Ζούμε την ολοκλήρωση της ήττας του χριστιανισμού; Μία μακρά πορεία υστέρησης που ξεκινάει από την Αναγέννηση.
Βλέπουμε όλους αυτούς τους μήνες πολλούς πιστούς αλλά και την ηγεσία της εκκλησίας να μην μπορούν να προσανατολιστούν. Ελάχιστες φωτεινές εξαιρέσεις υπάρχουν όπως αυτή του επισκόπου Αργολίδας[1]. Οι περισσότεροι κινούνται με τον τρόπο των ΜΚΟ, την διεκδίκηση δηλαδή κάποιου επιμέρους δικαιώματος. Στη συγκεκριμένη περίπτωση του δικαιώματος του εκκλησιάζεσθαι και της θείας κοινωνίας. Δικαιώματα που γίνονται αντιληπτά ως συλλογικό δικαίωμα του εκκλησιαστικού σώματος για συμμετοχή στην λειτουργία αλλά και ως ατομικό δικαίωμα στην μετάληψη. Απέναντι στο κράτος που στερεί αυτά τα δικαιώματα υπάρχουν αντιδράσεις.
Παρόμοιες αντιδράσεις υπήρξαν από την κυνηγετική συνομοσπονδία που θεωρούσε ότι το κράτος θα έπρεπε να αναγνωρίσει τις ιδιαίτερες συνθήκες του κυνηγιού στην ύπαιθρο, αφού περιορίζονται οι πιθανότητες μετάδοσης του κορωνοϊού. Ειδικές συνθήκες διεκδικήθηκαν από χριστιανικούς κύκλους. Στην αρχή με αφορισμούς ότι δεν κολλάει ο ιός στην εκκλησία, μετά με επιχειρήματα ότι δεν κολλάει ο ιός με την θεία κοινωνία και μετά ήρθε η ανάλυση της θείας κοινωνίας ως πράξη· στο κατά πόσο δηλαδή μεταφέρεται ο κορωνοϊός μέσω της σιέλου. Αναπτύχθηκαν επιχειρήματα που προσπαθούσαν να αποκρούσουν επιστημονικά συμπεράσματα και πάντα κατέτειναν με στεγνό τρόπο στην διασφάλιση του δικαιώματος της λειτουργίας των εκκλησιών με πιστούς και του δικαιώματος της θείας κοινωνίας.
Δεν θεωρώ ότι έχω επάρκεια να αξιολογήσω το γεγονός της συνευρέσεως του εκκλησιαστικού σώματος στους ναούς. Το έχει κάνει με πολύ καλό τρόπο, για να το κατανοήσουμε και εμείς που δεν εκκλησιαζόμαστε τακτικά, ο Χρήστος Γιανναράς, για τον οποίον τρέφω μεγάλο θαυμασμό. Αυτό όμως που βλέπω από τους πιστούς που διαμαρτύρονται είναι η αντιμετώπιση της θείας κοινωνίας σαν κάτι μαγικό. Πολλοί πιστοί κοινωνούν με τρόπο που φαίνεται ότι τον αντιλαμβάνονται με τον τρόπο που λαμβάνουν οι Γαλάτες τον μαγικό ζωμό που φτιάχνει ο Πανοραμίξ στο Αστερίξ. Μία ατομική διεκδίκηση δύναμης που διαφέρει από το εκκλησιαστικό γεγονός και την φανέρωση της εν Χριστώ ζωής.
Η ηγεσία της εκκλησίας, οι επίσκοποι, μην μπορώντας να καθοδηγήσουν και ακόμα περισσότερο αυτολογοκρινόμενοι μπροστά στον φόβο των φανατικών ζηλωτών και ορισμένες φορές πρωτοστατώντας φάνηκε ότι λειτουργούν αμυντικά. Δεν είδαμε νηφαλιότητα και κατανόηση του γεγονότος της πανδημίας.
Έτσι οι άσπρες μπλούζες των ιατρών φανταζόμουν ότι είναι το αξιόπιστο πλέον ιερατείο. Ιερατείο μάλιστα που κατέχει το προτέρημα της γνώσης, της καρτερίας και της αποφασιστικότητας. Το ράσο έμεινε στο περιθώριο. Σε μία άκρη των γεγονότων διεκδικώντας όχι για την κοινωνία αλλά τους πιστούς εκείνους που δεν μπορούν να κάνουν χωρίς να εκκλησιάζονται. Διεκδικώντας το μερικό έχασε την ευκαιρία να μετέχει στις εξελίξεις. Έτσι μοιάζει σα να περιορίστηκε στον ρόλο ενός σωματείου.
Πρόκειται για μία μακρά πορεία υστέρησης που ξεκινάει από την Αναγέννηση. Τα βασικά αίτια αυτής της υστέρησης είναι τρεις παράλληλες εξελίξεις: η ανάδυση του κράτους, η ανάδυση του καπιταλισμού και η ανάπτυξη της επιστήμης και της τεχνικής.
Α) Στο Βυζάντιο το διακριτό δίπολο Αυτοκράτορα – Πατριάρχη πήγαζε από το κύρος της εκκλησίας και μπόρεσε να σταθεροποιεί την αυτοκρατορία με τις αξίες που προέβαλε. Με την οθωμανική κατάκτηση ήρθε το τέλος της αυτοκρατορίας με βίαιο τρόπο. Η εκκλησία ήταν ότι απέμεινε για το υπόδουλο γένος ως συνεκτικό στοιχείο, χωρίς όμως δύναμη. Κράτησε αυτόν τον ρόλο μέσα στην εχθρική οθωμανική αυτοκρατορία των κατακτητών.
Στο Βυζάντιο, ο Πατριάρχης Φώτιος, που ανακηρύχθηκε και άγιος, είχε γράψει παραινέσεις προς τον βασιλιά των Βουλγάρων για μία χριστή διοίκηση[2]. Οι παρενέσεις του επιδιώκουν μία ηθική εξουσία. Κατά κάποιο τρόπο μπορούν να αντιστοιχηθούν με την κομφουκιανική παράδοση στην Κίνα, μία παράδοση διοίκησης του κράτους με ηθικές αξίες. Η Βυζαντινή αυτοκρατορία και η αυτοκρατορία της Κίνας, οι δύο μακροβιότερες αυτοκρατορίες στον κόσμο, βασίστηκαν σε ηθικές αξίες, φύλακες και εμπνευστές των οποίων ήταν οι ιερείς της Ορθοδοξίας και οι λόγιοι του Κομφουκιανισμου, δίπλα στους κρατικούς αξιωματούχους και μανδαρίνους. Η αυτοκρατορική Κίνα κατέρρευσε μετά από τις οικονομικές κατακτήσεις από την δύση και στο τέλος από την στρατιωτική κατάκτηση. Αυτό ισχύει και σε εμάς, αφού το μεγάλο κτύπημα στο Βυζάντιο δόθηκε πρώτα από τους γενοβέζους και βενετσιάνους εμπόρους.
Για την χριστιανική εκκλησία όμως, συνολικά, ήρθε το τέλος από την δύση, όπου κατέρρευσε η κοσμική παπική εξουσία και αναδείχθηκαν τα κράτη. Η κοσμική εξουσία, το κράτος, κινήθηκε αυτόνομα από την εκκλησία ήδη από την εποχή του Μακιαβέλι. Ο ηγεμόνας και στη συνέχεια το κράτος διαπνέονται από άλλες αξίες, ισχύος κυρίως, και κινούνται εντελώς ανεξάρτητα πλέον από την εκκλησία. Η εκκλησία έτσι περιορίστηκε στον μεταφυσικό της ρόλο, ενώ την καθημερινότητα των πολιτών την χειρίζεται πλέον το κράτος.
Β) Την μεγάλη ήττα την δέχτηκε η εκκλησία με την ανάδειξη του καπιταλισμού. Όπως και στην Κίνα η απαξίωση και η καταγγελία του κέρδους φάνηκε ότι δεν ήταν αρκετή για την άμυνα του θρησκευτικού πολιτισμού. Η αυτοκρατορία της Κίνας λύγισε κάτω από την πίεση και την βαρβαρότητα του αγγλικού οικονομισμού. Στην δύση λύγισε κάτω από την πίεση της τεχνολογικής ανάπτυξης και της ανάπτυξης του καπιταλισμού.
Οι πατέρες της εκκλησίας και ιδίως ο Μέγας Βασίλειος καταγγέλλοντας ως βλασφημία τον τόκο δημιούργησαν μία στάση αρνητική απέναντι στο εμπόριο και τις τράπεζες, ανάλογη με αυτήν του κομφουκιανισμού. Η στάση αυτή ήταν ουσιώδης για την εκκλησία και διατηρήθηκε ακόμα και από τους πάπες. Και είναι μάλιστα η καταγγελία του τοκογλυφικού κέρδους από τον Πάπα η οποία οδήγησε στην συγκέντρωση του τραπεζικού κεφαλαίου στα χέρια των μη χριστιανών Εβραίων της Ευρώπης. Τα αντιεβραϊκά ρεύματα στην Ευρώπη ήταν απλώς η αντανάκλαση της απέχθειας προς τον καπιταλισμό από τα λαϊκά στρώματα ή κατευθυνόμενα από τους ηγεμόνες για την υφαρπαγή του πλούτου που οι εβραίοι κατείχαν, κι ας ενδύθηκαν χριστιανικό μανδύα.
Ο Πάπας το κατάλαβε αργά και έφτιαξε και μία τράπεζα για να μπορεί να μετέχει στο γίγνεσθαι. Μία τράπεζα στην οποία εξελίχθηκαν πολλά σκάνδαλα. Ακόμα μία απαξίωση για τον καθολικισμό αφού είχε απεμπολήσει βασικές ηθικές αξίες. Σε εμάς, η εκκλησία παρέμεινε στην παράδοση «τα του καίσαρος τω Καίσαρι» ένα βήμα πίσω από το κράτος, και δεν ασχολήθηκε με την οικονομία, εκτός από κάποιους συμβούλους που την ενέπλεξαν σε σκάνδαλα.
Γ) Το τρίτο χτύπημα, το οποίο ακόμα εξελίσσεται, είναι η επιστήμη και η τεχνική που την ακολουθεί ή ίσως είναι και ο παράγοντας που την κινεί. Η αμφισβήτηση της γης ως κέντρο του σύμπαντος, του ηλιοκεντρικού συστήματος, της ξεχωριστής δημιουργίας του ανθρώπου έκαναν τις διδασκαλίες να μοιάζουν εντελώς ξεπερασμένες, ιδίως όσο κυριαρχούσαν αυτοί που ερμήνευαν τις γραφές κατά γράμμα. Κι ας διακρίνουμε ότι τα βασικά κείμενα και οι διδασκαλίες των πατέρων μπορεί να είναι συμβατά με την κατανόηση της επιστήμης. Διαβάζοντας π.χ. τον Μέγα Βασίλειο και την Εξαήμερο βλέπουμε ότι αποδέχεται την εξέλιξη.
Αν όμως οι πατέρες της εκκλησίας είχανε μία πολύ καλή φιλοσοφική παιδεία δεν συμβαίνει το ίδιο σήμερα. Την εποχή της ανάπτυξης του χριστιανισμού υπήρχε μία μεγάλη δυναμική που καθιστούσε τον Χριστιανισμό ικανό να ενσωματώσει μέσα στα βασικά δόγματα τις γνώσεις και πολλά φιλοσοφικά ρεύματα που ήταν διαθέσιμα στον τότε γνωστό κόσμο. Σήμερα όμως μοιάζει σαν οι επίσκοποι να διεξάγουν μάχες οπισθοφυλακών, αναγκαζόμενοι να συμπλέουν με τα πλέον ανορθολογικά ρεύματα. Αν και θα μπορούσε, ίσως, η ορθοδοξία να είναι ένα σημαντικό αντίβαρο ή μία πηγή νοήματος στον σημερινό καταναλωτικό τεχνολογικό πολιτισμό, αυτοπεριορίζεται από τις επιλογές και τον φόβο της ηγεσίας.
Στην Κίνα, η εξάλειψη των αξιών της αρετής και του σεβασμού φέρνουν στην επιφάνεια την, αντίθετη με τον Κομφουκιανισμό, σχολή των αρχαίων Νομικιστών με νέα μορφή και αναγκαστικά την απολυταρχική κρατική επιβολή με κύριο όχημα την ψηφιακή τεχνολογία. Φαίνεται σαν η όλη δράση του κράτους εκεί να είναι μονόδρομος που εμπνέεται μόνο από το «όφελος», έννοια αντίθετη με την αρετή κατά τον Κομφούκιο, και την αέναη ανάπτυξη.
Η δύση και εμείς εδώ με ποιες αξίες θα αντιμετωπίσουμε τα κρίσιμα ζητήματα που έρχονται στην επιφάνεια όταν ότι έχει μείνει από τον χριστιανισμό είναι η άρνηση των διακρίσεων αλλά στην νομικίστικη έκφραση της, ως ατομικά δικαιώματα; Η εκκλησία ως ΜΚΟ πλέον φαίνεται σαν να ωθείται να αυτοπεριοριστεί στα δικαιώματά της αφού δεν μπορεί να εμπνεύσει σε δύσκολους καιρούς. Για όσους δεν έχουμε περιπέσει σε έναν αφελή αντικληρικαλισμό είναι μια μεγάλη απογοήτευση.
[1] Βλ. Κείμενο που αναρτήθηκε στην σελίδα της αρχιεπισκοπής https://imargolidos.gr στις 16/12/2020 με τίτλο: Ολοκληρωτισμοί και … «ολοκληρωτισμοί» και στις 19/5/2020 με τίτλο: Αργολίδος Νεκτάριος: ”Η γη είναι τετράγωνη!”
[2] Ο τίτλος της επιστολής προς Μιχαήλ τον βασιλιά της Βουλγαρίας είναι «Τί εστίν έργον άρχοντος, επιστολή Η’» και έχει εκδοθεί από τις εκδόσεις Αρμός με το τίτλο : «Ο Ηγεμών» κατ΄ αντιδιαστολή του ομότιτλου έργου του Μακιαβέλι. Αναφέρεται στην «παιδαγωγία της εξουσίας» που θυμίζει σε μεγάλο βαθμό τις αρχές του Κομφούκιου.
Πρώτη δημοσίευση στο koutsomili.wordpress.com
Βιολόγος - Περιβαλλοντολόγος