George Steiner:'Σκοτώνουμε τα όνειρα των παιδιών μας''...



 «Σκοτώνουμε τα όνειρα των παιδιών μας».
 
Συμπληρώθηκε ένας χρόνος από τότε που σίγησε για πάντα η φωνή ενός από τους κορυφαίους εκπροσώπους του ευρωπαϊκού πνεύματος, του σπουδαίου κριτικού και δοκιμιογράφου Τζορτζ Στάινερ (1929-2020). Η ακόλουθη συνέντευξη του Στάινερ (η τελευταία που έδωσε στον Τύπο) δημοσιεύτηκε στην ισπανική εφημερίδα «El Pais» την 1η Ιουλίου του 2016.

● Καθηγητή Στάινερ, πώς πάει η υγεία σας;

Δυστυχώς πολύ άσχημα. Είμαι ήδη 88 ετών και δεν πάει καλά, αλλά δεν πειράζει. Είχα και έχω πολλή τύχη στη ζωή μου και τώρα πάει άσχημα, αν και μου τυχαίνει ακόμα κάποια ωραία ημέρα. […]

● Είστε αισιόδοξος για το μέλλον της ποίησης;

Τρομερά αισιόδοξος. Ζούμε μια μεγάλη εποχή της ποίησης, ιδίως μεταξύ των νέων. Ακούστε κάτι: πολύ αργά τα ηλεκτρονικά μέσα αρχίζουν να οπισθοχωρούν. Το παραδοσιακό βιβλίο επιστρέφει, οι άνθρωποι το προτιμούν από το ηλεκτρονικό. Προτιμούν να πάρουν ένα καλό βιβλίο ποίησης, χάρτινο, να το αγγίξουν, να το μυρίσουν, να το διαβάσουν. Υπάρχει ωστόσο κάτι που με ανησυχεί: οι νέοι δεν έχουν πλέον χρόνο. Η σχεδόν μηχανική επιτάχυνση της ρουτίνας της ζωής ποτέ άλλοτε δεν υπήρξε τόσο ισχυρή όσο είναι σήμερα. Και χρειάζεται να έχουμε χρόνο για να αναζητούμε τον χρόνο. Και κάτι άλλο: δεν πρέπει να φοβόμαστε τη σιωπή. Ο φόβος της σιωπής στα παιδιά με τρομάζει. Μόνο η σιωπή μάς διδάσκει να βρίσκουμε μέσα μας το ουσιώδες.

● Ο θόρυβος και η βιασύνη… Δεν νομίζετε ότι ζούμε πάρα πολύ βιαστικά; Δεν εκπαιδεύουμε τα παιδιά μας με υπερβολική βιασύνη;

Επιτρέψτε μου να διευρύνω το ερώτημα και να σας πω κάτι: σκοτώνουμε τα όνειρα των παιδιών μας. Οταν ήμουν παιδί, υπήρχε η πιθανότητα να διαπράξει κανείς μεγάλα λάθη. Η ανθρώπινη ύπαρξη τα διέπραξε: ο φασισμός, ο ναζισμός, ο κομμουνισμός… Αν όμως δεν έχεις τη δυνατότητα να διαπράξεις λάθη όταν είσαι νέος, δεν θα γίνεις ποτέ μια πλήρης και αυθεντική ανθρώπινη ύπαρξη. Τα λάθη και οι διαψευσμένες ελπίδες μάς βοηθούν να ολοκληρώσουμε την ενηλικίωσή μας. Κάναμε λάθος με όλα, με τον φασισμό και με τον κομμουνισμό, κατά τη γνώμη μου και με τον σιωνισμό. Είναι όμως πολύ πιο σημαντικό το να διαπράττουμε λάθη από το να προσπαθούμε να κατανοήσουμε από την αρχή και μεμιάς τα πάντα. Είναι δραματικό να έχεις καθαρό στα 18 σου χρόνια το τι πρέπει και το τι δεν πρέπει να κάνεις.

● Μιλάτε για την ουτοπία και για το αντίθετό της, τη δικτατορία της βεβαιότητας…

Πολλοί λένε ότι οι ουτοπίες είναι ανοησίες. Σε κάθε περίπτωση όμως είναι ζωτικής σημασίας «ανοησίες». Ενας καθηγητής που δεν επιτρέπει στους μαθητές του να φαντάζονται ουτοπίες και να λαθεύουν είναι κάκιστος καθηγητής.

● Γιατί το λάθος αντιμετωπίζεται με τόσο αρνητικό τρόπο;

Το λάθος είναι το σημείο αφετηρίας της δημιουργίας. Αν φοβόμαστε ότι θα κάνουμε λάθος, δεν θα μπορέσουμε ποτέ να αντιμετωπίσουμε τις μεγάλες προκλήσεις, να διακινδυνεύσουμε. Το λάθος θα επαναληφθεί; Είναι πιθανό, υπάρχουν ορισμένες ενδείξεις προς αυτή την κατεύθυνση. Δεν είναι εύκολο να είσαι νέος σήμερα. Τι κληροδοτούμε στους νέους; Τίποτα. Ούτε και την Ευρώπη, η οποία ήδη δεν έχει πλέον τίποτα να τους προτείνει. Ποτέ άλλοτε το χρήμα δεν είχε κάνει να ακουστεί τόσο ισχυρή η φωνή του όσο σήμερα. Η μυρωδιά του χρήματος μας πνίγει και αυτό δεν έχει να κάνει διόλου με τον καπιταλισμό ή τον μαρξισμό. Οταν ήμουν φοιτητής, οι άνθρωποι ήθελαν να γίνουν βουλευτές, δημόσιοι λειτουργοί, καθηγητές. Σήμερα ακόμα και τα παιδιά αισθάνονται τη μυρωδιά των χρημάτων και ο μοναδικός στόχος τους ήδη φαίνεται να είναι το να γίνουν πλούσιοι. Σε αυτό προστίθεται και η πελώρια αδιαφορία των πολιτικών απέναντι σε όσους δεν έχουν χρήματα. Για τους πολιτικούς εμείς που δεν έχουμε χρήματα είμαστε μόνο ανόητοι φτωχοί. Αυτό ο Καρλ Μαρξ το είδε από πολύ νωρίς. Αντίθετα, ούτε ο Φρόιντ ούτε η ψυχανάλυση, παρ' όλη την ικανότητά τους στην ανάλυση των παθολογικών χαρακτήρων, δεν κατόρθωσαν να κατανοήσουν κάτι από όλα αυτά.

● Δεν συμπαθείτε πολύ την ψυχανάλυση…

Η ψυχανάλυση είναι μια πολυτέλεια της αστικής τάξης. Για μένα η ανθρώπινη αξιοπρέπεια έγκειται στο να έχουμε μυστικά και η ιδέα να πληρώνεις κάποιον για να ακούει τα μυστικά σου και τα μύχια της ύπαρξής σου με αηδιάζει. Είναι σαν την εξομολόγηση, αλλά με πληρωμή. Ο Φρόιντ είναι ένας από τους μεγάλους μυθολόγους της Ιστορίας. Πρόκειται ωστόσο για μυθοπλασία. Ηταν ένας εξαιρετικός μυθιστοριογράφος.

● Ας επιστρέψουμε στο ζήτημα της δύναμης του χρήματος. Εχετε κάποια έγκυρη από φιλοσοφική σκοπιά εξήγηση του γιατί οι εκλογείς στην Ιταλία και στην Ισπανία αποφάσισαν στο παρελθόν και αποφασίζουν ακόμα να δώσουν την εξουσία σε πολιτικά κόμματα στιγματισμένα από τη διαφθορά;

Επειδή υπάρχει μια πελώρια παραίτηση της πολιτικής. Η πολιτική χάνει έδαφος σε όλο τον κόσμο, οι άνθρωποι δεν πιστεύουν πια σε αυτήν και αυτό είναι πολύ επικίνδυνο. Ο Αριστοτέλης μάς λέει: Αν δεν θέλεις να είσαι παρών στην πολιτική, στη δημόσια αγορά, και προτιμάς να παραμένεις στον ιδιωτικό σου βίο, μην παραπονιέσαι έπειτα αν σε κυβερνούν απατεώνες. Εγώ νιώθω ντροπή επειδή απόλαυσα αυτή την ιδιωτική πολυτέλεια να μελετώ και να γράφω και δεν θέλησα να μπω στην αγορά. Θριαμβεύουν παντού ο τοπικισμός, ο εθνικισμός. Οταν βλέπεις ότι παίρνουν στα σοβαρά κάποιον σαν τον Ντόναλντ Τραμπ στην πιο πολύπλοκη δημοκρατία του κόσμου, τότε όλα είναι πιθανά. Και τι να πούμε για τον Πούτιν; Η βιαιότητα ενός ανθρώπου σαν κι αυτόν φαίνεται να καθησυχάζει τα πρόσωπα που δεν πιστεύουν πλέον στην πολιτική, να τα παρηγορεί. Αυτό συμβαίνει επειδή ο δεσποτισμός είναι το αντίθετο της πολιτικής.

● Εσείς διακρίνετε την «υψηλή κουλτούρα» από τη «χαμηλή κουλτούρα», όπως κάνουν ορισμένοι ονομαστοί διανοούμενοι;

Σας λέω ένα πράγμα: ο Σέξπιρ θα είχε λατρέψει την τηλεόραση. Θα είχε γράψει έργα για την τηλεόραση. Εγώ δεν κάνω αυτές τις διακρίσεις. Εκείνο που με θλίβει αληθινά είναι το ότι τα μικρά βιβλιοπωλεία, τα συνοικιακά θέατρα και τα δισκοπωλεία κλείνουν. Είναι αλήθεια ότι τα μουσεία είναι κάθε μέρα όλο και περισσότερο γεμάτα, οι μεγάλες εκθέσεις δέχονται πλήθη επισκεπτών, οι αίθουσες συναυλιών είναι κατάμεστες. Γι’ αυτό χρειάζεται προσοχή, επειδή αυτές οι διαδικασίες είναι πολύ πολύπλοκες και διαφορετικές, ώστε να μπορούμε να διατυπώνουμε συνολικές κρίσεις.

● Κάποτε είχατε πει ότι μετανοήσατε επειδή δεν είχατε το θάρρος να ασχοληθείτε με τον κόσμο της δημιουργίας. Είναι μια πίκρα που σας βασανίζει;

Ναι, πράγματι. Εγραψα ποίηση, αλλά αντιλήφθηκα ότι αυτό που έκανα ήταν στιχουργία και η στιχουργία είναι ο πιο μεγάλος εχθρός της ποίησης. Εχω πει επίσης -και κάποιοι δεν με συγχώρεσαν ποτέ γι’ αυτό- ότι ο πιο μεγάλος κριτικός είναι μικρός αν συγκριθεί με οποιονδήποτε δημιουργό. Με δυο λόγια, ας μιλήσουμε καθαρά και ας μην έχουμε αυταπάτες. Εγώ είμαι μόνο ένας γραμματοκομιστής, ο ταχυδρόμος της ταινίας. Και είμαι πολύ περήφανος γι’ αυτό, για το ότι παρέδωσα τα γράμματα σε τόσο πολλούς μαθητές.



14/2/2021