'Ωσμωση επιστήμης και θρησκείας. Η πανδημία αναζωπύρωσε μια διαμάχη αιώνων που τις τελευταίες δεκαετίες είχε ατονήσει.
Καραβάτζο, «Ο 'Απιστος Θωμάς» (1601-1602). 'Ωσμωση επιστήμης και θρησκείας.
Η πανδημία αναζωπύρωσε μια διαμάχη αιώνων
που τις τελευταίες δεκαετίες είχε ατονήσει.
Η αιφνίδια και αναπόφευκτη συνάντηση του κορωνοϊού με τη θρησκευτικότητα των ανθρώπων αναζωπύρωσε μια διαμάχη που χρονολογείται επί περίπου τρεις αιώνες. Αν και κατά τις τελευταίες δεκαετίες είχε ατονήσει και μάλλον «σερνόταν», μια που ο μετανεωτερικός πλουραλισμός προοδευτικά αντικαθιστά όλο και περισσότερο τη σκληρή νεωτερικότητα, το ενδεχόμενο κινδύνου της ζωής πυροδότησε την παλιννόστηση της έντασης. Λογικό: ο θεωρητικός διάλογος διεξάγεται από πρόσωπα με σάρκα και οστά, τα οποία νοιάζονται, όχι μόνο για τις ιδέες τους, αλλά και για τη ζωή τους.
Δεν θα ασχοληθώ στο σημείωμα αυτό με θεωρίες συνωμοσίας, οι οποίες απορρίπτουν τα επιστημονικά πορίσματα στο όνομα της θρησκείας. Τα θρησκευτικά σημαίνοντα είναι απατηλά εδώ: πρόκειται καθαρά για ψυχοπαθολογία όπου η παράνοια ενδύεται την πίστη ως «σημαία ευκαιρίας».
Πάμε κατευθείαν στη Θεία Κοινωνία. Για τον άνθρωπο του Ορθού Λόγου ο τρόπος μετάδοσής της είναι αναχρονιστικός και ανεύθυνος. Στους πιστούς διαμορφώθηκαν σύντομα δύο γραμμές άμυνας: οι μετριοπαθείς εισέπραξαν (ορθά) την αμφισβήτηση της Θείας Κοινωνίας ως κατάργηση της ουσίας της πίστης, ενώ οι φονταμενταλιστές «το τερμάτισαν» ισχυριζόμενοι ότι εντός του ιερού χώρου του ναού εκλείπει κάθε κίνδυνος νοσηρότητας.
Η χρονική πίεση υπό την οποία ελήφθησαν οι κυβερνητικές αποφάσεις λειτούργησε σαν άμπωτη που έγινε αφορμή να αποκαλυφθεί ο βυθός των δημόσιων αυτονόητων. Μεγάλος αριθμός πιστών είναι αδύνατο να συγχωρήσει την έλλειψη κωδικού μετακίνησης για ατομική προσευχή ή αυτό που βιώθηκε ως προτεραιότητα των κατοικίδιων και των κομμωτηρίων απέναντι στους ναούς. Βρίσκω δύσκολο να υπάρξει πειστική απάντηση στο επιχείρημα πως οι αποφάσεις των πολιτικών μας ανέδειξαν τις σύγχρονες προτεραιότητες της κοινωνίας οι οποίες αδικούν όσους θρησκεύουν. Το σώμα των πιστών (κάθε θρησκείας) μπορούσε και έπρεπε να τύχει καλύτερης μεταχείρισης.
Στον εκκλησιαστικό χώρο, όμως, έχουμε ένα σοβαρό ζήτημα. Το αίσθημα αδικίας των πιστών κινδυνεύει να αποκρύψει την ασυμβατότητα πολλών με τον επιστημονικό λόγο. Είναι προφανές ότι ένα θυμικό σε παρόξυνση δεν παρέχει πρόσθετη προστασία έναντι των λοιμώξεων. Μεγάλη μερίδα της Εκκλησίας «πρόδωσε» τα προνεωτερικά αντανακλαστικά της σχετικά με τα κοινωνικά και πολιτικά προτάγματα: «Γιατί αμφισβητείτε την πεποίθησή μας ότι με τη Θεία Κοινωνία δεν μεταδίδονται αρρώστιες; Τι είδους δημοκρατία έχουμε όταν δεν γίνονται σεβαστές οι θρησκευτικές πεποιθήσεις όλων;».
Αυτό που διέφυγε την προσοχή τους, όμως, (και μιλάμε για τους μετριοπαθείς πάντα) ήταν πως οι άθεοι και αγνωστικιστές συναναστρέφονται πιστούς οι οποίοι κοινωνούν, συνεπώς ακόμη και οι καλοπροαίρετοι εξ αυτών ανησυχούν ότι εκτίθενται σε κίνδυνο. Οι πιστοί, δηλαδή, δεν αντιλαμβάνονται ότι απαιτούν από όλους να συμμερίζονται τα δικά τους αυτονόητα. Ατελέσφορο στο εκκοσμικευμένο κράτος.
Θεωρώ πως η στάση της επίσημης Εκκλησίας έπρεπε εξαρχής να είναι διαφορετική. Μια αντίδραση ανάλογη των περιστάσεων θα ήταν, κατ’ αρχάς, να διακηρύξει δημοσίως την ακράδαντη πεποίθησή της ότι διά της Θείας Κοινωνίας δεν μεταδίδονται λοιμώξεις, κάτι που περίτρανα φανερώνεται από τους χιλιάδες κληρικούς οι οποίοι ανά τους αιώνες «καταλύουν» το υπόλοιπο του Ποτηρίου, ακόμη και στα νοσηλευτήρια. Την ίδια στιγμή, όμως, θα δήλωνε ότι, σεβόμενη την αγωνία των μη πιστών, δεν προσδοκά να συμμερίζονται τη δική μας βεβαιότητα, και ως εκ τούτου αλλάζει τον τρόπο της Θείας Κοινωνίας. Για να ηρεμήσουν αυτοί και για να μη στοχοποιηθεί η Εκκλησία, δηλαδή τα μέλη της.
Ταυτόχρονα, πώς να παρακάμψουμε τους σκληροπυρηνικούς της άλλη πλευράς; Εμπάθεια χρονολογούμενη από τη «χρυσή εποχή» της επιστημονικής αθεΐας βρήκε την ευκαιρία να ξεσπάσει, καθώς της διαφεύγει ότι συχνά ο αντιθρησκευτικός φανατισμός των επιστημόνων είναι και αυτός «θρησκευτικής» φύσεως στη δομή του.
Μέσα στις αναθυμιάσεις του παλιού αυτού επιστημονικού ζηλωτισμού, δυστυχώς, έχουν γαλουχηθεί και πολλοί δημοσιογράφοι. Διαθέτοντας μακρά εμπειρία στα ΜΜΕ δηλώνω, όσο πιο επίσημα μπορώ, ότι έχω βαρεθεί να ακούω από τα χείλη τους το στερεότυπο: «Μα, η Εκκλησία δεν συνιστά “πίστευε και μη ερεύνα”;»! Ε, όχι λοιπόν, δεν το διδάσκει, διότι πουθενά δεν είναι γραμμένο στα κείμενά της! Μετά τη δήθεν αμύθητη περιουσία της Εκκλησίας, αποτελεί τον πιο διαδεδομένο και πλέον επιζήμιο αστικό μύθο!
Υφίσταται μακρά αλυσίδα επιστημόνων, μέχρι σήμερα, οι οποίοι δεν ένιωθαν κανένα ασυμβίβαστο ανάμεσα στη γνώση τους και στην πίστη τους. Δεν θα μπορούσε να είναι αλλιώς, αφού επιστήμη και θρησκεία καλούνται να απαντήσουν σε διαφορετικά ερωτήματα. Αλλο πράγμα το πώς λειτουργεί ο φυσικός κόσμος και άλλο πράγμα το γιατί υπάρχει. Διαφορετικό γνωστικό πεδίο θα ασχοληθεί με τη βιολογία και ψυχολογία του ανθρώπου και εντελώς άλλο με το νόημα της ζωής του και με τον προορισμό του.
Με κίνδυνο να αποσβολωθούν οι ακραίοι και των δύο πλευρών, τους πληροφορώ πως αμφότεροι οι χώροι ενδιαφέρονται για μια δημιουργική συνάντησή τους. Πρόσφατος καρπός αυτού του ενδιαφέροντος, το τριετές πρότζεκτ του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών «Επιστήμη στον Ορθόδοξο Κόσμο», το οποίο απέδωσε τον τόμο «Orthodox Christianity and Modern Sciences. Tensions, Ambiguities, and Potential», κυκλοφορημένο μάλιστα από ξένο επιστημονικό εκδοτικό οίκο, όχι από θεολογικό… Και συνεχίζεται με νέο τριετές πλάνο.
Τη ζωντάνια ενός τέτοιου διαλόγου είναι αδύνατο να υποπτευθούν οι φονταμενταλιστές αμφοτέρων των χώρων. Και τούτο, διότι συρρικνώνουν τον άνθρωπο, αδικώντας την περιπλοκότητά του και αγνοώντας το μυστήριό του…
ΤΡΑΥΜΑΤΑ ΚΑΙ ΘΑΥΜΑΤΑ ΤΟΥ 2020
π. ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΘΕΡΜΟΣ
Πρωτοπρεσβύτερος, ψυχίατρος παιδιών και εφήβων, αναπληρωτής καθηγητής Ανωτάτης Εκκλησιαστικής Ακαδημίας Αθηνών.
3/1/2020
ΣΧΕΤΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ
Η δυσπιστία που πέρασε στη μνήμη πολλών πληθυσμών σχετίζεται με την απουσία κώδικα δεοντολογίας στις δοκιμές των υπό σχεδιασμό εμβολίων. Φωτ. REUTERS / Henry Nicholls.
Αποκωδικοποιώντας το κίνημα των αντιεμβολιαστών.
«Η στατιστική και τα εμβόλια εφευρέθηκαν περίπου την ίδια εποχή, πριν από 250 χρόνια». Με αυτό το δεδομένο ως «κλειδί» για την κατανόηση της δυσπιστίας πολλών ανθρώπων έναντι των εμβολίων, ξεκινάει η συζήτησή μας με τον καθηγητή της Επιστήμης των Υπολογιστών στο Wellesley College των ΗΠΑ Παναγιώτη Μεταξά, που αποκωδικοποιεί το κίνημα των αντιεμβολιαστών, αναλύοντας ψηφιακά δεδομένα αλλά και αξιοποιώντας εργαλεία από τις κοινωνικές επιστήμες. «Ο ανθρώπινος νους λειτουργεί καλύτερα όταν έχει να αντιμετωπίσει τη δυαδική λογική, όταν καλείται να επιλέξει ανάμεσα στο καλό και στο κακό, στο άσπρο και στο μαύρο», λέει ο κ. Μεταξάς. Τείνουμε, επομένως, να απλοποιούμε τα δεδομένα, στο μυαλό μας θέλουμε το εμβόλιο «είτε να σώζει είτε να σκοτώνει». Ομως, ο τρόπος δράσης του εμβολίου βασίζεται επί της ουσίας στον νόμο των πιθανοτήτων. «Δεν κάνουμε, λοιπόν, το εμβόλιο και αποκτούμε αυτόματα ανοσία, απλώς έχουμε λιγότερες πιθανότητες να νοσήσουμε βαριά και περισσότερες να μη νοσήσουμε καθόλου», τονίζει ο Ελληνας καθηγητής, «είναι, όμως, δύσκολο να σκεφτόμαστε με πιθανότητες, πρόκειται για έναν περιορισμό του ανθρώπινου μυαλού». Επίσης, κατά κανόνα λαμβάνουμε αποφάσεις όχι βάσει λογικής αλλά συναισθήματος, ακόμα και για τα πιο σοβαρά ζητήματα. «Ακόμα και αν κάποιος έχει ακούσει όλα τα λογικά επιχειρήματα υπέρ του εμβολιασμού, συχνά μπορεί να αλλάξει αιφνιδίως άποψη μόνο και μόνο επειδή τον συνεκίνησε συναισθηματικά ένα αφήγημα σχετικά με τις παρενέργειες σε ένα μόνο άτομο».
Η ετυμολογία της λέξης εμβόλιο, vaccine, μας αποκαλύπτει και την προέλευσή του, από τη vacca που στα λατινικά σημαίνει… αγελάδα. «Το πρώτο εμβόλιο που εφευρέθηκε αφορούσε την ευλογιά και προέκυψε από την παρατήρηση ότι ο ανθρώπινος οργανισμός ανέπτυσσε αντισώματα κατά της ευλογιάς αν προηγουμένως είχε μολυνθεί με δαμαλίτιδα, την ευλογιά δηλαδή των αγελάδων», περιγράφει ο ίδιος, «πολλοί τότε αντιτάχθηκαν σε αυτό, καθώς δεν δέχονταν να βάλουν στο σώμα τους κάτι που προερχόταν από αγελάδα». Αλλοι αρνούνταν να ταλαιπωρηθεί ένα ζώο. «Ο Γκάντι δεν δεχόταν ότι κάνεις ένα ζώο και δη αγελάδα να υποφέρει με την ελπίδα εσύ να γίνεις καλά», διηγείται ο κ. Μεταξάς, «εξ ου και είχε γράψει μια διατριβή με επτά επιχειρήματα, για τα οποία δεν θα έπρεπε ο κόσμος να κάνει εμβόλια». Οταν όμως 15 χρόνια αργότερα έπεσε μια επιδημία ευλογιάς στην Ινδία και άρχισαν να πεθαίνουν μαζικά παιδιά, «το μετάνιωσε και έγραψε ότι τελικά “δεν θα έπρεπε να είμαι τόσο κάθετος, γιατί αισθάνομαι τώρα ότι από τα δικά μου λόγια έχει πεθάνει κόσμος”».
Η ιδέα του εμβολίου ξένισε αρχικά πολλούς. Σε αυτό συνέβαλαν και επιπλοκές που άλλοτε σχετίζονταν με τη σύσταση ενός εμβολίου και άλλοτε όχι. «Την εποχή εκείνη, δεν είχε καν κατακτηθεί η γνώση ότι οποιοδήποτε εργαλείο έρχεται σε επαφή με τον ανθρώπινο οργανισμό πρέπει να αποστειρώνεται, με αποτέλεσμα να γίνονται εμβολιασμοί με μολυσμένες βελόνες», αναφέρει ενδεικτικά ο καθηγητής. Ωστόσο, η δυσπιστία που πέρασε στη συλλογική μνήμη πολλών πληθυσμών σχετίζεται με την παντελή απουσία κώδικα δεοντολογίας στις δοκιμές των υπό σχεδιασμού φαρμάκων και εμβολίων. «Μαύρες» σελίδες στην ιστορία της ιατρικής έρευνας αφορούν τα πειράματα που ξεκίνησαν τη δεκαετία του ’40 στην Αλαμπάμα των ΗΠΑ και στη Γουατεμάλα, με απώτερο στόχο την εξεύρεση θεραπείας για τη σύφιλη.
Στη σύγχρονη εποχή, κύμα αμφισβήτησης προκλήθηκε από τη δημοσιοποίηση το 1985 στη Βρετανία ενός επιστημονικού paper, που συνέδεε το εμβόλιο για την παρωτίτιδα με την εμφάνιση αυτισμού στα παιδιά. «Η παραπάνω μελέτη δεν ήταν επαρκώς τεκμηριωμένη και επόμενες μελέτες κατέρριψαν πλήρως τον συλλογισμό της», επισημαίνει ο κ. Μεταξάς, «όμως, πήρε μεγάλη δημοσιότητα, καθώς την ενστερνίστηκαν πολλοί Αμερικανοί αριστερών φρονημάτων αλλά και επώνυμοι, παράγοντες του Χόλιγουντ, που είχαν βήμα και ευρύ κοινό». Η εν λόγω πεποίθηση συναντάται ακόμα ευρέως μεταξύ των αρνητών του εμβολίου. «Ο άνθρωπος ως “ψευδολογικό ον” αρέσκεται να δίνει απλές ερμηνείες στα πάντα, δεν μπορεί να δεχθεί ότι κάποια πράγματα συμβαίνουν για τυχαίους λόγους, όπως είναι η μετάλλαξη του DNA». Σφυγμομετρήσεις στις ΗΠΑ έως πρόσφατα συνέδεαν τη στάση έναντι των εμβολίων με τις πολιτικές πεποιθήσεις.
Στα καθ’ ημάς, μια ενδελεχής ανάλυση των συνομιλιών επί τρεις ημέρες στο ελληνικό Τwitter με το εργαλείο Τwitter trails, που έχει αναπτύξει ο κ. Μεταξάς στο εργαστήριό του, έδωσε –μάλλον– καθησυχαστικά αποτελέσματα. «Εντοπίσαμε 3.000 tweets από 1.200 χρήστες, που χρησιμοποιούσαν τη λέξη “εμβόλια”, αριθμό σχετικά χαμηλό, που υποδεικνύει ότι στη δεδομένη φάση η συζήτηση μάλλον έχει λίγο κοπάσει, τουλάχιστον στο Τwitter», λέει στην «Κ»· «διακρίνω τρεις κατηγορίες χρηστών, όσους προέρχονται από τα δύο άκρα του ιδεολογικού φάσματος και αμφισβητούν τα εμβόλια με διαφορετική επιχειρηματολογία, και μια τρίτη που διακωμωδεί κυρίως το ζήτημα των εμβολίων». Ενας λογαριασμός-τρολ και ένα έντυπο φαίνονται να προσπαθούν συστηματικά να προκαλέσουν σύγχυση επί του θέματος προωθώντας ψευδείς ειδήσεις. Στο στόχαστρο των παραπάνω βρίσκονται ο Μπιλ Γκέιτς, οι Εβραίοι, ο Αλμπερτ Μπουρλά, ο Ηλίας Μόσιαλος και προς… έκπληξη των αναλυτών ο Τάκης Τσουκαλάς, λόγω της πρόσφατης δήλωσής του για τα εμβόλια, που απέσπασε πλήθος re-tweet
Ιωάννα Φωτιάδη
https://www.kathimerini.gr/society/561213382/apokodikopoiontas-to-kinima-ton-antiemvoliaston/?fbclid=IwAR3wHTKY97cjB94Ewbbr4irWznPhL-J7whN0Y9YLu3IIFtgi85bfBo63HLM
2/1/2021