«Καλημέρα σας, είμαι ένας ποιητής».
«Καλημέρα σας, είμαι ένας ποιητής».
Όποιος, από τύχη ή ατυχία, συχνά έχει να κάνει με αυτούς που γράφουν στίχους, πέφτει σε άτομα που δεν έχουν την ελάχιστη ντροπή να αυτοαποκαλούνται ποιητές. «Καλημέρα σας, το ξέρετε ότι κι εγώ είμαι ποιητής, κι από τη στιγμή που είμαστε μεταξύ μας θα μπορούσαμε να πάμε για φαγητό και να τα πούμε, εγώ θα έλεγα ότι είμαι ένας εμπειρικός ποιητής που δεν ανήκει σε καμιά σχολή», και προχωρώντας στο ίδιο μοτίβο, ποιητικά.
Όποιος, από τύχη ή ατυχία, συχνά έχει να κάνει με αυτούς που γράφουν στίχους, πέφτει σε άτομα που δεν έχουν την ελάχιστη ντροπή να αυτοαποκαλούνται ποιητές. «Καλημέρα σας, το ξέρετε ότι κι εγώ είμαι ποιητής, κι από τη στιγμή που είμαστε μεταξύ μας θα μπορούσαμε να πάμε για φαγητό και να τα πούμε, εγώ θα έλεγα ότι είμαι ένας εμπειρικός ποιητής που δεν ανήκει σε καμιά σχολή», και προχωρώντας στο ίδιο μοτίβο, ποιητικά.
Υπάρχει κάτι λάθος σ’ αυτή την αγνότητα; Γιατί στη φράση «είμαι ένας ποιητής» συχνά προσδίδουμε μια νότα παραφωνίας που αντίθετα δεν παρατηρούμε σε όποιον λέει ότι είναι μουσικός, ζωγράφος ή σκηνοθέτης; Πολλοί ποιητές, ακόμη και οι πιο αναγνωρίσιμοι, προτιμούν να αποφεύγουν αυτόν τον προσδιορισμό. Αποφεύγουν τον αυτο-χαρακτηρισμό με μια ειλικρινή ταπεινότητα, που σε κάθε περίπτωση υπογραμμίζει το γεγονός ότι ο ορισμός του ποιητή πρέπει να χρησιμοποιείται με μεγάλη προσοχή. Στην ομιλία αποδοχής του Βραβείου Νόμπελ το 1996, η Βισουάβα Σιμπόρσκα δήλωσε ότι ανάμεσα σε όλους τους ποιητές που γνώρισε, μόνο ο Γιόζεφ Μπρόντσκι δεν είχε καμιά αμηχανία να πει για τον εαυτό του: «Είμαι ένας ποιητής» και όταν το σοβιετικό δικαστήριο, που τον κατηγορούσε για αντιπατριωτική συμπεριφορά, τον ρώτησε ποιο ήταν το επάγγελμά του, απάντησε ότι είναι ποιητής. Ο δικαστής τον ρώτησε ποιος του έδινε την άδεια να χαρακτηριστεί ως ποιητής, ο Μπρόντσκι απάντησε ότι την πήρε μόνος του, και το δικαστήριο τον καταδίκασε ως «παράσιτο της κοινωνίας».
Λίγες ώρες μετά το θάνατο του Παζολίνι, ζητήθηκε από τον Μοράβια μια δήλωση, ανάμεσα στο πλήθος μιας πλατείας της Ρώμης και μιας καταιγίδας από μικρόφωνα. Ο Μοράβια με μια φωνή απελπισμένη φώναξε ότι πέθανε ένας ποιητής, και ότι σ’ έναν αιώνα δεν γεννιόνται πάνω από δύο ή τρεις, υπονοώντας ότι ο θάνατος του Παζολίνι άφηνε πίσω του ένα κενό που δύσκολα θα αναπληρώνονταν. Αν ο Μοράβια είχε δίκιο για τον αριθμό των ποιητών που γεννιόνται σ’ έναν αιώνα, θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο θάνατος ενός ποιητή και η προηγούμενη ύπαρξή του έχουν τα ίδια χαρακτηριστικά με την εμφάνιση ενός αγίου στον επίγειο κόσμο. Ο ποιητής είναι τόσο σπάνιος όσο και ένας άγιος. Κι ίσως αυτό μας βοηθά να ρίξουμε λίγο φως στην αμηχανία που νιώθουν πολλοί ποιητές στο να χαρακτηριστούν ως τέτοιοι (με εξαίρεση τον Μπρόντσκι), και στην αδιαφορία με την οποία πολλοί εποχικοί ποιητές δίνουν στον εαυτό τους αυτό τον τίτλο. Και εδώ παραθέτω μια παρατήρηση του συγγραφέα και κριτικού Πάολο Βαλέζιο: «Να λες για τον εαυτό σου Είμαι ένας ποιητής ισοδυναμεί με το να λες Είμαι ένας άγιος. Είναι μια παραφωνία για κείνον που χαρακτηρίζεται ποιητής».
Τι είναι ένας άγιος; Ένας άγιος είναι κάποιος που έφτασε σε μια απόμακρη ανθρώπινη δυνατότητα. Αλλά είναι αδύνατο να πούμε για ποια δυνατότητα πρόκειται. Ένας ποιητής, θα μπορούσαμε να παραφράσουμε, είναι κάποιος που έφτασε σε μια απόμακρη δυνατότητα λόγου, αλλά δεν μπορούμε να πούμε ποια είναι αυτή. Τον διαβάζουμε, γράφουμε γι’ αυτόν, φαίνεται να καταλαβαίνουμε μέχρι που έχει φτάσει, αλλά δεν είμαστε απόλυτα σίγουροι, μας διαφεύγει το διάστημα που διέσχισε. Αλλά όπως διαφεύγει σ’ εμάς, ίσως διαφεύγει και στον ίδιο, άγιος ή ποιητής. Κυρίως σ’ εκείνον είναι απαγορευτική η τελική μέτρηση του χώρου που εξερεύνησε. Ποιος θα μπορούσε να προφέρει την πιο αστήρικτη διαβεβαίωση: «Είμαι ένας άγιος». Και ποιος μπορεί να πει για τον εαυτό του: «Είμαι ένας ποιητής».
ΦΟΙΒΟΣ ΓΚΙΚΟΠΟΥΛΟΣ
15 Ιουνίου 2020