«O ιός αυτός δεν μπορεί να είναι κατασκεύασμα
APPLEDESIGN VIA GETTY IMAGES
Μιράντα Δρογκάρη-Απειρανθίτου:
«O ιός αυτός δεν μπορεί να είναι κατασκεύασμα εργαστηρίου»
Η διδάκτωρ του ΕΚΠΑ αναλύει στην HuffPost τα πάντα γύρω από τον κορονοϊό: Πώς προέκυψε, αν κινδυνεύει η Ελλάδα και πώς θα τον αντιμετωπίσουμε.
Η Μιράντα Δρογκάρη-Απειρανθίτου είναι Iατρός Bιοπαθολόγος, διδάκτωρ του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και επιστημονικά υπεύθυνη στο Ερευνητικό Εργαστήριο Λοιμώξεων της Δ’ Παθολογικής Κλινικής ΕΚΠΑ (τμήματα Ιατρικής Μικροβιολογίας και Μυκητολογίας). Εχει εργαστεί στο Ερευνητικό Ινστιτούτο Mario Negri στο Μιλάνο και για πολλά χρόνια σε Πανεπιστήμια της Ολλανδίας στην έρευνα της κυτταρικής ανοσίας και ανοσολογίας των λοιμώξεων. «Βιώνουμε μια πρωτόγνωρη στον αιώνα μας πανδημία - με τόσο μεγάλη δυναμική εξάπλωσης ώστε ενέχει τον κίνδυνο όσοι νοσήσουν σοβαρά, να νοσήσουν σχεδόν ταυτόχρονα», λέει η ίδια. «Αν συμβεί αυτό, κανένα σύστημα υγείας, σε καμία χώρα δεν θα μπορέσει να ανταπεξέλθει».
«Στη χώρα μας είχαμε την τύχη η επιδημία να εμφανιστεί λίγο αργότερα - προλάβαμε να μάθουμε από την εμπειρία των γεγονότων και δεν υποτιμήσαμε τη δυναμική εξάπλωσης της Covid-19. Η επιλογή της κυβέρνησης να δώσει τον πρώτο λόγο στους ειδικούς επιστήμονες ήταν σοφή. Έχω την τύχη να γνωρίζω τα περισσότερα μέλη της επιτροπής των εμπειρογνωμόνων, τόσο από τη δουλειά τους, όσο και προσωπικά- είναι εξαιρετικοί και πρέπει να τους εμπιστευόμαστε. Ειδικότερα για τον Καθηγητή Τσιόδρα, δεν θα μπορούσα να φανταστώ άλλον καταλληλότερο για τη θέση του εκπροσώπου, από αυτόν τον υπέροχο άνθρωπο και επιστήμονα».
Πώς καταφέρνει να εισβάλλει ο ιός στα κύτταρα και να τα προσβάλλει;
Τα κύτταρα έχουν στην επιφάνειά τους υποδοχείς, «πόρτες» δηλαδή, για να επικοινωνούν με το περιβάλλον και να επιτελούν τις λειτουργίες τους. Οι πόρτες αυτές είναι κλειδωμένες για τους «εισβολείς», όπως μικρόβια ή τοξικές ουσίες.
Οποιοσδήποτε ιός εισχωρεί μόνο εάν έχει κάποια «αντικλείδια»- πρωτεϊνικά μόρια στην επιφάνειά του. Στον συγκεκριμένο κορωνοϊό, τα μόρια αυτά βρίσκονται στις προεξοχές της επιφάνειας του που μοιάζουν με κορώνες- προέκυψαν με μετάλλαξη από κάποιον πρόγονο του ιού, που υπήρχε μεν στο περιβάλλον, αλλά δεν είχε αυτό το «αντικλείδι».
Μπορεί η άμυνα του οργανισμού μας στον ιό να έχει
και αρνητικές επιπτώσεις;
και αρνητικές επιπτώσεις;
Οι φλεγμονώδεις αντιδράσεις που συμβαίνουν στον οργανισμό μας κατά τη διάρκεια των «μαχών» που δίνει το αμυντικό μας σύστημα, έχουν σκοπό την εξουδετέρωση κάθε εισβολέα. Όμως, κάποιες φορές, είναι τόσο υπέρμετρες, ώστε προσβάλλουν και τον ίδιο τον οργανισμό, «τραυματιζόμαστε» από τα ίδια μας τα «πυρομαχικά» δηλαδή. Οι άνθρωποι μπορεί να χάσουν τη ζωή τους όχι από το ίδιο τον ιό, αλλά από την αντίδραση του οργανισμού για να τον απομακρύνει.
JARUN011 VIA GETTY IMAGES
Ειδικότερα για τον κορωνοϊό, δεν γνωρίζουμε με πλήρη ακρίβεια τους μηχανισμούς δράσης του- θα χρειαστούν πολλά χρόνια έρευνας γι’ αυτό. Γνωρίζουμε όμως, ότι προσβάλλει τα κύτταρα των βλεννογόνων και των πνευμόνων και προκαλεί μια υπέρμετρη φλεγμονώδη αντίδραση: οι κυψελίδες των πνευμόνων (όπου γίνεται η ανταλλαγή του οξυγόνου) γεμίζουν υγρό που σταδιακά καταλαμβάνει όλο τον πνεύμονα. Οι ασθενείς αδυνατούν να αναπνεύσουν κανονικά, χρειάζονται αναπνευστήρες και εντατική φροντίδα.
Στην εξέλιξή της η ίωση αυτή μπορεί να αφήσει στους πνεύμονες «ουλές»: ο πνευμονικός ιστός δεν επανέρχεται στην κανονική του μορφή, αλλά γίνεται ινώδης, με συνέπεια την στέρηση οξυγόνωσης (υποξία) και το θάνατο. Αλλά και οι αποθεραπευμένοι, εαν η έκταση των ουλών είναι μεγάλη, κινδυνεύουν από χρόνια αναπνευστική ανεπάρκεια.
Σε τι διαφέρει η COVID-19 από μια κοινή γρίπη;
Ο νέος κορωνοϊός που την προκαλεί, είναι πολύ διαφορετικός από αυτούς της γρίπης.
1) η μεταδοτικότητα του είναι μεγαλύτερη, δηλαδή ο κάθε μολυσμένος μπορεί να τον μεταδώσει σε τουλάχιστον δύο φορές περισσότερους ανθρώπους απ’ ότι στη γρίπη.
2) ο χρόνος επώασης είναι μακρύτερος, δηλαδή από τη στιγμή της πρώτης επαφής μέχρι την εκδήλωση των πρώτων συμπτωμάτων περνούν περισσότερες μέρες, συνήθως 5 για την COVID-19, αλλά με ένα εύρος 2-14 μέρες. Για τη γρίπη είναι συνήθως 2-4 μέρες. Αυτό είναι ένα «ύπουλο» στάδιο, διότι άτομα με ήπια ή καθόλου συμπτώματα μπορούν να μεταδώσουν τον ιό ανυποψίαστα σε άλλους,
3) η νόσος μπορεί να προσβάλει άτομα οποιασδήποτε ηλικίας, αλλά αυτοί που νοσούν βαριά είναι στην πλειοψηφία τους άτομα πάνω από 65 ετών ή ανήκουν σε άλλες ευπαθείς ομάδες, ενώ στο 15% των προσβληθέντων μπορεί να εξελιχθεί σε σοβαρή πνευμονία ή και μυοκαρδίτιδα.
Γιατί θεωρείτε ότι ο νέος κορωνοϊός δεν δημιουργήθηκε σε εργαστήρια;
Στη φύση υπάρχουν αμέτρητοι ιοί, ενώ και νέοι (ιοί) δημιουργούνται συνεχώς.
Οι ιοί είναι οργανισμοί με γενετικό υλικό DNA (ή RNA), οι οποίοι έχουν την ικανότητα να προάγουν τον πολαπλασιασμό τους μέσα σε ένα κύτταρο. Επειδή δεν έχουν κύτταρα οι ίδιοι, χρησιμοποιούν τα κύτταρα άλλων οργανισμών, οποιωνδήποτε ζώων, φυτών, μικροβίων.
THANA PRASONGSIN VIA GETTY IMAGES
Οταν ένας οργανισμός πολλαπλασιάζεται, υφίσταται μεταλλάξεις, δηλαδή μικρές διαφοροποιήσεις στη σύνθεση του γενετικού του υλικού. Αυτό είναι μια φυσιολογική διαδικασία, ισχύει για όλους τους ζωντανούς οργανισμούς για να μπορούν να προσαρμόζονται σε ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο περιβάλλον και έτσι να συνεχίζεται η ζωή.
Όσο ταχύτερα πολλαπλασιάζεται ένας οργανισμός, τόσο περισσότερες ευκαιρίες έχει για μεταλλάξεις. Και όταν οι μεταλλάξεις είναι πολλές, μιλάμε πλέον για νέο είδος. Το κάθε νέο είδος σημαίνει ότι έχει και διαφορετικές ιδιότητες από το παλιό, όπως και το κάθε ζώο έχει τους δικούς του ιούς, ακριβώς επειδή προσαρμόστηκαν στον συγκεκριμένο οργανισμό. Η μεταπήδηση ενός ιού από το ένα είδος ζώου στο άλλο είναι δύσκολη, συνήθως απαιτεί πολλά χρόνια για να γίνει και πρέπει να το επιτρέψουν οι κατάλληλες συνθήκες, όπως επανειλημμένες στενές επαφές.
Ας μη γελιόμαστε λοιπόν. Η φύση είναι απείρως πιο δυνατή να κατασκευάσει ένα καινούργιο ιό, από οποιοδήποτε ανθρώπινο εργαστήριο, πραγματικό ή φανταστικό.
Για τη συγκεκριμένη περίπτωση του κορωνοϊού, μια ομάδα επιστημόνων δημοσίευσε πρόσφατα στο έγκριτο επιστημονικό περιοδικό Nature Medicine μια πολύ ενδιαφέρουσα και σοβαρή μελέτη (Andersen, K.G., Rambaut, A., Lipkin, W.I. et al. The proximal origin of SARS-CoV-2. Nat Med (2020). https://doi.org/10.1038/s41591-020-0820-9). Μετά από ανάλυση του γονιδιώματος του νέου κορωνοϊού, παρουσιάζονται ισχυρές αποδείξεις ότι ο ιός αυτός δεν μπορεί να είναι κατασκεύασμα εργαστηρίου, ούτε προϊόν ηθελημένης μετατροπής. Μεταλλάχθηκε με φυσικό τρόπο.
Γνωρίζουμε από πού προέκυψε;
Προς το παρόν μόνο να υποθέσουμε μπορούμε. Στην εργασία που προανέφερα, οι επιστήμονες συνέκριναν το γενετικό υλικό του ιού (συγκεκριμένα το κομμάτι που έχει σχέση με την κατασκευή του «αντικλειδιού») με αντίστοιχο γενετικό υλικό από διάφορα είδη νυχτερίδων της Κίνας. Ανάλογη σύγκριση έγινε και με γενετικό υλικό ενός είδους μυρμηγκοφάγου, του παγκολίνου, ενός ζώου προς εξαφάνιση που το κυνήγι του έχει απαγορευθεί στην Κίνα, αλλά διακινείται παράνομα γιατί πολλοί καταναλώνουν το κρέας του.
Πράγματι, σε κάποια κομμάτια του γενετικού υλικού του ιού βρέθηκε μεγάλη ομοιότητα με ένα είδος νυχτερίδας, ενώ σε κάποια άλλα με τον παγκολίνο. Αν ο ιός αυτός μεταλλάχθηκε στη σημερινή του μορφή αρχικά μέσα σε κάποια ζώα και μετά πέρασε στον άνθρωπο (άρα τον «πήραμε έτοιμο»), ή κάποια πρόδρομη μορφή του πέρασε στον ανθρώπινο οργανισμό και εξελίχθηκε περαιτέρω, είναι οι δύο ερωτήσεις- θεωρίες που επικρατούν αυτή τη στιγμή. Οι έρευνες πρέπει να συνεχιστούν και να συγκριθεί ένας μεγάλος αριθμός, διαφόρων ζώων, ώστε να εντοπίσουμε τον άμεσο πρόγονο του ιού.
Γιατί αυτά τα ζώα;
Οι νυχτερίδες είναι γνωστό ότι είναι φορείς κορωνοϊών- και συγκαταλέγονται στις διαιτητικές συνήθειες των ανθρώπων σε πολλές περιοχές στην Ασία ως «λιχουδιές». Όπως και άλλα «άγρια» ζώα, πωλούνται στις λεγόμενες «υγρές» αγορές της Κίνας. Σε αυτές τις πολυπληθέστατες «λαϊκές αγορές» πωλούνται ζωντανά ή σφαγιασθέντα ζώα- από πουλερικά και ψάρια, έως αρουραίοι και νυφίτσες, ακόμη και ερπετά ή έντομα. Πολλά μαγειρεύονται και καταναλώνονται επί τόπου, ενώ αρκετά καταναλώνονται ωμά, όλα αυτά συνήθως χωρίς κανέναν κτηνιατρικό έλεγχο και σε άθλιες συνθήκες υγιεινής Χρησιμοποιούνται επίσης στην παραδοσιακή κινεζική ιατρική. Η γρίπη όπως το SARS και άλλες επιδημίες από αναπνευστικούς ιούς από τέτοιες περιοχές (και πρακτικές) προέρχονται.
Οι άνθρωποι στην Κίνα σήμερα καταλαβαίνουν το πρόβλημα και πολλοί είναι διατεθειμένοι να εγκαταλείψουν τις καταναλωτικές αυτές συνήθειες. Η κυβέρνηση του Πεκίνου όμως, ενώ απαγόρευσε τη βρώση άγριων ζώων μετά τη νέα αυτή επιδημία, εξακολουθεί να προάγει το εμπόριο τους, όπως και μονάδες εκτροφής άγριων ζώων για την παραδοσιακή ιατρική. Η παραδοσιακή ιατρική αποτελεί μεγάλη βιομηχανία στην Κίνα, αξίας περίπου 130 δισεκατομμυρίων δολαρίων.
Εχουν σχέση δηλαδή οι επιδημίες αυτές με τη συμπεριφορά του ανθρώπου;
Περισσότερες από 70% των αναδυόμενων μολυσματικών ασθενειών στον άνθρωπο, προέρχονται από τα άγρια ζώα. Αυτό οφείλεται αποκλειστικά στην ανθρώπινη συμπεριφορά: οι παρεμβάσεις στα παρθένα δάση (εκτεταμένη υλοτομία, εξόρυξη, κατασκευή δρόμων) και η ταχεία αστικοποίηση φέρνει σημαντικούς αριθμούς ανθρώπων σε στενότερη επαφή με ζωικά είδη που ποτέ στο παρελθόν δεν ήταν τόσο κοντά μας.
ANDRIY ONUFRIYENKO VIA GETTY IMAGES
Συνεπώς, μια επόμενη πανδημία με κάποιον νέο ιό είναι απλά θέμα χρόνου. Εκτός των ανθρώπινων ζωών που χάνονται, oι επιδημίες αυτές αποτελούν και «ένα κρυφό κόστος για την οικονομική ανάπτυξη του ανθρώπου» όπως λέει και η Kate Jones, καθηγήτρια του UCL, σ’ ένα πρόσφατο, πολύ ενδιαφέρον άρθρο στον Guardian. Είναι ευκαιρία λοιπόν οι κυβερνήσεις σε όλο τον κόσμο να αναθεωρήσουν πολλά στην πολιτική τους και να επικεντρωθούν στην προστασία του περιβάλλοντος. Ήδη βλέπουμε τις σοβαρές οικονομικές επιπτώσεις της επιδημίας αυτής παγκοσμίως, εν πολλοίς ανυπολόγιστες εφόσον το τέλος της πανδημίας δεν διαφαίνεται ακόμη. Ποιοί θα αντέξουν μια επόμενη επιδημία;
Μπορεί ο συγκεκριμένος ιός να «επιστρέψει» σε κάποιον που νόσησε; Επίσης, μπορεί να μεταλλαχθεί;
Η εμπειρία από την Κίνα δείχνει ότι -τουλάχιστον για το σύντομο αυτό χρονικό διάστημα από την έναρξη της επιδημίας- οι άνθρωποι που πέρασαν την ίωση δεν ξανανόσησαν από τον ίδιο ιό. Πρέπει, όμως, να μελετηθεί σε βάθος χρόνου κατά πόσο τα αντισώματα που αναπτύσσονται είναι προστατευτικά και για πόσο καιρό παραμένουν σε ικανοποιητικά επίπεδα. Υπήρξαν μεμονωμένες περιπτώσεις ασθενών στους οποίους ανιχνεύθηκε ξανά ο ιός μετά το εξιτήριο από το νοσοκομείο, αλλά πιθανόν το προηγούμενο τεστ που έκαναν ήταν απλά ψευδώς αρνητικό. Όσον αφορά στη μετάλλαξη, οι μέχρι τώρα έρευνες δείχνουν ότι ο ιός που κυκλοφορεί παραμένει μέχρι στιγμής βασικά ο ίδιος και έχει περίπου πέντε φορές χαμηλότερο ρυθμό μετάλλαξης απ΄ότι ο ιός της γρίπης. Αυτό είναι πολύ σημαντικό, τόσο για το γρηγορότερο τέλος της επιδημίας, όσο και για την παρασκευή ενός σταθερού εμβολίου.
SIRICHAI SAENGCHARNCHAI VIA GETTY IMAGES
Σχετικά με τα τεστ για την COVID-19. Θεωρείτε πως θα έπρεπε να διενεργούνται περισσότερα;
Κατ’ αρχήν θα πρέπει να ξεκαθαρίσουμε ποιό είδος τεστ εννοούμε. Αυτή τη στιγμή, η εγκυρότερη μέθοδος για τη διάγνωση της νόσου είναι το ειδικό μοριακό τεστ που ανιχνεύει το γενετικό υλικό του ιού, δηλαδή τον ίδιο τον ιό και διενεργείται στα διαπιστευμένα κέντρα. Αυτό δεν μπορεί να το κάνει οποιοδήποτε εργαστήριο, απαιτεί εκπαιδευμένο προσωπικό και κατάλληλο εξοπλισμό. Το συγκεκριμένο τεστ έχει νόημα να γίνεται στις εξής περιπτώσεις:
1) στην αρχή της επιδημίας, ώστε να ιχνηλατίσoυμε τις τυχόν επαφές του ασθενούς, να τους απομονώσουμε και να αποφύγουμε τη διασπορά, όπως και έγινε στην Ελλάδα.
2) Στους σοβαρά ασθενείς, ώστε να θέσουμε τη σωστή διάγνωση, διότι αν έχουν πνευμονία από άλλη αιτία θα πρέπει να πάρουν και άλλη θεραπεία.
3) Στο ιατρονοσηλευτικό προσωπικό, ώστε να αποφεύγεται η μετάδοση σε ευάλωτους ασθενείς με τους οποίους έρχονται συχνά σε επαφή και να προστατεύσουμε τη ζωή τους γιατί είναι εκτεθειμένοι σε μεγάλο ιικό φορτίο, άρα κινδυνεύουν περισσότερο.
Για τη συγκεκριμένη φάση της επιδημίας λοιπόν, όπου η διασπορά έχει γίνει και ο ιός υπάρχει πλέον στην κοινότητα, οι εκτεταμένοι έλεγχοι με αυτό το είδος τεστ δεν έχουν νόημα. Τα περιοριστικά μέτρα είναι αυτά που βοηθούν ώστε η διασπορά να μην επεκταθεί.
Υπάρχει και το ενδεχόμενο σε άτομα που έχουν τον ιό αλλά είναι ασυμπτωματικά, το τεστ να βγει αρχικά ψευδώς αρνητικό, διότι τα σωματίδια του ιού είναι ακόμα σε μη ανιχνεύσιμα επίπεδα. Στην περίπτωση αυτή υπάρχει ο κίνδυνος διασποράς της νόσου λόγω εφησυχασμού. Όπως είναι λογικό, δεν μπορεί κάποιος να κάνει το τεστ κάθε μέρα, ούτε υπάρχουν τόσα πολλά τεστ διαθέσιμα- κι αυτό διεθνώς, όχι μόνο στην Ελλάδα. Πρέπει συνεπώς να γίνονται λελογισμένα, όποτε πρέπει.
MANJURUL VIA GETTY IMAGES
Όποιος επιμένει να κάνει το τεστ παρά τις αντίθετες συστάσεις των γιατρών, ας σκεφθεί ότι θα απασχολήσει χωρίς λόγο αυτό το λίγο προσωπικό που εργάζεται νυχθημερόν για να εξυπηρετήσει όσους έχουν ανάγκη, κυρίως τους βαρέως νοσούντες.
Το τεστ αυτό μπορεί και πρέπει να γίνει για επιδημιολογικούς καθαρά λόγους σε αντιπροσωπευτικό δείγμα του πληθυσμού βάσει καλά σχεδιασμένων μελετών, ώστε να αποκομίσουμε περισσότερο ακριβείς πληροφορίες για την εξάπλωση και τα επί μέρους χαρακτηριστικά της επιδημίας που θα αναλυθούν σε επόμενη φάση. Νομίζω ότι αυτή είναι και η πολιτική του ΕΟΔΥ και τη θεωρώ λογική και επιστημονικά ορθή.
Ακούω συχνά κριτική ότι δεν γίνονται πολλά τεστ και γι’ αυτό «φαίνεται» ότι έχουμε λίγα κρούσματα. Μα φυσικά έχουμε πολύ περισσότερα κρούσματα, οι ειδικοί το τονίζουν συνεχώς αυτό, γι’ αυτό αποφασίστηκαν και τα περιοριστικά μέτρα. Στην παρούσα φάση, ο καλύτερος και αδιάσειστος δείκτης της πορείας της νόσου δεν είναι ο αριθμός των κρουσμάτων γενικά, αλλά ο αριθμός των διασωληνωμένων και των θανόντων. Ας προσέξουμε λοιπόν ώστε να μη σπαταληθούν στα τεστ αυτά πολύτιμα κονδύλια αντί να διοχετευτούν σε πιο χρήσιμες υπηρεσίες υγείας. Χρειάζεται προσοχή ώστε ένα τόσο ειδικό θέμα να μη γίνει προϊόν μικροπολιτικής εκμετάλλευσης και το σύνθημα «τεστ για όλους» να μην ανακυκλώνεται για επικοινωνιακούς λόγους. Οι ειδικοί μας επιδημιολόγοι και λοιμωξιολόγοι ξέρουν πολύ καλά πότε και πώς πρέπει να γίνεται.
Ένα είδος τεστ που πραγματικά έχει νόημα να γίνει σε ευρεία κλίμακα, όπως έχει τονίσει και ο καθηγητής Τσιόδρας, είναι αυτό που ανιχνεύει τα αντισώματα που αναπτύσσονται στον οργανισμό μας μετά από τη μόλυνση με τον ιό. Αυτό θα πρέπει να γίνεται σε πιό προχωρημένο στάδιο της επιδημίας, διότι τα αντισώματα χρειάζονται αρκετές μέρες μετά τη μόλυνση για να αναπτυχθούν, άρα θα είναι αρνητικό σε κάποιον που προσβλήθηκε πρόσφατα. Έχουν ήδη κυκλοφορήσει κάποια τεστ αυτού του είδους, τα οποία μάλιστα είναι ταχύτατα, εύχρηστα και πιο οικονομικά. Δυστυχώς όμως, η μέχρι τώρα -περιορισμένη- χρήση τους δείχνει ότι δεν είναι αρκετά αξιόπιστα. Ελπίζουμε στη βελτίωσή τους και δυνατότητα για αυξημένη παραγωγή το συντομότερο δυνατό.
Άλλο ένα τεστ ταχείας διάγνωσης της νόσου είναι αυτό που ανιχνεύει αντιγόνο του ιού, αλλά κι αυτό έχει πρόβλημα αξιοπιστίας. Πιο πρόσφατα όμως αναπτύχθηκε ακόμη ένα είδος τεστ ταχείας διάγνωσης και εύχρηστο, το οποίο μπορεί να ανιχνεύει το γενετικό υλικό του ιού. Τα αποτελέσματά του είναι ενθαρρυντικά και ελπίζουμε να μπορεί να παραχθεί σε μεγάλες ποσότητες για χρήση στο άμεσο μέλλον.
Μπορεί να αντέξει το ελληνικό σύστημα υγείας μια ενδεχόμενη κορύφωση της επιδημίας;
Το σύστημα υγείας στη χώρα μας δυστυχώς πάσχει διαχρονικά. Ο αριθμός των γιατρών και νοσηλευτών ήδη ήταν ανεπαρκής και με την οικονομική κρίση όλα επιδεινώθηκαν. Προσωπικό συνταξιοδοτήθηκε χωρίς να αντικατασταθεί, ενώ ελάχιστες μόνιμες θέσεις γιατρών και νοσηλευτών προκηρύσσονται. Ένα κρεβάτι ΜΕΘ ήταν ήδη δυσεύρετο και ο κορωνοϊός ήρθε να προστεθεί στα υπάρχοντα προβλήματα.
Φαίνεται ότι υπάρχει σχεδιασμός από πλευράς κράτους για δημιουργία επαρκών κλινών ώστε να ανταπεξέλθουμε στην παρούσα κρίση, όπως και προσπάθειες για προμήθεια προστατευτικού υλικού που όπως ξέρουμε είναι δυσεύρετο παγκοσμίως. Δεν αμφιβάλλω ότι εάν υπάρξει ανάγκη και ο ιδιωτικός τομέας θα συμμετάσχει, με όποιον τρόπο αυτό κριθεί. Το θεωρώ λογικό να μην ανακοινώνονται όλα εξ αρχής. Η κυβέρνηση όμως, θα πρέπει να ακούσει και τις φωνές των γιατρών και νοσηλευτών και να προχωρήσει άμεσα σε μόνιμες προσλήψεις του προσωπικού που κρίνεται απαραίτητο. Θα χρειαστεί ούτως ή άλλως για το μέλλον. Ο κόσμος δεν θα πάψει να αρρωσταίνει απ’ οτιδήποτε άλλο. Και πρέπει να λειτουργήσει αυτή η πανδημία ως καταλυτική «αφορμή» για να συζητηθεί σοβαρά και να δρομολογηθεί το κρίσιμο θέμα της πρωτοβάθμιας περίθαλψης.
EUROKINISSI
Πάντως, αυτή τη στιγμή, η πολιτική της κοινωνικής αποστασιοποίησης είναι το μόνο όπλο που έχουμε. Ορθώς αποφασίστηκε νωρίς για να αποφύγουμε μια μαζική έξαρση - να μη νοσήσουν πολλοί άνθρωποι ταυτόχρονα, γιατί αρκετοί από αυτούς θα χρειαστούν για τουλάχιστον δέκα μέρες με τρεις εβδομάδες υποστήριξη αναπνοής, όχι ένα απλό νοσοκομειακό κρεβάτι.
Πρέπει να ανησυχούν άνθρωποι νεαρής ηλικίας αν προσβληθούν
από τον κορωνοϊό;
Τα τελευταία κρούσματα με μοιραία κατάληξη δυστυχώς και στη χώρα μας επιβεβαιώνουν ότι δεν κινδυνεύουν μόνο οι ηλικιωμένοι. Απλά το ποσοστό των νέων που νοσούν σοβαρά είναι πολύ μικρό (όχι μηδαμινό), περίπου δύο ανά χίλια άτομα. Δεν χρειάζεται λοιπόν πανικός, απλά σύνεση.
Τι είναι η ανοσία της αγέλης και ποιά ρίσκα εμπεριέχει;
Όταν εμφανιστεί μια καινούργια μολυσματική ασθένεια σε έναν πληθυσμό, κανείς δεν είναι άνοσος, οπότε η ασθένεια προχωρά προσβάλοντας όλο και περισσότερα άτομα. Οσοι νοσήσουν, αναπτύσσουν αντισώματα που τους προφυλάσσουν- και όταν μολυνθεί ένα αρκετά μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού (50-95% ανάλογα με τον ιό) η ασθένεια δεν συναντά εύκολα πια ευάλωτα άτομα, οπότε σταματά. Όσοι νόσησαν δηλαδή, προστατεύουν σαν «ασπίδα» και τους υπόλοιπους που δεν εκτέθηκαν ή δεν μπορούν να αναπτύξουν ανοσία. Αυτή η συλλογική ανοσία είναι ένα φυσικό φαινόμενο που ονομάστηκε «ανοσία της αγέλης» και το εκμεταλλευόμαστε στους εμβολιασμούς.
Η περίπτωση των εμβολιασμών διαφέρει όμως πάρα πολύ από μια -άγνωστη μέχρι τώρα- επιδημία. Ούτε μπορούμε να γνωρίζουμε τις μακροχρόνιες επιπτώσεις στους επιζήσαντες. Με το εμβόλιο εισάγεται στον οργανισμό κάποιος εξασθενημένος (ή μη-ενεργός) ιός που προκαλεί ανοσία, οπότε η «ανοσία της αγέλης» επιτυγχάνεται εκ του ασφαλούς.
Στην περίπτωση αυτής της επιδημίας, αν δεν ληφθούν περιοριστικά μέτρα, μέχρι να επιτευχθεί η ανοσία της αγέλης θα υπάρξει μεγάλη νοσηρότητα και πολλοί θάνατοι. Μόνο για το Ηνωμένο Βασίλειο, οι θάνατοι θα μπορούσαν να είναι και πάνω από εκατό χιλιάδες σ’ ένα ελάχιστο χρονικό διάστημα.
ASSOCIATED PRESS
Η αρχική στάση του ΗΒ ενείχε μεγάλο βαθμό επικινδυνότητας και φυσικά ήγειρε πολλά ερωτήματα πρακτικής και ηθικής φύσεως. Η πραγματικότητα τους ανάγκασε να αλλάξουν γραμμή.
Εδώ όμως κρύβεται και κάτι που θέλει μεγάλη προσοχή και νομίζω θα συζητηθεί στο άμεσο μέλλον: πώς κάθε κοινωνία αντιμετωπίζει τους ηλικιωμένους πολίτες της; Επειδή ένα κύριο χαρακτηριστικό της επιδημίας αυτής είναι η ευαλωτότητα των ηλικιωμένων, όταν κάποιοι αποφασίζουν ότι οι ηλικιωμένοι συνιστούν «κοινωνικό βάρος» και είναι αναλώσιμοι, είναι εύκολο να πάρουν ανάλογεςαποφάσεις με περίσσιο κυνισμό. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του κυβερνήτη του Τέξας, που πρόκρινε την καλή οικονομική κατάσταση της χώρας του ως πιο σημαντική από τις ζωές των ηλικιωμένων- και συγκαταλέγοντας και τον εαυτό του σ’ αυτούς, δήλωσε έτοιμος να «θυσιαστεί».
Φοβάμαι ότι θα υπάρξει μεγάλη προπαγάνδα από κύκλους συγκεκριμένων πολιτικών αντιλήψεων ώστε να περάσουν στον κόσμο ότι αυτό είναι κάτι «λογικό»- ότι οι ηλικιωμένοι πρέπει να αρχίσουν να σκέφτονται από μόνοι τους με ποιόν τρόπο θέλουν να εγκαταλείψουν αυτόν τον κόσμο, κληροδοτώντας μεγαλύτερο πλούτο στις νεότερες γενιές. Αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει σε αύξηση της απαξίωσης και ρατσισμού των νεότερων έναντι των ανθρώπων της τρίτης ηλικίας.
Τι συνέβη στην Ιταλία;
Στην Ιταλία κανείς δεν μπόρεσε (ή δεν ήθελε) να προβλέψει αυτή την τραγωδία, παρόλες τις προειδοποιήσεις από την αντίστοιχη στο Χουμπέι. Η Λομβαρδία είναι η οικονομική καρδιά της Ιταλίας, μια περιοχή με σημαντική εξωστρεφή δραστηριότητα, σημείο επιχειρηματικών και αθλητικών συναντήσεων. Η πολιτική ηγεσία δεν είχε την τόλμη να αναλάβει την ευθύνη και να εφαρμόσει περιοριστικά μέτρα. Εάν το έκανε εγκαίρως και τα μέτρα ήταν αποτελεσματικά με ελάχιστους νεκρούς, πολλοί θα έλεγαν ότι τα μέτρα ήταν υπερβολικά, “πολύ κακό για το τίποτα”- και η κυβέρνηση θα υφίστατο μεγάλη κριτική. Αναγκάστηκε να λάβει αποσπασματικά μέτρα, όταν ήταν ήδη πολύ αργά και το σύστημα υγείας είχε καταρρεύσει.
NURPHOTO VIA GETTY IMAGES
Επίσης, λόγω του αποκεντρωμένου συστήματος υγείας, οι διάφορες ιταλικές περιφέρειες μπορούσαν να αποφασίσουν τα δικά τους μέτρα. Τρανταχτό παράδειγμα είναι η διαφορά μεταξύ Λομβαρδίας και Βένετο, όπως δημοσιεύεται και σε ένα πολύ ενδιαφέρον άρθρο στη Harvard Business Review στις 27 Μαρτίου. Οι δύο αυτές γειτονικές περιοχές έχουν πολλές κοινωνικοοϊκονομικές ομοιότητες, αλλά η Λομβαρδία, στις 26 Μαρτίου είχε 35.000 νέα κρούσματα και 5.000 θανάτους σε πληθυσμό 10 εκατομμυρίων, ενώ (αντίθετα) η Βένετο είχε 7.000 κρούσματα και 287 θανάτους σε πληθυσμό πέντε εκατομμυρίων, παρά τη διασπορά του ιού την ίδια χρονική στιγμή. Η διαφορά αυτή οφείλεται στο ότι η Λομβαρδία είναι πιο πυκνοκατοικημένη, όμως και διαφοροποιήσεις στην πολιτική αντιμετώπιση του κορωνοϊού έπαιξαν σημαντικό ρόλο. Η Βένετο από νωρίς επικεντρώθηκε σε εκτεταμένους ελέγχους και ιχνηλάτηση των κρουσμάτων και έδωσε μεγάλο βάρος στην προστασία του ιατρο-νοσηλευτικού προσωπικού.
Κινδυνεύει, θεωρείτε, η Ελλάδα
με ανεξέλεγκτη κλιμάκωση της επιδημίας;
Θεωρώ ότι μέχρι στιγμής τα πηγαίνουμε «καλά»- κι αυτό φαίνεται όχι τόσο από τον ρυθμό αύξησης των κρουσμάτων (εφόσον ελέγχουμε μόνο τα σοβαρότερα), όσο από τον περιορισμένο αριθμό των διασωληνωμένων και των θανάτων. Προς το παρόν δεν έχουμε ενδείξεις κλιμάκωσης ανάλογης της Ιταλίας και της Ισπανίας- με την προϋπόθεση βέβαια της αυστηρής τήρησης των μέτρων.
Θεωρείτε πως σε επόμενη παρόμοια πανδημία, ο τρόπος αντίδρασης της παγκόσμιας κοινότητας θα είναι διαφορετικός;
Σίγουρα από την επιδημία αυτή θα μάθουμε πολλά. Από χρόνια γνωρίζουμε πώς να αντιδράσουμε στο ξέσπασμα μιας επιδημίας- και τους ηγετικούς οργανισμούς διαθέτουμε (ΠΟΥ, εθνικά/ τοπικά κέντρα ελέγχου λοιμώξεων), όπως και την επιστήμη και τα εργαλεία για την πρόληψη ή αναχαίτιση της. Όμως, οι κυβερνήσεις παίρνουν τις αποφάσεις.
Οι κυβερνήσεις αποφασίζουν πότε θα ανακοινώσουν το ιατρικό πρόβλημα, οι κυβερνήσεις σταθμίζουν και όλα τα παρεπόμενα μιας επιδημίας, κοινωνικά, οικονομικά, που μπορεί να είναι εξ ίσου σοβαρά για την επιβίωση των ανθρώπων. Στην περίπτωση αυτού του κορωνοϊού υποτιμήθηκε η μεγάλη μεταδοτικότητά του και υπήρξε ένα ντόμινο καθυστερήσεων μέχρι να ληφθούν τα απαραίτητα προληπτικά μέτρα.
ASSOCIATED PRESS
Η Κίνα αρχικά προσπάθησε να το αποκρύψει- αναγκάστηκε εκ των πραγμάτων να το ανακοινώσει στον ΠΟΥ με καθυστέρηση τουλάχιστον ενός μηνός. Αλλά και ο ΠΟΥ έδειξε διστακτικότητα να αναλάβει δράση:ενώ είχε ενημερωθεί για το πρόβλημα από αρχές του χρόνου, μόλις στις 30 Ιανουαρίου εξέδωσε ανακοίνωση.
Το πρόβλημα με τον ΠΟΥ είναι ότι ενώ έχει κανονισμούς για τη συμμόρφωση των χωρών ως προς την έγκαιρη ανακοίνωση των επιδημιών τους, δεν έχει τα μέσα να τους επιβάλει. Ούτε θέλει να δείξει μεγάλη αυστηρότητα, γιατί φοβάται ότι χώρες όπως η Κίνα ή και άλλες με μη δημοκρατικά καθεστώτα, από αντίδραση θα συνεργάζονται ακόμα λιγότερο στο μέλλον. Αυτό είναι το μεγάλο θέμα της «πολιτικής της υγείας». Στην παρούσα κρίση οι διάφορες κυβερνήσεις αντέδρασαν η κάθε μια ανάλογα με τη δική της εκτίμηση του βαθμού κινδύνου και τα δικά της κοινωνικοπολιτικά χαρακτηριστικά. Ελπίζω, την επόμενη φορά να αντιδράσουμε με πιο γρήγορα αντανακλαστικά. Και με περισσότερη σύνεση.
Αλέξης Γαγλίας
6/4/2020