Η…παρακμή του Όσβαλντ Σπένγκλερ (Oswald Spengler)



Η…παρακμή του Όσβαλντ Σπένγκλερ (Oswald Spengler)

Ο Τζιορντάνο Μπρούνο (Giordano Bruno) μας διαβεβαιώνει ότι άλλο είναι να παίζεις με τη γεωμετρία, και άλλο είναι να επαληθεύεις με τη φύση. Ο Άλμπερτ Αϊνστάϊν (Albert Einstein) με το δικό του τρόπο συμπληρώνει: «Ενόσω τα μαθηματικά θεωρήματα αναφέρονται στην πραγματικότητα δεν είναι απολύτως βέβαια• και ενόσω είναι απολύτως βέβαια, δεν αναφέρονται στην πραγματικότητα»! Τηρουμένων πάντοτε των απαραίτητων αναλογιών, έχω τη πεποίθηση ότι τα ανάλογα είναι δυνατόν να λεχθούν και για την ιστοριογραφία. Οι προσεγγίσεις του Όσβαλντ Σπένγκλερ παρουσιάζουν ιδιοτυπίες, αλλά επιλέγω να ενασχοληθώ κατά το μάλλον με αποσπάσματα του περιεχομένου. Εάν θα ήταν θεμιτό να διαχωρίσουμε τους φιλοσόφους, αφού λάβουμε υπ΄ όψη μας τη προσωπικότητά τους, σε επιστημονίζοντες, ποιητικούς, ορθολογιστές, καλλιτεχνίζοντες, και ποικίλες άλλες ταξινομήσεις, τότε ο Όσβαλντ Σπένγκλερ ίσως να συγκαταλέγεται στους φιλόσοφους – καλλιτέχνες: άλλωστε «Ομοιάζεις προς το πνεύμα το οποίον εννοείς» – Φάουστ (Faust), Βόλφγκανγκ φον Γκαίτε -. O ίδιος ο Σπένγκλερ μας διαβεβαιώνει στον πρόλογό του στην αναθεωρημένη έκδοση: «Ο στοχαστής είναι ένας άνθρωπος προορισμένος να εκφράσει συμβολικά την εποχή του… Είναι ακόμη μία φορά η ουσία του διατυπωμένη με λόγια…» (Σελ. 11, Τόμος Ι, στην Ελληνική έκδοση). Να αρκεσθούμε σ΄  αυτό και ας προχωρήσουμε: το Λεξικό Φιλοσοφίας της Οξφόρδης (Oxford Dictionary of Philosophy) καταχωρεί τον Σπένγκλερ (1880 – 1936) ως ιστορικό και φιλόσοφο της ιστορίας, του οποίου ο γριφώδης πεσσιμισμός κατακυρίευσε το πνεύμα της Γερμανίας, μετά το πρώτο παγκόσμιο πόλεμο, ενώ έκανε ταυτόχρονα το αποφασιστικό βήμα για τη ρήξη με την Χεγκελιανή αντίληψη της ιστορίας, που, κατά τον Χέγκελ, κυβερνάται από τον Λόγο. O Σπένγκλερ γεννήθηκε στο Μπλάκενμπουργκ (Blankenburg) στη Γερμανία και συνέγραψε την «Παρακμή της Δύσης» (Der Untergang des Abendlandes), όπως μεταφράσθηκε εκ της Γερμανικής, το 1918. Οι καλλιτεχνίζουσες μορφολογικές προσεγγίσεις του προκαλούν το ενδιαφέρον, ιδίως όταν φιλοτεχνούνται με ήπια ρητορική, αλλά, κατά τα λοιπά, ο Σπενγκλερ, σύμφωνα με τη προσφιλή μου έκφραση, δεν χαρίζει κάστανα, όπως ακριβώς ούτε και οι Θουκυδίδης, Χόμπς, Μακιαβέλι, Νίτσε και Παν. Κονδύλης. Στη σελ. 458 του β΄ τόμου μας προειδοποιεί: « Ένα αφηρημένο ιδανικό δικαιοσύνης διαπερνά τα μυαλά και τα βιβλία όλων των ανθρώπων, το πνεύμα των οποίων είναι ευγενές και δυνατό, ενώ το αίμα τους είναι αδύνατο, διαπερνά όλες τις θρησκείες, όλες τις φιλοσοφίες, αλλά ο κόσμος των πραγματικών δεδομένων της ιστορίας γνωρίζει μόνο την επιτυχία, η οποία επιβάλλει το δίκαιο του ισχυροτέρου ως δίκαιο όλων των ανθρώπων». Αλλά αυτό το απόσπασμα δεν συνοψίζει τίποτα ως προς τον πλούτο του βιβλίου. Υπάρχει και ποίηση επίσης: «Το βίωμα του βάθους είναι μια τεράστια εισχώρηση σε ορατές αποστάσεις από ένα φωτεινό κέντρο: αφετηρία είναι το σημείο που αποκαλούμε εγώ. Το «εγώ» είναι μια έννοια του φωτός. Στο εξής η ζωή του εγώ είναι μια ζωή υπό τον ήλιο, ενώ η νύχτα είναι συγγενής του θανάτου. Και αυτό γεννάει ένα νέο συναίσθημα φόβου που απορροφά όλα τ΄ άλλα: τον φόβο που προκαλεί το αόρατο, αυτό που ακούμε, που αισθανόμασθε, προαισθανόμασθε και βλέπουμε τις επιδράσεις του, χωρίς να βλέπουμε το ίδιο». Και στο σημείο αυτό οφείλω να διαβεβαιώσω ότι ο Σπένγκλερ, όπως προκύπτει από τη σύνολη συγγραφή, δεν είναι δυνατόν να χαρακτηρισθεί ως… ιδιαίτερα μεταφυσικός! Όχι τουλάχιστον συμβατικά! Αντίθετα ο ρεαλισμός των προσεγγίσεων του τσακίζει κόκαλα: «Κάθε Διαφωτισμός προχωρεί από μία απεριόριστη διανοητική αισιοδοξία – η οποία συνδέεται πάντοτε με τον τύπο του ανθρώπου της μεγαλούπολης – στον απόλυτο σκεπτικισμό» ή επίσης: «Και όσον αφορά τον σύγχρονο Τύπο, οι ονειροπόλοι μπορούν να είναι ευχαριστημένοι, όταν σύμφωνα με το Σύνταγμα, είναι «ελεύθερος. Οι γνώστες όμως ρωτούν απλώς ποιός τον έχει στη διάθεσή του»!
"Στο εξής ιδιοκτησία (και λαφυραγωγία) σημαίνει πλούτος και η κοσμοθεωρία ταυτίζεται πλέον με τη γνώση: το πεπρωμένο δεν είναι πλέον ιερό και η αιτιότητα είναι βέβηλη" Painting by Edmund Blair Leighton English Pre-Raphaelite Painter 
Ο Όσβαλντ Σπένγκλερ δεν αποκρύπτει τις προτιμήσεις του όταν υποδεικνύει ότι δύο μόνο είναι οι αληθινές τάξεις, δηλαδή, κατά τον ίδιο, η τάξη των Ιπποτών και η τάξη των Ιερέων, χωρίς να καταλήγει σε πια ίσως τάξη θα επιθυμούσε να ανήκει ο... ίδιος! Painting by Edmund Blair Leighton English Pre-Raphaelite Painter

Ομολογώ ότι αδυνατώ να εξαντλήσω, έτι και δι΄ απλής περιαφής την παρακμή της δύσης (σημ. σκόπιμα τα μικρά γράμματα εκ μέρους μου, εκτός εάν κάποιος φρονεί ότι νυν δεν είμαστε σε παρακμή, οπότε και ζητώ συγνώμη), γιατί το όλο έργο είναι πολυσχιδές. Ο Όσβαλντ Σπένγκλερ δεν αποκρύπτει τις προτιμήσεις του όταν υποδεικνύει ότι δυό μόνο είναι οι αληθινές τάξεις, δηλαδή, κατά τον ίδιο, η τάξη των Ιπποτών και η τάξη των Ιερέων, χωρίς να καταλήγει σε πιά ίσως τάξη θα επιθυμούσε να ανήκει ο… ίδιος! Με τους Ιερείς συνδέει την κυριαρχία επί της ζωής, εφόσον καταστέλλουν τη βούληση χάριν του πνεύματος, ενώ με τους ιππότες την εκδίπλωση της ζωής, την αυτοεκδίπλωσή, την επικυριαρχία και τα λάφυρα, χωρίς να αποκρύπτει ότι – πλέον – έχουν υπερισχύσει οι «ιππότες»: «Στο εξής ιδιοκτησία (και λαφυραγωγία) σημαίνει πλούτος και η κοσμοθεωρία ταυτίζεται πλέον με τη γνώση: το πεπρωμένο δεν είναι πλέον ιερό και η αιτιότητα είναι βέβηλη». Η Ισχύς πάντως τελικά εκδιπλώνει το πνεύμα, η ισχύς και η σπάθη! Κι αν μου επιτραπεί μιά προσωπική προσέγγιση ευθέως: Η πένα δεν είναι ισχυρότερη από το σπαθί, αυτό αποτελεί αφέλεια, κάποιες μόνο φορές κατορθώνει να το κατευθύνει, και αυτό είναι όλο. Αλλά και πάλι πίσω στον Σπένγκλερ με χαρακτηριστικά αποσπάσματα: «Για τη μόρφωση απαιτούνται βιβλία, για την καλλιέργεια ή εκτροφή απαιτείται ο συνεχής ρυθμός και η ομοφωνία του περιβάλλοντος… Όλοι οι καλοί τύποι μιάς κοινωνίας, κάθε εθιμοτυπική διαδικασία, είναι αισθητοποιημένος ρυθμός ενός είδους ύπαρξης… Όσο βαθύτερες οι ρίζες ενός τύπου ή τρόπου, τόσο πιο αυστηρός και απρόσιτος είναι. Ο μη ενταγμένος τον αισθάνεται ως δουλεία, ο ενταγμένος τον κατέχει με πλήρη ελευθερία και άνεση». Και επίσης: «Το θηλυκό βρίσκεται πιο κοντά στο κοσμικό. Συνδέεται βαθύτερα με τη γη και είναι πιο άμεσα ενταγμένο στους μεγάλους κύκλους της φύσης. Το αρσενικό είναι πιο ελεύθερο, πιο ζωϊκό, πιο ευκίνητο επίσης στην αίσθηση και τη κατανόηση, πιο άγρυπνο και πιο τεταμένο… Ο άντρας βιώνει το πεπρωμένο και κατανοεί την αιτιότητα, τη λογική του προϊόντος του γίγνεσθαι, ως προς την αιτία και το αποτέλεσμα. Η γυναίκα όμως είναι πεπρωμένο, είναι χρόνος, είναι η οργανική λογική του ίδιου του γίγνεσθαι».

Φυσικά ο Σπένγκλερ δεν αφίσταται της πολιτικής. Τουναντίον το βιβλίο του είναι πολιτικό κατ΄ ουσίαν απ΄ άκρη σε άκρη. Περιγράφοντας, όπως συνάγεται από πληθώρα συμφραζομένων, ο Σπένγκλερ θεωρεί ότι ο πολιτικός, ο άξιος του ονόματος, οφείλει να δράττει τις λεπτές πτυχές και να καθοδηγεί έντεχνα τα γεγονότα κατά τη θέλησή του. Εδώ η δικαιοσύνη δεν έχει καμμιά απολύτως σχέση, και τα σύμβολα είναι μόνο για το χειρισμό (της μάζας).  «Ένας πολιτικός μπορεί να είναι βαθιά ευσεβής – ή και φιλόσοφος – όπως κι΄ ένας ευσεβής μπορεί να πέσει για τη πατρίδα του – πρέπει όμως και ο μεν και ο δε να γνωρίζουν σε ποιά πλευρά όντως βρίσκονται. Ο γεννημένος πολιτικός περιφρονεί τις απόκοσμες θεωρήσεις του ιδεολόγου και του ηθικολόγου μέσα στο δικό του κόσμο των πραγματικών δεδομένων – και από τη σκοπιά του έχει δίκιο. Εάν επιθυμήσει να εφαρμόσει μιά ιδεολογία ή ηθικές αρχές στη πολιτική πράξη είναι μωρός. Κι΄ εξίσου ένας ηθικολόγος που θέλει να φέρει την αλήθεια, τη δικαιοσύνη, την ειρήνη, τη συμφιλίωση στον κόσμο της πραγματικότητας είναι επίσης μωρός». Γι΄ αυτό τελικά και υποδεικνύει γράφοντας το ακόλουθο: » Όποιος δεν το καταλαβαίνει αυτό, να γράφει βιβλία περί πολιτικής, αλλά να μην κάνει πολιτική» (ο …Πλάτων, προφανέστατα αλλά και δυστυχώς, ήταν προγενέστερος και γι αυτό μετέβη στις Συρακούσες)! Και στην κατακλείδα του β΄ τόμου της συγγραφής ο Σπένγκλερ καταλήγει μάλλον προφητικά: «Αλλά για μας που ένα πεπρωμένο μας τοποθέτησε μέσα σε αυτόν τον πολιτισμό, και σε αυτή τη στιγμή του δικού του γίγνεσθαι, όπου το χρήμα γιορτάζει τις τελευταίες νίκες του.. .δεν έχουμε την ελευθερία να επιτύχουμε αυτό ή εκείνο, είμαστε όμως ελεύθεροι να κάνουμε το αναγκαίο ή να μην κάνουμε τίποτε. Και ένα πρόβλημα που έθεσε η αναγκαιότητα της ιστορίας θα λυθεί με τη θέληση του ατόμου ή παρά τη θέλησή του. Ducunt fata volentem, nolentem trahunt. 
(Οι μεταπτώσεις της μοίρας οδηγούν τον θέλοντα και σέρνουν τον μη θέλοντα)».

Ο Όσβαλντ Σπένγκλερ και η Παρακμή (της Δύσης). «Η Παρακμή της Δύσης. Προγράμματα μιάς μορφολογίας της παγκόσμιας ιστορίας». Τόμοι ΙΙ. Μετάφραση στην Ελληνική γλώσσα: Λευτέρης Αναγνώστου. Εκδόσεις: ΤΥΠΩΘΗΤΩ – ΓΙΩΡΓΟΣ ΔΑΡΔΑΝΟΣ.*

* H μετάφραση του κου Αναγνώστου είναι επιμελέστατη 
και με Ελληνικά άξια μιμήσεως.

Γράφει ο Αρχείος


25/5/2013


ΟΛΟΚΛΗΡΟ ΤΟ ΕΡΓΟ ΣΕ ΑΡΧΑΙΟ PDF:


        Oswald Spengler       

Ο Όσβαλντ Σπένγκλερ (Oswald Spengler, Blankenburg am Harz, 29/5/1880 - Μόναχο, 8/5/1936) ήταν Γερμανός ιστορικός και φιλόσοφος, ο οποίος σπούδασε φυσικές επιστήμες, μαθηματικά, ιστορία, φιλολογία και φιλοσοφία στα πανεπιστήμια του Μονάχου, του Βερολίνου και της Χάλλε. Μετά την αναγόρευση του σε διδάκτορα της φιλοσοφίας, το 1904 ύστερα από την εκπόνηση σχετικής διατριβής με θέμα τη διδασκαλία του Ηρακλείτου, ακολούθησε τη σταδιοδρομία του καθηγητή μέσης εκπαίδευσης, την οποία,όμως εγκατέλειψε το 1911 αναλαμβάνοντας πλέον να διδάσκει ιδιωτικά μαθήματα στο Μόναχο. Τότε άρχισε να συγγράφει το βιβλίο του Der Untergang des Abendlandes. Umrisse einer Morphologie der Weltgeschichte (= Η παρακμή της Δύσης), το οποίο εξέδωσε το 1918, όταν η χώρα του, η Γερμανία, εξερχόταν ηττημένη από τον τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Το έργο αυτό, με τη χρησμοειδή γραφή, χάρη στο οποίο ο Όσβαλντ Σπένγκλερ έγινε γνωστός, αποπνέει έντονη την ατμόσφαιρα της απαισιοδοξίας, καθώς, όπως αποφαίνεται ο συγγραφέας του ότι κανένας από τους πολιτισμούς της ιστορίας - τους οποίους αριθμεί σε οκτώ - δεν είναι αιώνιος, αλλά καθένας τους έχει ζωή διάρκειας περίπου χιλίων ετών, προδικάζει τον αφανισμό του δυτικού πολιτισμού, επισημαίνοντας ως σημάδια κατάρρευσής του την επικρατούσα δύναμη του χρήματος, την κυριαρχία των μέσων μαζικής ενημέρωσης και την έλλειψη πρωτότυπων διανοουμένων και δημιουργών σε όλους τους τομείς του πολιτισμού και της παιδείας.Υπήρξε εθνικιστής και ήταν ένας από τους συμμετέχοντες στην Συντηρητική επανάσταση[12], παρόλο που προς το τέλος της ζωής του επέκρινε τον αντισημιτισμό και το Εθνικοσοσιαλιστικό κόμμα.

 https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%8C%CF%83%CE%B2%CE%B1%CE%BB%CE%BD%CF%84_%CE%A3%CF%80%CE%AD%CE%BD%CE%B3%CE%BA%CE%BB%CE%B5%CF%81

 Προφήτης της παρακμής

 «Αυτό το βιβλίο θα επιχειρήσει για πρώτη φορά να προβλέψει την Ιστορία»! Με αυτήν τη βαρύγδουπη δήλωση παρουσίαζε το έργο του «Η παρακμή της Δύσης» ο Γερμανός ιστορικός Οσβαλντ Σπένγκλερ, το 1918. Η κεντρική του ιδέα, κατά την οποία όλοι οι πολιτισμοί διανύουν, όπως οι βιολογικοί οργανισμοί, τον κύκλο της γέννησης, της ωρίμασης, της ακμής, της παρακμής και του θανάτου, άσκησε τεράστια επιρροή σε έναν αβέβαιο κόσμο, την περίοδο του Μεσοπολέμου, και λειτούργησε παρηγορητικά σε μια ηττημένη Γερμανία, που ήταν πρόθυμη να δει την ταπείνωσή της, με τη συνθήκη των Bερσαλλιών, ως σύμπτωμα μιας σκληρής αλλά οικουμενικής μοίρας.

 Γόνος οικογένειας ανθρακωρύχων και τεχνικών ορυχείων, ο Σπένγκλερ σπούδασε ευρύ φάσμα θετικών και ανθρωπιστικών επιστημών προτού αφοσιωθεί στη συγγραφή ιστορικών έργων, θυσιάζοντας για το πάθος του τη θέση καθηγητή Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο του Γκέτιγκεν, που του είχε προταθεί. Στο πολύκροτο έργο του διατύπωσε την εκτίμηση πως ο 19ος αιώνας ήταν «ο χειμώνας της Δύσης, η νίκη του υλισμού και του σκεπτικισμού, του σοσιαλισμού, του κοινοβουλευτισμού και του χρήματος». Η πεσιμιστική - ρομαντική οπτική του είχε έντονες επιρροές από τον Νίτσε και συνοδευόταν από την εχθρότητα απέναντι στην τεχνολογία και στις «έγχρωμες φυλές». Αν και ψήφισε τον Χίτλερ στις εκλογές του 1932, απογοητεύθηκε από την «ωμή» προσωπικότητά του όταν τον συνάντησε, την επόμενη χρονιά, και απέρριψε επανειλημμένες εκκλήσεις του Γκέμπελς να δώσει δημόσιες διαλέξεις. Αργότερα, οι ναζί απαγόρευσαν το βιβλίο του «Η ώρα της απόφασης», το οποίο υπερασπιζόταν μεν τον γερμανικό εθνικισμό, αλλά απέρριπτε τον αντισημιτισμό.

 Ο Σπένγκλερ πέθανε στο περιθώριο της ναζιστικής Γερμανίας, το 1936, αλλά οι πεσιμιστικές ιδέες του περί παρακμής της Δύσης άσκησαν διαχρονική επιρροή, ιδιαίτερα σε εποχές κρίσεων. Ανάμεσα σε αυτούς που επηρεάστηκαν από τις ιδέες του συγκαταλέγονται πολύ διαφορετικές προσωπικότητες, από τον ηγέτη των μαύρων της Αμερικής Μάλκομ Χ μέχρι τον Χένρι Κίσινγκερ και τον συγγραφέα της «Σύγκρουσης των πολιτισμών», Σάμιουελ Χάντιγκτον.

 https://web.archive.org/web/20120131125042/http://
portal.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_kathfiles_1_14/06/2010_342296
14/6/2010