Οι εχθροί του Λιβάνου.

 
 (AP Photo/Hassan Ammar) 

Οι εχθροί του Λιβάνου.

Και το πολύπλοκο γεωπολιτικό "παιχνίδι" στην ευρύτερη περιοχή. Γαλλία, ΗΠΑ, Κίνα, Ιράν, Συρία, Σαουδική Αραβία μερικοί από τους "παίκτες".

O Λίβανος παραδοσιακά υπήρξε ένας σημαντικός εμπορικός κόμβος για τη Μέση Ανατολή με έντονη εμπορική δραστηριότητα. Το πάλαι ποτέ «Παρίσι της Μέσης Ανατολής» βρέθηκε ουκ ολίγες φορές στο επίκεντρο των συγκρούσεων,παρά το μικρό του μέγεθος, λόγω των συνόρων του με τη Συρία και το Ισραήλ και τη μοναδικά περίπλοκη κοινοτική του σύνθεση. Σιίτες μουσουλμάνοι, Σουνίτες μουσουλμάνοι, Χριστιανοί και Δρούζοι είναι οι κύριες πληθυσμιακές ομάδες σε μια χώρα που αποτελεί καταφύγιο για τις μειονότητες της περιοχής εδώ και αιώνες. Η έκρηξη που προκλήθηκε από την αποθηκευμένη νιτρική αμμωνία στις 4 Αυγούστου εξαιτίας της αμέλειας των κυβερνώντων να πάρουν μέτρα ασφαλείας για το εύφλεκτο υλικό είχε ως απόρροια ο Λίβανος να βρεθεί ξανά στο προσκήνιο. Αυτή την φορά τα ερωτήματα ήταν πολλά.Μιλάμε όντως για αμέλεια; Ήταν επίθεση της Χεζμπολάχ για να μην διεξαχθεί η δίκη των 4 αναφορικά με τη δολοφονία τουSaad al-Hariri το 2005; Ή μήπως πίσω κρύβονται οι «αιώνιοι» εχθροί του Λιβάνου, το Ισραήλ ή η Συρία; Ακόμη ένας εχθρός του Λιβάνου αποτελεί και η ίδια σύσταση του κράτους με τη διαφθορά που την συνοδεύει. Τελικά ποιοι είναι οι «άσπονδοι φίλοι» του Λιβάνου που σε τέτοιες εκρήξεις κινούν υποψίες;

Χεζμπολάχ

Ιδρύθηκε το 1982 από τους «Φρουρούς της Ισλαμικής Επανάστασης»,ενός τμήματος του ιρανικού στρατού καιστηρίζεται οικονομικά από το ίδιο το Ιράν, ενώ πολιτική στήριξη παρέχει και η Συρία. Η Χεζμπολάχ θεωρήθηκε από πολλές Δυτικές χώρες ως τρομοκρατική οργάνωση.Η ΕΕ κατατάσσει τη στρατιωτική πτέρυγα της Χεζμπολάχ ως τρομοκρατική ομάδα, αλλά όχι την πολιτική της πτέρυγα. Η Χεζμπολάχ είναι η πιο ισχυρή ομάδα στον Λίβανο λόγω μιας βαριά οπλισμένης πολιτοφυλακής που πολέμησε αρκετούς πολέμους με το Ισραήλ.Είναι ένα πολιτικό κίνημα και ένας αντάρτικος στρατός, αντλώντας την υποστήριξή του από τον σιιτικό πληθυσμό του Λιβάνου.Συγκεκριμένα,το 2005 η παραστρατιωτική οργάνωση εισήλθε στην πολιτική του Λιβάνου πιο ορατά μετά τη δολοφονία του al-Hariri και την απομάκρυνση των Συριακών στρατευμάτων από το Λίβανο. Ένας συνασπισμός αντι-συριακών φατριών ανέλαβε την εξουσία μετά από τις εκλογές παραχωρώντας στη Χεζμπολάχ 14 έδρες στο κοινοβούλιο των 128 εδρών. Το 2011 ,ο εμφύλιος πόλεμος της Συρίας οδηγεί σε χρόνια πολιτικής παράλυσης στο Λίβανο. Τον Ιανουάριο του ίδιου χρόνου, η πρώτη κυβέρνηση του Saad al-Hariri,υιού του Rafik al-Hariri, ανατράπηκε όταν η Χεζμπολάχ και οι σύμμαχοί της παραιτήθηκαν από το δικαστήριο που υποστηρίζεται από το Ηνωμένο Βασίλειο. Έξι μήνες αργότερα, ο πρωθυπουργός Najib Mikati ανακοίνωσε κυβέρνηση που κυριαρχείται από τη Χεζμπολάχ και τους συμμάχους της.

Η αύξηση της ισχύς της οργάνωσης επήλθε μετά την ένταξή στον πόλεμο με τη Συρία το 2012 για την υποστήριξη του Προέδρου Bashar al-Assad. Η ομάδα και οι σύμμαχοί της βοήθησαν στη διαμόρφωση της σημερινής κυβέρνησης του Λιβάνου. Το οπλοστάσιο της Χεζμπολάχ ήταν ένα σημαντικό πεδίο διαμάχης. Η παραστρατιωτική ομάδα αναφέρει ότι τα όπλα της χρειάζονται για να αποτρέψουν το Ισραήλ και, πιο πρόσφατα, για να προστατευτούν από τους ισλαμιστές αντάρτες στη Συρία.Πολλοί συνδύασαν την έκρηξη στην Βηρυτό με την έκδοση της απόφασης του Διεθνούς Δικαστηρίου για την δολοφονία του πρώην πρωθυπουργούSaad al-Hariri το 2005 από μέλη της Χεζμπολάχ. Η ανακοίνωση της απόφασης άλλαξε ημερομηνία και απο τις 7 Αυγούστου μετατέθηκε στις 18 Αυγούστου «σε ένδειξη σεβασμού για τα αμέτρητα θύματα». Η ίδια η Χεζμπολάχ σε ανακοίνωσή της δήλωσε πως δεν εμπλέκεται με το περιστατικό της έκρηξης και πως η αποθήκη πυρομαχικών δεν ανήκε σε αυτούς,όπως φημολογήθηκε.

Ισραήλ

Οι σχέσεις του Λιβάνου με το Ισραήλ χαρακτηρίζονται από σκαμπανεβάσματα ανά τα χρόνια και από μία σειρά από γεγονότα.Ο Λίβανος συμμετείχε επίσημα στον Αραβο-Ισραηλινό πόλεμο το 1948 εναντίον του Ισραήλ, αλλά ο Λίβανος ήταν το πρώτο έθνος που εξέφρασε την επιθυμία για συνθήκη ανακωχής με το Ισραήλ το 1949. Η πιο ταραχώδης περίοδος στις δυαδικές σχέσεις ήταν οι δεκαετίες του 1970 και του 1980, μετά τον εμφύλιο πόλεμο του Λιβάνου. Κατά τη διάρκεια των πρώτων χρόνων του πολέμου, το Ισραήλ συμμάχησε με Xριστιανούς Λιβανέζους πολιτοφύλακες. Οι χώρες έφτασαν ουσιαστικά στην εξομάλυνση των σχέσεων με τη συμφωνία της 17ης Μαΐου που έγινε υπό τις ΗΠΑ το 1983, αλλά είχε ακυρωθεί από τον Λίβανο μετά την κατάληψη της εξουσίας από τους Δρούζους και Σιίτες πολιτοφύλακες στις αρχές του 1984. Το Ισραήλ υποστήριξε επίσης το αποσχιστικό κράτος του Λιβάνου κατά την περίοδο 1979-1984. Ακόμη και σήμερα το Ισραήλ αντιμετωπίζει τον Λίβανο ως «εχθρικό κράτος». Απαγορεύεται αυστηρά η είσοδος Ισραηλινών πολιτών στο Λίβανο ή οποιοδήποτε άλλου προσώπου που κατέχει διαβατήριο με ισραηλινές σφραγίδες ή βίζες που εκδίδονται από το Ισραήλ και ενδέχεται να υπόκεινται σε σύλληψη ή κράτηση για περαιτέρω εξακρίβωση. Μόλις το 2008, μια έρευνα του Pew Research Center έδειξε πως το 97% των Λιβανέζων έχουν αρνητική γνώμη για τους Εβραίους. Επιπρόσθετα, στις εχθρικές τους σχέσεις έρχεται να προστεθεί και ο πόλεμος του Λιβάνου το 2006 .Ήταν ένας πόλεμος διάρκειας 34 ημερών στο βόρειο Ισραήλ και στο Λίβανο.Τα μέρη που ενεπλάκησαν ήταν η Χεζμπολάχ και οι Αμυντικές Δυνάμεις του Ισραήλ (IDF). H Επιχείρηση «Αληθινή Υπόσχεση» υποκινούμενη από την Χεζμπολάχ ξεκίνησε τον Ιούλιο του 2006,προσλαμβάνοντας το όνομα της από μια «υπόσχεση» του Σεΐχη Hassan Nasrallah να αιχμαλωτίσει Ισραηλινούς στρατιώτες και να τους ανταλλάξει με τρεις Λιβανέζους κρατουμένους που είχε υπό την κατοχή του το Ισραήλ.

Το 2010, το Ισραήλ ανακάλυψε φυσικό αέριο στην ισραηλινή ΑΟΖ που εκτείνεται στη Μεσόγειο Θάλασσα. Ο Λίβανος εναντιώθηκε σε οποιαδήποτε εξευρένηση θεωρώντας πως το φυσικό αέριο εκτείνεται στα όρια του. Το Ισραήλ είχε ήδη ξεκινήσει εξερεύνηση και κατασκευή από την πλευρά του, ενώ οι αρχές του Λιβάνου δεν έχουν ακόμη οριοθετήσει επίσημα την αποκλειστική οικονομική ζώνη τους ούτε έχουν ξεκινήσει κάποια διαδικασία προσέλκυσης προσφορών για δικαιώματα εξερεύνησης. Μόλις στις 17 Αυγούστου 2010, το κοινοβούλιο του Λιβάνου ψήφισε νόμο που επιτρέπει την εξερεύνηση και διάτρηση υπεράκτιων πεδίων πετρελαίου και φυσικού αερίου.Η διαμάχη για τα όρια των ΑΟΖ μεταξύ Ισραήλ και Λιβάνου συνεχίζεται μέχρι και σήμερα ανδεικνύοντας το περίπλοκο γεωπολιτικό και διπλωματικό τοπίο της Ανατολικής Μεσογείου.

Ο Λίβανος δεν επικύρωσε το 2007 τη συμφωνία με την Κύπρο για τον καθορισμό των ορίων της ΑΟΖ ,καθώς εκκρεμεί η αντιδικία του με το Ισραήλ για ένα μικρό τμήμα των δικών τους ΑΟΖ έπειτα από τη συμφωνία της Κύπρου με το Ισραήλ το 2011 κατά την οποία η Λιβανέζικη κυβέρνηση θεωρεί ότι η βόρεια γραμμή της ΑΟΖ του Ισραήλ, όπως καθορίστηκε κατά την οριοθέτηση με την Κυπριακή Δημοκρατία, «απειλεί την ειρήνη και την ασφάλεια, παραβιάζοντας τα δικαιώματα του Λιβάνου».

Αναφορικά με την έκρηξη εύφλεκτου υλικού που πραγματοποιήθηκε προ ολίγων ημερών ,το Ισραήλ διαχώρησε τη θέση του από το γεγονός .Μάλιστα,το δημαρχείο του Τελ-Αβίβ φωτίστηκε με τα χρώματα της σημαίας του Λιβάνου, σε μια σπάνια ένδειξη αλληλεγγύης και ανακωχής του Ισραήλ προς τη Βηρυτό.

Συρία

Οι σχέσεις Λιβάνου - Συρίας καθιερώθηκαν επίσημα τον Οκτώβριο του 2008, όταν ο Πρόεδρος της Συρίας Bashar al -Assad εξέδωσε διάταγμα για τη σύναψη διπλωματικών σχέσεων με τον Λίβανο για πρώτη φορά αφού και οι δύο χώρες απέκτησαν ανεξαρτησία από τη Γαλλία το 1943 και το 1946 αντιστοίχως. Οι σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών υπήρξαν τεταμένες, ειδικά με την εικοσιεννιάχρονη Συριακή κατοχή του Λιβάνου,τις κατηγορίες για Συριακή επέμβαση στο Λιβανέζικο πολιτικό γίγνεσθαι πριν και μετά την απόσυρση Συριακών στρατευμάτων από τον Λίβανο και τις υποψίες πως η Συρία οφείλεται για μία σειρά δολοφονιών πολιτικών προσώπων του Λιβάνου. Μόλις το 2008,η Συρία αναγνώρισε επίσημα το κράτος του Λιβάνου. Κατά τη διάρκεια διαμαρτυριών στη Συρία εναντίον της κυβέρνησης al-Assad, οι συγκρούσεις έφεραν διάσπαση τόσο στην Τρίπολη όσο και τον Λίβανο- Φεβρουάριος του 2012. Οι συζητήσεις του Μαρτίου 2012 σε εθνικό επίπεδο, για την κατάσταση που είχε δημιουργηθεί, περιελάμβαναν ανησυχίες ότι η ανατροπή της κυβέρνησης al-Assad θα οδηγούσε σε περιφερειακή αστάθεια τον Λίβανο και το Ιράκ.Η εισροή Συριακών προσφύγων, έπειτα από τις αναταράξεις στη χώρα, αύξησε τις τοπικές εντάσεις μεταξύ των αιρέσεων στο Λίβανο. Από το 2018, εκτιμάται ότι ο αριθμός των Συριακών προσφύγων στο Λίβανο υπερβαίνει το 1 εκατομμύριο. Εξίσου, η Συρία με δήλωσή της διαβεβαιώσε πως δεν εμπλέκεται με κανέναν τρόπο και όφελος στην έκρηξη του λιμανιού.
  
10/8/2020 Βηρυτός αντικυβερνητικές διαδηλώσεις 

(Photo by Bilal Jawich/Xinhua via Getty) 

 Ο Λίβανος στα όρια του failed state

Ο Λίβανος αντιμετωπίζει τη χειρότερη οικονομική κρίση, μετά τον δεκαπενταετή εμφύλιο πόλεμο,ακροβατώντας σε τεντωμένο σκοινί μεταξύ στα όρια της φτώχειας και της πιθανής βίας. Μετά από μισό χρόνο διαμαρτυριών, η άρχουσα τάξη της χώρας συμφώνησε σε μια νέα κυβέρνηση. Μόνο που αυτή η νέα κυβέρνηση χαρακτηρίστηκε ως «κυβέρνηση της Χεζμπολάχ». Η νέα κυβέρνηση είχε το καθήκον να προσπαθήσει να σώσει τη λιβανέζικη οικονομία, ωστόσο, χωρίς να διακυβεύσει το διεφθαρμένο οικονομικό της σύστημα και τους κύριους ευεργέτες της,δηλαδή την ελίτ των πολεμάρχων και των επιχειρηματικών μεγιστάνων της χώρας. Συνεπώς, η διαφθορά, όπως φαίνεται, αποτελεί αναπόστατο κομμάτι της ίδιας της σύστασης του κράτους. Το διαχρονικό πολιτικό σύστημα καταμερισμού της εξουσίας του Λιβάνου βασίζεται σε περισσότερο ή λιγότερο διακλαδικές συμμαχίες. Αυτές οι εύθραυστες συμμαχίες βασίστηκαν στη γεωπολιτική και τον διακρατικό ανταγωνισμό. Ως αποτέλεσμα, οποιοδήποτε ιδεολογικό δόγμα διατηρείται εντός του κόμματος διακυβεύεται στην πράξη. Αντανακλώντας τις γεωπολιτικές εξελίξεις σε ολόκληρη τη Μέση Ανατολή, η Χεζμπολάχ και ο συνασπισμός της που υποστηρίζεται από το Ιράν έχουν σήμερα το προβάδισμα στον Λίβανο, ενώ ο al-Hariri και άλλοι σύμμαχοι που υποστηρίζονται από τη Σαουδική Αραβία έχουν χάσει σίγουρα μέρος της δυναμικής που είχαν αποκτήσει προηγουμένως. Αυτό δείχνει τελικά πώς η πολιτική επιρροή της Χεζμπολάχ δεν προκύπτει από μόνη της. Η αμοιβαία σχέση της με τους συμμάχους της παίζει καθοριστικό ρόλο.Από την άλλη, πρόσφατα έγινε γνωστό πως η Κίνα θέλησε να δανείσει χρήματα στον Λίβανο.Οι Ηνωμένες Πολιτείες ανησυχούν πλεόν πως ο Λίβανος βρίσκεται όχι μόνο υπό την επιρροή του Ιράν, με τον τρόπο που η Συρία έχει μετακινηθεί εντελώς στην τροχιά του Ιράν και της Ρωσίας,αλλά επίσης υπάρχει φόβος επιρροής από τους Κινέζους.Οι Ηνωμένες Πολιτείες συγκαταλέγονται στις πενήντα μία χώρες που έχουν δώσει συλλογικά δάνεια ύψους 11 δισεκατομμυρίων δολαρίων προς τον Λίβανο το 2018 για έργα ανάπτυξης και υποδομής. Παρόλα αυτά, η ίδια χώρα επέβαλε κυρώσεις στη Χεζμπολάχ, στους υποστηρικτές της και στους διαμεσολαβητές της. Ωστόσο, οι κυρώσεις δεν έβλαψαν τη Χεζμπολάχ καθαυτή όσο αποδυνάμωσαν την οικονομία του Λιβάνου. Μια έκθεση του 2017 από την BLOMINVEST Bank του Λιβάνου ισχυρίζεται ότι οι κυρώσεις προκάλεσαν επέκταση στην άτυπη οικονομία και το ξέπλυμα χρήματος. Σε όλα αυτά έρχεται να προστεθεί και η αμέλεια της εθνικής ασφάλειας που συνδέεται με την ασφάλεια των ίδιων των πολιτών. 

Καζάνι που βράζει ο Λίβανος, μία χώρα που ακόμη ψάχνει επιζώντες στα συντρίμμια, πλήττεται από την έξαρση του κορωνοϊού και από τις έκρυθμες διαδηλώσεις μεταξύ πολιτών και αστυνομικών δυνάμεων, οι οποίοι δεν αντέχουν άλλο τη διαφθορά και την καταπάτηση των δικαιωμάτων τους. Μάλιστα, οι πολίτες μαζεύουν υπογραφές ώστε να επιστρέψει το καθεστώς της Γαλλικής εντολής, καθώς κρίνουν πως έγινε κακή εκτίμηση δυνατοτήτων του κράτους. 

Στις 10 Αυγούστου,ο πρωθυπουργός του Λιβάνου Hassan Diab ανακοίνωσε την παραίτηση της κυβέρνησής του, έπειτα της πολύνεκρης έκρηξης που προκάλεσε τη λαϊκή οργή εναντίον της ηγεσίας της χώρας.Σύμφωνα με τον ίδιο, η έκρηξη των επικίνδυνων υλικών που ήταν αποθηκευμένα στο λιμάνι της πρωτεύουσας του Λιβάνου τα τελευταία 7 χρόνια, ήταν «το αποτέλεσμα ενδημικής διαφθοράς» και περιμένει τους υπευθύνους να λογοδοτήσουν για την καταστροφή αυτή.

Καταληκτικά,η έκρηξη στο λιμάνι της Βηρυτού οφείλεται σε κακή κρατική διαχείριση και μη προνοητικότητα για την ασφάλεια. Τουλάχιστον, μέχρι στιγμής τα στοιχεία αυτό αποδεικνύουν. Παρόλα αυτά, οι σκέψεις για κάτι παραπάνω από αυτή την αιτία θα βασανίζει για αρκετό καιρό την κοινή γνώμη γιατί πολύ απλά οι εχθροί είναι πολλοί περισσότεροι και οι επιδιώξεις αυτών από μία αιτία τόσο απλή για τον κοινό νου. Ο ίδιος Πρόεδρος του Λιβάνου στις δηλώσεις του έκανε λόγο πως οι έρευνες προχωράνε ούτως ώστε να προκύψει το επίσημο πόρισμα για την φονική έκρηξη από αμέλεια, από ατύχημα ή από πιθανή εξωτερική παρέμβαση.

Γεωργία Πολυτάνου
Σύμβουλος ενεργειακής ασφάλειας


11/08/2020