτονται την Ελλάδα είναι Γερμανοί και από αυτούς το 40% συνταξιούχοι και άνω των 60 ετών, αντιλαμβάνεται κανείς ένα πρώτο μέγεθος απωλειών.
Άλλωστε, όπως σημειώνουν οι ειδικοί, Ιταλοί, Ισπανοί και Γάλλοι θα υποστηρίξουν φέτος το δικό τους προϊόν. Τις δικές τους… θάλασσες. Είναι το ελάχιστο (και το πλέον αυτονόητο) που μπορούν να κάνουν για τη χώρα τους. Έτσι, μοναδική ελπίδα για την Ελλάδα είναι ο… βαλκανικός τουρισμός. Τα Βαλκάνια δεν έχουν χτυπηθεί από τον κορονοϊό παρά ελάχιστα, ενώ είναι χώρες που δεν έχουν θάλασσα, ούτε το κλίμα της Ελλάδας.
Επίσης, φέτος θα υπάρξει αποφυγή – κατά το δυνατόν – των αεροπορικών μετακινήσεων λόγω των κινδύνων που ενέχει ο συγχρωτισμός. Άρα οι οδικές μετακινήσεις θα κερδίσουν έδαφος καθώς θεωρούνται πιο ασφαλείς από πλευράς κινδύνων μετάδοσης του ιού.
Σ’ αυτό το πλαίσιο, η Ελλάδα έχει τη δυνατότητα και την προοπτική να κερδίσει σημαντικό τμήμα από τη βαλκανική αγορά, όπου πέρυσι έλκυσε περίπου 10 εκατ. οδικές αφίξεις. Βεβαίως, οι τουρίστες από τα Βαλκάνια δεν θεωρούνται μεγάλου εισοδηματικού εκτοπίσματος και σε καμιά περίπτωση δεν συγκρίνονται με «καλούς» τουρίστες από τις ΗΠΑ ή την Κίνα. Συνάμα, συνήθως οι… οδικοί τουρίστες και κυρίως οι τουρίστες από τα Βαλκάνια, πολύ συχνά φέρνουν «εφόδια» (τρόφιμα και ποτά) μαζί τους, με ό,τι συνεπάγεται αυτό για τις καταναλώσεις που κάνουν στα καταλύματα που καταφεύγουν. Σε κάθε περίπτωση όμως, σε μια τέτοια συγκυρία, μπορούν να δώσουν κάποια πνοή, σε κάποιες επιχειρήσεις της Βόρειας Ελλάδας, της ευρύτερης Χαλκιδικής κ.λπ.
Μικρή κινητικότητα από τον εσωτερικό τουρισμό
Κάτι που ίσως προσδώσει μικρή κινητικότητα σε ορισμένες τουριστικές μονάδες το καλοκαίρι αλλά και κάποια ζωντάνια στα νησιά, είναι ο εσωτερικός τουρισμός, ασχέτως αν αυτό δε μεταφράζεται σε συνάλλαγμα, ούτε προσθέτει στο ΑΕΠ.
Παρ’ ότι δεν μπορεί να κάνει τη διαφορά, ούτε μπορεί να συντηρήσει τις μεγάλες μονάδες μαζικού τουρισμού που υπάρχουν σε νησιά όπως Ρόδος, Κρήτη, Κως και Κέρκυρα, εντούτοις ο εσωτερικός τουρισμός μπορεί να προσδώσει κάποια ζωντάνια στα νησιά, αλλά και στις μικρές οικογενειακές επιχειρήσεις, είτε στο χώρο της φιλοξενίας, είτε στο χώρο της εστίασης και της διασκέδασης.
Δε θα ανοίξουν τα περισσότερα καταλύματα στα νησιά
Έτσι όπως οδεύουν οι εξελίξεις σ’ όλες τις γύρω χώρες, το επικρατέστερο σενάριο για τα εποχικά καταλύματα είναι να μην ανοίξουν καθόλου αυτή τη σεζόν. Χιλιάδες καταλύματα δε θα έχουν λόγο να ανοίξουν, σε μια προσπάθεια υγειονομικής «ασπίδας» έναντι του ιού, με τους επιχειρηματίες να αρκούνται στα μέτρα στήριξης της κυβέρνησης και να κάνουν συντήρηση με σβηστές μηχανές.
Το σχέδιο είναι – αν και εφόσον τα πράγματα κυλήσουν ομαλά – μέσα στον Ιούλιο ή τον Αύγουστο, να ανοίξουν κάποιες μεγάλες ξενοδοχειακές μονάδες σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη, πόλεις που διαθέτουν σοβαρές υγειονομικές υποδομές.
Αντιθέτως, στα νησιά, που είναι αυτά που «τραβούν» τον περισσότερο κόσμο, θεωρείται μεγάλο ρίσκο να ανοίξουν εκτενώς και ανεξέλεγκτα οι μονάδες, καθώς ελλοχεύει η μετάδοση του ιού, ενώ οι υποδομές υγείας είναι υποτυπώδεις.
Σε καλύτερη θέση η Ελλάδα – Θα το παλέψει η κυβέρνηση
Η αλήθεια είναι ότι η Ελλάδα είναι σε πολύ καλύτερη θέση έναντι σύσσωμου του διεθνούς ανταγωνισμού στη μεσόγειο και χώρες όπως Ιταλία, Ισπανία και Γαλλία. Αν υπάρξουν δηλαδή φέτος τουρίστες που θέλουν να ταξιδέψουν, το πιθανότερο είναι να θέλουν να έρθουν Ελλάδα. Απαραίτητη προϋπόθεση φυσικά είναι να έχουν αποκατασταθεί έως κάποιο βαθμό οι αεροπορικές συνδέσεις, που και αυτές ακόμη δεν είναι ξεκάθαρο με τι πρωτόκολλα θα λειτουργήσουν.
Όπως δηλώνει ο υπουργός Ανάπτυξης Άδωνις Γεωργιάδης, η χρονιά δεν πρέπει να θεωρείται εκ προοιμίου χαμένη για την Ελλάδα. Σημειώνει πως αν διατηρήσουμε την καλή μας εικόνα και περιφρουρήσουμε την αίσθηση ασφάλειας μπορούμε από μια μικρότερη τουριστική πίτα διεθνώς, να διεκδικήσουμε ένα μεγάλο κομμάτι.
Ο υπουργός που μέσα σ’ αυτή την εβδομάδα θα παρουσιάσει μέτρα για τον τουρισμό, σημειώνει πως «υπάρχουν μεγάλοι tour operators που έχουν δηλώσει ότι θέλουν να φέρουν τους τουρίστες στην Ελλάδα αντί για άλλη χώρα λόγω της καλής διαχείρισης που έχει γίνει στο υγειονομικό σκέλος» και την καλύτερη επιδημιολογική εικόνα που παρουσιάζει η χώρα μας. Πάνω σ’ αυτό το πλαίσιο, αυτή την εβδομάδα θα λάβει χώρα τηλεδιάσκεψη με τον υπουργό Τουρισμού Χάρη Θεοχάρη και διεθνείς tour operators για να κλείσει η συμφωνία που θα πάρει και δημόσιο χαρακτήρα», όπως επισημαίνει ο ίδιος.
Έλεγχοι στα σημεία εισόδου
Ένας από τους στόχους αν όλα εξελιχτούν ομαλά φέτος, είναι να διευρυνθεί η σεζόν, ήτοι να κρατηθούν ανοικτές μεγάλες ξενοδοχειακές μονάδες σε μεγάλα τουριστικά brands όπως Κρήτη, Ρόδος κ.λπ. έως και τον προσεχή Νοέμβριο ή και Δεκέμβριο, αν και εφόσον υπάρξει ζήτηση.
Φυσικά, απαιτούνται προϋποθέσεις που τώρα δεν μπορούν να βεβαιωθούν, όπως το να έχει ελεγχτεί η εξάπλωση του κορονοϊού (διεθνώς), να υπάρχουν οι ανάλογες αεροπορικές συνδέσεις αλλά και οι απαραίτητες κρατήσεις από ξένους τουρίστες.
Πάντως, η Ελλάδα ετοιμάζει σχέδιο «σκαναρίσματος» σε κάθε πύλη εισόδου τουριστών της χώρας, αεροδρόμια, λιμάνια και οδικούς άξονες. Θα υπάρξουν συστήματα ελέγχου με γρήγορα τεστ και πιστοποιητικά υγείας, ώστε να ξεμπλοκάρουν – κατά το δυνατόν – οι τουριστικές εισροές.
Απόστολος Σκουμπούρης
https://www.liberal.gr/economy/
ti-simainoun-ta-minumata-gallon-kai-germanon-gia-ton-tourismo/298157
21 Απριλίου 2020