Η ψηφιακή επανάσταση στη Κένυα μεταφράζεται στο 10% του ΑΕΠ (2017).


  Η ψηφιακή επανάσταση στη Κένυα 
μεταφράζεται στο 10% του ΑΕΠ (2017).

Με την εκτόξευση του πρώτου της δορυφόρου, τον Μάιο του 2018, η Κένυα προσχώρησε στη μικρή ομάδα των αφρικανικών κρατών με παρουσία στο Διάστημα. Η συσκευή θα συλλέξει δεδομένα που θα βοηθήσουν στην πρόληψη ξηρασιών. Η θεαματική επιτυχία αποτελεί μόνο μία πτυχή των τεχνολογικών επιδόσεων της Κένυας, τα ευρήματα της οποίας αποτελούν έμπνευση για όλον τον κόσμο, χωρίς, ωστόσο, να προσφέρουν λύση στα διαρθρωτικά προβλήματα της χώρας. Το άρθρο δημοσιεύτηκε στα γαλλικά το 2018, αλλά σήμερα δημοσιεύεται στα ελληνικά για πρώτη φορά.

Στην Κιμπέρα, τη μεγαλύτερη παραγκούπολη του Ναϊρόμπι, αλλά και ολόκληρης της Αφρικής, μια νεαρή γυναίκα σκουπίζει μπροστά στο κατάστημά της από αυλακωτή λαμαρίνα.  Ένα κατάστημα 1 τ.μ., με μια μικροσκοπική θυρίδα στο εσωτερικό του. Η εικοσιτριάχρονη Μορίν Νιαμπούρα πουλά λιανικά τηλεφωνικές κάρτες και πραγματοποιεί μεταφορές χρημάτων. Ο ανταγωνισμός μαίνεται σ’ αυτό το χωμάτινο σταυροδρόμι κοντά στο κέντρο της κενυατικής πρωτεύουσας. Airtel, Safaricom... Σε διάστημα δέκα ετών οι επιγραφές εταιρειών κινητής τηλεφωνίας και οι τραπεζικές υπηρεσίες μέσω κινητού τηλεφώνου πλήθυναν παντού.

Ένας πελάτης αφήνει στον πάγκο του ταμείου ένα χαρτονόμισμα των 1.000 σελινίων (8,60 ευρώ) το οποίο η κυρία Νιαμπούρα αναλαμβάνει κατόπιν να αποστείλει σε έναν τηλεφωνικό αριθμό χρησιμοποιώντας το M-Pesa, το ηλεκτρονικό πορτοφόλι που ξεκίνησε τη λειτουργία του το 2007 από ντόπιους. Χάρη στη συγκεκριμένη τεχνολογία, που εξαπλώθηκε στην ανατολική και τη νότια Αφρική, τα χρήματα των χρηστών χωρίς τραπεζικό λογαριασμό μπορούν να εισπραχθούν στα πολλαπλά σημεία πώλησης της Safaricom. Κατόπιν, τα χρήματα μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την εξόφληση λογαριασμών ή για την πραγματοποίηση άλλων μεταφορών, πάντα μέσω κινητού τηλεφώνου. Το σύστημα προσφέρει στους πιο φτωχούς τη δυνατότητα πρόσβασης σε βασικές χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες και τους επιτρέπει να αποστέλλουν χρήματα στους συγγενείς τους στις αγροτικές περιοχές. Μεταξύ 2006 και 2016 οδήγησε στην αύξηση των ενήλικων χρηστών άνευ τραπεζικού λογαριασμού από το 20% στο 80% -μόνο με τη χρήση ενός κατάλληλα εφοδιασμένου κινητού τηλεφώνου.

Η Αφρική έκανε αυτό που οι ειδήμονες αποκαλούν «πήδημα βατράχου»: απευθείας μετάβαση στη χρήση κινητών τηλεφώνων χωρίς τη μαζική ανάπτυξη των γραμμών σταθερής τηλεφωνίας, όπως στις βιομηχανικές χώρες. Με το ηλεκτρονικό πορτοφόλι, η πιο περιθωριακή ήπειρος στο παγκόσμιο εμπόριο για μια φορά εμφανίζει προβάδισμα ακόμη και σε σχέση με τη Δύση. Το mobile banking χρησιμοποιείται από 26 εκατομμύρια Κενυάτες, σ’ ένα σύνολο 49,7 εκατομμυρίων κατοίκων. Μ’ αυτόν τον τρόπο οι παράγοντες μιας οικονομίας που παραμένει σε μεγάλο βαθμό άτυπη έχουν πρόσβαση σε χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες, συμπεριλαμβανομένων των δανείων.  Όπως σε όλη την Αφρική, οι παραδοσιακές εμπορικές τράπεζες, των οποίων οι υπηρεσίες είναι πιο ακριβές, αρνούνται να ανοίξουν λογαριασμούς στους φτωχότερους.

Χάρη στις προμήθειες με τις οποίες χρεώνεται η κάθε συναλλαγή, το M-Pesa αποδίδει στη Safaricom 220 εκατομμύρια ευρώ καθαρά κέρδη κάθε εξάμηνο. Αυτή η κενυάτικη εταιρεία, που ξεκίνησε τη δραστηριότητά της το 1998, κατέχει το 67% της τοπικής αγοράς. Με το 40% να ανήκει στον βρετανικό όμιλο Vodafone από το 2000, εμφανίζει έναν εξάμηνο κύκλο εργασιών 930 εκατομμυρίων ευρώ. Από την πλευρά της, η κυρία Νιαμπούρα κερδίζει περίπου 250 ευρώ τον μήνα, δηλαδή το διπλάσιο του μέσου μηνιαίου εισοδήματος (103 ευρώ). Κάνει οικονομία με σκοπό να πραγματοποιήσει το όνειρό της: να γίνει δασκάλα. Καθώς τα έξοδα εγγραφής στη σχολή επαγγελματικής κατάρτισης ανέρχονται στα 3.440 ευρώ τον χρόνο, θα της χρειαστούν αρκετά χρόνια προκειμένου να επιτύχει τον στόχο της. Εντούτοις δεν απελπίζεται: όπως και να ’χει, οι πελάτες κάνουν ουρά καθημερινά από το πρωί έως το βράδυ.

Την ίδια μέρα, στην άλλη άκρη της πρωτεύουσας, στην πλούσια συνοικία Westlands, κάποιες φίλες περνούν τη βραδιά τους με τη συνοδεία ποτού στη βεράντα μιας πολυκατοικίας.  Όταν αδειάσουν τα μπουκάλια του bubbly (αφρώδες κρασί), ακούγεται εν χορώ: «Το Chupa Chap!». Η οικοδέσποινα πληκτρολογεί στο smartphone της και στέλνει την παραγγελία της σ’ αυτήν τη διαδικτυακή κάβα. Αρκεί μια εγγραφή προκειμένου να αποκτήσει κανείς πρόσβαση στις υπηρεσίες παράδοσης οινοπνευματωδών ποτών, οι οποίες παρουσιάζονται ως «οι ταχύτερες στην πόλη».  Ένα παρακινδυνευμένο εγχείρημα, δεδομένου του μεγέθους του Ναϊρόμπι, στο οποίο συνωστίζονται 3,5 εκατομμύρια κάτοικοι, και του εφιαλτικού κυκλοφοριακού του. Μετά από δέκα λεπτά η πελάτισσα ήδη αρχίζει να ανυπομονεί. Ευτυχώς, ο ταχυμεταφορέας, ελισσόμενος με τη μοτοσικλέτα του μέσα από μποτιλιαρίσματα, δεν αργεί να παραδώσει τα μπουκάλια προσέκο έναντι 11 ευρώ το τεμάχιο.

Από μακριά, η βιτρίνα των Τεχνολογιών της Πληροφορίας και της Επικοινωνίας της Κένυας φαίνεται λαμπερή. Με τις αμέτρητες εκδηλώσεις που οργανώνει, όπως τα ICT Innovation, NexTech Africa, Women in Tech Africa, Agritec Africa, τα απομακρυσμένα τηλεφωνικά κέντρα και το μεγάλο έργο της, το «Silicon Savannah», η χώρα θεωρείται υπόδειγμα και πηγή έμπνευσης για πολλές άλλες, με πρώτη τη Ρουάντα, η οποία επιχειρεί να την ανταγωνιστεί.

Οι νέες τεχνολογίες αντιπροσώπευσαν το 10% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος (ΑΕΠ) το 2017. Παρουσίασαν αλματώδη ανάπτυξη με την εγκατάσταση, το 2009, ενός υποβρύχιου καλωδίου οπτικής ίνας με όνομα The East African Marine System (Teams), που συνδέει τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα με την Κένυα. Το έργο ύψους 82 εκατομμυρίων δολαρίων, που δρομολογήθηκε από την κυβέρνηση της Κένυας, αποσκοπεί στη μείωση της εξάρτησης από ένα καλώδιο που ελέγχεται από τη Νότια Αφρική. Το Teams παρέχει τις ταχύτερες διαδικτυακές συνδέσεις στην Αφρική, με μηνιαίες χρεώσεις μεταξύ 25 και 75 ευρώ - ένα κόστος που παραμένει υψηλό για το βιοτικό επίπεδο της χώρας. Στην Κένυα της υψηλής τεχνολογίας, τρεις στους τέσσερις χρήστες συνεχίζουν να επισκέπτονται  Ίντερνετ καφέ προκειμένου να πλοηγηθούν στο Διαδίκτυο χρησιμοποιώντας αργές και ακριβές υπηρεσίες. Το πρόγραμμα ψηφιακής κατάρτισης DigiSchool, εμβληματική προεκλογική υπόσχεση στις προεδρικές εκλογές του 2013, οφείλει να προμηθεύσει 1 εκατομμύριο φορητών ηλεκτρονικών υπολογιστών στα 24.000 δημοτικά σχολεία της χώρας. Υπάρχουν όμως επικρίσεις αναφορικά με τις καθυστερήσεις του προγράμματος και με το γεγονός ότι 20% των ιδρυμάτων ακόμη δεν διαθέτουν ηλεκτρισμό - και πολλές φορές ούτε και θρανία.

Το ποσοστό φτώχειας έχει αναμφισβήτητα μειωθεί μεταξύ 2005 και 2016, καθώς το μέρος του πληθυσμού που ζει με λιγότερα από 2 δολάρια την ημέρα, από το 43,6%, πέρασε στο 35,6%. Κατά την Ταβνίτ Σούρι, οικονομολόγο στο Τεχνολογικό Ινστιτούτο Μασαχουσέτης (ΜΙΤ), που μελετά τον αντίκτυπο του M-Pesa από το ξεκίνημά του, το ηλεκτρονικό πορτοφόλι έβγαλε από την ακραία φτώχεια περίπου 194.000 κενυάτικες οικογένειες, δηλαδή το 2% των νοικοκυριών, μεταξύ 2008 και 2014. Εντούτοις, αν και η συγκεκριμένη καινοτομία κατέστησε τις λιανικές τραπεζικές υπηρεσίες προσβάσιμες σε όλους, δεν κατάφερε να λύσει τις διαρθρωτικές ανισορροπίες της οικονομίας.

Όπως αλλού στην Αφρική, η ανάπτυξη (+5,5%), μολονότι υποστηρίζεται και καθοδηγείται από τις υπηρεσίες, δεν μεταφράζεται σε καμία σημαντική οικονομική άνοδο. Η ανεργία παραμένει υψηλή (11% σύμφωνα με τις επίσημες στατιστικές, 39,1% σύμφωνα με τον ΟΗΕ) και οι δημιουργούμενες θέσεις εργασίας συχνά είναι επισφαλείς σε μία από τις πιο άνισες κοινωνίες παγκόσμια. Γι’ αυτό ευθύνονται η έλλειψη επενδύσεων στην εκπαίδευση και την Υγεία και η αναιμική δημιουργία θέσεων εργασίας στον ιδιωτικό τομέα.

Μια από τις πιο λαμπρές επιτυχίες των νέων τεχνολογιών στην Κένυα είναι, αναμφισβήτητα, η πλατφόρμα της Ουσαχίντι («μαρτυρία» στα Σουαχίλι). Το λογισμικό ανοιχτού κώδικα επινοήθηκε με σκοπό τη δυνατότητα της παρακολούθησης, σε πραγματικό χρόνο, των περιστατικών πολιτικής βίας στη μετεκλογική κρίση του 2008. H σύγκρουση -η οποία μετατράπηκε σε σύγκρουση εθνοτήτων- μεταξύ των οπαδών του απερχόμενου Προέδρου Μουάι Κιμπάκι και των οπαδών του αντιπάλου Ράιλα Οντίνγκα προκάλεσε τον θάνατο 1.200 ανθρώπων. Το λογισμικό, που δίνει τη δυνατότητα χαρτογράφησης των εχθροπραξιών, αξιοποιήθηκε ξανά σε 22.000 διαφορετικές χρήσεις σε 154 χώρες, για τον εντοπισμό, λ.χ., των θυμάτων του σεισμού στη Αϊτή ή των αποκλεισμένων από χιόνι περιοχών στην Ουάσιγκτον. Επέτρεψε στην κοινωνική επιχείρηση Ουσαχίντι να ευδοκιμήσει προτείνοντας την πρόσβαση στην τεχνολογία της σε χαμηλή τιμή (100 με 500 δολάρια τον μήνα).

Φυσικά, η πλατφόρμα, παρά την αποτελεσματικότητά της, δεν κατεύνασε τις επαναλαμβανόμενες πολιτικές εντάσεις στην Κένυα. Οι εκλογές ακόμη σημαδεύονται από βιαιότητες, με ή χωρίς τις νέες τεχνολογίες - οι οποίες, εξάλλου, αποτελούν αντικείμενο διένεξης. Το Ανώτατο Δικαστήριο κατέληξε σε μια ιστορική ετυμηγορία, την 1η Σεπτεμβρίου 2017, ακυρώνοντας τις προεδρικές εκλογές που διεξήχθησαν στις 8 Αυγούστου. Οι δικαστές άσκησαν πίεση στην εκλογική επιτροπή: η τελευταία είχε αναγγείλει τα αποτελέσματα βασιζόμενη σε πρακτικά τα οποία δεν ήταν αυθεντικά στο σύνολό τους, χωρίς να επιτρέψει την πρόσβαση στους διακομιστές (server) της, παρά τις κατηγορίες για παραβίαση ή και για νοθεία.

Ο Οντίνγκα, κύριος αντίπαλος, κρίνοντας ανεπαρκείς τις εκλογικές μεταρρυθμίσεις, αρνήθηκε να πάρει μέρος στις νέες εκλογές τον Οκτώβριο του 2017.1 Επίσης κάλεσε σε μποϊκοτάζ των προϊόντων τα οποία διέθεταν εταιρείες που θεωρήθηκαν πολύ κοντινές στην εξουσία. Μεταξύ αυτών ήταν η Safaricom, που είδε τις πωλήσεις της να κατακρημνίζονται στις δυτικές περιοχές, στις οποίες κυριαρχεί η εθνότητα του αντίπαλου υποψήφιου, οι Λούο. «Η ψηφιακή οικονομία αποτελεί απλά ένα εργαλείο και όχι πανάκεια. Οι πολιτικοί μπορούν να διατηρήσουν τη θέση τους και να κάνουν όποια σχέδια θέλουν, υπό την προϋπόθεση ότι θα μας αφήσουν να κάνουμε τη δουλειά μας» λέει, συνοψίζοντας, μια επιχειρηματίας, η οποία προτιμά να παραμείνει ανώνυμη. Η ίδια, που δραστηριοποιείται στις κοινώς λεγόμενες «γυναικείες αγροτικές επιχειρήσεις», χρησιμοποιεί την πολύ δημοφιλή στην Αφρική εφαρμογή WhatsApp προκειμένου να επικοινωνήσει δωρεάν μέσω τηλεφωνικών κλήσεων ή γραπτών μηνυμάτων και να σχηματίσει ομάδες. «Η φετιχοποίηση της επιχειρηματικότητας στην Αφρική είναι το νεοφιλελεύθερο μάντρα» δηλώνει ευθέως η  Όρι Οκόλοχ, συνιδρυτικό μέλος της Ουσαχίντι και πρώην διευθύντρια της Google στην ήπειρο. «Θα ήταν αρκετό να γίνει κανείς επιχειρηματίας! Μας λένε: ‘Δεν υπάρχει ηλεκτρισμός, αλλά έχετε ηλιακή ενέργεια. Οι δρόμοι σας είναι γεμάτοι λακκούβες, αλλά μπορείτε να χρησιμοποιείτε την Uber στο Ναϊρόμπι’. Αυτό μας αποσπά από τα πραγματικά προβλήματα: είναι αδύνατη η επιχειρηματικότητα σε μια κακοδιοικούμενη χώρα. Ναι μεν η ανάπτυξη έχει έρθει στην Αφρική, ωστόσο όχι για τους Αφρικανούς!» Μπορεί στην Κένυα η επανάσταση να είναι ψηφιακή, εντούτοις δεν ξεφεύγει απ’ αυτό το πλαίσιο.
 
1 Μετά από πολλές εβδομάδες έντασης, ο Οντίνγκα αναγνώρισε τη νίκη του Προέδρου Κενυάτα.

 Sabine Cessou ,
 δημοσιογράφος

Ολόκληρο το κείμενο στη διεύθυνση: 

Μετάφραση: Γιάννης Κυπαρισσιάδης



 28/12/2020