Η Τουρκία στον καθρέφτη των Ηνωμένων Πολιτειών.Ο Τραμπ μιμείται τον ισχυρό άνδρα της Άγκυρας.

Ομοσπονδιακές δυνάμεις επιβολής του νόμου διασκορπίζουν πλήθη στο Πόρτλαντ, στο Όρεγκον, τον Ιούλιο του 2020. Mason Trinca / The New York Times / Redux

 Η Τουρκία στον καθρέφτη των Ηνωμένων Πολιτειών.

Ο Τραμπ μιμείται τον ισχυρό άνδρα της Άγκυρας.

Στην εποχή της αδιαντροπιάς, η οποία ξεκίνησε χρόνια πριν ο Τραμπ ανέβει στην εξουσία, το να τον ελέγχεις μέσω των δεδομένων και να αποδεικνύεις ότι ψεύδεται δεν βοηθά. Μόλις οι άνθρωποι επιλέξουν την ευπιστία έναντι του σκεπτικισμού, η λογική πέφτει από το παράθυρο.

Στην δεκαετία του 1960, συντηρητικοί Τούρκοι πολιτικοί συχνά υπόσχονταν να μετατρέψουν την Τουρκία σε μια «μικρή Αμερική». Αυτή η υπόσχεση βασίστηκε σε ένα ελπιδοφόρο όραμα για τις Ηνωμένες Πολιτείες, μια χώρα που πολλοί Τούρκοι ήθελαν να μιμηθούν. Αλλά μισό αιώνα αργότερα, είναι οι Ηνωμένες Πολιτείες που βρίσκονται για τα καλά στον δρόμο να γίνουν μια μεγαλύτερη έκδοση της Τουρκίας και όχι το αντίστροφο. 

Εάν δεν ήταν ήδη ξεκάθαρες, οι πιο σκοτεινές τάσεις της προεδρίας του Ντόναλντ Τραμπ έχουν αποκαλυφθεί τους τελευταίους μήνες. Έχει μετατρέψει την πανδημία του κορωνοϊού - θεαματικά κακομεταχειρισμένη από την κυβέρνησή του– σε ένα ακόμα μέτωπο στον ατελείωτο πολιτικό πόλεμο ενάντια στους πολιτικούς αντιπάλους του και τα μέσα ενημέρωσης. Η εξέγερση που ξέσπασε μετά την δολοφονία του Τζορτζ Φλόιντ από αστυνομικούς, εν τω μεταξύ, δεν ώθησε τον πρόεδρο να προβληματιστεί σχετικά με τις ανισότητες της αμερικανικής κοινωνίας ή να προσπαθήσει να ηρεμήσει τα άγρια συναισθήματα στους δρόμους. Αντ' αυτού, απεικόνισε τις σε μεγάλο βαθμό ειρηνικές διαμαρτυρίες ως ταραχές αναρχικών, χρησιμοποίησε ωμή βία για να διαλύσει τους διαδηλωτές κοντά στον Λευκό Οίκο οι οποίοι ασκούσαν το δικαίωμά τους στην ελευθερία του λόγου και πόλωσε περαιτέρω την χώρα. Όπως και άλλοι αυταρχικοί, ο Τραμπ ευδοκιμεί σε αυτήν την πόλωση. Απεικονίζει τον εαυτό του τόσο στην ρητορική όσο και στην δράση ως υπερασπιστή των πολιορκημένων Ηνωμένων Πολιτειών, επιτιθέμενος λεκτικά εναντίον των «αριστερών» και των κοσμοπολίτικων ελίτ και περιγράφοντας τους επικριτές του ως εγγενώς αντι-Αμερικανούς. Σε ανατριχιαστικές σκηνές [2] την περασμένη εβδομάδα, η κυβέρνηση Τραμπ έστειλε ομοσπονδιακές δυνάμεις -ενάντια στις επιθυμίες των τοπικών κυβερνήσεων- σε πόλεις όπως το Πόρτλαντ για να πατάξουν τις διαδηλώσεις.

Η εποχή του Τραμπ αντανακλά τον απόηχο της διολίσθησης της Τουρκίας στην απολυταρχία υπό τον πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. Οι παραλληλισμοί είναι παροιμιώδεις: η συζήτηση για την αληθινή εθνική ταυτότητα, βάζοντας τους «πραγματικούς» Αμερικανούς ή τους «πραγματικούς» Τούρκους εναντίον εκείνων που θεωρούνται λιγότερο αυθεντικοί˙ η διστακτικότητα του πολιτικού κατεστημένου, το οποίο αφελώς φανταζόταν ότι θα μπορούσε να δαμάσει μια ασυνήθιστη, νεόκοπη πολιτική δύναμη˙ και ο νέος πρόεδρος να ποδοπατά τους σεβαστούς θεσμούς της χώρας.

Για πάνω από δύο χρόνια, προσπαθώ να πείσω το κοινό στο Ηνωμένο Βασίλειο και τις Ηνωμένες Πολιτείες ότι τα διδάγματα της κακής κατάστασης της Τουρκίας [3] είναι σχετικά με αυτούς. Η παγκόσμια αυταρχική στροφή -είτε την ονομάζετε δεξιό λαϊκισμό είτε φασισμό- έχει κοινά μοτίβα που επαναλαμβάνονται σε κάθε χώρα. Νιώθω σαν να παρακολουθώ μια ταινία τρόμου δεύτερης ποιότητας (B movie) όταν παρακολουθώ την πολιτική των ΗΠΑ. Θέλω να φωνάξω στην οθόνη: «Μην πάρετε αυτόν τον δρόμο, ανόητοι!». Μετά από όλα όσα συνέβησαν τους τελευταίους μήνες –επιπλέον της ιστορίας της πρότασης μομφής [4] και των διαφόρων επιθέσεων του Τραμπ σε αμερικανικούς δημοκρατικούς κανόνες- θέλω να φωνάξω σε μερικούς από τους κύριους δρώντες, συμπεριλαμβανομένων των μέσων μαζικής ενημέρωσης και των Δημοκρατών: «Πάρτε την επόμενη στροφή πριν είναι πολύ αργά!».

Το 2002, το νεοσυσταθέν Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) του Ερντογάν σάρωσε στις εθνικές εκλογές και ήρθε στην εξουσία. Η εκλογική επιτυχία του βασίστηκε σε μεγάλο βαθμό στον ισχυρισμό ότι το AKP ενσαρκώνει την αυθεντική βούληση του έθνους˙ το κόμμα στιγμάτισε τους αντιπάλους του ως διεφθαρμένες, κοσμοπολίτικες ελίτ. Τα τελευταία 18 χρόνια, ο Ερντογάν και οι σύμμαχοί του έχουν επεκτείνει την αρμοδιότητα του εκτελεστικού κλάδου, επέλεξαν [τους ανθρώπους εις] τα σημαντικά θεσμικά όργανα, και κατέστειλαν τους διαφωνούντες. Το πολωμένο όραμα της χώρας που οδήγησε το ΑΚΡ να θριαμβεύσει το 2002 παραμένει η ζωντανή δύναμη της διακυβέρνησης του Ερντογάν [5]. Οι αντίπαλοι του προέδρου ακόμη αγωνίζονται με το πολιτικό είδος του. Μετά τον αρχικό θρίαμβο του AKP, οι Τούρκοι σοσιαλδημοκράτες και τα κύρια μέσα ενημέρωσης προσπάθησαν να συσπειρωθούν προς υπεράσπιση του πολιτικού κατεστημένου, ένα παιχνίδι που επέτρεψε στον Ερντογάν να χαρακτηρίσει τον εαυτό του ως αουτσάιντερ και θύμα των δυνάμεων που υπάρχουν. Οι Δημοκρατικοί στις Ηνωμένες Πολιτείες και τα κύρια μέσα ενημέρωσης έχουν επίσης επιτρέψει στον Τραμπ να ρίξει στον εαυτό του αυτό το φως, να παρουσιάσει τον εαυτό του ως αντάρτη ακόμη και όταν είναι στην εξουσία.

Τα κύρια μέσα ενημέρωσης ξόδεψαν πολύ χρόνο και ενέργεια αφότου ο Τραμπ ήρθε στην εξουσία δημοσιεύοντας mea culpa [στμ: «λάθος μου»]. Οι New York Times και άλλα εξέχοντα μέσα μαζικής ενημέρωσης μετανόησαν για την αμαρτία ότι «δεν το είδαν να έρχεται» με το να δώσουν μια τεράστια πλατφόρμα [6] στους υποστηρικτές του δεξιού λαϊκισμού, κάτι που αναπόφευκτα μεταφράστηκε στην αποδοχή της αντίληψης του Τραμπ και των υποστηρικτών του για τον εαυτό τους ως πολιτικό αουτσάιντερ. Κατά τα πρώτα χρόνια της προεδρίας του Ερντογάν, τα κύρια μέσα ενημέρωσης προσπάθησαν να φιλοξενήσουν περισσότερες φωνές πολιτικά και πολιτισμικά ευθυγραμμισμένες με τον Ερντογάν και το κόμμα του. Αυτή η δεξιά λαϊκιστική αφήγηση παρέλυσε και στην συνέχεια κατέλαβε το πολιτικό κέντρο, απομακρύνοντας τελικά όλες τις άλλες φωνές.

Η προσπάθεια να βγει νόημα από την ρητορική και την πολιτική του Τραμπ και των υποστηρικτών του είχε ως αποτέλεσμα οι Αμερικανοί δημοσιογράφοι να μπερδευτούν. Χρειάστηκαν δύο χρόνια για να καταλάβουν τελικά ότι το πολιτικό κίνημα του Τραμπ παρουσίαζε μια υπαρξιακή απειλή για την δημοσιογραφική ηθική. Ο περίφημος στόχος της αντικειμενικότητας είναι στην πραγματικότητα ένα είδος ουδετερότητας -η θέληση να ελαχιστοποιηθούν τόσο τα ψεύδη όσο και οι υπερβολές- που αποτελεί πολιτική επιλογή, ειδικά σε αυτές τις περιόδους όπου οι ιδεολογίες του μίσους και οι αυταρχικές ιδεολογίες αυξάνονται από άποψη ισχύος.

Αυτές οι προειδοποιήσεις μπορεί να ακούγονται πολύ απαισιόδοξες για πολλούς Αμερικανούς -όπως το έκαναν όταν για πρώτη φορά ήχησα τον ίδιο συναγερμό στην Τουρκία πριν από μια δεκαετία. Τα τουρκικά μέσα ενημέρωσης ήταν σαν τα μέσα μαζικής ενημέρωσης των ΗΠΑ, σκαλίζοντας τις πρακτικές της εποχής του Ψυχρού Πολέμου, ακόμη και στην πρώτη δεκαετία του 21ου αιώνα, δίνοντας χώρο στις δεξιές λαϊκιστικές φωνές, επιμένοντας ότι ο σοσιαλισμός αποτελούσε απειλή για την δημοκρατία, και απορρίπτοντας φωνές που απαιτούν κοινωνική δικαιοσύνη. Όσοι στα μέσα μαζικής ενημέρωσης των ΗΠΑ φοβούνται σήμερα περισσότερο την λέξη «σοσιαλισμός» από όσο τον Τραμπ πρέπει να γνωρίζουν ότι χτυπώντας αριστερά δεν προστατεύουν το κατεστημένο στο κέντρο, αλλά το καθιστούν πιο ευάλωτο σε επιθέσεις από την δεξιά. Και δεν προσφέρει τίποτα το να αποκαλείς αδιάντροπους τους επονείδιστους. Στην εποχή της αδιαντροπιάς, η οποία ξεκίνησε χρόνια πριν ο Τραμπ ανέβει στην εξουσία, το να τον ελέγχεις μέσω των δεδομένων και να αποδεικνύεις ότι ψεύδεται δεν βοηθά. Μόλις οι άνθρωποι επιλέξουν την ευπιστία έναντι του σκεπτικισμού, η λογική πέφτει από το παράθυρο.

Υπάρχουν ενδείξεις ότι τμήματα των αμερικανικών μέσων ενημέρωσης διορθώνουν την πορεία τους. Οι διαδηλώσεις για το «Black Lives Matter», για παράδειγμα, πυροδότησαν μια συζήτηση για το τι σημαίνει για τους δημοσιογράφους να είναι αντικειμενικοί [7]: οι δημοσιογράφοι έχουν μια εγγενή ευθύνη να υπερασπίζονται τα ανθρώπινα δικαιώματα. Η πρόσφατη αναταραχή στους The New York Times –μετά την δημοσίευση ενός άρθρου γνώμης από έναν Ρεπουμπλικανικό γερουσιαστή που ζητούσε να χρησιμοποιηθούν οι ένοπλες δυνάμεις εναντίον διαδηλωτών– ανάγκασε την παραίτηση ενός κορυφαίου συντάκτη της εφημερίδας και τόνισε ότι ορισμένες ιδέες είναι υπερβολικά κατακριτέες για να έχουν μια τόσο εξέχουσα πλατφόρμα.

 Τα «ΜΑΤ» ρίχνουν δακρυγόνα κατά την διάρκεια συγκρούσεων με διαδηλωτές στην Κωνσταντινούπολη, τον Ιούλιο του 2013. Umit Bektas / Reuters 

Το άρθρο του γερουσιαστή είναι μια υπενθύμιση ότι η τρέχουσα εποχή της πολιτικής και ηθικής αναταραχής είναι πολύ μεγαλύτερη από τον Τραμπ. Οι εξωφρενικές πολιτικές εξελίξεις στις Ηνωμένες Πολιτείες και σε άλλες χώρες που κυριαρχούνται από δεξιούς λαϊκιστές είναι στην πραγματικότητα τα συμπτώματα ενός καταρρέοντος συστήματος. Η φιλελεύθερη τάξη μετά τον Ψυχρό Πόλεμο έδειξε ότι ο καπιταλισμός ήταν μια φυσική κατάσταση, αναμφισβήτητη, όπως ο καιρός. Αλλά με την αυξανόμενη οικονομική ανισότητα εντός των χωρών -που επιδεινώνεται τώρα από την πανδημία του κορωνοϊού- όλο και περισσότεροι άνθρωποι συνειδητοποιούν ότι δεν μπορεί να συνεχιστεί έτσι. Η οικονομική επιρροή της πανδημίας δεν έπληξε τον Ερντογάν όσο τον Τραμπ˙ οι σχεδόν δύο δεκαετίες του AKP στο τιμόνι της χώρας τού επέτρεψαν να οικοδομήσει μια εξελιγμένη οικονομική υποδομή νεποτισμού και παρεοκρατισμού που συχνά ωφέλησε περιοχές της χώρας όπου το κόμμα απολαμβάνει τεράστια υποστήριξη. Όμως, ο ατελείωτος πολιτισμικός πόλεμος του Ερντογάν δεν θα σώσει την Τουρκία από τις οικονομικές συνέπειες της πανδημίας: το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο προέβλεψε τον Μάιο ότι η οικονομία της Τουρκίας θα συρρικνωθεί [8] φέτος κατά πέντε ποσοστιαίες μονάδες και ότι η ανεργία θα φτάσει το 17,2%.

Η αντιπολίτευση στην Τουρκία γενικά αγωνίστηκε να επιτεθεί στον Ερντογάν και το AKP για ουσιαστικά κοινωνικά και οικονομικά ζητήματα. Οι Δημοκρατικοί στις Ηνωμένες Πολιτείες πρέπει να είναι σε θέση να προωθήσουν οικονομικές ιδέες που στο παρελθόν εξέπιπταν της καπιταλιστικής ορθοδοξίας, αλλιώς διακινδυνεύουν μια μελλοντική απογοήτευση. Οι νέοι Αμερικανοί δεν έχουν κληρονομήσει τις προκαταλήψεις του Ψυχρού Πολέμου των προηγούμενων γενεών, και είναι πιο σκεπτικοί για το τρέχον σύστημα -πράγματι, είναι επίσης ουσιαστικά λιγότερο εύποροι- από όσο [9] οι πρόγονοί τους. Οι Δημοκρατικοί θα πρέπει να διοχετεύσουν αυτήν την δυσαρέσκεια προς την κατεύθυνση της κοινωνικής δικαιοσύνης και να μην την αφήσουν να πυροδοτήσει και να τροφοδοτήσει τον δεξιό λαϊκισμό. Έχω δει στην Τουρκία και σε πολλές άλλες χώρες το πώς η διστακτική αντιπολίτευση σπαταλά το δυναμικό της ενεργητικής μαζικής υποστήριξης. Στην Τουρκία, οι σοσιαλδημοκράτες απέτυχαν να αξιοποιήσουν την ενέργεια των συνδικάτων και των Τούρκων της εργατικής τάξης σε περιόδους αναταραχής. Φοβούνταν να φανούν υπερβολικά ριζοσπαστικοί και να χαρακτηριστούν ως απειλή για την εθνική ασφάλεια. Αυτή η δειλία επέτρεψε στον Ερντογάν να καλύψει το κενό και να επιβάλλει τον εαυτό του ως ηγέτη της εθνικής ενότητας.

Τέλος, το αμερικανικό κοινό πρέπει να ελέγξει τα συναισθήματά του. Χάρη στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, οι πολιτικές εξελίξεις προκαλούν μια συνεχή αναταραχή των δημόσιων αισθημάτων. Η έκφραση οργής, σοκ και απελπισίας δεν υποκαθιστά την πραγματική πολιτική δέσμευση και δραστηριότητα. Ο ενθουσιασμός για τον παραλογισμό του Τραμπ ή των υποστηρικτών του ή η σηματοδότηση αγανάκτησης και σοκ σε κάποια προσβολή, είναι πολιτικά ασήμαντες [αντιδράσεις]. Αυτό που έχει σημασία είναι η αδιάλειπτη προσοχή και μια αμετάβλητη δέσμευση στον στόχο της προστασίας των θεμελιωδών της δημοκρατίας -την ελευθερία του λόγου, τους ισχυρούς και ανεξάρτητους θεσμούς και μια συμμετοχική συμπεριφορά- που δεν πρέπει να συγχέεται με την υπεράσπιση του πολιτικού κατεστημένου. Πολλοί Τούρκοι παρακολούθησαν την άνοδο και την σκλήρυνση της δύναμης του Ερντογάν με δυσπιστία. Όμως η δυσπιστία δεν θα βοηθήσει στο σταμάτημα της ανόδου του δεξιού λαϊκισμού. Οι Αμερικανοί και άλλοι που κυβερνώνται τώρα από δεξιούς λαϊκιστές δεν θα πρέπει να αφήσουν τον εαυτό τους να επικεντρωθεί στο θέαμα των ηγετών τους εις βάρος μιας πιο συντονισμένης και παραγωγικής δράσης.

Η Τουρκία δεν ήταν πάντα η αρένα της αυταρχικής, δεξιάς πολιτικής. Σε απάντηση στις παρόμοιες με της Κασσάνδρας προειδοποιήσεις μου προς Αμερικανούς και Βρετανούς, μερικοί εξέχοντες διανοούμενοι μου είπαν ότι δεν είναι σωστό να συγκρίνονται οι χώρες τους με την Τουρκία. Μετά από περαιτέρω συζήτηση, τελικά παραδέχτηκαν ότι οι ομοιότητες ήταν αδύνατο να απορριφθούν. Η παγκόσμια αλληλεγγύη ενάντια στον νεοφασισμό απαιτεί την ένωση δυνάμεων και λιγότερη ύβρι μεταξύ των διανοουμένων και των ηγετών της κοινής γνώμης. Είτε το πιστεύετε είτε όχι, μπορείτε επίσης να είστε σαν εμάς. Όσο διαφορετικές κι αν είναι οι χώρες μας, μπορούμε να χάσουμε τις δημοκρατίες μας με τον ίδιο ακριβώς τρόπο.

Στα αγγλικά:  

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.amazon.com/How-Lose-Country-Democracy-Dictatorship/dp/000834...
[2] https://www.theatlantic.com/ideas/archive/2020/07/americas-interior-mini...
[3] https://www.washingtonpost.com/opinions/2019/06/10/think-autocracy-is-im...
[4] https://www.foreignaffairs.com/articles/2019-11-25/foreign-affairs-has-a...
[5] https://www.foreignaffairs.com/articles/turkey/2019-08-12/erdogans-way
[6] https://www.salon.com/2016/12/03/dapper-and-dangerous-the-ugly-history-o...
[7] https://www.nytimes.com/2020/06/23/opinion/objectivity-black-journalists...
[8] https://www.theguardian.com/world/2020/may/10/coronavirus-leaves-turkeys...
[9] https://www.npr.org/2018/11/30/672103209/why-arent-millennials-spending-more-they-re-poorer-than-their-parents-fed-says#:~:text=They're%20Poorer%20Than%20Previous%20Generations%2C%20Fed%20Says%20Millennials%20are,new%20Federal%20Reserve%20study%20says.

 Ece Temelkuran

Η ECE TEMELKURAN είναι πολιτική σχολιαστής και συγγραφέας του βιβλίου με τίτλο ''How to Lose a Country: The Seven Steps From Democracy to Dictatorship'' [1].


23/07/2020