ΗΠΑ: Ο νέος πρόεδρος, πάγιοι στρατηγικοί προσανατολισμοί και ο ρόλος της Μεγάλης Βρετανίας.
Κάτι που δεν συζητείται συχνά είναι ο ρόλος της Βρετανίας και η «ειδική της σχέση» με τις ΗΠΑ. Η Βρετανία μετά το 1945 ήταν και συνεχίζει να είναι σημαντικός στρατηγικός σύμβουλος των ΗΠΑ. Στην Ευρώπη πάντα διαδραμάτιζε σημαντικό στρατηγικό ρόλο είτε ήταν είτε δεν ήταν μέλος της ΕΕ και πάντα σε στρατηγική συνεννόηση με την Ουάσιγκτον. Ο ρόλος της εκτός ΕΕ αναμένεται να είναι ακόμη πιο σημαντικός ενόψει το γεγονότος ότι τα επόμενα χρόνια οι στρατηγικές ανασυντάξεις στην Ευρώπη θεωρούνται αναπόφευκτες.
Το Λονδίνο γνωρίζει άριστα τις περιφέρειες ενώ έχει και πρωταρχικά συμφέροντα για τα οποία μεριμνά να επηρεάζει θετικά για την Μεγάλη Βρετανία τις Αμερικανικές αποφάσεις. Εξετάζοντας την Βρετανική στρατηγική πριν και μετά τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο μέχρι και τις μέρες μας, υπάρχει μια σταθερά: Τα νήματα πολλών στρατηγικών τα κινεί το Λονδίνο. Παρά την απώλεια ισχύος λόγω από-αποικιοποίησης, η Βρετανία διατήρησε την διπλωματική της ισχύ. Βασικά με δύο τρόπους.
Πρώτον, διατήρησε εάν όχι αύξησε και βελτίωσε τους πανίσχυρους αποικιακούς θεσμούς ανάλυσης, χάραξης στρατηγικών προσανατολισμών και εφαρμογής στρατηγικής. Όπως συχνά γράφουμε η δημιουργία επιτελείων στρατηγικού σχεδιασμού επανδρωμένων με προσωπικό υψηλών δεξιοτήτων συγκριτικά με άλλες δαπάνες ενός κράτους δεν στοιχίζει πολλά, ενώ λειτουργεί ως πολλαπλασιαστής ισχύος. Αυτό δεν έκανε η Ελλάδα η οποία αφενός παροπλίζει συχνά ικανότατους κρατικούς λειτουργούς και αφετέρου αντί επιστήμονες υψηλών βαθμίδων επί δεκαετίες συχνά σιτίζει κομματικούς παρατρεχάμενους ή άλλους μη εκλεγμένους ιδιώτες.
Δεύτερον, έγκαιρα ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του 1930 η Μεγάλη Βρετανία συγκρότησε την «ειδική σχέση ΗΠΑ-Μεγάλης Βρετανίας». Σε πολλά, κυρίως στα πεδία των ευρωατλαντικών σχέσεων και της στρατηγικής πάνω στην περίμετρο της Ευρασίας, η Μεγάλη Βρετανία είναι ο κυριότερος σύμβουλος της Ουάσιγκτον. Δεν είναι του παρόντος αλλά όταν μιλάμε για την Ευρωατλαντική δομή ή άλλως πως Διατλαντική σχέση ο μεγάλος αρχιτέκτονας είναι το Λονδίνο. Το ίδιο μπορεί να θεωρηθεί για την γένεση και εξέλιξη της Ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης (Τσόρτσιλ: «είμαστε μαζί σας αλλά όχι ένας από εσάς») στην οποία ακολουθώντας στρατηγικές αιώνων για τα ζητήματα της ηπειρωτικής Ευρώπης εντάχθηκε στην Κοινότητα μόνο όταν ήθελε να την επηρεάσει και αποχώρησε όταν έκρινε ότι αυτό το κάνει καλύτερα ως μη μέλος. Αποχωρεί από την ΕΕ γιατί οι προαναφερθέντες πανίσχυροι μηχανισμοί στρατηγικής της Μεγάλης Βρετανίας διέγνωσαν ριζικές αλλαγές στην Ευρώπη και ευρύτερα. Εμάς τουλάχιστον δεν μας εκπλήττει το γεγονός ότι ανεξαρτήτως προέδρου στην Ουάσιγκτον οι στρατηγικές διαβουλεύσεις Ουάσιγκτον – Λονδίνου είναι συνεχείς και αδιάλειπτες.
Τα ζητήματα Ελλάδας – Τουρκίας ήταν και θα είναι πάντα στην πρώτη γραμμή των ενδιαφερόντων του Λονδίνου. Το «ποτέ» αυτοδιάθεση στην Κύπρο –που σωστά θεωρεί το σημαντικότερο γεωπολιτικό σημείο του πλανήτη όπως και η Τουρκία όχι όμως η Ελλάδα– μετατράπηκε σε κολοβή ανεξαρτησία με μεθοδεύσεις διαίρει και βασίλευε. Επιχειρεί διαρκώς να διαλύσει την Κυπριακή Δημοκρατία για να συνεχίσει μαζί με άλλους να εποπτεύει στρατηγικά το νησί ενώ εδώ και καιρό με την Ελλάδα κραυγαλέα απούσα αυτό το κάνει με διαρκείς συναλλαγές με την Άγκυρα. Λέω το πασίδηλο εάν υπογραμμίσω τα εξής:
α) Στην κόψη του ξυραφιού των Ελληνοτουρκικών σχέσεων είναι η Κύπρος και τουρκική επικυριαρχία αναβαθμίζει στρατηγικά την Τουρκία εκπληρώνει τους Βρετανικούς σκοπούς με το να διαλύσει την ΚΔ χωρίς να θιγούν οι Βάσεις και παγιδεύει στρατηγικά την Ελλάδα.
β) Για την Βρετανία θέσφατο είναι η διαφύλαξη των ερεισμάτων της όπως βάσεις στην Κύπρο και το εμπόριο με την Τουρκία,
γ) Η Τουρκία κινείται ευέλικτα εν μέσω μύριων προβλημάτων ενώ οι ελιγμοί του Ερντγογάν δεν κρύβονται παρά την κρίση που δημιουργούν οι S400 με τις ΗΠΑ. Τίποτα δεν προδικάζει ότι η εξέλιξη αυτού του θέματος θα οδηγήσουν τις Αμερικανοτουρκικές σχέσεις σε αδιέξοδο. Όμως, ακόμη και εάν υπάρξει οξεία κρίση στις σχέσεις δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η Άγκυρα στα στρατηγικά της συρτάρια πάντα διαθέτει σχέδια για διαπραγματευτικούς ελιγμούς και συναλλαγές συμφερόντων. Κανείς δεν πρέπει να υποτιμά αφενός την δήλωση του απερχόμενου προέδρου των ΗΠΑ ότι είναι ο Ερντογάν είναι μεγάλος σκακιστής και του Ρώσου προέδρου Βλαντίμιρ Πούτιν πολύ πρόσφατα ότι ενώ ο Τούρκος πρόεδρος δεν συμμερίζεται πάντα τα συμφέροντα της Ρωσίας «συμπεριφέρεται σαν άνδρας» και ότι «υπάρχει ένα στοιχείο προβλεψιμότητας σε αυτό». Κοντολογίς, ενώ στην ρευστή και πολυκύμαντη διεθνή πολιτική τίποτα δεν αποκλείεται κανείς θα πρέπει να είναι επιφυλακτικός όταν διακυβεύονται μεγάλα γεωπολιτικά και στρατηγικά συμφέροντα ως προς τα οποία η Τουρκία αποδεδειγμένα ελίσσεται συχνά με επιτυχία. Επιπλέον, για τυχόν πολύ πιθανούς ελιγμούς και για πιθανή επαναπροσέγγιση της Άγκυρας με την Ουάσιγκτον πρέπει να αναμένεται να κληθούν να πληρώσουν το τίμημα γειτονικά κράτη όπως η Ελλάδα.
δ) Σε μια τέτοια στρατηγική μετάβαση είναι λογικό ότι κάτω από τα διπλωματικά τραπέζια οργιάζουν οι στρατηγικές συναλλαγές και όποιο κράτος μπερδεύεται στρατηγικά και μένει απαθές και αμέτοχο ζημιώνεται.
ε) Όποιες και να είναι οι ιδιορρυθμίες του νέου προέδρου και των συμβούλων του τα μόνιμα κρατικά επιτελεία θα αναπτύξουν στρατηγικές μεθοδεύσεις που αφορούν μονιμότερα ζητήματα και τις στρατηγικές ισορροπίες του ραγδαία εξελισσόμενου πολυπολικού διεθνούς συστήματος. Κανείς ανεξαρτήτως προέδρου θα πρέπει να αναμένει καταιγιστικούς Αμερικανικούς στρατηγικούς ελιγμούς, εξισορροπήσεις και αποφάσεις που διαρκώς θα εναλλάσσονται εντός πιο σταθερών στρατηγικών προσανατολισμών. Εν τούτοις, εν μέσω καταιγιστικών στρατηγικών εξελίξεων που αγγίζουν των ζωτικό πυρήνα των συμφερόντων των νεοελλήνων η Ελλάδα ουσιαστικά βρίσκεται, όπως και να το κάνουμε, σε στρατηγική ακινησία που καταμαρτυρείται καθημερινά με ύστερη περίπτωση τα αποτελέσματα της συνόδου κορυφής της ΕΕ. .
Ακόμη πιο σημαντικό, ως μητροπολιτικό κέντρο των νεοελλήνων φαίνεται να μην διαθέτουμε ένστικτα αυτοσυντήρησης και επιβίωσης. Εν μέσω καταιγιστικών στρατηγικών εξελίξεων η Αθήνα φαίνεται να μην αποθαρρύνει την Λευκωσία από το να συμμετάσχει σε μια πενταμερή όπου ο πρόεδρος της ΚΔ θα καθίσει στο ίδιο τραπέζιο με τον «πρόεδρο» του ψευτοκρατιδίου της Άγκυρας δίνοντας μηνύματα έτσι ότι η Ελληνική πλευρά αποδέχεται τις αξιώσεις της Άγκυρας για ολοκληρωτικό έλεγχο της Κύπρου μέσω μιας μη βιώσιμης «λύσης» και με τους εποίκους να διαδραματίζουν κεντρικό ρόλο. Το μήνυμα αυτό το παίρνουν όχι μόνο οι Τούρκοι αλλά και άλλα κράτη όπως οι ΗΠΑ, η Βρετανία, η Γαλλία, το Ισραήλ, η Αίγυπτος και όλοι οι άλλοι.
Οι προεκτάσεις συνέχισης του δόγματος «η Κύπρος είναι μακριά» αυτή την φορά θα είναι βαθύτατες και ανεπίστροφα παγιδευτικές. Η Ελλάδα δεν έχει την στρατηγική πολυτέλεια να αφήσει τους Κύπριους να αυτοκτονήσουν ή να τους ενθαρρύνει για μια μη βιώσιμη λύση που θα αναβαθμίσει την Τουρκία γεωπολιτικά και θα παγιδεύσει την Ελλάδα στρατηγικά.
Στο μεταίχμιο μεγάλων αλλαγών όπως αυτή του Αμερικανού προέδρου και άλλων περιφερειακών εξελίξεων η ακινησία και η απραξία είναι πολυτέλεια και παραγωγός αβάστακτων στρατηγικών συνεπειών. Αν υπάρχει κάτι που στο εν εξελίξει διεθνές σύστημα είναι αξίωμα είναι πως κανένα κράτος δεν έχει την πολυτέλεια να στέλνει μηνύματα ότι τα συμφέροντά του και το ίδιο είναι αναλώσιμα γιατί όπως πάντα ισχύει οι στρατηγικοί δρώντες το εξαποστέλλουν πάνω στις Κλίνες των στρατηγικών παιγνίων για κατακρεούργηση και διασκορπισμό.
Ομ. Καθηγητής Διεθνών Σχέσεων – Στρατηγικών Σπουδών, Παν/μιο Πειραιώς, Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών