Λίγο πριν το ναυάγιο της Τουρκίας;
Λίγο πριν το ναυάγιο της Τουρκίας.
Από τους εντυπωσιακούς ρυθμούς ανάπτυξης με μέσο ρυθμό της τάξεως του 5,6% για όλη την περίοδο της τελευταίας 15ετίας, η τουρκική οικονομία βρίσκεται πλέον στην απόλυτη αβεβαιότητα.
Τα μακροοικονομικά δεδομένα δείχνουν ότι έχει συρρικνωθεί με τον ταχύτερο ρυθμό των 10 και πλέον τελευταίων ετών, λόγω όχι μόνο της πανδημίας της Covid-19, αλλά και μιας αλληλουχίας κρίσιμων λαθών του τιμονιέρη της γείτονας χώρας.
Χαρακτηριστική είναι η μείωση του τουρκικού ΑΕΠ κατά 9,9% το β΄ τρίμηνο του 2020. Πρόκειται για μια συντριπτική συρρίκνωση, παρά το γεγονός ότι οι οικονομολόγοι προέβλεπαν ύφεση ακόμη και κατά 11,8%-12.3%.
Η περαιτέρω ανάλυση των στοιχείων του β’τριμήνου όμως είναι ακόμα πιο αποκαρδιωτική. Οι καταναλωτικές δαπάνες υποχώρησαν 8,6% σε ετήσια βάση, οι κυβερνητικές δαπάνες μειώθηκαν κατά 0,8% και ο σχηματισμός κεφαλαίου υποχώρησε με δραματικό ρυθμό κατά 6,1%.
Ακόμα χειρότερη η εικόνα από το μέτωπο του εμπορικού ισοζυγίου, παρά τις σημαντικές προσπάθειες για βελτίωση του τα τελευταία χρόνια. Η εισαγωγή αγαθών και υπηρεσιών μειώθηκε κατά 6,3% στο β΄ τρίμηνο σε σχέση με το αντίστοιχο τρίμηνο του προηγουμένου έτους, ενώ οι εξαγωγές αγαθών και υπηρεσιών υποχώρησαν 35,3% !
Η εικόνα του εμπορικού ισοζυγίου στην ουσία τροφοδοτεί εκ νέου την αύξηση του τουρκικού ελλείματος τρεχουσών συναλλαγών. Συνθήκη κάτι παραπάνω από καθοριστική για το μέλλον της οικονομίας της χώρας, αν το συνδυάσουμε με το γεγονός ότι η Τουρκία τους τελευταίους μήνες δαπάνησε τα συναλλαγματικά της διαθέσιμα ταχύτερα από οποιαδήποτε άλλη αναδυόμενη αγορά, προκειμένου να στηρίξει το νόμισμα της.
Το αποτέλεσμα;
H υποχώρηση των συναλλαγματικών αποθεμάτων σε τραγικά επίπεδα. Σύμφωνα με την έκθεση της Moody’s που δημοσιεύτηκε στα μέσα Αυγούστου, τα ακαθάριστα αποθέματα -εξαιρουμένου του χρυσού- διαμορφώνονταν στα 46,7 δισ. δολάρια στις 2 Αυγούστου, ενώ εξαιρουμένων των ελάχιστων διαθεσίμων που πρέπει να διακρατούν οι τράπεζες, τα καθαρά αποθέματα διαμορφώνονταν πέριξ των 5 δισ. δολαρίων.
Αν οι εκτιμήσεις της Moody’s δείχνουν υπερβολικές να υπενθυμίσουμε την παρατήρηση του αμερικανού οικονομολόγου Μπραντ Σέτσερ όσον αφορά τη «μαγεία» του χρηματοπιστωτικού συστήματος της Τουρκίας, ήτοι την αγορά ανταλλαγής νομισμάτων.
Αν λάβουμε υπόψιν την αγορά αυτή, τότε θα συνειδητοποιήσουμε ότι τα καθαρά αποθέματα ξένου νομίσματος περιλαμβάνουν και ανταλλαγές νομισμάτων που έχουν συναφθεί με τις εγχώριες τράπεζες. Μόλις λοιπόν αυτά αφαιρεθούν, γίνεται κατανοητό ότι το καθαρό αποθεματικό μπορεί να βρίσκεται ακόμα και σε αρνητικές περιοχές, που σύμφωνα με δημοσιεύματα του διεθνή Τύπου εκτιμώνται πέριξ των 13,4 δισ. δολαρίων (!).
Τουτέστιν, οι τράπεζες της Τουρκίας μπορεί να δανείζουν μερικές από τις εγχώριες καταθέσεις σε ξένο νόμισμα στην Κεντρική Τράπεζα, προκειμένου να τη βοηθήσουν να χαλιναγωγήσει τη διολίσθηση της λίρας, αλλά κάποια στιγμή θα χρειαστούν πίσω μέρος του πλεονάσματος τους σε ξένο νόμισμα για να αποπληρώσουν τους εξωτερικούς τους πιστωτές.
Ο χρόνος που θα αποκαλυφθεί αυτή η ανάγκη, θα κρίνει πολλά για τη γείτονα χώρα. Πέραν των χαμηλών συναλλαγματικών αποθεμάτων, το κάδρο συμπληρώνουν :
* Ο καλπάζοντας πληθωρισμός ο οποίος κινείται πέριξ του 12% σε συνδυασμό με τα δυσανάλογα χαμηλά επιτόκια
* Τα χαμηλά επίπεδα κατανάλωσης στο εσωτερικό της χώρας (μια αγορά περίπου 82 εκατομμυρίων καταναλωτών),
* Οι περιορισμένες επενδύσεις σε έρευνα και τεχνολογία –κάτω του 1% του ΑΕΠ - που επιβραδύνουν τον εκσυγχρονισμό της τουρκικής οικονομίας
* Το δημοσιονομικό έλλειμμα το οποίο έφτασε τον Ιούλιο στις 29,7 δισ. τουρκικές λίρες -4 δισ. δολ- και για το σύνολο των επτά μηνών από την αρχή του έτους διαμορφώνεται στις 139,1 δισ. τουρκικές λίρες (σ.μ: χωρίς άμεση προοπτική βελτίωσης, μιας και η κυβέρνηση έδωσε παράταση στο χρονοδιάγραμμα αποπληρωμής των φόρων)
* Τα υψηλά βραχυπρόθεσμα εξωτερικά χρέη της Τουρκίας της τάξης των 170 δισ. δολαρίων- ήτοι πέριξ του 22% του ΑΕΠ-που πρέπει να αποπληρωθούν ή να αναχρηματοδοτηθούν τους επόμενους 12 μήνες και,
* Την πολιτική κατάσταση στη χώρα και την ευρύτερη περιοχή, που δημιουργεί κλίμα ανασφάλειας και αυξάνουν τον πολιτικό κίνδυνο για δυνητικούς επενδυτές,
Φαύλος κύκλος
Στην παρούσα μάλιστα συγκυρία, η ασθενέστερη συναλλαγματική ισοτιμία ασκεί επιπρόσθετη πίεση στον εγχώριο εταιρικό τομέα, δεδομένου ότι ένα σημαντικό ποσοστό του χρέους του εξακολουθεί να είναι εκφρασμένο σε ξένα νομίσματα.
Αυτό είναι κάτι που αξιολογεί με ιδιαίτερη αυστηρότητα η επενδυτική κοινότητα, καθώς ναι μεν η Τουρκία έχει διατηρήσει χαμηλά το δημόσιο χρέος, όμως έχει έμμεση έκθεση σε δανεισμό από εταιρείες του ιδιωτικού τομέα. Αυτό με τη σειρά του απογυμνώνει εκ νέου την τουρκική λίρα από την εμπιστοσύνη της παγκόσμιας επενδυτικής κοινότητας.
Ο απόλυτος φαύλος κύκλος, τη στιγμή που η τουρκική οικονομία χρειάζεται απελπισμένα τις εισροές κεφαλαίων για την εξυπηρέτηση του εξωτερικού χρέους, δημόσιου και ιδιωτικού.
Ως εκ τούτου, η τουρκική Λίρα έχει καθηλωθεί έναντι του δολαρίου λίγο πάνω από το ιστορικό χαμηλό των 7,4161 λιρών, έχοντας απωλέσει περίπου το 19% της αξίας της φέτος, παρά τις συνεχείς παρεμβάσεις της Κεντρικής Τράπεζας της Τουρκίας.
Αν δε η FED με τα πρόσφατα μέτρα της δεν είχε ασκήσει εκ νέου πιέσεις στο δολάριο, η ισοτιμία της λίρας έναντι του δολαρίου θα ήταν ακόμα χαμηλότερη.
Τιμές όμως πάνω των 7 λιρών/δολάριο αποτελούν στην ουσία πλήγμα στο συναίσθημα, καθώς οι πολίτες αλλά και οι επενδυτές θεωρούν τη συναλλαγματική ισοτιμία τον καθρέπτη της υγείας της οικονομίας της Τουρκίας.
Ταυτόχρονα αποτελούν και ένα δυνατό χαστούκι στον Ερντογάν ο οποίος οδηγείται από το ένα καίριο λάθος στο άλλο και δεν αναφερόμαστε μόνο σε εκείνα στο επίπεδο της εξωτερικής πολιτικής.
Τα λάθη του Ερντογάν σε επίπεδο οικονομικής πολιτικής
Ένα από τα μεγαλύτερα σφάλματα του τούρκου Προέδρου ήταν όταν στην προσπάθεια του να περιορίσει τη μεταβλητότητα της λίρας, περιόρισε την δυνατότητα των ξένων επενδυτών να πραγματοποιούν συναλλαγές στο νόμισμα.
Αυτό επιτάχυνε την φυγή από τουρκικά περιουσιακά στοιχεία, με λαμπρή απόδειξη το γεγονός ότι μέσα σε έναν χρόνο πάνω από 12 δισ. δολάρια έκαναν «φτερά» από ομόλογα σε εγχώριο νόμισμα και την χρηματιστηριακή αγορά.
Επιπλέον, η Κεντρική Τράπεζα της Τουρκίας για να χρηματοδοτήσει τις παρεμβάσεις της για την στήριξη της λίρας, δανείστηκε από τα συναλλαγματικά αποθέματα Τούρκων καταθετών στις τοπικές τράπεζες, ποσό άνω των 31 δισ. δολαρίων, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την επενδυτική ψυχολογία της εγχώριας επενδυτικής κοινότητας!
Η εύθραυστη όμως επενδυτική ψυχολογία σε συνδυασμό, με το εύθραυστο πιστωτικό προφίλ και τους αυξημένους εξωτερικούς κινδύνους, έχουν οδηγήσει πολλούς οίκους να προειδοποιούν ακόμα και για κίνδυνο αθέτησης πληρωμών ομολόγων από την τουρκική κυβέρνηση.
Αν και τα αποθεματικά είναι ακόμα επαρκή για να καλύψουν τις φετινές ανάγκες εξυπηρέτησης του χρέους της χώρας, εντούτοις η αποδυνάμωση τους εν μέσω της πανδημίας και η τάση των επενδυτών εγχώριων και ξένων για αποφυγή του τουρκικού ρίσκου, είναι θέμα χρόνου να οδηγήσουν την τουρκική οικονομία σε περιπέτειες.
Στην πραγματικότητα έχουν μαζευτεί τόσα σύννεφα πάνω από την Τουρκία, που φράσεις όπως «επικείμενη καταιγίδα» καταντούν σχεδόν παρωχημένες.
Το μέλλον δυσοίωνο
Η μεγαλύτερη όμως απειλή για την τουρκική οικονομία και το ήδη καταπονημένο τουρκικό νόμισμα είναι η διάρρηξη των σχέσεων της χώρας με την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Καθώς ο Ερντογάν έχει καταστήσει την κεμαλική φιλοδυτική Τουρκία παρελθόν, έχει καταστήσει παρελθόν και τη διπλωματική επιρροή της Τουρκίας σε διεθνές επίπεδο, κυρίως όμως εντός των κόλπων της Ε.Ε.
Από τις δηλώσεις του γάλλου προέδρου τον προηγούμενο μήνα, ότι η πρόθεση της Τουρκίας για γεωτρήσεις στα ελληνικά και κυπριακά ύδατα δεν θα πρέπει να μείνει χωρίς απάντηση από την ΕΕ, έως την προθεσμία ενός μήνα στη σύνοδο της Παρασκευής, προκειμένου η Τουρκία να σταματήσει τις προκλητικές ενέργειες, οι σχέσεις της ΕΕ με την Τουρκία έχουν περάσει σε ένα νέο κεφάλαιο.
Στα τέλη Σεπτεμβρίου, συνέρχεται η Σύνοδος Κορυφής, στην οποία θα συζητηθούν οι σχέσεις της ΕΕ με την Τουρκία, με τις φήμες για πιθανή ακύρωση της Τελωνειακής Ένωσης με την Τουρκία σε περίπτωση μη συμμόρφωσης της να οργιάζουν. Σημειωτέον ότι οι προενταξιακές διαπραγματεύσεις μεταξύ ΕΕ και Τουρκίας έχουν παγώσει, οι οικονομικές και εμπορικές σχέσεις των δύο μερών, βασισμένες στην Τελωνειακή Ένωση παραμένουν ισχυρές.
Σε επίσημη βάση, στις 24 και 25 Σεπτεμβρίου θα συζητηθεί η λίστα με τις πιθανές κυρώσεις που παρουσιάστηκε την Παρασκευή και περιλαμβάνει για πρώτη φορά ακόμα και τη δυνατότητα επιβολής κυρώσεων σε κλάδους στους οποίους η τουρκική οικονομία είναι πιο στενά συνδεδεμένη με την ευρωπαϊκή οικονομία.
Πόσο μπορεί να κοστίσουν αυτές οι κυρώσεις;
Η εμπορική σχέση της Ένωσης με την Τουρκία είναι τεράστια. Το 2019 έχει φτάσει τα 136,9 δισ ευρώ και η Τουρκία ήταν ο έκτος μεγαλύτερος εταίρος για εξαγωγές αγαθών στην ΕΕ (3%) και επίσης ο έκτος μεγαλύτερος εταίρος για εισαγωγές αγαθών στην ΕΕ (4%).
Οι αριθμοί αυτοί καθορίζουν σε τεράστιο βαθμό τις σχέσεις της Ευρώπης με την Τουρκία, και δεδομένου του ότι οι μεγαλύτερες εξαγωγές και εισαγωγές γίνονται από τη Γερμανία, τη Γαλλία, την Ισπανία και την Ιταλία, αν η κατάσταση γίνεται μια φορά περίπλοκη για την Ένωση, για την Τουρκία το κόστος είναι πολλαπλάσιο λόγω της κατάστασης του εμπορικού της ισοζυγίου.
Τα παρακάτω διαγράμματα αποκαλύπτουν και με το παραπάνω την βαρύτητα των εμπορικών συσχετισμών.
Τα ετήσια στοιχεία 2009 – 2019 όσον αφορά τις εμπορικές ροές και το ισοζύγιο της ΕΕ με την Τουρκία αναδεικνύουν ποιά πλευρά των διμερών σχέσεων έχει αυξήσει τα οικονομικά οφέλη της. (σ.σ: Όσοι ενδιαφέρονται για περισσότερα στοιχεία μπορούν να επισκεφτούν το link)
Αποποίηση Ευθύνης: Το υλικό αυτό παρέχεται για πληροφοριακούς και μόνο σκοπούς. Σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να εκληφθεί ως προσφορά, συμβουλή ή προτροπή για την αγορά ή πώληση των αναφερόμενων προϊόντων. Παρόλο που οι πληροφορίες που περιέχονται βασίζονται σε πηγές που θεωρούνται αξιόπιστες, καμία διασφάλιση δε δίνεται ότι είναι πλήρεις ή ακριβείς και δεν θα πρέπει να εκλαμβάνονται ως τέτοιες.
Μαίρη Βενέτη
1 Σεπτεμβρίου 2020