Η κλιματική αλλαγή θα οδηγήσει τους ανθρώπους πέρα από τα σύνορα. Αλλά η πραγματική κρίση θα ήταν να αναγκαστούν να μείνουν.

Ένα κατεστραμμένο σπίτι στις Μπαχάμες, 
τον Σεπτέμβριο του 2019. Loren Elliott / Reuters

 Η κλιματική αλλαγή θα οδηγήσει τους ανθρώπους πέρα από τα σύνορα.
Αλλά η πραγματική κρίση θα ήταν να αναγκαστούν να μείνουν.

 Η κλιματική αλλαγή δυσκολεύει την κατοικησιμότητα του πλανήτη και ούτε οι κυβερνήσεις ούτε οι διεθνείς οργανισμοί ανταποκρίνονται στις ανάγκες των εκτοπισμένων. Σύμφωνα με τον Διεθνή Οργανισμό Μετανάστευσης του ΟΗΕ, 200 εκατομμύρια άνθρωποι ίσως χρειαστεί να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους για λόγους που σχετίζονται με το κλίμα έως το 2050.

Ακραίες πυρκαγιές έπληξαν την Βόρεια Καλιφόρνια το 2018, αφήνοντας τους άστεγους να κατασκηνώνουν υπαίθρια σε έναν χώρο στάθμευσης της [εταιρείας καταστημάτων οικιακών ειδών] Home Depot στο Όκλαντ, όχι μακριά από τον κόμβο των δισεκατομμυριούχων της Silicon Valley. Ο τυφώνας Irma εκτόπισε περισσότερους από 1.500 κατοίκους της Barbuda το 2017: η κυβέρνησή τους σχεδίαζε να πουλήσει την γη που κατέχει στην κοινότητα σε διάσημους επενδυτές, ενώ οι επιζώντες ανακτούσαν δυνάμεις σε καταφύγια. Το λιώσιμο του permafrost [στμ: του μόνιμα παγωμένου εδάφους] και οι ανερχόμενες θάλασσες απειλούν την πόλη Shishmaref, σε ένα νησί-φράγμα στα ανοικτά της βορειοδυτικής ακτής της Αλάσκας –θέμα για το οποίο η διοίκηση του προέδρου των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ, αποκρίθηκε αφαιρώντας την ομοσπονδιακή υποστήριξη για τη μετεγκατάσταση των σπιτιών σε ασφαλέστερο έδαφος.

Τέτοια γεγονότα προκαλούν πρώιμους προάγγελους ενός παγκόσμιου φαινομένου: η κλιματική αλλαγή δυσκολεύει την κατοικησιμότητα του πλανήτη και ούτε οι κυβερνήσεις ούτε οι διεθνείς οργανισμοί ανταποκρίνονται στις ανάγκες των εκτοπισμένων. Ήδη, περισσότεροι άνθρωποι από ποτέ ζουν [2] εκτός των χωρών γέννησής τους, και σύμφωνα με τον Διεθνή Οργανισμό Μετανάστευσης του ΟΗΕ, 200 εκατομμύρια άνθρωποι ίσως χρειαστεί να εγκαταλείψουν [3] τα σπίτια τους για λόγους που σχετίζονται με το κλίμα έως το 2050.

Παρά τις προβολές αυτές, δεν υπάρχει νομικό πλαίσιο που να βοηθά αυτούς τους μετανάστες να μετεγκατασταθούν, πόσω μάλλον να τους προστατεύει στις πιο ευάλωτες στιγμές τους. Αντ' αυτού, οι κυβερνήσεις σε όλο τον κόσμο έχουν παραμελήσει και εκμεταλλευτεί αυτήν τη νέα τάξη «εκτοπισμένων του κλίματος» -εκθέτοντάς τους τόσο στα κλιματικά σοκ όσο και στην κατάχρηση που συχνά ακολουθεί. Οι κυβερνήσεις και οι διεθνείς οργανισμοί μπορούν να ακολουθήσουν μια καλύτερη πορεία επιτρέποντας στους ευάλωτους πληθυσμούς να μεταναστεύσουν πριν και αφότου χτυπήσει η καταστροφή. Τα οφέλη μιας τέτοιας πολιτικής υπερτερούν κατά πολύ του βραχυπρόθεσμου κόστους.

ΧΑΜΕΝΟΣ ΠΑΡΑΔΕΙΣΟΣ

Εάν κάποια περιοχή έχει γίνει συνώνυμη με τις καταστροφές της κλιματικής αλλαγής, είναι η Καραϊβική. Σε νησιωτικά έθνη όπως οι Μπαχάμες, το 80% της γης βρίσκεται [4] όχι περισσότερο από τρία πόδια [περίπου ένα μέτρο] πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας. Ακόμη και πριν αρχίσουν να αυξάνονται οι παγκόσμιες θερμοκρασίες, οι άγριοι τυφώνες σάρωναν τακτικά τις ζωές και τα προς το ζην και μάλιστα σε καταστροφική κλίμακα. Τώρα, οι ανερχόμενες θάλασσες και οι πιο ακραίες καταιγίδες καθιστούν [5] τους κατοίκους τρεις φορές πιο πιθανό να εκτοπιστούν λόγω των κλιματικών καταστροφών από όσο οι άνθρωποι που ζουν αλλού. Παρά τους κινδύνους αυτούς, η προστασία των δικαιωμάτων των εκτοπισμένων λόγω κλίματος είναι περιορισμένη.

Τον Ιανουάριο του 2020, επισκέφθηκα τις Μπαχάμες, όπου μια φυσική καταστροφή είχε συνδυαστεί με μακροχρόνια πρότυπα πολιτικών διώξεων για να επιταχύνει αυτό που οι ακτιβιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ονόμασαν [6] ως εκ των πραγμάτων εκστρατεία εθνοκάθαρσης. Ο τυφώνας Dorian είχε χτυπήσει στα βορειότερα νησιά του αρχιπελάγους στις Μπαχάμες τον Σεπτέμβριο του 2019, σκοτώνοντας 2.000 άτομα, σύμφωνα με την εκτίμηση του ειδικού στην παγκόσμια υγεία στο Πανεπιστήμιο της Φλόριντα, Vincent DeGennaro, Jr. Η πλειοψηφία των νεκρών, υποπτεύονται ο DeGennaro και άλλοι εργαζόμενοι στην βοήθεια, ήταν μετανάστες από την Αϊτή και οι απόγονοί τους, πολλοί από τους οποίους ζούσαν στις εκτεταμένες, χαμηλές πεδιάδες στο βόρειο νησί Αμπάκο στις Μπαχάμες.

Μετά την καταιγίδα, αξιωματούχοι ενθάρρυναν [7] πολίτες και Δυτικούς ιδιοκτήτες ακινήτων στις Μπαχάμες να ξαναχτίσουν τα σπίτια και τις επιχειρήσεις τους. Αλλά αντί να βοηθήσουν τους επιζώντες της Αϊτής να κάνουν το ίδιο, οι πολιτικοί ηγέτες τούς απείλησαν [8] με απέλαση και ακύρωσαν τις άδειες εργασίας τους εάν είχαν χάσει την δουλειά τους. Αξιωματούχοι της μετανάστευσης συνέλαβαν μερικούς Αϊτινούς επιζώντες μερικά μέτρα από τα καταφύγιά τους και σε νυχτερινές επιδρομές έψαχναν εξονυχιστικά τις προχειροφτιαγμένες σκηνές στις οποίες πολλοί είχαν καταφύγει, απελαύνοντας [9] εκατοντάδες στην πληγείσα από την κρίση Αϊτή.

Πολλοί Αϊτινοί που ίσως ήθελαν να φύγουν από τις Μπαχάμες θα το βρήκαν σχεδόν αδύνατο. Οι Ηνωμένες Πολιτείες, για παράδειγμα, αρνήθηκαν να χορηγήσουν προσωρινό καθεστώς προστασίας στους επιζώντες από τον τυφώνα στις Μπαχάμες. Η στάση αυτή ήταν σύμφωνη με την προηγούμενη πολιτική των ΗΠΑ, καθώς και με εκείνη πολλών εθνών της Καραϊβικής: η Ουάσιγκτον απέρριπτε τους μετανάστες από την Αϊτή εδώ και χρόνια, σε ορισμένες περιπτώσεις προλαμβάνοντας τις αξιώσεις ασύλου τους με το να τους αναχαιτίζει [10] στην θάλασσα και τους αποστέλλει πίσω στην Αϊτή. Η Δομινικανή Δημοκρατία αφαίρεσε [11] από τα παιδιά των Αϊτινών μεταναστών το δικαίωμα υπηκοότητας δια της γεννήσεως το 2013. Τα [βρετανικά υπερπόντια νησιά] Turks και Caicos προσπάθησαν να τους εμποδίσουν να αποκτήσουν νόμιμη κατοικία και η Βραζιλία σχεδόν έκλεισε τα σύνορά της με το Περού για να αποκρούσει τους Αϊτινούς μετανάστες.

Μέχρι την στιγμή που επισκέφθηκα το Αμπάκο, πολλοί Αϊτινοί είχαν κρυφτεί ανάμεσα στα συντρίμμια του κατεστραμμένου νησιού. Εργαζόμενοι στις ομάδες βοήθειας μού είπαν ότι ορισμένοι Αϊτινοί είχαν αρνηθεί την βοήθειά τους στην ανοικοδόμηση επειδή φοβούνταν ότι θα προσελκύσουν την προσοχή της κυβέρνησης και τις επιδρομές [της]. Η αρχηγός μιας μη κυβερνητικής οργάνωσης (ΜΚΟ) μου είπε ότι ομάδες και κυβερνήσεις στην περιοχή χρησιμοποιούσαν συνήθως φυσικές καταστροφές ως δικαιολογία για να διώκουν ολόκληρους πληθυσμούς. «Πάντα συνέβαινε στο παρελθόν, αλλά η θρασύτητα γι' αυτό!.. Τόσο απροκάλυπτα γι' αυτό!..», είπε. Αλλά, πολλοί εργαζόμενοι ΜΚΟ με έδρα την Καραϊβική δεν ένιωθαν ότι θα μπορούσαν να διακινδυνεύσουν να μιλήσουν. «Την στιγμή που θα πούμε το οτιδήποτε», μου είπε ένας ηγέτης ΜΚΟ, «η κυβέρνηση θα μας διώξει».

Στο βόρειο άκρο του Αμπάκο, μερικοί Αϊτινοί έτρεξαν στην καταιγίδα σε μια εκκλησία και έκτοτε ζούσαν εκεί, σε δωρισμένες σκηνές κατά μήκος της στενής χλοώδους περιφέρειας του κτηρίου. Το εσωτερικό της εκκλησίας ήταν τακτοποιημένο και εφεδρικό, άδειο εκτός από μερικές αναδιπλούμενες καρέκλες και μια χούφτα από ξύλινα στασίδια με βελούδινη ταπετσαρία, τοποθετημένα σε τυχαίες σειρές στο λεκιασμένο τσιμεντένιο πάτωμα. Μερικές γραμμές από χριστουγεννιάτικα φώτα είχαν κρεμαστεί πάνω από τα χοντρά ξύλινα δοκάρια πάνω στα οποία οι ντόπιοι είχαν σκαρφαλώσει για μέρες ώστε να ξεφύγουν από τα νερά της πλημμύρας του Ντόριαν.

Ένας άντρας γρατζούνιζε ήσυχα μια κιθάρα σε μια γωνιά της εκκλησίας, ενώ μια επιζήσασα που ονομάζεται Phyllis Pierre μου μίλησε. Η Πιέρ είχε έρθει από την Αϊτή 30 χρόνια νωρίτερα. Εργάστηκε ως υπηρέτρια σε μια ιδιωτική κατοικία στην αριστοκρατική γειτονιά Treasure Cay και, πριν από την καταιγίδα, ζούσε με τον γιο και τα εγγόνια της σε ένα σπίτι τεσσάρων υπνοδωματίων που είχε χτίσει. Λίγες μέρες πριν συναντηθούμε, η ξαδέρφη της την είχε καλέσει ενώ εργαζόταν βοηθώντας να καθαρίσει το σπίτι του εργοδότη της που υπέστη ζημιές. Το σπίτι της Πιέρ, μαζί με μια κοντινή παραγκούπολη της Αϊτής, είχε ισοπεδωθεί από μπουλντόζες κυβερνητικών εργολάβων, της είπε η ξαδέλφη της. Το μόνο που κατάφερε να ανακτήσει ήταν το στρώμα της.

Περπατούσα μαζί της στην τοποθεσία του πρώην σπιτιού της, που τώρα είναι ένα γυμνό κομμάτι γης γεμάτο με ακατάστατους σωρούς από μη αναγνωρίσιμα συντρίμμια. Μια κίτρινη μπουλντόζα ήταν σταθμευμένη εκεί κοντά. Καθώς περιπλανηθήκαμε, η Πιέρ πήρε ένα σκεύος καθαρισμού από τα ερείπια, ως εκ θαύματος ανέπαφο. «Η σφουγγαρίστρα μου!» φώναξε. Η οικειότητα φώτισε στιγμιαία την ελκυστική της έκφραση. Δεν υπήρχε όμως πάτωμα για να καθαριστεί, ούτε ντουλάπα για να μπει. Κράτησε την σφουγγαρίστρα στο χέρι της για λίγο, την στήριξε πάνω σε έναν απεριποίητο θάμνο που ψηνόταν στον ήλιο της Καραϊβικής και απομακρύνθηκε.

ΕΝΑ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ

Οι κλιματικές καταστροφές όπως ο τυφώνας Dorian θα γίνουν πιο συχνές καθώς το κλίμα συνεχίζει να αλλάζει, αλλά οι συνέπειες δεν χρειάζεται να είναι τόσο καταστροφικές όσο ήταν για την κοινότητα της Αϊτής στις Μπαχάμες. Αντί να σκληραίνουν τα σύνορα και να παγιδεύουν ανθρώπους σε χώρες που παραβιάζουν τα ανθρώπινα δικαιώματά τους, οι κυβερνήσεις και οι διεθνείς θεσμοί μπορούν να διευκολύνουν τη μετακίνηση ευάλωτων πληθυσμών πριν από τις καταστροφές. Οι επιστήμονες του κλίματος και οι ειδικοί της μετανάστευσης συμφωνούν ευρέως ότι τα μακροπρόθεσμα οφέλη τόσο για τις χώρες υποδοχής όσο και για τις χώρες προέλευσης αντισταθμίζουν το βραχυπρόθεσμο κόστος αυτών των μεταναστεύσεων. Πράγματι, οι μετανάστες φέρνουν πολιτιστική ποικιλομορφία και οικονομική ισχύ στα έθνη που εισέρχονται, παρέχοντας παράλληλα [12] χρήσιμα εμβάσματα σε όσους αφήνουν πίσω τους.

Ορισμένες προτεινόμενες, αν και ανεπιτυχείς, τροποποιήσεις διεθνών συμφωνιών προσπάθησαν να αντιμετωπίσουν τα επερχόμενα κύματα της μετανάστευσης λόγω του κλίματος. Το μη δεσμευτικό Παγκόσμιο Σύμφωνο για την Ασφαλή, Ομαλή και Κανονική Μετανάστευση του 2018 (2018 Global Compact for Safe, Orderly and Regular Migration), για παράδειγμα, ζητά [13] ανθρωπιστικές βίζες και προσωρινές άδειες εργασίας για τους εκτοπισμένους λόγω κλίματος, καθώς και προγραμματισμένες μετεγκαταστάσεις και απαγορεύσεις για την βίαιη επιστροφή των μεταναστών σε μη κατοικήσιμα μέρη. Μια προτεινόμενη τροποποίηση της συμφωνίας του Παρισιού με την ονομασία «Πρόβλεψη Συντονισμού για την Αλλαγή του Κλίματος» (“Climate Change Displacement Coordination Facility”) αναγνωρίζει [14] το δικαίωμα των εκτοπισμένων λόγω κλίματος να κινούνται και να επανεγκαθίστανται πέρα από σύνορα, και θεσπίζει έναν μηχανισμό για την διευκόλυνση των συμφωνιών για το πού, πότε και πώς μπορεί να ρέει αυτή η μετανάστευση.

Ωστόσο, στο άμεσο μέλλον, οι χώρες με τη μεγαλύτερη ικανότητα απορρόφησης μεταναστών λόγω κλίματος έχουν αντισταθεί στις προσπάθειες προστασίας ή ασυλίας των εκτοπισμένων. Τον περασμένο Δεκέμβριο, όταν οι διεθνείς διαπραγματευτές συνεδρίασαν στη Μαδρίτη για να διασαφηνίσουν τις ημιτελείς λεπτομέρειες της συμφωνίας του Παρισιού του 2015, συμπεριλαμβανομένων σχεδίων για αποζημίωση των αναπτυσσόμενων χωρών για τις κλιματικές ζημιές που προκλήθηκαν από τις ενεργοβόρες πλούσιες χώρες, οι Ηνωμένες Πολιτείες χρησιμοποίησαν [15] τακτικές «συσκότισης και χρονοτριβής», όπως το έθεσε ένας διπλωμάτης της Γουινέας, προκειμένου να συνεχίσουν να ξεφεύγουν από την λογοδοσία. Η συνάντηση έληξε [16] τόσο ανολοκλήρωτη όσο και άλλες πριν από αυτήν.

Η πολιτική ακινησία σχετικά με το κόστος της κλιματικής αλλαγής και το πρόβλημα της μετανάστευσης λόγω κλίματος επιμένουν σε μεγάλο βαθμό επειδή οι πληθυσμοί που είναι πιο ευάλωτοι στον εκτοπισμό λόγω κλίματος είναι φτωχοί και οι χώρες από τις οποίες φεύγουν έχουν μικρή διεθνή επιρροή. Οι κυβερνήσεις των πλούσιων χωρών βλέπουν την κλιματική μετανάστευση όχι ως μια επερχόμενη πραγματικότητα που πρέπει να τύχει διαχείρισης ή ως μια ηθική υποχρέωση που πρέπει να εκπληρωθεί αλλά ως πολιτικό και οικονομικό βάρος. Αυτοί οι εκτοπισμοί, πιστεύουν, είναι πρόβλημα άλλων χωρών και όχι δικό τους.

Αλλά αυτή η απομονωτική νοοτροπία θα τεθεί σύντομα σε δοκιμασία. Οι πυρκαγιές προσβάλλουν ήδη πλούσιες πόλεις και οι ακραίες καταιγίδες απειλούν [17] ακτές που αναπτύχθηκαν με μεγάλο κόστος. Ο εκτοπισμός λόγω κλίματος θα επηρεάσει σύντομα τους ευημερούντες κατοίκους ισχυρών χωρών -και οι ευκαιρίες τους για ασφαλή, νόμιμη, και αξιοπρεπή μετακίνηση θα εξαρτηθούν από την επιτυχία διεθνών προσπαθειών, όπως εκείνη στη Μαδρίτη.

«Μπορεί να είναι πολύ αργά για να αποφευχθεί μια κλιματική κρίση», λέει η ειδική για τη μετανάστευση λόγω του κλίματος, Jane McAdam, η οποία διευθύνει το Kaldor Center for International Refugee Law στο Πανεπιστήμιο της Νέας Νότιας Ουαλίας. «Αλλά μπορούμε να αποτρέψουμε μια κρίση εκτοπισμών εάν αρχίσουμε να ενεργούμε από τώρα». Για να γίνει αυτό θα απαιτηθεί να ρίξουμε νέο φως στη μετανάστευση λόγω του κλίματος: όχι ως βάρος που πρέπει να απωθηθεί, αλλά ως μια κοινή παγκόσμια πραγματικότητα για συλλογική διαχείριση.


Στα αγγλικά:  

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.indiebound.org/book/9781635571974
[2] https://gmdac.iom.int/global-migration-trends-factsheet
[3] https://reliefweb.int/report/world/climate-migrants-might-reach-one-bill....
[4] https://www.adaptation-undp.org/explore/caribbean/bahamas#:~:text=Newsle....
[5] https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/14693062.2019.1640105?journa...
[6] http://www.tribune242.com/news/2019/oct/03/activists-claim-government-us...
[7] https://www.washingtonpost.com/lifestyle/travel/weeks-after-hurricane-do...
[8] https://www.npr.org/2019/10/05/767572869/after-dorian-the-bahamas-cracks....
[9] https://nationalinterest.org/blog/buzz/how-surviving-hurricane-turned-su...
[10] https://www.reuters.com/article/idUSN02148967._CH_.2400
[11] https://www.nytimes.com/2015/01/31/world/haitians-are-swept-up-as-bahama...
[12] https://www.foreignaffairs.com/articles/2009-10-16/dollars-without-borders
[13] https://refugeesmigrants.un.org/sites/default/files/180711_final_draft_0...
[14] https://columbialawreview.org/content/forced-migration-after-paris-cop21....
[15] https://www.buzzfeednews.com/article/lesterfeder/cop25-climate-summit-cl...
[16] https://www.carbonbrief.org/cop25-key-outcomes-agreed-at-the-un-climate-...
[17] https://www.foreignaffairs.com/articles/united-states/2018-09-18/climate...


Sonia Shah
Η SONIA SHAH είναι η συγγραφέας του βιβλίου με τίτλο ''The Next Great Migration: The Beauty and Terror of Life on the Move ''[1].Το ρεπορτάζ για αυτό το κείμενο υποστηρίχθηκε από το Pulitzer Center on Crisis Reporting.


5/8/2020