Ο σύγχρονος Εμφύλιος στην Αιθιοπία: Ιστορικό και παρεμβάσεις Το ενδεχόμενο εμπλοκής της Αιγύπτου και η ευκαιρία που περιμένει η Τουρκία.
Ο γενικός διευθυντής του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, Tedros Adhanom Ghebreyesus, έχει ήδη εκφράσει από τις 28 Δεκεμβρίου 2020 την ανησυχία του για την κλιμακούμενη πολιτική αστάθεια στην Αιθιοπία, αναφερόμενος στις διαμάχες τόσο στην επαρχία του Tigray όσο και στην επαρχία του Benishangul-Gumuz στα δυτικά της χώρας. Προηγουμένως στις 16 Δεκεμβρίου είχε γίνει γνωστό πως η Ευρωπαϊκή Ένωση θα αναστείλει τη στήριξη ύψους €90εκ. ανησυχώντας για τις συνεχιζόμενες εχθροπραξίες την περιοχή του Tigray. Τρεις μέρες νωρίτερα, ο πρωθυπουργός του Σουδάν Abdalla Hamdok είχε επισκεφθεί την Αιθιοπία με την πρόθεση να διαμεσολαβήσει μεταξύ της Ομοσπονδιακής Κυβέρνησης της Αιθιοπίας και του TPLF. Ωστόσο, σύμφωνα με την Κυβέρνηση της Αιθιοπίας δεν τέθηκε θέμα διαμεσολάβησης, με τη σύγκρουση να θεωρείται λήξασα.
Όλες αυτές ήταν ασφαλώς οι τελευταίες εξελίξεις σε μια σειρά γεγονότων που ξεκίνησαν την 4η Νοεμβρίου 2020, όταν άρχισε η ένοπλη σύγκρουση μεταξύ των δύο πλευρών στην Αιθιοπία. Μια σύγκρουση που οδήγησε στην πιθανή απώλεια χιλιάδων ανθρώπινων ζωών και στον εκτοπισμό περίπου 950.000 πολιτών. Υπολογίζεται πως 50.000 εξ αυτών κατέφυγαν στο Σουδάν.
Στις 28 Νοεμβρίου ο Αιθίοπας Πρωθυπουργός Abiy Ahmed ανακοίνωσε ότι οι ομοσπονδιακές δυνάμεις κατέλαβαν την πόλη Mekelle, πρωτεύουσα της επαρχίας Tigray, ύστερα από σοβαρές συγκρούσεις ημερών. Οι ηγεσία του ηττημένου TPLF δήλωσε ότι θα συνεχίσει τον ανταρτοπόλεμο από τα βουνά της Βόρειας Αιθιοπίας. Μετά από τέσσερις μέρες επιτεύχθηκε συμφωνία μεταξύ της Ομοσπονδιακής Κυβέρνησης και του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) για πρόσβαση στην περιοχή και παροχή στήριξης στους 96.000 πρόσφυγες που βρίσκονται στην επαρχία αυτή προερχόμενοι από την Ερυθραία. Ωστόσο, αυτή η συμφωνία επισκιάστηκε από ένα επεισόδιο σύγκρουσης μεταξύ των ομοσπονδιακών δυνάμεων και ομάδας των Ηνωμένων Εθνών.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες στήριξαν τον τερματισμό τον εχθροπραξιών, συγχαίροντας ταυτόχρονα το Σουδάν που δέχτηκε τους πρόσφυγες που εκτοπίστηκαν από την Αιθιοπία. Το Σουδάν από την πλευρά του, πέρα από τη διάθεση διαμεσολάβησης και την υποστήριξη του προς τους πρόσφυγες, κατάφερε να ελέγξει αγροτικές περιοχές στα σύνορα με την Αιθιοπία μετά από 25 χρόνια.
Η Ερυθραία επενέβη στρατιωτικά στην επαρχία Tigray όλο αυτό το διάστημα, στεκούμενη στο πλευρό του Πρωθυπουργού της Αιθιοπίας και διεξάγοντας παράλληλα απαγωγές χιλιάδων προσφύγων της Ερυθραίας που εγκατέλειψαν το στρατιωτικό καθεστώς της χώρας τους. Οι Ηνωμένες Πολιτείες τοποθετήθηκαν επανειλημμένως απέναντι στη στρατιωτική εμπλοκή της Ερυθραίας στο εσωτερικό της Αιθιοπίας, καλώντας την να αποσύρει τις δυνάμεις της.
Η ερμηνεία αυτών των συγκρούσεων απαιτεί βεβαίως τη μελέτη της ιστορίας της Αιθιοπίας από το 1974 και ύστερα. Υπ’ αυτή τη σκοπιά μπορούμε να ξεχωρίσουμε τους λόγους της συγκεκριμένης διαμάχης και της ξένης εμπλοκής.
Από το 1974 έως το 1987 το ομόσπονδο κράτος της Αιθιοπίας διοικούσε η στρατιωτική κομουνιστική χούντα, το Derg, που είχε ανατρέψει τον αυτοκράτορα HaileSelassie. Το Derg ωστόσο έπρεπε να αντιμετωπίσει τις αυτονομιστικές δυνάμεις της Ερυθραίας σε συγκρούσεις που είχαν ήδη ξεκινήσει από το 1961, καθώς και τη φιλο-μοναρχική Αιθιοπική Δημοκρατική Ένωση (EDU), το Μαρξιστικό-Λενινιστικό Αιθιοπικό Λαϊκό Επαναστατικό Κόμμα (EPRP), το Σοσιαλιστικό Κίνημα All-Ethiopia (MEISON) και το TPLF. Οι συγκρούσεις αυτές κλιμακώθηκαν μετά την ανάληψη της προεδρίας του Derg από τον Mengistu Haile Mariam το 1977, ο οποίος συνέχισε το Qey Shibir που στρεφόταν ενάντια στο EPRP και στο MEISON. Τα περισσότερα από τα θύματα του Qey Shibir ήταν πιθανόν άμαχος πληθυσμός.
Ο Mengistu κατάφερε να αντιμετωπίσει επιτυχώς την προσπάθεια της Σομαλίας (1977-1978) να προσαρτήσει την περιοχή του Ogaden. Δεν κατόρθωσε όμως να αντικρούσει την κλιμακούμενη δυσαρέσκεια (ιδιαίτερα μετά τη μεγάλη ξηρασία του 1983-1985), όπως και την προέλαση του TPLF και του Ερυθραϊκού Λαϊκού Απελευθερωτικού Μετώπου (EPLF) ειδικά μετά την επίλυση των διαφορών τους. Η αναδίπλωση μέσω της διάλυσης του Derg το 1987 και της ίδρυσης της Λαϊκής Δημοκρατίας της Αιθιοπίας (PDRE) υπό την ηγεσία του Εργατικού Κόμματος της Αιθιοπίας (WEP) δεν εμπόδισε το αναπόφευκτο. Η διακοπή της στήριξης της Σοβιετικής Ένωσης στα τέλη της δεκαετίας το ’80 και η ήττα στην Ερυθραία το 1991 αποτέλεσαν τη θρυαλλίδα για την τελική ανάληψη της εξουσίας από το Λαϊκό Επαναστατικό Δημοκρατικό Μέτωπο της Αιθιοπίας (EPRDF). Το EPRDF ήταν μια συμμαχία αριστερών εθνοτικών επαναστατικών ομάδων πυρήνας της οποίας ήταν το TPLF.
Από το 1991 έως και το 2018 ο πολιτικός βραχίονας του TPLF πρωταγωνιστούσε στην πολιτική σκηνή της Αιθιοπίας. Η ισχύς αυτή κλονίστηκε από το 2015 και ύστερα, λόγω διαδηλώσεων και αντιδράσεων που ξέσπασαν ενάντια στην κυβερνητική πολιτική.
Το 2018 ο Abiy Ahmed αναδείχθηκε ως ο νέος πρωθυπουργός της χώρας σε μια κυβέρνηση συνασπισμού και με τη στήριξη του TPLF. Στην εξωτερική πολιτική κατάφερε σύντομα να επιλύσει τις συνοριακές διαφορές της Αιθιοπίας με την Ερυθραία και το Σουδάν, συμφωνίες για τις οποίες βραβεύτηκε με το Βραβείο Νόμπελ Ειρήνης το 2019. Βεβαίως, η εσωτερική μεταρρυθμιστική του πολιτική, οι κατηγορίες που εξαπέλυσε για τις προηγούμενες κυβερνήσεις και το ότι ενοποίησε όλα τα κόμματα που συμμετείχαν στην κυβέρνηση του σε ένα ενιαίο κόμμα προκάλεσαν τη δυσαρέσκεια και την αποχώρηση του TPLF από την κυβέρνηση.
Μετά την αποχώρηση του, το TPLF κατηγόρησε τον Ahmed ότι προσπαθεί να καταργήσει τον ομοσπονδιακό χαρακτήρα του κράτους. Στη συνέχεια η απομάκρυνση ανθρώπων του TPLF από διοικητικές θέσεις και η απόφαση για αναβολή των πανεθνικών εκλογών λόγω της πανδημίας του κορωνοϊού, έφεραν ένα δημοψήφισμα στην περιοχή του Tigray και την κήρυξη αποσχιστικών τάσεων. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα τη διακοπή της κρατικής χρηματοδότησης προς αυτή την επαρχία τον Οκτώβριο του 2020 και την απαρχή των συγκρούσεων στις αρχές του Νοεμβρίου.
Μοναδική ελπίδα όλων αυτή τη στιγμή είναι η αδιαλλαξία μεταξύ της ηγεσίας του TPLF και της Ομοσπονδιακής Κυβέρνησης να μην οδηγήσει σε περισσότερες στρατιωτικές διαμάχες, αλλά και σε ανάφλεξη γενικευμένων συγκρούσεων στο πολύπαθο Κέρας της Αφρικής. Ας μην ξεχνούμε ότι το τελευταίο διάστημα λόγω περιστατικών ένοπλης διαμάχης και παραβιάσεων στα σύνορα της Αιθιοπίας με το Σουδάν, υπάρχει μια υποβόσκουσα ένταση μεταξύ των δύο χωρών που τείνει να εξελιχθεί σε πολεμική σύγκρουση.
Σε ένα τέτοιο σενάριο, είναι πολύ πιθανή η εμπλοκή της Αιγύπτου που στόχος της είναι η παρεμπόδιση της κατασκευής του «Φράγματος της Αναγέννησης» στον αιθιοπικό Γαλάζιο Νείλο, όπως και η εμπλοκή της Σομαλίας στην οποία διατηρούνται αιθιοπικά στρατεύματα στη μάχη κατά του τζιχαντισμού.
Η Τουρκία από την πλευρά της διατηρώντας τη μεγαλύτερη υπερπόντια στρατιωτική της βάση στη Σομαλία, και ούσα υπεύθυνη για την εκπαίδευση και τον εξοπλισμό των σομαλικών στρατιωτικών δυνάμεων θα είχε μια λαμπρή ευκαιρία να διευρύνει την επιρροή της στο Κέρας της Αφρικής ως μέρος των στρατηγικών της επιδιώξεων. Αντιλαμβανόμαστε λοιπόν πως μια τέτοια γενικευμένη σύρραξη σε αυτήν την περιοχή δεν απέχει πολύ και θα οδηγήσει σε τεράστιες απώλειες και αποσταθεροποίηση.
Senior Analyst, Bank of England