Προς μετωπική οδηγούνται Άγκυρα και Παρίσι.
Το περιγραφόμενο ως «μέτωπο του Γάλλου Προέδρου Εμανουέλ Μακρόν απέναντι στο ριζοσπαστικό Ισλάμ» αποτελεί μία ιδιαίτερα ριψοκίνδυνη στρατηγική που ξεπερνά τα γαλλικά σύνορα, σε ένα ούτως ή άλλως ρευστό διεθνές σκηνικό, με κύριο χαρακτηριστικό τις πολλαπλές κρίσεις.
Ο Μακρόν, ο «ισλαμιστικός αυτονομισμός» και οι πραγματικοί στόχοι
Οι κινήσεις Μακρόν, μετά τον βαθιά συμβολικό αποκεφαλισμό του καθηγητή Σαμιέλ Πατί από τζιχαντιστή τσετσένικης καταγωγής στις 17 Οκτωβρίου κι ενώ μαίνεται εδώ και καιρό η κόντρα με τον Τούρκο Πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν -ο οποίος φιλοδοξεί διαρκώς να αποτελεί τον κύριο πολιτικό εκπρόσωπο του Ισλάμ απέναντι στη Δύση- καταδεικνύουν τη διάθεση του Προέδρου της Γαλλικής Δημοκρατίας να πετύχει έναν διπλό στόχο: Αφενός να εμφανιστεί εκ νέου ως η ηγετική φυσιογνωμία της Ευρώπης και του δυτικού κόσμου και πρωτοστάτης της προώθησης των ιδανικών του Διαφωτισμού απέναντι στο «σκοταδισμό» της Ανατολής και του ριζοσπαστικού Ισλάμ αφετέρου να αποκομίσει πολιτικά οφέλη στο εσωτερικό της Γαλλίας έναντι της ακροδεξιάς Μαρίν Λε Πεν, κυριότερης αντιπάλου του στις προεδρικές εκλογές του 2022, κάνοντας χρήση της συντηρητικής πολιτικής ατζέντας.
Διαβάστε επίσης:
Ο ευρωπαϊκός τρόπος ζωής και η ισλαμιστική απειλή
Στο πλαίσιο αυτό, ο Μακρόν προώθησε πρόσφατα νομοσχέδιο με στόχο να καταπολεμήσει τον «ισλαμικό αυτονομισμό» εντός της Γαλλίας, «μια ιδεολογίας που υποστηρίζει ότι οι δικοί της νόμοι υπερβαίνουν αυτούς του δημοκρατικού κράτους», περιλαμβάνοντας μια σειρά μέτρων κατά της ριζοσπαστικοποίησης, μεταξύ άλλων σε δημόσιες υπηρεσίες, ενώσεις πολιτών, σχολεία κοκ. Ωστόσο, μετά το φρικτό συμβάν με τη δολοφονία του Γάλλου καθηγητή -ο οποίος είχε επιδείξει στους μαθητές σκίτσα του Μωάμεθ από το περιοδικό CharlieHebdo- έδωσε την άδεια σε κυβερνητικά κτίρια να αναρτήσουν σκίτσα του σατιρικού και συχνά αμφιλεγόμενου περιοδικού, το οποίο είχε δεχθεί επίθεση εξτρεμιστών τον Ιανουάριο του 2015 στα γραφεία του στο Παρίσι -επίσης λόγω δημοσίευσης σκίτσων του Προφήτη του Ισλάμ- με αποτέλεσμα να δολοφονηθούν 12 άτομα.
Ο Χάντινγκτον… επιστρέφει (;)
Οι κινήσεις του Μακρόν, με τη Γαλλία να έχει υποφέρει και από το μακελειό στο Bataclan επίσης από φανατικούς ισλαμιστές το Νοέμβριο του 2015, με 129 νεκρούς, αποτελούν μία κίνηση υψηλού πολιτικού ρίσκου, αφού μπορεί να συμβάλει σε μια αναζωπύρωση της «σύγκρουσης των πολιτισμών», κατά τη θεωρία του Σάμιουελ Χάντινγκτον ο οποίος «είδε» από τις αρχές της δεκαετίας του ’90 τα όσα κορυφώθηκαν την 11η Σεπτεμβρίου 2001 και στην μετέπειτα κήρυξη πολέμου των ΗΠΑ απέναντι στην «ισλαμική τρομοκρατία» σε Ιράκ και Αφγανιστάν.
Υπενθυμίζεται ότι βασική υπόθεση του Αμερικανού πολιτικού επιστήμονα, όπως διατυπώθηκε το καλοκαίρι του 1993 σε άρθρο του στο Foreign Affairs «Η Σύγκρουση των Πολιτισμών;» (“The Clash of Civilizations?”), ήταν ότι η βασική πηγή των συγκρούσεων στον κόσμο της μεταψυχροπολεμικής παγκόσμιας τάξης «δεν θα ήταν κυρίως ιδεολογικής ή οικονομικής φύσης» αλλά «πολιτισμική», με έμφαση στις θρησκείες. «Τα έθνη-κράτη θα παραμείνουν οι πιο ισχυροί δρώντες στις διεθνείς σχέσεις, αλλά οι κύριες συγκρούσεις στην παγκόσμια πολιτική θα συμβαίνουν μεταξύ κρατών και ομάδων διαφορετικών πολιτισμών. Η σύγκρουση των πολιτισμών θα είναι οι γραμμές μάχης του μέλλοντος» έγραφε στο περίφημο και «προφητικό» όπως αποδείχθηκε άρθρο του, το οποίο ήταν απάντηση στο «Τέλος της Ιστορίας» του Φράνσις Φουκουγιάμα.
Ο Γάλλος Πρόεδρος επιβάλλοντας μία νέα παγκόσμια διαιρετική τομή («Εμείς» απέναντι στους «Άλλους») ρισκάρει να προκαλέσει έντονες αναταράξεις και στο εσωτερικό της χώρας του τόσο από άποψη ασφάλειας όσο και σε κοινωνικό επίπεδο. Οι μουσουλμάνοι αντιστοιχούν στο 8,8% του πληθυσμού της Γαλλίας (Pew Research Center 2016) απαριθμώντας πάνω από 5,5 εκατ. σε σύνολο 67 εκατ. ανθρώπων. Το να αντιμετωπίζονται ως δυνάμει «σκοταδιστές» και «αυτονομιστές» τόσοι Γάλλοι πολίτες αποτελεί από μόνη της προβληματική προσέγγιση και πηγή δυνητικών δεινών.
Εποχή πολλαπλών κρίσεων
Η επιστροφή της θεωρίας του Χάντινγκτον, όμως δεν αποτελεί αποκλειστικά γαλλική υπόθεση. Το μέτωπο του Γάλλου Προέδρου απέναντι στον θρησκευτικό φονταμενταλισμό και η ανάδειξη μιας αντιπαράθεσης της Δύσης απέναντι στο ριζοσπαστικό Ισλάμ αποτελεί κίνδυνο τόσο για τη Γαλλία όσο για την Ευρώπη και όλο τον πλανήτη εν τέλει.
Η όξυνση των τόνων και η δημιουργία μετώπων δεν αποτελεί την ενδεδειγμένη λύση, σε αντίθεση με αναγκαίες πρωτοβουλίες ειρήνευσης στην ταραγμένη Μέση Ανατολή και στην ευρύτερη περιοχή, με στόχο την αντιμετώπιση του εξτρεμισμού εν τη γενέσει του. Η Δύση, εξάλλου, δεν είναι καθόλου άμοιρη ευθυνών για την αναταραχή στην περιοχή, με τη Συρία να αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα.
Ακόμη, κινήσεις όπως χρήση των σκίτσων του CharlieHebdo που αποτελεί «κόκκινο πανί» για τους μουσουλμάνους (σ.σ. με το περιοδικό να έχει σατιρίσει με ιδιαίτερα αιχμηρό και πολλές φορές αμφιλεγόμενο τρόπο όλες τις θρησκείες) δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι μπορούν να συμβάλουν στην καταπολέμηση του θρησκευτικού φονταμενταλισμού. Αντίθετα, σε αυτήν μπορούν να συμβάλουν ψύχραιμες φωνές και προσεγγίσεις. Τον Ιανουάριο του 2015 ο επικεφαλής της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας Πάπας Φραγκίσκος καταδίκασε τις δολοφονίες στο CharlieHebdo, λέγοντας ότι η βία είναι το προϊόν της παρερμηνείας των θρησκειών, προσθέτοντας ότι οι τρομοκρατικές επιθέσεις στο Παρίσι έδειξαν πως «η απόρριψη των διαφορετικών θρησκευτικών φρονημάτων οδηγεί στο θάνατο».
Μία νέα περίοδος σύγκρουσης Δύσης-Ισλάμ θα ήταν κάτι παραπάνω από επώδυνη για τον πλανήτη, σε μία περίοδο που χαρακτηρίζεται ήδη από πολλαπλές αναταράξεις. Πέρα από την πανδημική κρίση και τις επιπτώσεις που έχει επιφέρει σε υγειονομικό, οικονομικό και κυρίως κοινωνικό επίπεδο, στο διεθνές σκηνικό σημειώνεται έξαρση των εθνικισμών (επιταχυνόμενη από τη κρίση Covid-19) αλλά και φυλετικών συγκρούσεων, με αποκορύφωμα την αστυνομική βία στις ΗΠΑ που πυροδότησε το κίνημα Black Lives Matter και ανέδειξε τον βαθύ διχασμό της αμερικανικής κοινωνίας. Oι πολιτικές επιλογές με βάση τον εθνικισμό, το ρατσισμό αλλά και τη θρησκευτική μισαλλοδοξία -ακόμη και όταν υποτίθεται ότι έρχονται ως απάντηση στις αντίστοιχες πρακτικές των «Άλλων»- όχι μόνο δεν αποτελούν λύση στα παγκόσμια ζητήματα, αλλά κυρίως αποπροσανατολίζουν από την ανάγκη καταπολέμησης των περιφερειακών ανισοτήτων και της άνισης γεωγραφικής ανάπτυξης που «καταδικάζει» τις κοινωνίες που περιλαμβάνει.
Συντονιστή του Κύκλου Ευρωπαϊκών
& Διεθνών Αναλύσεων Ινστιτούτου Εναλλακτικών Πολιτικών ''ΕΝΑ''
Ο ευρωπαϊκός τρόπος ζωής και η ισλαμιστική απειλή.
Ας είναι η θυσία του Samuel Paty η τελευταία θυσία στο βωμό του φονταμενταλιστικού μίσους.
Η επικαιρότητα επιβεβαιώνει δραματικά μία βιωμένη εμπειρία που επικρατεί πια στη δυτική καθημερινότητα. Πρόκειται για την απειλή του ευρωπαϊκού και ευρύτερα δυτικού τρόπου ζωής από τον ισλαμικό εξτρεμισμό.
Ήδη έχουν γραφτεί πολλές αναλύσεις για το ζήτημα και φυσικά θα γραφτούν ακόμη περισσότερες. Το τελευταίο περιστατικό της σφαγής και του αποκεφαλισμού του Γάλλου καθηγητή SamuelPaty, στις 16 Οκτωβρίου, από έναν 18χρονο τζιχαντιστή, ήταν η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι στη μακρά πορεία των ισλαμικών επιθέσεων και εγκληματικών ενεργειών κατά της κουλτούρας των δυτικών κοινωνιών.
Ας δούμε όμως, για λόγους αποσαφήνισης, τι ακριβώς είναι οι τζιχαντιστές, που ευθύνονται για τις επιθέσεις και από πού έλκουν τα κίνητρά τους.
Οι τζιχαντιστές (όρος που προέρχεται από την αραβική λέξη jihad, που σημαίνει «ιερός πόλεμος» και περιγράφεται στο Κοράνι), είναι μία υπο-ομάδα του σαλαφισμού. Ο όρος «σαλαφισμός» (السلفية, as-salafiyya) προέρχεται από την λέξη σαλάφ (سلف, salaf, «προκάτοχοι» ή «πρόγονοι») και χρησιμοποιείται για να προσδιορίσει τους πρώτους μουσουλμάνους, οι οποίοι, σύμφωνα με τους θιασώτες τους, παρείχαν την επιτομή της ισλαμικής πρακτικής.
Ο σαλαφισμός αποτελεί ένα εξαιρετικά υπερ-συντηριτικό ρεύμα που ανήκει στο σουνιτικό Ισλάμ. Το δόγμα των σαλαφιστών ορίζεται ως «μία φονταμενταλιστική προσέγγιση του Ισλάμ, μιμούμενη τον Προφήτη Μωάμεθ και τους πρώτους ακολούθους του—αλ-σαλάφ αλ-σαλίχ, οι ‘ευσεβείς πρόγονοι’...Απορρίπτουν το θρησκευτικό νεωτερισμό, ή μπίντα (αίρεση) και υποστηρίζουν την εφαρμογή της σαρία (ισλαμικό νόμο)».[3]
Το κίνημα συχνά χωρίζεται σε τρεις κατηγορίες: η μεγαλύτερη ομάδα είναι οι ακριβολόγοι (ή πράοι), που αποφεύγουν την πολιτική, η δεύτερη μεγαλύτερη ομάδα είναι οι ακτιβιστές, οι οποίοι συμμετέχουν στην πολιτική, η μικρότερη ομάδα είναι οι τζιχαντιστές, που σχηματίζουν μία μικρή (διαβόητη ως σήμερα) μειονότητα.[3]
Το κίνημα του Σαλαφισμού περιγράφεται συχνά ως συνώνυμο του Ουαχαμπισμού, αλλά οι Σαλαφιστές θεωρούν τον όρο «Ουαχάμπι» υποτιμητικό.[4] Σε άλλες περιπτώσεις, ο Σαλαφισμός περιγράφεται ως ένα υβρίδιο του Ουαχαμπισμού και άλλων κινημάτων, μετά την δεκαετία του 1960.[5]Ο Σαλαφισμός έχει συνδεθεί με την αυστηρή, πουριτανική και κατά γράμμα προσέγγιση του Ισλάμ και – ιδιαίτερα στη Δύση – με τους Σαλαφιστές τζιχαντιστές, που ασπάζονται το επιθετικό τζιχάντ ως νόμιμη έκφραση του Ισλάμ εναντίον εκείνων που θεωρούν ότι είναι εχθροί του Ισλάμ.[6]
Σε νομικές υποθέσεις, οι Σαλαφιστές χωρίζονται μεταξύ εκείνων που, στο όνομα της ανεξάρτητης δικαστικής απόφασης (ιζτιχάντ), απορρίπτουν την αυστηρή τήρηση (τακλίντ) στις τέσσερις σχολές του νόμου (μανταχίμπ) και άλλους οι οποίοι παραμένουν πιστοί σε αυτές.
Κατόπιν τούτων, γίνεται εύκολα αντιληπτό ότι οι τζιχαντιστές συνιστούν σήμερα μία υπαρκτή απειλή για τη Δύση. Το ζήτημα όμως δεν πρέπει να περιοριστεί μόνο στις εσωτερικές διαιρέσεις του ισλαμιστικού κινήματος διότι έτσι θα δούμε το δέντρο και θα χάσουμε το δάσος, δηλαδή την υπαρκτή απειλή που συνιστά το σύνολο της ισλαμιστικής νοοτροπίας για τον ευρωπαϊκό τρόπο ζωής.
Πρέπει στο σημείο αυτό να υπογραμμιστεί ένα δεδομένο: Η ελευθερία της πίστης ή της μη πίστης είναι κατοχυρωμένη στις δυτικές φιλελεύθερες δημοκρατίες, σε αντίθεση με εκείνα τα ισλαμικά καθεστώτα στα οποία επικρατεί ο νόμος της σαρίας. Αυτό συνεπάγεται και την ελευθερία λατρείας του Θεού κατά τη μουσουλμανική θρησκεία. Εντελώς διάφορη είναι όμως αυτή η κατοχύρωση της ανεξιθρησκίας από την προσπάθεια επιβολής του ισλαμικού νόμου στις δυτικές κοινωνίες διά της βίας του «ιερού πολέμου», την οποία συστηματικά, οργανωμένα, κατευθυνόμενα και αδίστακτα επιδιώκουν συγκεκριμένες οργανώσεις και χώρες.
Μιλώντας περί χωρών, δεν χρειάζεται να πάμε μακριά. Αρκεί να δούμε το φονταμενταλιστικό καθεστώς του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν που μεγαλώνει δίπλα μας, στην Τουρκία. Το νεο-οθωμανικό δόγμα της άρνησης του κοσμικού κράτους και της προώθησης κάθε ακραίας ισλαμιστικής αντίληψης καλλιεργείται επιμελώς από τον Τούρκο πρόεδρο, ο οποίος, παράλληλα με τη μισαλλόδοξη αντιδυτική ρητορική του, χρησιμοποιεί τζιχαντιστές μαχητές προκειμένου να επιτύχει τους επεκτατικούς σκοπούς του σε χώρες όπως η Λιβύη, η Συρία, το Ιράκ και αλλού. Παράλληλα, δεν διστάζει να διατηρεί επισήμως αγαστές σχέσεις με την ισλαμιστική τρομοκρατική οργάνωση «Χαμάς», δηλώνοντας ανερυθρίαστα ότι εργάζεται για την ειρήνευση στη Μέση Ανατολή (!)
Επί του προκειμένου, το κύριο πρόβλημα της σχέσης Δύσης/Ευρώπης – Ισλάμ εντοπίζεται σήμερα στην απειλητική διάσταση των ανωτέρω πρωτοβουλιών και στρατηγικών. Η Ευρώπη - και δη το ενοποιητικό της εγχείρημα - θεμελιώθηκαν πάνω σε συγκεκριμένες αρχές. Αρχαίος ελληνικός πολιτισμός, ρωμαϊκό δίκαιο, χριστιανική θρησκεία.
Ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός έδωσε στην Ευρώπη το ουσιωδέστερο συστατικό της στοιχείο σήμερα, το δημοκρατικό πολίτευμα. Η ελευθερία της έκφρασης, η ανεκτικότητα, η δημοκρατική αλληλεγγύη, ο σεβασμός των αποφάσεων της πλειοψηφίας και ο σεβασμός του δικαιώματος της μειοψηφίας στην έκφραση είναι αποτελέσματα και προοδευτικές μετεξελίξεις του αρχαίου ελληνικού δημοκρατικού πνεύματος.
Το ρωμαϊκό δίκαιο αποτέλεσε, ως γνωστόν, τη βάση για το σύγχρονο ευρωπαϊκό κράτος δικαίου. Η νομοθεσία της αρχαίας Ρώμης μεταλαμπαδεύτηκε στο ελληνόφωνο χριστιανικό Βυζάντιο, κωδικοποιήθηκε και τελικά μετουσιώθηκε σε corpora μοντέρνων συνταγματικών κειμένων.
Ο χριστιανισμός ήταν και είναι στοιχείο πρωτίστως πολιτιστικό αλλά και θεμελιακά ταυτοτικό για τις δυτικές κοινωνίες. Παρά το γεγονός ότι η σύγχρονη ανεξίθρησκη Εσπερία διατρανώνει την υπεροχή της διά της «ενότητας στη διαφορετικότητα», κοινό κτήμα των ιστορικών συνειδήσεων των ευρωπαϊκών λαών εξακολουθεί να είναι η χριστιανική πίστη, η αναφορά στο ομόθρησκο πλην όχι πάντα ομόδοξο των Ευρωπαίων, που ολοκληρώνει έτσι την τριπλή πολιτιστική και αξιακή αναφορά τους μαζί με την αρχαία Ελλάδα και το ρωμαϊκό δίκαιο.
Σήμερα βεβαίως, ο δυτικός τρόπος ζωής έχει οδηγήσει τις ευρωπαϊκές κοινωνίες σε μία μετα-εξέλιξη, σε ένα σημείο καμπής στο οποίο καμία από τις τρεις προαναφερθείσες αξιακές καταβολές δεν χρειάζεται να επισημαίνονται από τις σημερινές πολιτικές ηγεσίες. Η μετα-εξέλιξη του 21ου αιώνα είναι γεγονός ότι απομείωσε σημαντικά τις αναφορές αυτές στο συλλογικό υποσυνείδητο των Ευρωπαίων.
Με αφορμή την εξασθένιση των παγκόσμιων ιδεολογικών ανταγωνισμών μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και καθοριστικά μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, την αλματώδη πρόοδο της τεχνολογίας και τη διαρκώς παγκοσμιοποιούμενη ανταγωνιστικότητα, που οδήγησε σε ατελείωτες προσμίξεις με άλλους λαούς και ρεύματα, οι excathedra πολιτικές αναφορές στο χριστιανικό στοιχείο της ευρωπαϊκής πολιτισμικής ταυτότητας σχεδόν εξέλιπαν πλήρως. Ταυτόχρονα, η δημοκρατία και το κράτος δικαίου θεωρήθηκαν ακουσίως ως περίπου δεδομένες πραγματικότητες. Στοιχεία ενός κοσμικού βίου που επιθυμούσε διαρκώς να βελτιώνει την ευημερία του, έχοντας απλώς στο πίσω μέρος του μυαλού του ότι για πάντα θα είναι ελεύθερος να εκφράζεται όπως θέλει, να αγαπάει όποιον θέλει, να πιστεύει όπου θέλει ή να μην πιστεύει κάπου, να διαβάζει ό,τι θέλει, να ακούει ό,τι θέλει, να ζωγραφίζει ό,τι θέλει και να προστατεύεται για όλα αυτά από το σχεδόν αόρατο χέρι του κοσμικού κράτους.
Ο Ευρωπαίος πολίτης ξέχασε ένα βασικό του μέλημα: Να διεκδικεί καθημερινά όλα τα ανωτέρω. Έτσι, ήλθε το πλήρωμα του χρόνου να κάνει την εμφάνισή της μία απειλή που ίσως τον αφυπνίσει. Η ισλαμική απειλή δεν στρέφεται απλώς κατά της χριστιανικής πίστης, ίσως να μην ενδιαφέρεται παρά ελάχιστα γι’ αυτήν. Δεν ενδιαφέρεται για την προώθηση του δικαιώματος σεβασμού της πίστης των απανταχού μουσουλμάνων. Δεν επιθυμεί να καλλιεργήσει την ειρηνική συνύπαρξη ανεξαρτήτως θρησκείας.
Η απειλή του ισλαμικού εξτρεμισμού, όπως σωστά την προσδιόρισε ο Γάλλος πρόεδρος, Εμμανουέλ Μακρόν, ήρθε για να υπονομεύσει τον ευρωπαϊκό τρόπο ζωής. Ήρθε για να υπογραμμίσει ότι δεν επιθυμεί την ελευθερία της έκφρασης, δεν αγαπά την ανεκτικότητα, δεν θεωρεί ίσες τις γυναίκες με τους άνδρες, δεν θεωρεί δικαίωμα του καθενός να πιστεύει σε όποιο Θεό θέλει ή να μην πιστεύει σε κάποιο Θεό. Η ισλαμική απειλή ήρθε ξανά για να ασκήσει βία, να σκοτώσει, να διώξει, να καταστρέψει οτιδήποτε δεν ανταποκρίνεται στη δική της κοσμοθεωρία, που ταυτίζεται με τις πιο ακραίες φονταμενταλιστικές φαντασιώσεις.
Η ισλαμιστική απειλή ήρθε τελικά για να ισοπεδώσει κάθε ίχνος ειρηνικής συνύπαρξης των ανθρώπων στις ευρωπαϊκές κοινωνίες, απειλώντας χριστιανούς, ενσωματωμένους μουσουλμάνους, εβραίους, βουδιστές, ινδουιστές, άθεους και κάθε άλλον.
Είναι καιρός για τις ευρωπαϊκές ηγεσίες και κοινωνίες να ξυπνήσουν πριν να είναι πολύ αργά. Ας είναι η θυσία του SamuelPaty η τελευταία θυσία στο βωμό του φονταμενταλιστικού μίσους.
Υποψήφιος Διδάκτωρ Ευρωπαϊκού Δικαίου στο Πάντειο Πανεπιστήμιο
27/10/2020