Θα καταστήσει επιτέλους υπόλογη την Τουρκία ο Ντόναλντ Τραμπ;
Θα καταστήσει επιτέλους υπόλογη την Τουρκία ο Ντόναλντ Τραμπ;[1]
Δεν είναι μυστικό ότι η συμμαχία των ΗΠΑ με την Τουρκία απειλείται, αλλά μάλλον ήρθε ο καιρός να την εγκαταλείψουμε.
Οι αξιωματούχοι της αμερικάνικης εξωτερικής πολιτικής απεγνωσμένα θέλουν να πιστεύουν ότι έχουν να κάνουν με την Τουρκία του παρελθόντος. Η χώρα-μοντέλο για ολόκληρη την Μέση Ανατολή, η υποψήφια για ένταξη στην Ε.Ε., ο αξιόπιστος εταίρος του ΝΑΤΟ, δεν υπάρχει πια. Οι Αμερικάνοι που παίρνουν τις αποφάσεις δεν θα πρέπει να περιμένουν ή να ελπίζουν ότι θα αποκαταστήσουν τις σχέσεις τους με την Τουρκία άπαξ και ο Ερντογάν βγει από την εξίσωση. Εάν θέλουμε να βάλουμε σε πρώτη προτεραιότητα τα συμφέροντα της αμερικάνικης εθνικής ασφάλειας, θα πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι ο δρόμος που έχει πάρει η Τουρκία δεν έχει γυρισμό.
Η πρώιμη στρατηγική του Ερντογάν περιλάμβανε και την πολιτική των ‘μηδενικών προβλημάτων με τους γείτονες’. Αυτή η ιδεαλιστική προσέγγιση φαινόταν ότι θα αποτύχαινε από την πρώτη στιγμή. Η επιθυμία του για επέκταση και επαναφορά στα οθωμανικά εδάφη της Μέσης Ανατολής και της Βορείου Αφρικής λειτούργησαν ως το μεγαλύτερο εμπόδιο της πολιτικής αυτής.
Ο Ερντογάν ήταν που είπε το περίφημο: «Η δημοκρατία είναι σαν ένα τρένο: Κατεβαίνεις όταν φτάνεις στον προορισμό σου».
Σήμερα η Τουρκία έχει να αντιμετωπίσει πάρα πολλά προβλήματα με σχεδόν όλους τους γείτονές της.
Εάν κοιτάξουμε στον χάρτη, δεν είναι και πολύ δύσκολο να εντοπίσουμε τις εντάσεις που έχει δημιουργήσει η Τουρκία στην ευρύτερη περιοχή.
Στη Συρία, είναι γνωστό ότι η Τουρκία είχε δημιουργήσει δεσμούς με το Ισλαμικό Χαλιφάτο. Σε μια μελέτη που διεξήγαγε μια ομάδα έρευνας του πανεπιστημίου Κολούμπια το 2014, αποκαλύφθηκαν οι υπόγειες επαφές της Άγκυρας με την τρομοκρατική οργάνωση. Οι Τούρκοι στρατιώτες επέτρεπαν στους τρομοκράτες του ISIS να διασχίζουν τα τουρκο-συριακά σύνορα με την άδεια της Άγκυρας. Οι τελευταίοι, νοσηλεύονταν επίσης σε τουρκικά νοσοκομεία όταν τραυματίζονταν. Η Τουρκία συνέβαλε στην στρατολόγηση μελών του ISIS. Έκανε λαθρεμπόριο πετρελαίου από τις πηγές που τότε ήλεγχε το διαλυμένο πλέον Χαλιφάτο. Και πολλά, πολλά άλλα. Ακόμα χειρότερα, είναι γνωστό ότι η Τουρκία γνώριζε το κρησφύγετο του Αμπού-Μπακρ αλ Μπακντάντι, ηγέτη του Χαλιφάτου. Ωστόσο δεν αποκάλυψε ποτέ αυτές τις πληροφορίες στις ΗΠΑ. Εξαιτίας της καχυποψίας τους, και οι τελευταίες δεν ενημέρωσαν ποτέ την Τουρκία όταν αποφάσισαν να δολοφονήσουν τον Μπακντάντι, ενώ την ίδια στιγμή συνεργάζονταν στενά με τους Κούρδους συμμάχους τους. Την ίδια στιγμή η Τουρκία διεξήγαγε ολοκληρωμένες στρατιωτικές επιχειρήσεις εναντίον των Κούρδων, με πιο πρόσφατες εκείνες που έλαβαν χώρα όταν τα αμερικάνικα στρατεύματα εγκατέλειψαν την περιοχή, τον Οκτώβριο του 2019.
Στο Ιράκ, η Τουρκία επιμένει να εισβάλει από αέρος και εδάφους καταπατώντας την κυριαρχία του. Ισχυρίζεται βέβαια ότι επιτίθεται στις κουρδικές πολιτοφυλακές που συνδέονται με το Εργατικό Κόμμα του Κουρδιστάν. Αλλά απ’ ό,τι φαίνεται σε αυτές σκοτώνονται μόνον άμαχοι. Πρόσφατα, η Τουρκία στοχοποίησε προσφυγικούς καταυλισμούς στο βόρειο τμήμα της χώρας. Η μειονότητα των Γιεζίντι, που κυνηγήθηκε ανηλεώς από τον ISIS, τώρα πέφτει θύμα των τουρκικών επιθέσεων. Η ιρακινή κυβέρνηση κάλεσε την Τουρκία να φύγει από την περιοχή, αλλά είναι πολύ αδύναμη για να επιβάλει την βούλησή της. Η Τουρκία σχεδιάζει να εγκαταστήσει ακόμα περισσότερες στρατιωτικές βάσεις στην περιοχή, μιας και ισχυρίζεται ότι το μεγαλύτερο μέρος των εδαφών του Ιράκ αποτελεί παλιά οθωμανική επικράτεια στην οποία οι Τούρκοι έχουν κληρονομικό δικαίωμα.
Η Τουρκία έχει εντείνει την συνεργασία της και με το Ιράν. Υπό την ηγεσία του Ερντογάν η τουρκική οικονομία αναπτύχθηκε ραγδαία, κάτι που απαίτησε τεράστια μεγέθη ενεργειακών πόρων που η χώρα δεν διέθετε. Το Ιράν διέθετε περίσσεια από αυτούς, κι έτσι, παρ όλες τις κυρώσεις που του έχουν επιβάλει οι ΗΠΑ, η Τουρκία ενίσχυσε τους οικονομικούς της δεσμούς μαζί του. Σήμερα, είναι ο δεύτερος μεγαλύτερος προμηθευτής φυσικού αερίου της Τουρκίας, ενώ την ίδια στιγμή είναι και σημαντικός πάροχος πετρελαίου. Ο Ερντογάν έχει υποσχεθεί να συνεχίσει να προμηθεύεται τους ενεργειακούς πόρους από την γειτονική χώρα, λέγοντας ότι «είναι αδύνατο για εμάς να αποκόψουμε τις σχέσεις μας με το Ιράν και να μην προμηθευόμαστε από αυτό πετρέλαιο και φυσικό αέριο, και έτσι, θα συνεχίζουμε να παίρνουμε τους πόρους αυτούς από εκεί». Ο υπουργός εξωτερικών της Τουρκίας υποσχέθηκε ότι το διμερές εμπόριο θα αυξηθεί στα 30 δισ.$.
Οι σχέσεις τους δεν εξαντλούνται στην οικονομία. Οι δυο χώρες έχουν πετύχει αξιοσημείωτη πρόοδο στην στρατιωτική τους συνεργασία εναντίον των κουρδικών δυνάμεων. Κάτι που περιλαμβάνει και κοινές στρατιωτικές επιχειρήσεις μέσα στην αυτόνομη περιοχή του Κουρδικού Ιράκ. Οι συναντήσεις του Ερντογάν με τον πρόεδρο του Ιράν Χασάν Ροχανί, είναι συχνές. Τέτοιες σχέσεις υπονομεύουν την αμερικάνικη παρουσία στην Συρία και την ευρύτερη περιοχή.
Στον Κόλπο, η Τουρκία διαθέτει μόνον έναν σύμμαχο –το Κατάρ. Οι σχέσεις μεταξύ των δυο χωρών επισφραγίζονται από την ιδεολογία των Αδελφών Μουσουλμάνων. Οι χώρες του Κόλπου, το Μπαχρέιν, η Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα είναι ανήσυχες για τον επεκτατισμό του Ερντογάν. Μετά την Αραβική Άνοιξη του 2011 η Τουρκία έχει επισπεύσει για να καλύψει το κενό που έχει δημιουργηθεί στην περιοχή. Έτσι, βοήθησε το Κατάρ όταν το τελευταίο βρέθηκε σε πολιορκία από τους γείτονές του. Κάποια στιγμή μάλιστα, οι Τούρκοι αξιωματούχοι πρότειναν την ανάπτυξη τουρκικών στρατευμάτων μέσα στο Κατάρ. Με τη σειρά του, το κρατίδιο του Κόλπου έχει δεσμεύσει 15 δισ.$ σε πιστώσεις και επενδύσεις συνδράμοντας έτσι την κλειδωνιζόμενη οικονομία της Τουρκίας, κάτι που ίσως να αποτελεί το αντάλλαγμα για την συνδρομή της Τουρκίας στην πολιορκία που αντιμετώπισε η χώρα.
Με την Αίγυπτο, η Τουρκία έχει επιδεινώσει τις σχέσεις της από την εποχή της Αραβικής Άνοιξης. Η έξωση του αποβιώσαντος πλέον αρχηγού της Μουσουλμανικής Αδελφότητας, Μοχάμεντ Μόρσι χειροτέρεψε ακόμα περισσότερο τις σχέσεις των δυο χωρών. Το ιδανικό σενάριο για την Τουρκία είναι να αντικατασταθεί ο σημερινός πρόεδρος της Αιγύπτου, Αμπτνούλ Φατάχ αλ-Σίσι με μια κυβέρνηση σαν του Μόρσι. Σύμφωνα με υποκλεμμένες ηχογραφήσεις συνομιλιών, ο επιτελάρχης του Ερντογάν, Χασάν Ντογκάν φέρεται να λέει ότι «θεού θέλοντος, πιστεύω ότι αυτό [η ανατροπή του Μόρσι] θα οδηγήσει σε μια έκρηξη, σε μια μεγαλύτερη και πιο δυναμική αλλαγή στην Αίγυπτο, μέσα σε τρία ή πέντε χρόνια». Αλλά σε αντίθεση με την Συρία, στην Αίγυπτο δεν έχει ξεσπάσει εμφύλιος πόλεμος. Η Τουρκία έχει μικρά περιθώρια να διοχετεύσει την επιρροή της ή να διεξάγει στρατιωτικές επιχειρήσεις σε αιγυπτιακά εδάφη. Οι διμερείς τους σχέσεις έχουν επιδεινωθεί και από οικονομικής σκοπιάς.
Η Τουρκία, αντιμετωπίζει την απομόνωση στην Ανατολική Μεσόγειο. Οι πρόσφατες ανακαλύψεις κοιτασμάτων φυσικού αερίου έχουν οδηγήσει σε μια συμμαχία μεταξύ της Αιγύπτου, της Ελλάδας, της Κύπρου και του Ισραήλ. Σε απάντησή της, η Τουρκία έχει δηλώσει ότι διατηρεί το δικαίωμα να διεξάγει γεωτρήσεις σε θαλάσσιες περιοχές που βρίσκονται εκτός των χωρικών της υδάτων.
Εξαιτίας της τούρκικης στρατιωτικής επέμβασης στην Λιβύη, το Κάιρο έχει διακηρύξει ότι είναι έτοιμο να επέμβει στρατιωτικά. Ο ίδιος ο Σίσι δήλωσε ότι εάν ο λιβυκός λαός «μας ζητήσει να επέμβουμε, κάτι τέτοιο θα αποτελούσε ένα σήμα στον υπόλοιπο κόσμο ότι η Αίγυπτος και η Λιβύη είναι μια χώρα, με ενιαία συμφέροντα».
Σε μια προειδοποίηση προς τον αραβικό κόσμο, ο πρώην γενικός γραμματέας του Αραβικού Συνδέσμου, αλλά και πρώην υπουργός Εξωτερικών της Αίγυπτου Αμρ Μούσα, δήλωσε ότι η Τουρκία «είναι πιο επικίνδυνη για τον Αραβικό κόσμο από το Ιράν, εξαιτίας των στρατιωτικών της δυνατοτήτων, μιας και είναι μέλος του ΝΑΤΟ, έχει μια μεγάλη στρατιωτική συνεργασία και με τις ΗΠΑ και με την Ρωσία, ενώ τα συμφέροντά της διαπλέκονται έντονα και με εκείνα της Ε.Ε.»
Η Τουρκία έχει επιδεινώσει επίσης τις σχέσεις της με το Ισραήλ. Η Τουρκία θεωρεί ότι εκείνη είναι ο προστάτης της Ιερουσαλήμ, όχι η Ιορδανία. Και υπήρξε η χώρα που επέκρινε πιο έντονα το Ισραήλ για την απόφασή του να μετακινήσει την πρωτεύουσά του από το Τελ Αβίβ στην Ιερουσαλήμ. Κάποια στιγμή, μάλιστα, ο Ερντογάν απηύθυνε έκκληση να ενωθεί ένας ‘στρατός του Ισλάμ’ και να κατακτήσει την ιστορική πόλη. Πιο πρόσφατα, ο υπουργός θρησκευτικών υποθέσεων της Τουρκίας, Αλί Ερμπάς, απηύθυνε έκκληση για την κινητοποίηση της ισλαμικής ούμα εναντίον του Ισραήλ. Ο Ερμπάς συνέχισε «ο αγώνας μας θα συνεχιστεί έως την τελική απελευθέρωση της Ιερουσαλήμ». Υπό τον Ερντογάν, η Τουρκία ενίσχυσε επίσης τις σχέσεις της με την Χαμάς, μια οργάνωση που έχει χαρακτηριστεί ως τρομοκρατική. Ο Ερντογάν έχει επιτρέψει στην Χαμάς, να σχεδιάζει τις επιθέσεις που διεξάγει εναντίον του Ισραήλ, από την Κωνσταντινούπολη, που είναι και η μεγαλύτερη πόλη της Τουρκίας.
Η ανυπακοή της Τουρκίας, και η στρατιωτική της εξάπλωση στην Μέση Ανατολή έρχεται σε μια στιγμή όπου η επιθυμία των ΗΠΑ να παραμείνουν εκεί έχει βρεθεί σε ιστορικό χαμηλό. Υπό την παρούσα αμερικάνικη κυβέρνηση, η Τουρκία κατέστη ακόμα περισσότερο ανεξέλεγκτη γνωρίζοντας ότι οι ΗΠΑ δεν θα ανακόψουν τις φιλοδοξίες της. Αλλά αυτό είναι λάθος. Οι Αμερικάνοι πρέπει να αντιμετωπίζουν την Τουρκία σαν αυτό που είναι τώρα, και όχι σαν εκείνο που ήταν κάποτε. Για να περιορίσουν την τουρκική επιθετικότητα, οι ΗΠΑ πρέπει να εφαρμόσουν τις ισχυρότερες πιέσεις, διεξάγοντας μια εκστρατεία εναντίον της τουρκικής οικονομίας όπως έκαναν με το Ιράν. Όσες περισσότερες πάσες δίνουμε στην Τουρκία, τόσο δυσκολότερο θα είναι στο μέλλον να την σταματήσουμε.
Του Ντιλμάν Αμπντουλκαντέρ*
*Ο Ντιλιμάν Αμπντουλκαντέρ είναι συνιδρυτής και εκπρόσωπος του ιδρύματος Αμερικάνοι Φίλοι του Κουρδιστάν, που εδρεύει στην Ουάσιγκτον αναπτύσσει εκπαιδευτικές δραστηριότητες, και λειτουργεί ως μοχλός πίεσης υπέρ της ενίσχυσης των αμερικανικό-κουρδικών σχέσεων.
Μετάφραση: Γιώργος Ρακκάς
[1] Δημοσιεύθηκε στην ιστοσελίδα του ''National Interest'', στις 18/7/2020.
“Μακεδονία”
27/7/2020