Ο στόχος της δίκαιης κοινωνίας.
Ο στόχος της δίκαιης κοινωνίας.
Με το βιβλίο του «Το Κεφάλαιο τον 21ο αιώνα» (Πόλις 2014) ο Γάλλος οικονομολόγος Τομά Πικετί αναγνωρίστηκε διεθνώς ως ένας από τους εγκυρότερους μελετητές του φαινομένου των οικονομικών ανισοτήτων. Στο τελευταίο μεγάλο έργο του «Capital et ideologie» (Seuil 2019) ο Πικετί καταθέτει τις προτάσεις του για την καταπολέμηση της κοινωνικής αδικίας και σκιαγραφεί το σχέδιο ενός «συμμετοχικού σοσιαλισμού». Το κείμενο που ακολουθεί είναι απόσπασμα συνέντευξης που έδωσε στο ιταλικό περιοδικό «L’ Espresso».
● Καθηγητή Πικετί, μάθαμε ότι μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου ζούμε σε έναν μετα-ιδεολογικό κόσμο. Στο βιβλίο σας «Κεφάλαιο και ιδεολογία» γράφετε ότι «η ανισότητα δεν είναι οικονομική ή τεχνολογική· είναι ιδεολογική και πολιτική». Τι εννοείτε όταν μιλάτε για ιδεολογία;
Η ιδεολογία είναι η προσπάθεια της κοινωνίας και των ατόμων να βρουν μιαν απάντηση στο ερώτημα ποια είναι η δίκαιη κοινωνία και οικονομία. Συγκεκριμένα αυτό σημαίνει να δώσουν έναν ορισμό για το σύνορο και την ιδιοκτησία. Να καθορίσουν ποιο είναι το σύνορο σημαίνει να αναρωτηθούν σε ποια πολιτική κοινότητα τοποθετούμαστε, μαζί με ποιαν ομάδα ατόμων στοχαζόμαστε, πώς αποφασίζουμε ποιος είναι πολίτης και ποιος είναι ξένος. Κι έπειτα υπάρχει το θέμα της ιδιοκτησίας, δηλαδή τι έχουμε το δικαίωμα να κατέχουμε. Τα πάντα; Τα άλλα πρόσωπα, τις γνώσεις, τους φυσικούς πόρους; Ποια είναι τα δικαιώματα των ιδιοκτητών απέναντι σε εκείνους που δεν κατέχουν καμιάν ιδιοκτησία;
Στην πορεία της Ιστορίας υπήρξε μια αλλαγή κλίμακας σε σχέση με αυτά τα δύο ερωτήματα, από τους αρχαίους πολιτισμούς ώς τις δουλοκτητικές και αποικιακές κοινωνίες, μέχρι και τις «ιδιοκτητικές» ή κομμουνιστικές του εικοστού αιώνα. Ο ορισμός των σχέσεων εξουσίας ανάμεσα στις διάφορες κοινωνικές ομάδες με βάση την ιδιοκτησία είναι ένα από τα κεντρικά ζητήματα.
● Υπαινίσσεστε ότι το προεπαναστατικό Παλαιό Καθεστώς ήταν ίσως πιο εξισωτικό από το μετεπαναστατικό ρεπουμπλικανικό σύστημα, που θεμελιωνόταν πάνω στην αξιοκρατία.
Κατά τη γνώμη μου η Γαλλική Επανάσταση γέννησε μια σημαντική νομική ισότητα, μια ισότητα απέναντι στον νόμο. Ειρωνεύομαι τον Μοντεσκιέ επειδή ήθελε να διατηρηθούν τα νομικά προνόμια της αριστοκρατίας σε τοπικό επίπεδο και κάνω έναν παραλληλισμό με τα πρόσωπα που σήμερα δεν επιθυμούν να υπάρξει μια παγκόσμια καταγραφή των περιουσιών και θέλουν να διατηρηθούν οι φορολογικοί παράδεισοι, για να μπορούν να ξεφεύγουν από τις λεγόμενες «δικτατορικές» κυβερνήσεις. Είναι το ίδιο επιχείρημα με εκείνο του Μοντεσκιέ, ο οποίος δεν ήθελε τη ρεπουμπλικανική συγκεντροποίηση επειδή, όπως υποστήριζε, θα είχε δικτατορικές συνέπειες.
Η Γαλλική Επανάσταση επέβαλε τη συγκεντροποίηση του νομικού συστήματος και του κράτους δικαίου σε μια κοινότητα 30 εκατομμυρίων ανθρώπων. Η δημιουργία αυτής της νομικής ενότητας κατέστησε δυνατή την κατάργηση της αυθαίρετης εξουσίας των τοπικών ελίτ. Είναι όμως αληθινό και το ότι ταυτόχρονα εθνικοποίησε την ικανότητα των ιδιοκτητών να υπερασπίζονται το δικαίωμά τους στην ιδιοκτησία και να μην το επεκτείνουν σε άλλους. Χρειάστηκε να περάσει πολύς χρόνος προκειμένου αυτή η ικανότητα να τεθεί στην υπηρεσία ενός άλλου πολιτικού σχεδίου.
● Ιστορικά η Αριστερά αντιπροσώπευε και υπερασπιζόταν τις αξίες της εκπαίδευσης, την επένδυση στην εκπαίδευση και στην κουλτούρα, αξίες που παίζουν κεντρικό ρόλο στην πάλη εναντίον των ανισοτήτων. Θεωρείτε ότι η εγκατάλειψη αυτών των προτεραιοτήτων εμπόδισε τις δυνάμεις της Αριστεράς να διαχωρίζονται σαφώς από τα δεξιά εθνικιστικά κόμματα και συνέβαλε στην εκλογική τους αποδυνάμωση;
Μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο συγκροτήθηκαν πολιτικές συμμαχίες που υλοποίησαν μέτρα όπως η κοινωνική πρόνοια. Μεταξύ του 1950 και του 1980 τα σοσιαλιστικά, σοσιαλδημοκρατικά και εργατικά κόμματα κατόρθωσαν να συνενώσουν ένα λαϊκό εκλογικό σώμα γύρω από μια πολιτική μείωσης των ανισοτήτων στο πλαίσιο της εκπαίδευσης, των συνδικαλιστικών δικαιωμάτων, του δικαιώματος στην εργασία, της κοινωνικής πρόνοιας. Αυτές οι συμμαχίες διαλύθηκαν έπειτα και σήμερα αυτά τα κόμματα έχουν γίνει κόμματα που αντιπροσωπεύουν τους «κοινωνικά ευνοημένους». Αρχικά, στις δεκαετίες 1950 έως 1970, οι ψηφοφόροι αυτών των κομμάτων ήταν πρόσωπα με χαμηλό μορφωτικό επίπεδο. Στην περίοδο 2000-2010 συνέβη το αντίθετο: όσο περισσότερο μορφωμένος ήταν ο ψηφοφόρος τόσο περισσότερο ψήφιζε αυτά τα κόμματα.
Με αφετηρία τις δεκαετίες 1980-1990, υπήρξε μια υποχώρηση της επιδίωξης για ισότητα στην εκπαίδευση. Τα κόμματα της Αριστεράς δυσκολεύονταν να ανανεώσουν τα προγράμματά τους. Το ζήτημα όμως της εκπαίδευσης δεν είναι ο μοναδικός παράγοντας. Αυτές οι πολιτικές δυνάμεις έπαψαν να στοχάζονται για τις μορφές υπέρβασης του καπιταλισμού. Μέχρι τη δεκαετία του 1980 το Σοσιαλιστικό Κόμμα στη Γαλλία και το Εργατικό Κόμμα στην Αγγλία ήθελαν να εθνικοποιήσουν τα πάντα. Με αφετηρία τη δεκαετία του 1990 χάνεται κάθε πρόγραμμα αναδιανομής της ιδιοκτησίας. Αυτό προκάλεσε την απομάκρυνση των εκλογέων.
● Οι ιδέες που αποτελούν τη βάση της πρότασής σας για έναν συμμετοχικό σοσιαλισμό, όπως η προοδευτική φορολόγηση του πλούτου και της κληρονομιάς και η προσωρινή ιδιοκτησία, είναι σαφείς. Οι πολιτικοί τις ακούνε;
Νομίζω ότι οι ιδέες παίρνουν τον δικό τους δρόμο. Οι συζητήσεις για την προοδευτική φορολογία και τον διαμοιρασμό της εξουσίας στις επιχειρήσεις γίνονται εδώ και πολλά χρόνια. Μετά την οικονομική κρίση του 2008 πολλές χώρες, όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Γαλλία και η Ισπανία, ανέπτυξαν νέες προτάσεις.
Χρειάζεται να εξετάσουμε τον ιδεολογικό μετασχηματισμό που συντελείται στις ΗΠΑ. Τι πρότειναν ο Μπέρνι Σάντερς και η Ελίζαμπεθ Γουόρεν στη διάρκεια της εκστρατείας για τις προκριματικές εκλογές του Δημοκρατικού Κόμματος; Πρότειναν να θεσπιστεί ένας ομοσπονδιακός φόρος κληρονομιάς με ποσοστά που θα φτάνουν ώς το 8% για τους δισεκατομμυριούχους. Οποιος διαθέτει 100 δισεκατομμύρια θα πλήρωνε φόρο 8 δισεκατομμύρια τον χρόνο, επομένως σε δέκα χρόνια θα είχε πληρώσει 80 δισεκατομμύρια.
Στην Ευρώπη το ποσοστό των φόρων κληρονομιάς ποτέ δεν ξεπέρασε το 2 με 3%. Στις Ηνωμένες Πολιτείες ο Ρούζβελτ είχε εφαρμόσει μια προοδευτική φορολογία που έφτανε μέχρι το 80% για τον μεγάλο πλούτο, η οποία ίσχυε από τη δεκαετία του 1930 ώς εκείνη του 1980. Το γεγονός ότι δύο υποψήφιοι στην αμερικανική εκλογική εκστρατεία, οι οποίοι συγκέντρωσαν τις μισές ψήφους, έκαναν αυτές τις φορολογικές προτάσεις είναι η ένδειξη μιας σημαντικής εξέλιξης.
● Επομένως η φορολογία είναι το κύριο εργαλείο για να καταπολεμήσουμε τις οικονομικές ανισότητες;
Τα πιο σημαντικά εργαλεία είναι ο νομικός επαναπροσδιορισμός της ιδιοκτησίας και η εξουσία που αποδίδεται στους εργαζόμενους. Η κεντρική ιδέα του συμμετοχικού σοσιαλισμού που προτείνω είναι ο διαμοιρασμός της εξουσίας: οι εργαζόμενοι μιας επιχείρησης, ακόμη και αν δεν κατέχουν καμιά μετοχή, πρέπει να έχουν τα μισά από τα δικαιώματα ψήφου στα διοικητικά συμβούλια.
● Οπως στη Γερμανία;
Οπως στη Γερμανία, αλλά θα ήθελα αυτό να συμβαίνει σε όλες τις επιχειρήσεις, ακόμη και στις πιο μικρές. Θεωρώ ότι για το 50% των μετόχων θα έπρεπε να υπάρχει ένα ανώτατο όριο (π.χ. 10%) στα δικαιώματα ψήφου που μπορεί να έχει ένας μέτοχος πάνω από μιαν ορισμένη διάσταση της επιχείρησης (π.χ. 100 μισθωτοί). Η βασική ιδέα είναι ότι η εξουσία θα έπρεπε να κυκλοφορεί όπως το εισόδημα και η ιδιοκτησία. […]
ΙΔΕΕΣ - ΠΑΛΙΕΣ ΚΑΙ ΝΕΕΣ
30/1/2021