Μια αγωνίστρια του 8ου αιώνα μ.Χ. στην Πόλη.




Μια αγωνίστρια του 8ου αιώνα μ.Χ. στην Πόλη. 

1. Tη μνήμην της μάρτυρος Θεοδοσίας επιτελούμεν κατά την 29ην Μαΐου, «ημέραν καθ’ ήν η βασιλίς των πόλεων περιήλθεν εις χείρας των αντιχρίστων».

Ο βίος αυτής της Οσιομάρτυρος του 8ου μ.Χ. αιώνος (όχι της ομώνυμης Παρθενομάρτυρος που ετελειώθη κατά το έτος 308 μ.Χ.) μπορεί να συστήσει άλλην μια συμβολή στην αναίρεση του μονοπωλίου της γενναιότητας απ’ το ανδρικό φύλον (εξ ου και «ανδρείαν» την γενναιότητα καλούσι…). Δεν πρόκειται δε για μια «στωική» απλώς γενναιότητα της Αγίας – αλλά για μιαν υιοθέτηση βίαιων αντιδράσεων (μέχρις αθέλητου φόνου) δια του Χριστού την πίστιν την αγίαν… 

2. Η Οσιομάρτυς μας ήταν Κωνσταντινουπολίτισσα, μας λέει ο Μεγ. Συναξαριστής (Ματθ. Λάγγη, 1994, Τομ. Ε’, σελ. 660). Και με τη σημερινή νοοτροπία μας, θα αναγνωρίζαμε ότι η Θεοδοσία υπέστη η ίδια ένα είδος διανοητικής βίας όταν, κοριτσάκι επτά ετών μόνον, εκάρη μοναχή με απόφαση της μητρός της, μόλις πέθανε ο πατέρας της. Δεν κρίνομε βέβαια το φαινόμενο αυτό, το οποίο σε άλλα θρησκεύματα παρατηρείται μέχρι σήμερα· ενώ, εξάλλου, σε καιρούς υποτίμησης της γυναίκας, θα μπορούσε να θεωρηθεί και ως κοινωνική προστασία ορφανού – και εξασφάλιση της μόρφωσής του, ίσως.

Πάντως, μετά και τον θάνατο και της μητέρας, η Θεοδοσία θα επιδείξει κοινωνική ευαισθησία, «διανείμασα την περιουσίαν αυτής εις τους πτωχούς», αντί να τη δωρήσει στο μοναστήρι της.

3. Αλλα όμως είναι τα επεισόδια που θέλησα να αναμνησθώ μ’ αυτό εδώ το κείμενο: Εχομε φθάσει στο σωτήριον έτος 717, ο δε ιδρυτής της δυναστείας των Ισαύρων, Λέων ο Γ’, είναι στον θρόνο. Σπουδαίος ο ρόλος – του θ’ αποδειχθεί για την αυτοκρατορία, όσο και εν μέρει αντιφατικός. Η πετυχημένη αντίσταση κατά των Αράβων συνιστά γεγονός πανευρωπαϊκής σημασίας – όπως ίσως και η ριζική αναδιοργάνωση του κράτους. Οταν όμως λίγο αργότερα ο «θηριώνυμος» βασιλεύς ανοίγει σκληρόν πόλεμο με τους «ξυλολάτρες» (όπως ονόμαζαν τους σεβομένους τις άγιες εικόνες), τα πολιτικά πράγματα της Αυτοκρατορίας θα βρεθούν σε μακρόχρονη κρίση. Στις αρχές βέβαια νικάει η θεωρητικώς πιο αποπνευματωμένη θέση των «εικονομάχων» – έναντι της ανθρωπίνως συναισθηματικότερης λαϊκής αντίληψης της εικονολατρίας. Τότε, μέσα στην αναποφεύκτως ολοκληρωτική στάση της εξουσίας «κάτω οι εικόνες», ο μεν άγιος Πατριάρχης Γερμανός εκδιώκεται βιαίως, ενώ στη θέση του τοποθετείται ο δεσσεβής Αναστάσιος – φαινόμενο, πάντως, όχι σπάνιο στην ιστορία της ασταθούς ισορροπίας ανάμεσα στην πολιτική και τη θρησκευτική εξουσία.

Παράλληλα, το «κάτω οι εικόνες» έφθασε να εφαρμόζεται με την κυριολεξία του συνθήματος, ακόμη και σε μια άκρως εμβληματική περίπτωση: την εικόνα του Χριστού στην κορυφή της Χαλκής Πύλης της Κωνσταντινουπόλεως. Είναι μάλλον προφανές ότι ετούτη η ευαίσθηση περίπτωση απαιτούσε λεπτότερους χειρισμούς: Δεν επρόκειτο καν για έναν συνάνθρωπό μας που «αγίασε». Ηταν ο ίδιος ο Θεός μας. Και δεν επρόκειτο για μια ευμετακίνητη εικόνα μέσα από κάποια σκοτεινή εκκλησία. Αλλ’ ήταν δημόσιο σύμβολο – φύλαξ της Πόλεως, στην πιο περίοπτη θέση (γεωγραφικώς και υψομετρικώς…). Κι όμως, ο βασιλεύς (ή οι υποτακτικοί του;) έκαμε το λάθος να επιτρέψει στον Σπαθάριό του να κατασκευάσει ικρίωμα («αναβάθραι κατασκευάζοντο και ξύλα μακρά εβάλοντες»), για ν’ ανέβει να καταστρέψει και να καταρρίψει αυτή την (πιθανότατα ψηφιδωτή) εικόνα…

4. Ομως, ως γνωστόν, η φλόγα του φανατισμού μεταδίδεται ταχύτατα: «Ενώ ο Σπαθάριος του βασιλέως, τοποθετήσας κινητήν κλίμακα, ανέβη ίνα κρημνίση εις την γην την Αγίαν Εικόνα, η μακαρία Θεοδοσία μετ’ άλλων ευσεβών γυναικών» εισβάλλουν επί τόπου και αποτρέπουν την Ιεροσυλία, με τον μόνον τρόπο που διέθεταν: Τραντάζουν τη σκάλα από κάτω, την τραβάνε – κι αυτή πέφτει μαζί με τον Σπαθάριον, ο οποίος σκοτώνεται επί τόπου. Αραγε, έσπευσαν οι Μοναχές να προσφέρουν πρώτες βοήθειες στον δυστυχή (εν διατεταγμένη υπηρεσία) στρατιωτικόν; Οχι: Η «αντιεξουσιαστική» Ομάδα των Γυναικών πήρε θάρρος, δεν καθυστέρησε, παρα έσπευσε να μπουκάρει στο Πατριαρχείο – κι άρχισε να πετροβολάει τον νέον Πατριάρχη Αναστάσιον!

Εμοιαζε σαν μια σύγχρονη συντονισμένη επιχείρηση αντίσταση Γυναικών, ενάντια σε τετελεσμένα γεγονότα που είχαν επιβληθεί απ’ τους ισχυρούς Ανδρες της εποχής. Βεβαίως δεν επρόκειτο για επεισόδιο αντίθεσης φύλων: Ηταν όμως ένα αναπάντεχο γεγονός γυναικείας αντίδρασης, που ξεπέρασε ένα (αείποτε επικίνδυνο) δίλημμα ανάμεσα στην Αξία «ανθρώπινη ζωή» αφενός και την Αξία θρησκευτική πίστη αφετέρου. Και, μέσα στον ανήκουστο εκατέρωθεν φανατισμό των περιστάσεων, ακόμη κι οι άγιες αυτές γυναίκες δεν μπόρεσαν να θυμηθούν τη θεϊκή προέλευση της εντολής «ου φονεύσεις». Αλλωστε, εκατομμύρια ανδρών επίσης την ξεχνούν (και μάλιστα με φανερή ή υπόκρυφη ενθάρρυνση αυτοδιορισμένων «εκπροσώπων» του θείου). Οι Γυναίκες εκείνες τουλάχιστον τελούσαν και υπό την πρόσθετη πίεση μιας διάχυτης ανδροκρατίας. Αν και πρέπει να σημειωθεί ότι την ίδια κατακρήμνηση του Σπαθάριου την πιστώνονται και άνδρες: οι εννέα Μάρτυρες (09 Αυγούστου), μαζί όμως και με μια γυναίκα, και μάλιστα Πατρικίαν – πάλι καλά.

5. Η τραγική μας Οσιομάρτυς θανατώθηκε κατά τρόπον φρικτόν:

«Κέρας κριού κτείνάν σε, Θεοδοσία, ώφθη νέον σοι της Αμαλθείας κέρας».

Και το λείψανόν της, θαυματουργόν, εναπετέθη στην ιεράν Μονήν «εν τω Πετρίω, ανατολικώς του Φαναρίου, πλησίον του Κερατίου Κόλπου». Ευλόγως δε, η Μονή έλαβε το όνομα της Θεοδοσίας, πανηγυρίζουσα (τι σύμπτωση) την 29ην Μαΐου: Κατά την ολονυχτία μάλιστα της 28ης Μαΐου 1453 είχε καταφύγει εκεί πλήθος λαού εν θρήνω. Ο εορτάζων ναός ήταν ανθοστολισμένος με τριαντάφυλλα – διό και το διάδοχον οθωμανικό τέμενος εκεί ονομάσθηκε Γκιουλ Τζαμί – τέτοιες «συνέχειες» βρίσκομε πολλές στην Πόλη.

Κι ο απόηχος εκείνης της νύχτας θα φθάσει ως τον ευαίσθητον Πλακιώτη, τον Γεώργιο Δροσίνη, που θα γράψει στην «Πύρινη Ρομφαία» του ποίηση για την αγία Θεοδοσία.

 Θεοδόσης Π. Τάσιος,
 ομότιμος καθηγητής του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου.


8/8/2020