Η άκαρπη άνοιξη των Αράβων.
Η άκαρπη άνοιξη των Αράβων.
Στις 17 Δεκεμβρίου του 2010, όταν δημοτικοί υπάλληλοι κατάσχεσαν τα φρούτα του Τυνήσιου μικροπωλητή Μοχάμεντ Μπουαζίζι, αυτός, απελπισμένος, έλουσε τον εαυτό του με βενζίνη και αυτοπυρπολήθηκε. 'Οταν λίγες εβδομάδες αργότερα πέθανε, ο θάνατός του έγινε η σπίθα που έβαλε φωτιά σε πολλές χώρες της Βορείου Αφρικής και της Μέσης Ανατολής. Η μία χώρα μετά την άλλη κλονίστηκε από διαδηλώσεις, εξεγέρσεις, αντιδράσεις και πόλεμο. Οι ελπίδες για μια Αραβική Ανοιξη που θα οδηγούσε την περιοχή στην ελευθερία και την ευημερία δεν καρποφόρησαν: σήμερα είναι η πιο ταραγμένη περιοχή του πλανήτη, με συνέπειες όχι μόνο για τις γειτονικές χώρες αλλά για όλο τον κόσμο. Η πανδημία, με τις καταστροφικές οικονομικές επιπτώσεις της, επιδεινώνει τα προβλήματα, ενώ οι περιορισμοί εναντίον διαδηλώσεων οδηγούν στη συσσώρευση εντάσεων, με απρόβλεπτες συνέπειες.
Σε αυτό το δύσκολο και ρευστό τοπίο αναγκάζεται η Ελλάδα να δραστηριοποιηθεί, έπειτα από δεκαετίες ραστώνης, κυρίως λόγω της τουρκικής υπερδραστηριότητας, που αποτελεί άμεση πρόκληση για τη χώρα. Πριν από ένα χρόνο, εκμεταλλευόμενη τη ρευστότητα που ακολούθησε την πτώση του Καντάφι, η Αγκυρα αιφνιδίως συνήψε συμφωνία για τα όρια των ΑΟΖ Τουρκίας – Λιβύης με μία εκ των αντιμαχόμενων πλευρών του εμφυλίου πολέμου. Η Ελλάδα κινητοποίησε φίλους και επεδίωξε νέες συμμαχίες για να αποτρέψει τα σχέδια της Αγκυρας. Στις εκκλήσεις για βοήθεια προς τις ΗΠΑ, το ΝΑΤΟ και την Ε.Ε., η Ελλάδα βρίσκει στήριξη, χωρίς, όμως, αυτή να είναι τέτοια που θα περιορίσει την Τουρκία. Εκτός εάν μας εκπλήξει η Σύνοδος Κορυφής αυτή την εβδομάδα και περισσότερες χώρες της Ε.Ε. πάρουν σαφή θέση, όπως έπραξε η Γαλλία εδώ και καιρό. Επιπλέον, η Αθήνα ενίσχυσε τις σχέσεις της με χώρες που αντιμετωπίζουν προβλήματα με την Τουρκία, λόγω της στήριξης που παρέχει ο Ερντογάν στους Αδελφούς Μουσουλμάνους και οργανώσεων όπως η παλαιστινιακή Χαμάς. Ετσι, σήμερα, εκτός από τις ήδη καλές σχέσεις με το Ισραήλ, αναπτύσσονται στενότεροι δεσμοί μεταξύ Ελλάδας και Αιγύπτου, Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων (ΗΑΕ) και Σαουδικής Αραβίας. Η Ελλάδα μπορεί να κερδίσει και στο πολιτικό και στο οικονομικό πεδίο από τέτοιες συνεργασίες. Απαιτείται, όμως, να υπάρξει συνέχεια και συνέπεια, να υπάρξουν συμφωνίες πέρα από τις συνεννοήσεις μεταξύ αρχηγών κρατών. Στο παρελθόν είδαμε προοπτικές να χάνονται λόγω αδιαφορίας και προχειρότητας.
Πέρα από την ανάγκη ελληνικής συνέπειας, υπάρχει πάντα το ενδεχόμενο η Αγκυρα να επιχειρήσει προσέγγιση με τη Σαουδική Αραβία και τα ΗΑΕ· η Τουρκία βρίσκεται σε οικονομικό αδιέξοδο, ενώ σε αυτές τις δύο χώρες εκκρεμούν σημαντικές πληρωμές για τουρκικές κατασκευαστικές εταιρείες. Ο Ερντογάν έχει επιδείξει μεγάλη ευελιξία όποτε βρίσκεται με την πλάτη στον τοίχο. Πέρα από αυτό το ενδεχόμενο, όμως, η κατάσταση παραμένει ρευστή και σε άλλα επίπεδα. Η χρήση μισθοφόρων από τη Συρία στη Λιβύη και στον Καύκασο είναι ενδεικτική της κυνικής τουρκικής εκμετάλλευσης των εμφυλίων σπαραγμών και των πολέμων μέσω αντιπροσώπων.
Η Ελλάδα αντιμετωπίζει τις συνέπειες της γενικότερης αστάθειας, της τουρκικής επιθετικότητας αλλά και των μαζικών ροών μεταναστών και προσφύγων. Αυτή η κατάσταση θα συνεχιστεί όσο οι χώρες της περιοχής στερούνται τους θεσμούς και τις ελευθερίες που αποτελούν θεμέλια της ισότητας και της δημοκρατίας. Είναι σημαδιακό ότι η μόνη χώρα που διαθέτει ελεύθερο Τύπο, συνδικαλισμό, κοινωνική ασφάλιση και μεγαλύτερη ισότητα μεταξύ ανδρών και γυναικών είναι η Τυνησία, που είναι και η μόνη η οποία, μέσα στην τελευταία δεκαετία, προχώρησε προς τη δημοκρατία. Το άμεσο μέλλον είναι εξαιρετικά ρευστό. Από τη μία πλευρά, η πανδημία θα προκαλέσει περισσότερη ανισότητα και ανέχεια. Από την άλλη, η προσέγγιση κάποιων χωρών με το Ισραήλ ίσως ανοίξει νέες προοπτικές για ανάπτυξη στην περιοχή. Τίποτα δεν είναι βέβαιο. Αυτό που θα παρείχε μεγαλύτερη ασφάλεια στη χώρα μας από το να αντιδρά στις κινήσεις άλλων, θα ήταν να επιδίωκε και να συμμετείχε δυναμικά σε ένα ολοκληρωμένο ευρωπαϊκό πρόγραμμα για την περιοχή. Αυτό θα είχε στόχο την ενίσχυση των θεσμών που θα μεταμόρφωναν κοινωνίες που σήμερα ταλανίζονται μεταξύ αυταρχισμού και χάους, ευάλωτες στα παιχνίδια άλλων.
Νίκος Κωνσταντάρας
6/12/2020
