Η παγκόσμια ιστορία των διακοπών.

Οι διακοπές ως «μπάνια του λαού» δεν ήταν πάντοτε επιδοτούμενο προνόμιο και οι CEO δεν έπαιρναν πάντοτε τα βουνά για σκι ή για να βρουν τα σωστά τσάκρα. Φωτ. ΣΤΡΑΤΟΣ ΚΑΛΑΦΑΤΗΣ 

Η παγκόσμια ιστορία των διακοπών.

Οι διακοπές ως «μπάνια του λαού» δεν ήταν πάντοτε επιδοτούμενο προνόμιο και οι CEO δεν έπαιρναν πάντα τα βουνά για σκι, αυτοσυγκέντρωση ή για να βρουν τα σωστά τσάκρα για την ηρεμία τους. Οι διακοπές –λυπάμαι σύντροφοι– είναι προϊόν του στυγνού καπιταλισμού. Μέχρι να μαζέψουν οι Βρετανοί στις πόλεις κάθε πικραμένο για το καλό της Βιομηχανικής Επανάστασης, οι απλοί άνθρωποι γεννιούνταν και πέθαιναν στο ίδιο σημείο. Αντε στον ίδιο τόπο, για να δώσουμε μια πιο ευρεία –χιλιομετρικώς– διάσταση της ζωής τους. Ή, απλώς μετανάστευαν κάνοντας το «μοναδικόν της ζωής τους ταξείδιον».

Κατ’ αρχάς, μέχρι να φτάσουμε στους όρους «τουρισμός-διακοπές», πρέπει να επισημάνουμε ότι εξοχικές κατοικίες αναφέρονται ήδη στη μινωική εποχή, οι αρχαίοι Ρωμαίοι έκαναν τον διαχωρισμό μεταξύ αστικής και εξοχικής κατοικίας και, πολύ αργότερα, ο Βοκάκιος αναφέρει στο «Δεκαήμερο» ότι κάποιοι σώθηκαν την εποχή της πανούκλας τον 14ο αι., καταφεύγοντας σε εξοχικές κατοικίες. Περιττό να πούμε ποιοι. Είπαμε, οι διακοπές των πολλών οφείλονται στον καπιταλισμό. Μέχρι τον ύστερο Μεσαίωνα, οι θρησκείες επίσης αποτελούσαν έναυσμα, κατ’ εξαίρεσιν αταξικής, μετακίνησης. Ο Χριστιανισμός, ο Βουδισμός και το Ισλάμ είχαν παραδόσεις προσκυνήματος που έδωσαν και κλασικά λογοτεχνικά έργα όπως είναι οι «Ιστορίες του Καντέρμπερι» του Τζέφρι Τσόσερ, όπου μια ομάδα από τριάντα περίπου άντρες και γυναίκες, για να απαλύνει τη μονοτονία και την πλήξη της οδοιπορίας, λέει ιστορίες μεταξύ τους, συγκροτώντας ένα πανόραμα των συνθηκών της ζωής κατά τον 14ο αι. στην Αγγλία (στα ελληνικά από τις εκδόσεις Μελάνι).

Προβλήτα με παραθεριστές στο Κουφονήσι. 
Φωτ. ΧΑΡΗΣ ΒΑΝ ΦΕΡΣΕΝΤΑΑΛ

Οι πιο φτωχοί ταξίδευαν με τα πόδια και έκαναν διάφορες δουλειές, κυρίως αγροτικές, στο ενδιάμεσο μέχρι και προκειμένου να φτάσουν στον ιερό προορισμό. Στο ταξίδι της επιστροφής, πούλαγαν και κανένα κομματάκι ιερού οστού ή υφάσματος ή ό,τι να ’ναι, σε άνδρες και γυναίκες ανώτερων τάξεων για να σωθεί η ψυχή αλλήλων. Ακριβώς όπως ο Τολστόι περιγράφει, στο «Πόλεμος και Ειρήνη», την αδελφή του πρίγκιπα Αντρέι, πριγκίπισσα Μάρια, να φιλεύει τα χρειώδη της διαδρομής και να κατευοδώνει τους προσκυνητές που της αφήνουν ένα κομματάκι φυλαχτού από τους Αγιους Τόπους. Οι pilgrims, οι θρησκευτικοί προσκυνητές με την κυριολεκτική και όχι τη μεταφορική έννοια ενός «εσωτερικού» ταξιδιού για τη σωτηρία της ψυχής και τη διεύρυνση του πνεύματος, δυστυχώς, δεν έχουν εξαλειφθεί μέχρι σήμερα.

Από τα μέσα, περίπου, του 17ου αι., η χρυσή νεολαία από τη Βρετανία υπόκειται σε μια προνομιούχο μαθητεία που επικεντρώνεται στην ιδέα του ταξιδιού χάριν περιεργείας και μάθησης. Υπό το φως των ιδεών και της θεωρίας των Αγγλων εμπειριστών (υπεραπλουστευμένα στο παρόν: ο νους του ανθρώπου είναι «τάμπουλα ράζα» και, για να δημιουργηθούν ως προϊόν του οι έννοιες και μετά η γνώση και ο εσωτερικός κόσμος, απαιτούνται οι αισθήσεις και τα εξωτερικά ερεθίσματα), ανοίγεται πεδίον δόξης λαμπρόν στους νέους της βρετανικής αριστοκρατίας και...ξεκινάει ο τουρισμός.

Προκειμένου να εκτεθούν στα «φυσικά ερεθίσματα», ταξιδεύουν στην Ευρώπη κάνοντας αυτό που ονομάστηκε: The Grand Tour (Η Μεγάλη Περιοδεία). Στους δρόμους της Γηραιάς Ηπείρου δεν ήταν μόνοι. Εκτός από το απαραίτητο υπηρετικό προσωπικό, γόνοι ευκατάστατων οικογενειών από χώρες όπως η Δανία, η Γαλλία, η Γερμανία, οι Κάτω χώρες, η Πολωνία, η Σουηδία, ολοκλήρωναν την εκπαίδευσή τους με τον ίδιο ακριβό τρόπο.

Το δρομολόγιο είχε αμέτρητες παραλλαγές αλλά το Παρίσι και η Ρώμη ήταν εκ των ων ουκ άνευ προορισμοί. Γαλλικά, χορός, μόδα, συμπεριφορά και τρόποι της γαλλικής υψηλής κοινωνίας σμίλευαν το «φαίνεσθαι» των νεαρών προετοιμάζοντάς τους για τις ηγετικές θέσεις στη χώρα τους, στην κυβέρνηση ή τη διπλωματία. Φλωρεντία, Βενετία, Ρώμη παρείχαν τον καμβά μελέτης της ζωγραφικής, της γλυπτικής και της αρχιτεκτονικής της μεσαιωνικής, αναγεννησιακής και μπαρόκ εποχής σε ένα ταξίδι γνωριμίας με τις ρίζες του δυτικού πολιτισμού.
Ενα Grand Tour μπορούσε να διαρκέσει από μήνες έως και χρόνια. Στην επιστροφή, κιβώτια με βιβλία, έργα τέχνης, επιστημονικά όργανα μαζί με μερικά πορτρέτα του grand tourist, ζωγραφισμένα σε περιβάλλοντα αποδεικνύοντας του ταξιδιού το αληθές, θα επισημοποιούσαν την ολοκλήρωση της μαθητείας και της επερχόμενης κοινωνικής αποστολής. Μόνο στις αρχές του 20ού αιώνα θα άρχιζαν να προστίθενται στους προορισμούς τα πολύ θερμά μέρη της Μεσογείου. Οπως σημειώνει ο Χόμπσμπαουμ: «Το να πηγαίνει κανείς στη Μεσόγειο καλοκαιριάτικα, χωρίς να ψάχνει για καλλιτεχνικά και αρχιτεκτονικά μνημεία, το θεωρούσαν τρέλα ώς τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα, ο οποίος έφερε τη λατρεία του ήλιου και του μαυρισμένου δέρματος».

Αμοργός, Φωτ. ΧΑΡΗΣ ΒΑΝ ΦΕΡΣΕΝΤΑΑΛ

Ταξίδια αναψυχής

Φυσικά, όπως και το Grand Tour, οι διακοπές που όλοι αγαπάμε είναι βρετανικό προϊόν. Μέχρι τα μέσα του 19ου αι. ο όρος «διακοπές» περιέγραφε την παύση των δικαστικών διαδικασιών και των πανεπιστημίων. Αλλά η Βιομηχανική Επανάσταση υπέδειξε, μεταξύ πολλών άλλων, την ανάγκη του ελεύθερου χρόνου. Πρώτοι οι ιδιοκτήτες εργοστασίων, οι έμποροι –οι εκπρόσωποι δηλαδή της νέας μεσαίας αστικής τάξης– άρχισαν να απολαμβάνουν ταξίδια αναψυχής και η βρετανική καταγωγή της αναδυόμενης βιομηχανίας διακοπών, αντικατοπτρίζεται σε ονόματα τόπων και ξενοδοχείων.

Η Προμενάντ ντεζ Ανγκλέ στη Νίκαια, ονόματα ξενοδοχείων όπως Hotel Bristol, Hotel Carlton, Hotel Majestic που στην αρχή δημιουργήθηκαν στη Γαλλική Ριβιέρα και σε λουτροπόλεις της ηπειρωτικής Ευρώπης, στην Οστάνδη, στο Μπάντεν Μπάντεν, στο Κάρλσμπαντ, υποδεικνύουν την κυριαρχία των Αγγλων πελατών και παρότι ανήκουν πλέον σε πολυεθνικές αλυσίδες, αποπνέουν ακόμη μια αύρα αίγλης ή, έστω, γοητευτικής παρακμής.

Διαφημιστική αφίσα της Pan American από τη δεκαετία του ’50 
για διακοπές στα νησιά του Νοτίου Ειρηνικού.

Η ανάπτυξη των σιδηροδρόμων, κυρίως από το 1840 και μετά, σηματοδοτεί και την εμφάνιση του μαζικού τουρισμού. Πατέρας του είδους ο –τι άλλο;– Βρετανός Τόμας Κουκ. Εμπνεόμενος από το, ταχύτατα αναπτυσσόμενο, σιδηροδρομικό δίκτυο συνάπτει συμφωνία με την εταιρεία σιδηροδρόμων Midland Counties και αρχίζει να αγοράζει συγκεκριμένο αλλά μεγάλο αριθμό εισιτηρίων σε χαμηλότερη τιμή από αυτήν που μπορούσε να βρει κάποιος εάν ήθελε να ταξιδέψει μόνος του. Η πρώτη εφαρμογή αυτής της, κοινά διαδεδομένης πλέον πρακτικής, γίνεται στις 5 Ιουλίου του 1841 για τη μεταφορά μιας ομάδας υποστηρικτών του κινήματος των αντιαλκοολιστών (temperance-υπεύθυνων και για την ποτοαπαγόρευση αργότερα στις ΗΠΑ) στο Λάφμπορο, έντεκα μίλια από το Λέστερ, την πόλη όπου είχε γεννηθεί και δραστηριοποιείτο ο Κουκ. Κόστος για τον επιβάτη: ένα σελίνι για εισιτήριο μετ’ επιστροφής. Λίγο αργότερα, θα προσέθετε στις προσφορές διαμονή και ημιδιατροφή. Μονοήμερες εκδρομές, ολιγοήμερα ταξίδια στο Λίβερπουλ, μικρός γύρος της Σκωτίας. Οι διακοπές των φτωχών είναι πλέον γεγονός.

Το 1851 διοργανώνεται η πρώτη μεγάλη οργανωμένη «εκδρομή» για 150.000 Βρετανούς, με την ευκαιρία της Μεγάλης Διεθνούς Βιομηχανικής Εκθεσης στο Λονδίνο και τέσσερα χρόνια αργότερα, το 1855, ο Τόμας Κουκ, θα διοργανώσει την πρώτη μαζική εκδρομή στο εξωτερικό με αφορμή τη Διεθνή Εκθεση στο Παρίσι, αφού πριν, οι συμμετέχοντες εκδρομείς, επισκεφθούν το Βέλγιο, τη Γερμανία και μέρη της Γαλλίας.

Τον επόμενο χρόνο θα ξεκινήσει «Ο Γύρος της Ευρώπης». Μαζί τους έχουν και τον Ταξιδιωτικό Οδηγό της εταιρείας Tomas Cook & Son ο οποίος –αντίθετα από τους προηγούμενους ή ακόμα περισσότερο κι από τον ήδη θεωρούμενο «απλουστευμένο» τουριστικό οδηγό του John Murray–, απευθύνεται σε ένα «πιο ευρύ, λιγότερο σοφιστικέ, απλό κοινό της μεσαίας τάξης». Το Grand Tour των πληβείων είναι πλέον, και αυτό, γεγονός.

Λουόμενοι σε γαλλική παραλία από πίνακα του Ντεγκά.

Οι επίγονοι

Το ταξιδιωτικό σύστημα interail που ξεκίνησε το 1972 δίνοντας την ευκαιρία σε νέους της Ευρώπης κάτω των 21 ετών και λίγο μετά στους κάτω των 23 ετών, να ταξιδέψουν οικονομικά σιδηροδρομικώς σε όλη τη Γηραιά Ηπειρο, ευνοήτως, έλκει την καταγωγή του από το Grand Tour των νεαρών αριστοκρατών συναντώντας το eurail που, από το 1957, έδινε την ευκαιρία σε μη Ευρωπαίους να επισκεφθούν τους τόπους μας. Μόλις το 1998 θα επεκτεινόταν σε όλες τις ηλικίες και το προνόμιο της «μαθητείας» των νέων θα εξελισσόταν στις σύγχρονες «ανταλλαγές» του ευρωπαϊκού προγράμματος Erasmus.
Αλλά και όλοι οι σημερινοί τουρίστες ανεξαρτήτως ηλικίας, είτε το γνωρίζουν είτε όχι, κάνουν ταξίδια και διαδρομές, βασισμένα στο Grand Tour και επισκέπτονται με φτηνές, πτήσεις πλέον, τα μέρη και τους τόπους που αυτό υπεδείκνυε ως άξια προσοχής, με την πατρότητα της «εισιτηριακής» μεθόδου να ανήκει βεβαίως στον Τόμας Κουκ.

ΣΙΣΣΥ ΑΛΩΝΙΣΤΙΩΤΟΥ


  10/8/2020