New Rage: Η Νέα Εποχή της Οργής και της Αμερικανικής Παρακμής (;)
Μανχάταν - 30 Ιουνίου 2020 Νέα Υόρκη: Οι Ηνωμένες Πολιτείες κατακλύζονται σήμερα από κύματα οργής. Ακόμη και ανήμερα της εθνικής επετείου, διαδηλωτές στην Ουάσιγκτον έκαψαν τη σημαία. Κάθε τόσο αναποδογυρίζονται ανδριάντες και αγάλματα τα οποία παραπέμπουν στο ρατσιστικό παρελθόν του Εμφυλίου Πολέμου. Μετονομάζονται πανεπιστημιακές σχολές για να αποφευχθούν δυνάμει προσβλητικοί συνειρμοί. (Photo by Ira L. Black/Corbis via Getty Images)
New Rage: Η Νέα Εποχή της Οργής και της Αμερικανικής Παρακμής (;)
Άραγε η πανδημία σηματοδοτεί την παρακμή και πτώση
της Αμερικανικής Αυτοκρατορίας;
Δεν μπορώ να καυχηθώ ότι έχω διαβάσει ολόκληρη την εξάτομη Ιστορία της Παρακμής και της Πτώσεως της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας του Εδουάρδου Γίββωνος (Edward Gibbon, 1737–94). Από τα εκτενή αποσπάσματα που έχω διαβάσει, έχω σχηματίσει την απογοητευτική εντύπωση ότι ο ιστορικός με την κομψή γραφή και το αμίμητο βρετανικό χιούμορ δεν εξηγεί γιατί και πώς ακριβώς κατέπεσε η Αυτοκρατορία. Εντούτοις, πίσω και ανάμεσα από στις κλασικίζουσες προτάσεις του κρύβεται η υπόθεση εργασίας ότι στο διάβα της ιστορίας οι αλλαγές, ιδιαίτερα όταν είναι δραματικές, συνδέονται με μια πολύπλοκη, πολλαπλή (άμεση και απώτερη) αιτιότητα. Αυτό εξάλλου προκύπτει από τη συσσώρευση λεπτομερειών στην αφήγησή του.
Διαβάστε επίσης:
Ο πρώτος τόμος της μνημειώδους Ιστορίας του Γίββωνος εκδόθηκε στο Λονδίνο τη 17η Φεβρουαρίου 1776, μία εβδομάδα μετά τη γέννηση του Ιωάννη Καποδίστρια και λιγότερο από ένα εξάμηνο προτού συνταχθεί η περιβόητη «Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας»των δεκατριών βρετανικών πολιτειών-αποικιών στη Βόρεια Αμερική. Ο τόμος αυτός πραγματεύεται τα αυτοκρατορικά χρόνια από τον θάνατο του Μάρκου Αυρηλίου το 180 έως την αναρρίχηση στον θρόνο του ΜεγάλουΚωνσταντίνου το 325. Ο Γίββων βλέπει την ιστορία αφ’ υψηλού —top-down όπως λένε πολλοί σημερινοί αγγλόφωνοι ιστορικοί— καθώς οι αυτοκράτορες οι οποίοι πρωταγωνιστούν στις σελίδες του καθορίζουν την πορεία της ανθρωπότητος, εκτοπίζοντας από τη σκηνή τον λαό και την ευρύτερη κοινωνία. Τέκνο του Διαφωτισμού, ο Γίββων γράφει ως μέλος της καθεστηκυίας τάξης και ως μέλος, άλλωστε, του βρετανικού Κοινοβουλίου.
- Ο Τόμας Τζέφερσον— συνέταξε τις τελευταίες εβδομάδες του Ιουνίου του 1776, τη «Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας», φημισμένη κυρίως για τo σύνθημα «All men are created equal»... Η Διακήρυξη και το Σύνταγμα των ΗΠΑ που υιοθετήθηκε 13 χρόνια αργότερα δεν μνημονεύουν δικαίωμα ψήφου για τους αφρικανούς σκλάβους, τις γυναίκες (έστω και λευκές), ούτε τους άκληρους πολίτες.
Τις αρχές του καλοκαιριού του 1776, οι βορειοαμερικανοί άποικοι, τύποις υπήκοοι του Βασιλέως Γεωργίου Γ´, μετέτρεψαν την επίσημη εθνική εορτή των γενεθλίων του μονάρχη (4 Ιουνίου) σε ανατρεπτικές δράσεις. Κάθε χρόνο τα βασιλικά γενέθλια γιορτάζονταν με παρελάσεις, πατριωτικούς πανηγυρικούς λόγους και πικνίκ με χαρμόσυνες πυρές (πρόδρομες των σημερινών πυροτεχνημάτων). Το μοιραίο εκείνο θέρος, όμως, οι αγανακτισμένοι «Αμερικανοί» έστησαν μια παρωδία του βασιλικού εορτασμού: ανήμερα των γενεθλίων του Γεωργίου τέλεσαν τη δημόσια κηδεία του με πένθιμες, τάχα, πομπές, πυρές και επικηδείους. Ο Βασιλεύς πέθανε! Ζήτω η ελευθερία!
TRAVELER1116 VIA GETTY IMAGES
Η υπογραφή της Διακήρυξης της Ανεξαρτησίας
Ελευθερία και ισονομία! Στη Φιλαδέλφεια, ένας νεαρός, ψηλός, οστεώδης κοκκινομάλης δικηγόρος από τη Βιρτζίνια (ο οποίος αγαπούσε να φοράει κόκκινα παντελόνια) —ο Τόμας Τζέφερσον— συνέταξε τις τελευταίες εβδομάδες του Ιουνίου του 1776, τη «Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας», φημισμένη κυρίως για τo σύνθημα «All men are created equal» (κατά προσέγγιση:«Όλοι οι άνθρωποι είναι εκ γενετής ίσοι»).
- Η δουλεία ήταν αναπόσπαστο στοιχείο του ιδεολογικού και ιδιαίτερα του οικονομικού τοπίου του Περικλή και του Τζέφερσον. Καταπώς έχει λεχθεί, λογιζόταν τότε η δουλεία εξίσου αναγκαία και δεδομένη όσο η χρήση του ηλεκτρισμού σήμερα.
Αν κρίνουμε αναχρονιστικά —δηλαδή με τα κριτήριά μας— τις θέσεις του Τζέφερσον, θα χαρακτηρίσουμε ως ρατσιστές, ελιτίστες, και ακόμη και ως άρρενες σοβινιστές τον γαιοκτήμονα συντάκτη της Διακήρυξης και τους υπόλοιπους ιδιοκτήτες δούλων οι οποίοι συνυπέγραψαν τη Διακήρυξη στις 2 Ιουλίου 1776. Η Διακήρυξη και το Σύνταγμα των ΗΠΑ που υιοθετήθηκε δεκατρία χρόνια αργότερα δεν μνημονεύουν δικαίωμα ψήφου για τους αφρικανούς σκλάβους, τις γυναίκες (έστω και λευκές), ούτε τους άκληρους πολίτες.
- Κατά παρόμοιο τρόπο, σχεδόν όλοι μας φοράμε χωρίς προβληματισμό εισαγόμενα ρούχα και χρησιμοποιούμε τεχνολογικές συσκευές ή καταναλώνουμε τροφές που προϋποθέτουν σε κάποια τουλάχιστον στάδια της παραγωγής παιδική εργασία και απασχόληση ενηλίκων υπό συνθήκες οιονεί ή πραγματικής σκλαβιάς.
Τις ίδιες περίπου κατηγορίες μπορούμε, ομολογουμένως, να προσάψουμε αναχρονιστικά και στον δικό μας Περικλή. Η δουλεία ήταν αναπόσπαστο στοιχείο του ιδεολογικού και ιδιαίτερα του οικονομικού τοπίου του Περικλή και του Τζέφερσον. Καταπώς έχει λεχθεί, λογιζόταν τότε η δουλεία εξίσου αναγκαία και δεδομένη όσο η χρήση του ηλεκτρισμού σήμερα. Κατά παρόμοιο τρόπο, σχεδόν όλοι μας φοράμε χωρίς προβληματισμό εισαγόμενα ρούχα και χρησιμοποιούμε τεχνολογικές συσκευές ή καταναλώνουμε τροφές που προϋποθέτουν σε κάποια τουλάχιστον στάδια της παραγωγής παιδική εργασία και απασχόληση ενηλίκων υπό συνθήκες οιονεί ή πραγματικής σκλαβιάς σε χωράφια, εργοστάσια, αλιευτικά ή ορυχεία. Η εργασία αυτή εμπλέκει έως 80 εκατομμύρια ψυχές παγκοσμίως. (Το αξιοπερίεργο είναι ότι «η δουλεία γεννά κοινωνικό κόστος το οποίο μακράν υπερβαίνει τα κέρδη που γεννά για τους εκμεταλλευτές δούλων» και την κοινωνία τους, κατά τον οικονομόλογο Ρόμπερτ Ράιτ (Robert Wright).
Κάθε εποχή, ακόμη και η αρχαιότητα, έχει, ως φαίνεται, αντιρρησίες — ευαίσθητους ανθρώπους οι οποίοι, όπως το αγοράκι στο παραμύθι «Τα Καινούργια Ρούχα του Αυτοκράτορα» του Άντερσεν, διαβλέπουν τη γύμνια της προσποίησης και της υποκρισίας. Συνήθως είναι μεμονωμένες, εκκεντρικές φωνές· ενίοτε οι φωνές αυτές πολλαπλασιάζονται και γιγαντώνονται —για περίπλοκους λόγους— και αντηχούν, διαταράσσοντας στερεότυπα και βολικές παραδοχές. Ένα χρόνο πριν από τη Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας, ο Άγγλος λόγιος και πατέρας της λεξικογραφίας Σαμουήλ Τζόνσον (Dr Samuel Johnson), επικρίνοντας τη διαφαινομένη απόσχιση των Αμερικανών, έθεσε σε δοκίμιό του την ερώτηση, «Πώς είναι δυνατόν να ακούμε τα πιο ηχηρά γαυγίσματα υπέρ της ελευθερίας από αυτούς που καταπιέζουν τους Μαύρους;».
Διαβάστε επίσης:
«Ίσος σημαίνει να λαμβάνεις το ίδιο πράγμα την ίδια ώρα και στον ίδιο χώρο»
Young Girl Reading Book in Classroom, Pleasant Green School, Marlinton, Pocahontas County, West Virginia, USA, circa 1921. (Photo by: Universal History Archive/Universal Images Group via Getty Images)
Χρειάσθηκαν σχεδόν δύο αιώνες και πολλές αιματηρές κοινωνικές ζυμώσεις ώσπου να δοθεί μια καίρια διευκρίνιση στην Τζεφερσόνεια αρχή, «All men are created equal». Ένας αφροαμερικανός δικηγόρος ονόματι Θούργκουντ Μάρσαλ (Thurgood Marshall) ανέλαβε το 1951 τη νομική υπεράσπιση μιας μαθήτριας του δημοτικού, της Λίντα Μπράουν, η οποία είχε αποκλεισθεί από δημόσιο σχολείο στην πόλη Τοπήκα (Topeca) του Κάνσας λόγω του χρώματος του δέρματός της. Κατά τους ισχυρισμούς του σχολείου, η ενάγουσα έπρεπε να φοιτήσει σε τοπικό σχολείο των αφροαμερικανών. Ο ίδιος ο Μάρσαλ δεν είχε γίνει δεκτός από τη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου της Πολιτείας Μαίρυλαντ λόγω της καταγωγής του (κάτι που δεν ήταν ασύνηθες τη δεκαετία του ’50 και για αμερικανοεβραίους και ελληνοαμερικανούς φοιτητές στις ΗΠΑ). Το 1954 κερδήθηκε η υπόθεση της Μπράουν ενώπιον του Ανώτατου Δικαστηρίου των ΗΠΑ, δημιουργώντας ορόσημο στη νομική ιστορία της χώρας· πρόκειται για το δικαστικό προηγούμενο Μπράουν κατά του Συμβουλίου Εκπαιδεύσεως της Τοπήκα. Όπως είπε ο Μάρσαλ κατά τη δίκη, «Ίσος σημαίνει να λαμβάνεις το ίδιο πράγμα την ίδια ώρα και στον ίδιο χώρο». Αυτή ήταν, αρκετά καθυστερημένα, η απάντηση στον Τζέφερσον και τους προπάτορες της Αμερικανικής Δημοκρατίας. Ο Μάρσαλ διορίστηκε το 1967 δικαστής στο Ανώτατο Δικαστήριο, ο πρώτος αφροαμερικανός ο οποίος κατέλαβε αυτή τη θέση.
- «Κανένα γεγονός από την εποχή του [Αμερικανικού] Εμφυλίου Πολέμου δεν έχει αλλάξει τόσο δραματικά τις ζωές τόσο πολλών οικογενειών» στις ΗΠΑ.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες κατακλύζονται σήμερα από κύματα οργής. Ακόμη και ανήμερα της εθνικής επετείου, διαδηλωτές στην Ουάσιγκτον έκαψαν τη σημαία. Κάθε τόσο αναποδογυρίζονται ανδριάντες και αγάλματα τα οποία παραπέμπουν στο ρατσιστικό παρελθόν του Εμφυλίου Πολέμου. Μετονομάζονται πανεπιστημιακές σχολές για να αποφευχθούν δυνάμει προσβλητικοί συνειρμοί. Διάσημοι παίκτες αθλητικών ομάδων επιδεικτικά γονατίζουν στο γήπεδο εις ένδειξιν διαμαρτυρίας όταν ανακρούεται ο εθνικός ύμνος. Οργή, θυμός, φόβος, εκνευρισμός: μια νέα πανδημία εικονοκλαστικής υστερίας, κατανοητής, εν πολλοίς, υπό τη δεδομένη συγκυρία: Η πάλαι ποτέ αγέρωχη «Αμερική» (γεωγραφικός τίτλος που ανήκει βέβαια και στη Λατινική Αμερική, αλλά χρησιμοποιείται συχνά μόνο για τις ΗΠΑ) έχει υποκύψει, κυριολεκτικά, στον νέο ιό. Ο καθημερινός αριθμός των θυμάτων παραμένει υψηλός ύστερα από τρεις μήνες. Τα συσσίτια των ανέργων αυξάνονται. Οι καραντίνες έχουν κουράσει μια καλομαθημένη κοινωνία, η οποία, ενώ νόμιζε ότι ήταν άτρωτη, αντίκρυσε ξαφνικά τριτοκοσμικές σκηνές συνωστισμού, πανικού, ακόμη και ελλείψεων σε νοσοκομεία στη Νέα Υόρκη και άλλες πόλεις. Αντί να είναι ειρηνοποιός, ο Πρόεδρος της χώρας υποδαυλίζει την οργή, την ταραχή και τον διχασμό.
- Ο οικονομόλογος Λάρυ Σάμερς (Larry Summers), καθηγητής και πρώην Πρόεδρος του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ, σε πρόσφατο άρθρο του, σημειώνει μεταξύ άλλων ότι οι κυβερνήσεις ανά τον κόσμο θα κληθούν να διαδραματίσουν νέους ρόλους και να αναζητήσουν όλο και περισσότερη συνεργασία.
Ο οικονομόλογος Λάρυ Σάμερς (Larry Summers), καθηγητής και πρώην Πρόεδρος του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ, σε πρόσφατο άρθρο του, σημειώνει ότι η πανδημία του κορωνοϊού συνιστά «ένα τεράστιο παγκόσμιο συμβάν από την άποψη των επιπτώσεων και των ερωτημάτων που θα θέσει» κατά τις επόμενες γενιές. Συγκρίνει τη συγκυρία αυτή με «τη δολοφονία, το 1914, του Αρχιδούκα [Φερδινάνδου], το Κράχ του 1929 ή τη Διάσκεψη του Μονάχου το 1938». Συνεχίζει: «Κανένα γεγονός από την εποχή του [Αμερικανικού] Εμφυλίου Πολέμου δεν έχει αλλάξει τόσο δραματικά τις ζωές τόσο πολλών οικογενειών»στις ΗΠΑ. Εξαιτίας της επιδημίας και άλλων βιολογικών και οικολογικών κρίσεων, κατά τον Σάμερς, οι κυβερνήσεις ανά τον κόσμο θα κληθούν να διαδραματίσουν νέους ρόλους και να αναζητήσουν όλο και περισσότερη συνεργασία. Διακινδυνεύει ο συγγραφέας του άρθρου και την πρόβλεψη ότι ο «21ος αιώνας θα είναι ο αιώνας της Ασίας» σε αντίθεση με τον «αμερικανικό» 20ον αιώνα.
Άραγε η πανδημία σηματοδοτεί την παρακμή και πτώση της Αμερικανικής Αυτοκρατορίας; Οι μελλοντικοί Γίββωνες θα κρίνουν αν η πρόβλεψη αυτή είναι σωστή.
Ιωάννης Πετρόπουλος
Καθηγητής Αρχαίας Ελληνικής Φιλολογίας, ΔΠΘ, Επίτιμος Δ/ντης Κέντρου Ελληνικών Σπουδών Ελλάδος (CHS GR), Παν/μιο Harvard
12/07/2020